• პროზა (თარგმანი)

    მარკიზ დე სადი – ოგუსტინ დე ვილბლანში ანუ სასიყვარულო თვალთმაქცობა

    ბუნების ანომალიათაგან ერთობ ყბადაღებული და ყველაზე უცნაურად მიჩნეული იმ ფსევდო-ფილოსოფოსთა მიერ, რომელთაც ყველაფრის გაანალიზება სწადიათ და ბოლომდე მაინც ვერაფერს ხვდებიან ხოლმე, – საუკეთესო მეგობარს ეუბნებოდა, ერთ მშვენიერ დღეს, მადმუაზელ დე ვილბლანში, ვის შესახებაც სწორედ ახლა მოგითხრობთ, – ის უცნაური ლტოლვაა, რომელიც თავისებური აზროვნებისა თუ ტემპერამენტის მქონე ქალებს მათივე სქესის არსებათა მიმართ გაუჩნდათ. თუმცა კი უკვდავ საფომდეც და მისი ეპოქის შემდეგაც ძნელად თუ ვიპოვით მსოფლიოს რომელიმე კუთხეს, რომელიმე ქალაქს, სადაც ამგვარი მიდრეკილების მქონე ქალები არ დაბადებულან და ასეთი საფუძვლიანი მტკიცებულებების გათვალისწინებით, განა გაცილებით გონივრული არ იქნებოდა, რომ თავად ბუნება დაგვედანაშაულებინა მეტად უცნაურ თავშექცევაში და არა ეს ქალები – ბუნების წინააღმდეგ ჩადენილ დანაშაულში? არადა, მათ მუდამ ჰკიცხავდნენ და რომ არ ყოფილიყო ის შეუვალი წინააღმდეგობა, რითიც ჩვენი სქესი ყოველთვის გამოირჩეოდა, ვინ იცის, მოიფიქრებდა თუ არა ვიღაც ჟაკ კუჟასი, ვინმე ბარტოლ დე სასოფერატო ან მავანი ლუი მე-9 იმ კანონებს, რომელთა წყალობითაც ამ მგრძნობიარე და უბედურ არსებებს კოცონზე დაწვავდნენ. მათ ხომ ეგონათ, რომ ეს კანონები იმ კაცებსაც თანაბრად განსჯიდა, რომლებიც ასეთივე მანკიერი თავისებურებით გამოირჩეოდნენ და ამ უკანასკნელთ, თავის მხრივ, ალბათ სრულიად კეთილშობილური მიზნები ამოძრავებდათ, როცა ფიქრობდნენ, ერთმანეთის მშვენივრად გვესმის და სხვა არც აღარავინ გვჭირდებაო. ისიც კი წარმოიდგინეს, თითქოს სექსუალური კავშირი, რაც ესოდენ უცილებელია გამრავლებისთვის, შეიძლებოდა სულაც არ ყოფილიყო ასეთივე მნიშვნელოვანი სიამოვნების მიღებისთვის. არსთა გამრიგეს ნამდვილად არ მოეწონება, ამ საქმეში თუ ჩავერევით, არა, ძვირფასო? – განაგრძობდა საუბარს მშვენიერი ოგუსტინ დე ვილბლანში და დროდადრო ნაზად ჰკოცნიდა მეგობარ ქალიშვილს, რომელიც ოდნავ ეჭვნარევი მზერით შეჰყურებდა, – კოცონზე დაწვის, ზიზღის, სარკაზმის, ანუ იმ იარაღის გამოყენების ნაცვლად, ჩვენს დროში რომ მთლად დაბლაგვებულა, განა უკიდურესად მარტივი არ იქნებოდა, რომ ყველას საკუთარი გულის კარნახით განეხორციელებინა ის ქმედება, რომლის მიმართაც საზოგადოება სრულ გულგრილობას ამჟღავნებს, რაც ასე სულერთია ღმერთისთვის და ალბათ უფრო მეტად სასარგებლოა ბუნებისთვის, ვიდრე გვგონია… რატომ უნდა გვეშინოდეს ამ გადახრის? ნამდვილი ბრძენკაცის თვალში, შესაძლოა იგი სხვა უფრო დიდ გადახრებზე მიანიშნებდეს, თუმცა ვერასდროს დამიმტკიცებენ, რომ ამ ყველაფერს სერიოზული საფრთხის გამოწვევა შეუძლია… ოჰ, ღმერთო ჩემო, ნუთუ იმის ეშინიათ, რომ ერთისა თუ მეორე სქესის გადახრები და ახირებები მთელს სამყაროს დაღუპავს, ადამიანთა უძვირფასეს მოდგმას გააუფასურებს და მათი ეგრედ წოდებული დანაშაული სრულად აღგვის მას პირისაგან მიწისა იმის გამო, რომ ეს უკანასკნელი ვეღარ გამრავლდება? თუ დავფიქრდებით, იოლად მივხვდებით: ყველა თითქოსდა გზააბნეული სული სრულიად უმნიშვნელოა ბუნებისთვის და ის არა მხოლოდ არ განსჯის მათ, არამედ ათასობით მაგალითითაც გვიმტკიცებს, რომ მისთვის ისინი ბოლომდე მისაღებნი არიან და ეს გზააბნეულები რომ აღიზიანებდნენ, განა შეიწყნარებდა ათასობით შემთხვევაში? მისთვის გამრავლება რომ უმთავრესი იყოს, ნუთუ ქალს უფლებას მისცემდა, რომ მხოლოდ მესამედი სიცოცხლე მოეხმარებინა ამ საქმისთვის და ექნებოდა კი ბუნების წიაღში შობილ არსებათა ნახევარს იმავე გამრავლების საპირისპირო ლტოლვა, რასაც მისი კანონები მაინც ჯიუტად ითხოვენ? უკეთ რომ ვთქვათ, ადამიანები განგების ნებით მრავლდებიან, მაგრამ იგი სულ მცირედითაც არ ავალდებულებს მათ და რა თქმა უნდა, ყოველთვის მრავლად გამოჩნდებიან ისეთი სულდგმულნი, რომლებსაც ამგვარი ვალდებულება არ შეაწუხებთ. ის არც იმ ხალხის მიდრეკილებებს ზღუდავს, ვისაც გამრავლება არ დაუსახავს მთავარ მიზნად და თვით ეს აზრიც კი ზიზღსა ჰგვრის. დაე, განაგოს ყველაფერი ამ გულმოწყალე დედამ, ვირწმუნოთ, რომ მისი შესაძლებლობები ამოუწურავია და ჩვენი საქციელით მას ოდნავადაც ვერ შევურაცხყოფთ, ხოლო იმ დანაშაულის ჩადენა, ბუნების კანონებს რომ დაარღვევდა, ნამდვილად არ ხელგვეწიფება.
    მადმუაზელ ოგუსტინ დე ვილბლანში, რომლის საუბარშიც ერთგვარი ლოგიკა დავინახეთ, ოცი წლის ასაკში საკუთარი თავის ბატონ-პატრონი გახლდათ: მისი წლიური შემოსავალი 30 000 ლივრს შეადგენდა და თავისებური მიდრეკილებების გამო, გადაეწყვიტა, რომ არასდროს გათხოვილიყო. იგი კეთილშობილი ბრძანდებოდა, თუმცა წარჩინებულ გვარს ნამდვილად არ ეკუთვნოდა. ინდოეთში გამდიდრებული კაცის შვილი იყო, რომელმაც გამგზავრებისას შინ პატარა გოგონა დატოვა, მაგრამ მერე ისე გარდაიცვალა, რომ ქალიშვილის გათხოვება ვერ მოასწრო. უნდა ვაღიაროთ, რომ მასაც ხშირად ჰქონია ისეთივე სახის ახირებები, სულ ცოტა ხნის წინ ოგუსტინი რომ ხოტბას ასხამდა – ზიზღით, რასაც ქორწინების მიმართ განიცდიდა. არ ვიცი, რა იყო მიზეზი: პრინციპები თუ განათლება, სასქესო ორგანოს თავისებური მდებარეობა თუ მხურვალე სისხლი (ის მადრასში გახლდათ დაბადებული), ბუნების კარნახი, თუ რაც გნებავთ, ის იფიქრეთ – მადმუაზელ დე ვილბლანშს კაცები სძულდა და მთლიანად გაეტაცებინა იმას, რაც უმანკო ყურებს “ლესბოსელობად” მოესმით ხოლმე. მას მხოლოდ საკუთარი სქესის არსებები აღელვებდნენ და ყოველგვარ წყურვილს სწორედ ამ გრაციებთან იკმაყოფილებდა, ამური კი ჭირივით სძულდა.
    ოგუსტინი დიდ დანაკარგს წარმოადგენდა კაცებისთვის: ტანმაღალი, თვალწარმტაცი, უმშვენიერესი წაბლისფერი თმით, ოდნავ კეხიანი ცხვირით, უბადლო ტუჩ-კბილითა და ისეთი მეტყველი, ისეთი ცოცხალი თვალებით… კანიც ისეთი ქათქათა და ნაზი ჰქონდა… მოკლედ რომ ვთქვათ, ეს ყველაფერი წარმოუდგენლად ვნებისამშლელ სურათს ქმნიდა. რასაკვირველია, როგორც კი თვალს შეავლებდნენ მას, ვინც მთლიანად სიყვარულისთვის იყო შექმნილი და ვისაც მტკიცედ გადაეწყვიტა, კაცებისგან მცირედიც არაფერი მიეღო, ბუნებრივად იქმნებოდა გარემოებანი, სადაც ოგუსტინს მისი მიდრეკილების მისამართით გამოთქმული უამრავი სარკასტული შენიშვნისთვის ყურის მოყრუება უწევდა. ეს თავისებურება საკმაოდ უმნიშვნელო რამ იყო, თუმცა კი სიყვარულის ქალღმერთის საკურთხეველზე მსხვერპლშეწირვის უფლებას არ აძლევდა სამყაროს ერთ-ერთ ქმნილებათაგანს, ანუ მას, ვინც პირველ ყოვლისა, იმისთვის შეექმნა გამჩენს, რომ კაცების მსახური გამხდარიყო – რაც უდავოდ გუნება-განწყობილებას უფუჭებდა ვენერას ტაძრის მსახურებს. მადმუაზელ დე ვილბლანში გულიანად იცინოდა ყველა ამ საყვედურსა თუ ბინძურ ჭორზე და სულაც არ აპირებდა საკუთარ ახირებებზე უარის თქმას.
    – უდიდეს სისულელეს მაშინ ჩავიდენთ, – ამბობდა იგი, – თუ იმ გადახრების გამო გავწითლდებით, რომლებიც ბუნებამ გვიბოძა და განსხვავებული გემოვნების გამო დავცინებთ ვინმეს. ეს ისეთივე ბარბაროსული საქციელი იქნება, როგორც იმ კაცისა თუ ქალის გამასხარავება, დედის მუცლიდან ელამი ან სულაც კოჭლი რომ დაიბადა. გიჟებს თუ მოვთხოვთ, ამიერიდან კეთილგონივრული პრინციპებით იცხოვრეთო, რაღა ეს და რაღა პლანეტების მსვლელობის შეჩერების მცდელობა! ერთგვარი ამპარტავნული სიამოვნებაც არის იმაში, როცა სხვებს იმ ნაკლის გამო დავცინით, რაც თვითონ არა გვაქვს და ეს სიამოვნება ისეთი ტკბილია კაცისათვის, განსაკუთრებით სულელებისთვის, რომ იშვიათად თუ ვინმე იტყვის უარს… სხვათაშორის, აქედან ჩნდება ავსიტყვაობა, ღვარძლიანი ნაკვესები, ბანალური კალამბურები და საზოგადოებისთვის, ანუ ერთად თავმოყრილ იმ არსებათათვის, მოწყენილობა რომ ჰკლავთ და სისულელე ჰკვებავთ, ისეთი სასიამოვნოა, ორი-სამი საათი რომ ლაპარაკობენ და არც არაფერს ამბობენ, ისეთი ძვირფასია, როცა სხვების ხარჯზე ბრწყინავენ, ულმობლად ჰკიცხავენ და ნათელს ჰფენენ ამა თუ იმ ნაკლს, რისგანაც თავად ასე შორს არიან… ეს ხომ თავისებური ხოტბაა, რომელსაც ისინი საკუთარ თავს მალულად აღუვლენენ, რადგან მხოლოდ ამის საფასურად თუ გამონახავენ საერთო ენას და შეთქმულების მონაწილეებივით დაახლოვდებიან, რათა ბოლომდე გასრისონ ადამიანი, რომლის ყველაზე დიდი შეცდომაც ის არის, რომ მოკვდავთა უმრავლესობასავით არ ფიქრობს – როგორც შეუძლიათ, ტვინს იჭყლეტენ, ამ ქმედებით კი ისინი საბოლოოდ ამტკიცებენ, რომ მეწვრილმანეები და სულელები არიან.
    ასე ფიქრობდა მადმუაზელ დე ვილბლანში და მტკიცედ გადაეწყვიტა, თავი არასდროს არაფრით შეეზღუდა, ჭორებისთვის კი ყურადღება არ მიექცია. ის საკმარისად მდიდარი იყო იმისთვის, რომ მარტოსაც მშვენივრად და უზრუნველად ეცხოვრა, საკუთარ რეპუტაციაზე ამაღლებულიყო, ეპიკურეანელთა მსგავსად, მიწიერი ვნებებით სავსე სიცოცხლე მიზნად დაესახა და ზეციურ ნეტარებაზე საერთოდ არ ეფიქრა, რისიც ერთობ მცირედ სწამდა, კიდევ უფრო მცირედ კი უკვდავებისა სჯეროდა, რაც მეტად ეფემერული ეჩვენებოდა. მასავით მოაზროვნე ქალთა მცირე წრის გარემოცვაში, ძვირფას ოგუსტინს უბრალოდ და მარტივად გაიტაცებდა ხოლმე ყველა ის ვნება, რაც უდიდეს სიამოვნებას ანიჭებდა. თაყვანისმცემლები მრავლად ჰყავდა, მაგრამ მათ ისე ცუდად ეპყრობოდა, რომ, საბოლოოდ, მისი გულის დატყვევებაზე ყველა უარს ამბობდა. ამ დროს კი ერთ ყმაწვილს, გვარად ფრანვილს, საკმაოდ შეძლებულსა და მასზე მეტად თუ არა, ნაკლებად მდიდარსაც არა, თავდავიწყებით შეუყვარდა იგი. ოგუსტინის სიმკაცრემ ვაჟი სულ ოდნავადაც ვერ დააფრთხო, პირიქით, უფრო სერიოზულად გადააწყვეტინა, რომ ფეხი არ მოეცვალა, სანამ მის გულს არ მოინადირებდა. როცა მოქმედების გეგმა მეგობრებს გაანდო, ამ უკანასკნელთ მწარედ დასცინეს, მაგრამ ის მაინც ამტკიცებდა, წარმატებას აუცილებლად მივაღწევო. მეგობრები ისევ არ უჯერებდნენ. ჰოდა, ისიც საქმეს შეუდგა. ფრანვილი ორი წლით უმცროსი იყო მადმუაზელ დე ვილბლანშზე – მოხდენილი აგებულების ყმაწვილი, თითქმის უწვერული, სახის დახვეწილი ნაკვთებით, მსოფლიოში უმშვენიერესი თმით. როცა გოგოსავით ჩააცმევდნენ და მოკაზმავდნენ, ამ სამოსს ისე მოიხდენდა ხოლმე, რომ ორივე სქესის წარმომადგენლებს თავგზას უბნევდა და როგორც ხშირად მომხდარა, ერთნი ჭკუიდან იშლებოდნენ, ხოლო მეორენი – რა თქმა უნდა, სრულიად რეალურად – ისე მხურვალედ უხსნიდნენ სიყვარულს, რომ მას იმავე დღეს შეეძლო გამხდარიყო ანტინოოსი რომელიმე ადრიანესთვის ან ადონისი რომელიმე ფსიქესთვის. აი, ამ გზით სურდა ფრანვილს მადმუაზელ დე ვილბლანშის შეცდენა. ახლა ვნახოთ, როგორ გაართვა თავი ამ ამოცანას.
    ოგუსტინს უდიდეს სიამოვნებას ანიჭებდა, როცა კაცის სამოსს ჩაიცვამდა და კარნავალზე მოწვეულ სტუმრებს შორის ამგვარად გადაცმული დასეირნობდა, რაც მშვენივრად შეეფერებოდა მის გემოვნებას. ფრანვილმა, ვინც სატრფოს ყოველ ნაბიჯს უთვალთვალებდა და ვისაც აქამდე იმდენი სიფრთხილე გამოეჩინა, რომ ქალის მხედველობის არეში თითქმის არ მოხვედრილიყო, ერთ დღესაც შეიტყო: მისი უძვირფასესი არსება, საღამოს, იმ მეჯლისზე წასვლას აპირებდა, რომელსაც ოპერას მოყვარულთა წრე მართავდა. იქ ყველა ნიღბოსანი თავისუფლად შევიდოდა და ამ მიმზიდველი ქალიშვილის ჩვეულების თანახმად, იგი დრაგუნთა კაპიტნად გადაცმული გამოცხადებოდა. ვაჟმაც ქალივით ჩაიცვა, მოიკაზმა, ყველანაირად მოირთო და მოკოხტავდა, სახეზე ფერუმარილი წაისვა, ნიღაბზე უარი თქვა და ერთ-ერთი დის თანხლებით, რომელიც მასზე გაცილებით ნაკლებად მომხიბლავად გამოიყურებოდა, ამგვარად სახეცვლილი გამოცხადდა იმ თავყრილობაზე, სადაც მშვენიერი ოგუსტინი მხოლოდ საკუთარი ბედის საძიებლად მისულიყო.
    ფრანვილმა ვერც კი მოასწრო დარბაზისთვის სამჯერ შემოევლო, რომ ოგუსტინის მახვილმა თვალმა უმალვე შენიშნა.
    – ვინ არის ეს მშვენიერი გოგონა? – ჰკითხა მადმუაზელ დე ვილბლანშმა თანხმლებ მეგობარ ქალიშვილს, – მგონი, აქამდე არსად მინახავს. როგორ შეიძლებოდა ასეთი მომხიბლავი ქმნილება ყურადღების მიღმა დაგვრჩენოდა?
    ამ სიტყვების წარმოთქმისთანავე ოგუსტინმა ყველა ღონე იხმარა, რომ საუბარი გაება ამ ცრუ მადმუაზელ დე ფრანვილთან, რომელიც თავიდან თითქოს გაურბოდა, ზურგს უჩვენებდა, თავს არიდებდა, ხელებიდან ეცლებოდა და ამ ყველაფერს მხოლოდ იმისთვის აკეთებდა, რათა უფრო სასურველი გამხდარიყო. ბოლოს ოგუსტინი მაინც გამოელაპარაკა, ბანალური ფრაზებით – საუბრის გასაბმელად, რომელიც თანდათან უფრო და უფრო საინტერესო გახდა.
    – მეჯლისზე საშინლად ცხელა, – გადაულაპარაკა მადმუაზელ დე ვილბლანშმა, – მოდი, ცოტა ხნით დავტოვოთ ჩვენი თანმხლები ქალიშვილები და სუფთა ჰაერის ჩასაყლაპად ერთ-ერთ ოთახში გავიდეთ, სადაც გავერთობით და გავგრილდებით კიდეც.
    – ოჰ, ბატონო! – მიუგო ფრანვილმა, რომელიც თვალთმაქცობას განაგრძობდა, თითქოს მადმუაზელ დე ვილბლანშს კაცად თვლიდა, – სიმართლე თუ გნებავთ, ვერ ვბედავ. აქ მხოლოდ და მახლავს, მაგრამ ვიცი, რომ დედაჩემი უნდა მოვიდეს ჩემს საქმროსთან ერთად და ან ერთმა, ან მეორემ რომ დამინახოს თქვენთან ერთად, ისეთი ამბავი დატრიალდება…
    – კარგი, კარგი, ოდნავ მაინც უნდა დასძლიოთ ეს ბავშვური შიშები… რამდენი წლის ხართ, უმშვენიერესო ანგელოზო?
    – თვრამეტის, ბატონო.
    – ჰოდა, იცით, რას გეტყვით: თვრამეტი წლის ასაკში ნამდვილად უნდა მოიპოვოთ იმის უფლება, რომ ყველაფერი აკეთოთ, რაც გსურთ… წამოდით, წამოდით, გამომყევით და საერთოდ არაფრის შეგეშინდეთ.
    ფრანვილი მორჩილად მიჰყვა მას.
    – რაო, მომხიბლავო ქმნილებავ, – განაგრძობდა ოგუსტინი და სამეჯლისო დარბაზზე მიშენებული ოთახებისკენ მიუძღოდა მას, ვინც ისევ ქალიშვილი ეგონა, – მართლა აპირებთ გათხოვებას? როგორ მებრალებით… და ვინ არის ის კაცი, ვისზეც გათხოვებენ? ალბათ ერთი აბეზარი ვინმეა, ჰო, ასე მგონია… ეჰ, რა ბედი ჰქონია იმ კაცს და როგორ მინდა, მის ადგილას ვიყო! თანახმა იქნებოდით, რომ მე გამომყოლოდით ცოლად? გულწრფელად მითხარით, ზეციურო არსებავ.
    – ოჰ, ბატონო, ხომ იცით, განა იოლია გულის კარნახს მიჰყვე, როცა ასეთი ნორჩი ხარ?
    – ჰო, კარგი, მაგრამ ადექით და უარით გაისტუმრეთ ის ნაძირალა, ჩვენ კი უფრო ახლოს, უფრო ინტიმურად გავიცნოთ ერთმანეთი და თუ შესაფერისნი აღმოვჩნდებით… და რატომაც ვერ უნდა შევეწყოთ? ღვთის წყალობით, არავის ნებართვა არ მჭირდება და მიუხედავად იმისა, რომ მხოლოდ ოცი წლის ვარ, ჩემს ქონებას სრულად განვკარგავ, ხოლო თუ თქვენს მშობლებს ჩემდამი კეთილად განაწყობთ, ალბათ ერთი კვირაც არ იქნება გასული, რომ ორივენი სამუდამო უღელში გავყოფთ თავს.
    ასეთი მუსაიფით გამოვიდნენ დარბაზიდან და მოხერხებულმა ოგუსტინმა, რომელიც იქ თავის ნადავლს ნამდვილად ვერ მიესიყვარულებოდა, ყველაფერი გაითვალისწინა და იგი მეტად მოშორებულ ოთახში შეიყვანა, სადაც, მეჯლისის მესვეურებთან მოთათბირების შედეგად, ყოველთვის შეეძლო საყვარელთან განმარტოება.
    – ოჰ, ღმერთო! – წამოიყვირა ფრანვილმა, – როცა დაინახა, რომ ოგუსტინმა კარი დაკეტა, ის კი მკლავებში მოიქცია, – ღმერთო ჩემო, რას შვრებით?… აქ მარტონი ვართ, ბატონო, და თან ასეთ მოშორებულ ადგილას… გამიშვით, გამიშვით, გევედრებით, თუ არადა ამ წამსვე საშველად მოვუხმობ ვინმეს.
    – ახლავე ძალას გამოგაცლი, ანგელოზო, – წამოიძახა ოგუსტინმა და ფრანვილის ბაგეებს მშვენიერი ტუჩებით დააკვდა, – იყვირე ახლა, იყვირე თუ შეგიძლია და შენი ვარდისებრი სუნთქვის უწმინდესი ნაკადი უმალ ჩემს გულში დანთებულ ცეცხლს ააგიზგიზებს.
    ფრანვილი თავს საკმაოდ სუსტად იცავდა: ძნელია მართლა გაბრაზდე, როცა უნაზესი პირველი კოცნით გასაჩუქრებს ის, ვისაც აღმერთებ. წახალისებული ოგუსტინი კი უფრო და უფრო მგზნებარედ, იმგვარი შემართებით უტევდა, რაც, სინამდვილეში, მხოლოდ იმ არაჩვეულებრივ ქალებს ახასიათებთ, თავისებურად განვითარებული ფანტაზიით რომ გამოირჩევიან. ფრანვილს მალევე მოუდუნდა ხელები და უკვე იმ ქალის თამაში განაგრძო, რომელიც თანდათან ნებდება, თუმცა თვითონაც სიამოვნებით უფათურებდა ხელებს მადმუაზელ დე ვილბლანშს. ტანსაცმელი ორივემ სწრაფად გაიძრო და მათი თითები თითქმის ერთდროულად შეეხო იმ ადგილებს, სადაც თითოეულს იმის პოვნის იმედი ჰქონდა, რაც ეგულებოდა… ჰოდა, ფრანვილმაც მაშინვე შეიცვალა როლი:
    – ოჰ, ღმერთო ჩემო, – წამოიყვირა მან, – ქალი ყოფილხართ…
    – ამაზრზენო ქმნილებავ, – აღმოხდა ოგუსტინს, როცა ხელით მოსინჯა ის, რისი მდგომარეობაც სულ მცირე ეჭვის საფუძველსაც არ იძლეოდა, – ნუთუ ამდენი იმისთვის ვიტანჯე, რომ ეს ნაძირალა შემრჩენოდა ხელში… რა უბედური ვარ.
    – სიმართლე თუ გინდათ, ჩემზე მეტად უბედური არ ხართ, – მიუგო ფრანვილმა, რომელიც მოწერიგდა და თან თითქოს უღრმეს ზიზღს გამოხატავდა, – მხოლოდ იმისთვის თუ გადავიცვამ ხოლმე, რომ კაცები შევაცდინო. ისინი მიყვარს, მათ დავეძებ და ამ დროს ამ ბოზს არ წავაწყდი…
    – ოჰ, ბოზს არა, – ნაღვლიანად ჩაილაპარაკა ოგუსტინმა, – ჩემს სიცოცხლეში, ამგვარი რამ არასდროს ჩამიდენია და როცა კაცები გძულს, ასე არ უნდა მოგექცნენ…
    – რა, ქალი ხართ და კაცები გძულთ?
    – ჰო, და ეს იმავე მიზეზით, რა მიზეზითაც თქვენ კაცი ხართ და ქალები გძულთ.
    – იშვიათი შეხვედრაა! აი, სულ ეს არის, რისი თქმაც შეიძლება.
    – ჩემთვის ძალიან უსიამოვნო, – მიუგო ოგუსტინმა გაღიზიანების იოლად შესამჩნევი ნიშნებით.
    – სინამდვილეში, უფრო მეტად საწყენი ჩემთვისაა, მადმუაზელ, – მიმართა დაძმარებულმა ფრანვილმა, – თქვენ მე გამსვარეთ და ამ ლაქას სამი კვირის მანძილზე ვერ ჩამოვირეცხავ. არ იცოდით, რომ ჩვენს წრეში აღთქმას ვდებთ, ქალს არასდროს შევეხოთ?
    – მგონია, ყოველგვარი ღირსების შელახვის გარეშე შეგიძლიათ ჩემისთანას შეხება.
    – დამიჯერეთ, ლამაზო, – განაგრძო ფრანვილმა, – გამონაკლისის დასაშვებად სერიოზულ საფუძველს ვერ ვხედავ და არ მესმის, რატომ უნდა ჩაგეთვალოთ ნაკლი ღირსებად.
    – ნაკლი… განა თქვენ უნდა მსაყვედურობდეთ, როცა თავადაც არანაკლებ სამარცხვინო ნაკლი გაქვთ?
    – ნუ ვიჩხუბებთ, – უთხრა ფრანვილმა, – ორივე ერთ თამაშში აღმოვჩნდით და ყველაზე იოლი გამოსავალი იქნება, თუ ერთმანეთს დავშორდებით და აღარასდროს ვნახავთ.
    ამის თქმისთანავე იგი კარის გასაღებად მოემზადა.
    – ერთი წუთით, – შეაჩერა ოგუსტინმა და წინ გადაეღობა, – მთელს ქვეყანას მოსდებთ ჩვენს ამბავს, არა? დავიფიცებ რომ ასე იქნება.
    – ჰო, ალბათ თავს შევიქცევ.
    – დიდად არც მაღელვებს, ღვთის წყალობით, ჭორებზე ამაღლება შემიძლია, მიბრძანდით, ბატონო, მიბრძანდით და თქვით, რაც გენებოთ, – ამ დროს კიდევ ერთხელ შეაჩერა იგი.
    – იცით, – გაუღიმა ქალმა, – მეტად უჩვეულო ამბავია… ორივე მოვტყუვდით.
    – ეჰ, უფრო მწარე შეცდომა ჩემნაირი მიდრეკილების ხალხისთვისაა, ვიდრე თქვენსავით მოაზროვნეთათვის, – აუხსნა ფრანვილმა, – ის ცარიელი ხვრელიც ისეთი ამაზრზენი გვეჩვენება…
    – დამიჯერეთ, ძვირფასო, რომ სინამდვილეში ჩვენც არანაკლებ გვძულს ის, რასაც გვთავაზობთ. მიბრძანდით, ჩვენი ზიზღი თანაბარია, მაგრამ ეს ამბავი კი მეტად თავშესაქცევი გამოვიდა, ამაში უნდა დამეთანხმოთ… მეჯლისზე დაბრუნდებით?
    – არ ვიცი.
    – მე აღარ დავბრუნდები, – უთხრა ოგუსტინმა, – თქვენ რაღაც ისეთი განმაცდევინეთ… რაღაც უსიამოვნო… დავწვები, დავიძინებ.
    – შესანიშნავია. ძილი ნებისა!
    – თუმცა, თუ წინააღმდეგი არ იქნებით, იქნებ სახლამდე მიმაცილოთ. აქვე, ორ ნაბიჯში ვცხოვრობ. საკუთარი ეტლი არა მაქვს და არ მინდა, აქ დარჩენამ მომიწიოს.
    – სიამოვნებით გაგაცილებთ, – მიუგო ფრანვილმა, – ჩვენი მიდრეკილებები ხელს სულაც არ გვიშლის, რომ თავაზიანები ვიყოთ… მომკიდეთ ხელი… აი, გიწვდით.
    – მხოლოდ იმიტომ გკიდებთ, რომ უკეთესს ვერაფერს ვხედავ.
    – დარწმუნებული ბრძანდებოდეთ, რომ მე მას მხოლოდ კეთილსინდისიერების გამო გთავაზობთ.
    ოგუსტინის სახლის კარიბჭეს მიუახლოვდნენ თუ არა, ფრანვილი გამოსამშვიდობებლად მოემზადა.
    – მართლაც არაჩვეულებრივი ვინმე ბრძანდებით, – უთხრა მადმუაზელ დე ვილბლანშმა, – და, აი, ასე მტოვებთ ქუჩაში.
    – უღრმესი ბოდიში, – მიმართა ფრანვილმა, – ვერც კი გავბედავდი…
    – რა მოუქნელები არიან ის კაცები, რომლებსაც ქალები არ უყვართ!
    – ეს თქვენ გგონიათ, – უთხრა ვაჟმა და მადმუაზელ დე ვილბლანში მაინც მიაცილა თავის ოთახამდე, – იცით, მადმუაზელ, მინდა სწრაფად დავბრუნდე მეჯლისზე და ჩემი სულელური შეცდომის გამოსწორება ვცადო.
    – სულელური შეცდომა… ანუ გაბრაზებული ხართ, რომ მიპოვეთ?
    – ასე არ ვიტყოდი, მაგრამ ისიც ხომ მართალია, რომ ერთსაც და მეორესაც ბევრად უკეთესი ხალხის გაცნობა შეგვეძლო?
    – ჰო, მართალს ბრძანებთ, – დაეთანხმა ოგუსტინი და როგორც იქნა, თავის ოთახში შევიდა, – სწორი ხართ, ბატონო, მე კი… ვშიშობ, ეს საბედისწერო შეხვედრა მთელი ცხოვრების ბედნიერებად არ დამიჯდეს.
    – განა მტკიცედ დარწმუნებული არა ხართ საკუთარ გრძნობებში?
    – გუშინ ვიყავი.
    – ოჰ, არ გინდათ ეს მაქსიმები.
    – მე არც არაფერი მინდა, აი, თქვენ მართლაც ნერვებს მიშლით.
    – კარგი, მივდივარ, მადმუაზელ, მივდივარ… უფალმა დამიფაროს იმისგან, რომ თავი დიდხანს შეგაწყინოთ.
    – არა, დარჩით! გიბრძანებთ! ნუთუ არ შეგიძლიათ, სიცოცხლეში ერთხელ მაინც ქალს დაემორჩილოთ?
    – არ არსებობს ისეთი რამ, რისი გაკეთებაც არ შემიძლია, – თქვა ფრანვილმა და კეთილგანწყობის ნიშნად ჩამოჯდა, – როგორც გითხარით, თავაზიანი ადამიანი ვარ.
    – იცით თუ არა, რომ საშინელებაა ასეთი უხამსი მიდრეკილებების ქონა თქვენს ასაკში?
    – ნუთუ გგონიათ, რომ თქვენი უცნაური გემოვნება დიდ კდემამოსილებაზე მიანიშნებს?
    – ოჰ, ეს სულ სხვა რამაა. ჩვენს შემთხვევაში, ეს მოკრძალება და კეთილგონიერებაა… თუ გნებავთ – სიამაყეც. შიშიც კია, რომ მეორე სქესს თუ მივენდობით, ის მხოლოდ იმისთვის გვაცდუნებს, რომ საბოლოოდ დაგვეუფლოს და დაგვიმორჩილოს… მიუხედავად ამისა, სხეული მაინც თავისას ითხოვს და ამ მოთხოვნილებას ქალები ერთმანეთთან ურთიერთობით ვიკმაყოფილებთ. თუ მოვახერხებთ და ამას კარგად შევნიღბავთ, მაშინ ყველაფერი კდემამოსილების საბურველში გაეხვევა, როგორც ხშირად ხდება ხოლმე. ამგვარად, ბუნებაც კმაყოფილი დარჩება, ზნეობაც – შეურყვნელი და არც მორალური წინააღმდეგობები იჩენს თავს.
    – აი, ნაღდი, მშვენიერი სოფიზმები! ასე თუ მივუდგებით, ყველაფერს გავამართლებთ. და როგორ გგონიათ, განა არ შეგვიძლია, ჩვენს სასარგებლოდ შემოვაბრუნოთ თქვენი ნათქვამი?
    – სულაც არა, საზოგადოების მხრიდან განსხვავებული დამოკიდებულების გათვალისწინებით, ასეთივე შიში და ზაფრა არ უნდა გქონდეთ, თქვენი გამარჯვება ხომ ჩვენს მარცხში მდგომარეობს… რაც უფრო გაიზრდება თქვენს მიერ დაპყრობილთა რიცხვი, ეს სახელსა თუ დიდებას მოგიტანთ და საბოლოოდ ვერც იმ გრძნობების უარყოფას შეძლებთ, რასაც ჩვენ თქვენში ვბადებთ, მანკიერი გადახრებით იქნება თუ ზნედაცემულობით.
    – მგონია, რომ ცოტაც და მომაქცევთ.
    – დიახ, ამას ნამდვილად ვისურვებდი.
    – და რას მოიგებდით, თქვენც ხომ მცდარ გზას ადგახართ?
    – ეს ვალდებულებაა, რომელსაც ჩემი სქესი მაკისრებს, ხოლო რადგან ქალები მიყვარს, მათი დახმარებაც მსიამოვნებს.
    – სასწაული რომ მოხდებოდეს, მისი თანმხლები ეფექტი არც ისეთი საყოველთაო აღმოჩნდება, როგორც თქვენ გგონიათ. მე ერთადერთი ქალის გამო ვისურვებდი მოქცევას, მხოლოდ და მხოლოდ რათა… მეცადა.
    – სამართლიანი პრინციპია.
    – რა თქმა უნდა, ცოტა სიფრთხილეცაა საჭირო იმ დროს, როცა რაღაცაში მონაწილეობ და წინასწარ არ იცი, თავს რაში ჰყოფ.
    – როგორ, ქალთან არასდროს წოლილხართ?
    – არასდროს და თქვენ… შემთხვევით ასეთივე დარწმუნებული ხომ არ ხართ, რომ პირველი კაცი ჯერ არ გყოლიათ?
    – ოჰ, რა პირველი კაცი… ჩვენნაირი ქალები, იცით, ისეთი მოხერხებულები და ეჭვიანები არიან, რომ გვერდით გახედვის საშუალებას არ გვაძლევენ… კაცი კი მართლაც არასდროს მყოლია ჩემს ცხოვრებაში.
    – ასეთი აღთქმა დადეთ?
    – ჰო, არც მინდა, რომ ოდესმე მყავდეს, ან თუ მეყოლება, ისეთივე უცნაური უნდა იყოს, როგორიც მე ვარ.
    – ვწუხვარ, რომ ამის სურვილი არა მაქვს.
    – უფრო თავხედურად ნამდვილად ვერავინ მიპასუხებდა.
    ამ სიტყვების წარმოთქმისთანავე მადმუაზელ დე ვილბლანში ადგა და ფრანვილს განუცხადა, სრული უფლება გაქვთ, მიბრძანდეთო. ჩვენმა ახალგაზრდა მიჯნურმა კი, რომელიც ისევ გულგრილობას ინარჩუნებდა, თავი მუხლებამდე დაუკრა და წასვლა დააპირა.
    – მეჯლისზე დაბრუნდებით, არა? – მშრალად ჰკითხა მადმუაზელ დე ვილბლანშმა, იმედგაცრუების გამომხატველი მზერით, რომელშიც მგზნებარე სიყვარულის ნაპერწკლები ჰკრთებოდა.
    – ჰო, ალბათ, როგორც გითხარით.
    – ანუ არ შეგიძლიათ იმ მსხვერპლის მიღება, რაც თქვენთვის გავიღე?
    – ნუთუ ჩემთვის რაიმე მსხვერპლად გაიღეთ?
    – მე ხომ მხოლოდ იმიტომ დავბრუნდი, რომ სხვა აღარაფერი დამენახა მას შემდეგ, რაც, უბედური შემთხვევის წყალობით, თქვენ გაგიცანით.
    – უბედური შემთხვევის წყალობით?
    – მაიძულებთ, რომ ასეთი გამოთქმა გამოვიყენო. ისე კი, მხოლოდ თქვენზეა დამოკიდებული, სრულიად განსხვავებულ სიტყვებსაც ვიტყვი თუ არა.
    – და მერე ამ ყველაფერს როგორ შეუთავსებთ თქვენს მიდრეკილებას?
    – რას აღარ დათმობ, როცა შეყვარებული ხარ!
    – ჰო, მაგრამ თქვენთვის შეუძლებელი უნდა იყოს ჩემი სიყვარული.
    – იმასაც კი შევეგუები, თუ იმ საშინელ ჩვევებს შეინარჩუნებთ, რომლებსაც გამჩნევთ.
    – და თუ უარს ვიტყვი მათზე?
    – საკუთარ მიდრეკილებებს იმავე წამს სიყვარულის საკურთხეველზე მივიტან… ოჰ! ვერაგო ქმნილებავ, ეს აღსარება სახელის ფასად მიჯდება და შენც მხოლოდ პატივის ასაყრელად მოსულხარ, – მიუგო აცრემლებულმა ოგუსტინმა და სავარძელში ჩაეშვა.
    – ეს-ესაა მსოფლიოს ყველაზე ლამაზ ბაგეთაგან წარმოთქმული აღსარება მოვისმინე, ყველაზე საამო, რაც კი შეიძლებოდა ოდესმე გამეგონა, – წამოიძახა ფრანვილმა და ოგუსტინს მუხლებზე შემოეხვია, – ოჰ, უნაზესი სიყვარულის შთამაგონებელო ძვირფასო ქმნილებავ, ახლა უკვე იცით ჩემი თვალთმაქცობის ამბავი და შემიწყნარეთ, ნუ დამსჯით ამ ყველაფრისთვის. დაჩოქილი გთხოვთ მოწყალებას და არ წამოვდგები, სანამ ჩემს ბოდიშს არ მიიღებთ. თქვენს წინაშე, მადმუაზელ, ყველაზე ერთგული და მგზნებარე მიჯნურია. მჯეროდა, რომ ეს ეშმაკობა აუცილებელი იყო, რათა ის გული დამეტყვევებინა, რომლის შეუვალობის შესახებაც ბევრი მსმენოდა. ხომ მივაღწიე წარმატებას, მშვენიერო ოგუსტინ, ნუთუ უარყოფთ სიყვარულს იმ მანკიერი გადახრების გარეშე, რომლის მოსმენის ღირსიც გახადეთ დამნაშავე მიჯნური… მე დამნაშავე ვარ… დამნაშავე იმაში, რომ დაგაჯერეთ… ოჰ! როგორ შეგეძლოთ დაგეშვათ, რომ შეიძლებოდა უწმინდური ვნება ჩაბუდებულიყო იმის სულში, ვისაც მხოლოდ თქვენთვის ედებოდა სიყვარულის სახმილი.
    – ჯალათო, მომატყუე, არა? მაგრამ გაპატიებ… მიუხედავად იმისა, რომ არაფრის გაწირვა არ მოგიწევს, შე ვერაგო, ეს კი შვებას ვერ მოჰგვრის ჩემს სიამაყეს… ეჰ, კარგი, ამას მნიშვნელობა არა აქვს, ყველაფერს შემოგწირავ… იმისთვის, რომ თავი მოგაწონო, სიხარულით დავთმობ ცრუ ბილიკებს, რომლისკენაც პატივმოყვარეობა თითქმის ისევე ხშირად გვიბიძგებს ხოლმე, როგორც ესა თუ ის მიდრეკილება. ვგრძნობ, რომ ბუნება თავისას ითხოვს. მის ძახილს იმ უგვანი საქციელით ვახშობდი, რომელიც ახლა მთელი არსებით მძულს. არა, ბუნების ძალას წინააღმდეგობას ვერავინ გაუწევს: ჩვენ მხოლოდ თქვენთვის ვართ შექმნილნი და თქვენც მხოლოდ ჩვენთვის გაგაჩინათ განგებამ. მაშ, დავემორჩილოთ მის კანონებს, დღეს მე მთელი სხეულით ვგრძნობ ამ აღმაფრენას, თვით იმ ორგანოთიც კი, სიყვარულთან რომ არის გაიგივებული. ბუნების კანონებსაც, ამიერიდან, ბევრად უფრო წმინდად მივიჩნევ. აი, ხელს გიწვდით, ბატონო. მე თქვენ ღირსეული კაცი მგონიხართ და სრულიად შესაფერისი იმისთვის, რომ ჩემს შერთვაზე პრეტენზია განაცხადოთ. თუ დავიმსახურე, რომ წამით მაინც დამეკარგა თქვენი პატივისცემა, მზრუნველობისა და სინაზის წყალობით, შეცდომებს მალე გამოვასწორებ და იძულებული გახდებით, აღიაროთ, რომ წარმოსახვითი სისულელეები ყოველთვის არ ჰრყვნის კეთილშობილ სულს.
    ფრანვილი, ვის გულშიც სიყვარულის ხანძარი ბობოქრობდა, სიხარულის ცრემლებით ასველებდა ულამაზეს ხელებს, რომლებსაც ნაზად კოცნიდა, მერე კი წამოდგა და მის შესაგებებლად ფართოდ გაშლილ მკლავებში აღმოჩნდა:
    – დღეს უბედნიერესი დღეა ჩემს ცხოვრებაში, – წამოიძახა მან, – ვერაფერი შეედრება ჩემს გამარჯვებას, რამეთუ კეთილგონიერების წიაღს დავუბრუნე გული, სადაც მუდამ მე ვიმეფებ.
    ფრანვილი კოცნიდა და კოცნიდა უდიდესი სიყვარულის შთამაგონებელ ღვთაებრივ ქმნილებას, შემდეგ კი განშორების დროც დადგა. მომდევნო დღეს მან საკუთარი ბედნიერების ამბავი ყველა მეგობარს შეატყობინა. მადმუაზელ დე ვილბლანში იმდენად სასურველი საცოლე იყო, რომ ვაჟის მშობლები უარს ვერ იტყოდნენ. ისინი იმავე კვირაში დაქორწინდნენ.
    სინაზე, ნდობა, უდიდესი მოკრძალება, უკიდურესი სისადავე გვირგვინად დაადგა მათ ქორწინებას, ხოლო როგორც კი კაცთა შორის უბედნიერესი გახდა, ფრანვილი იმდენად მოხერხებული აღმოჩნდა, რომ ყველაზე თავნება ქალიშვილი ყველაზე გონიერ და ღირსეულ ცოლად აქცია.

    ფრანგულიდან თარგმნა ირმა ტაველიძემ

    © „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“
  • პროზა (თარგმანი)

    მარგერიტ იურსენარი – "ცეცხლი"

    მარგერიტ იურსენარი
    “ცეცხლი”
    წინასიტყვაობა
    ფრანგულიდან თარგმნა ილია გასვიანმა
    წინასიტყვაობა

    ვერ ვიტყვი, რომ ცეცხლი ჩემი ახალგაზრდობისდროინდელი წიგნია: ის 1935 წელს დაიწერა; მე მაშინ ოცდათორმეტი წლის ვიყავი. ნაწარმოები 1936 წელს გამოქვეყნდა, შემდეგ კი, 1957 წელს, თითქმის შეუცვლელად, მეორედ გამოიცა. ასევე არაფერი შემიცვლია ამ გამოცემის ტექსტშიც.
    ცეცხლი, რომელიც სასიყვარულო კრიზისის ნაყოფია, წარმოადგენს სასიყვარულო ლექსების კრებულს, ან, თუ გნებავთ, იმ ლირიკულ პროზაულ ნაწარმოებთა სერიას, რომლებიც ერთმანეთთან სიყვარულის გარკვეული ცნებით არიან დაკავშირებული. როგორც ასეთი, ნაწარმოები არ საჭიროებს არანაირ განმარტებას, რადგან ყოვლისმომცველი სიყვარული, რომელიც მსხვერპლს თავს ატყდება, როგორც სენი და, იმავდროს, როგორც მოწოდება, მუდამ გახლდათ ადამიანთა პირადი გამოცდილება და, ამასთან ერთად, ლიტერატურის ერთ-ერთი ყველაზე გაცვეთილ თემათაგანი. დიდი-დიდი, რაც შეიძლება ამასთან დაკავშირებით გავიხსენოთ, ისაა, რომ ყოველი განცდილი სიყვარული, მსგავსად იმ სიყვარულისა, საიდანაც ეს წიგნი იშვა, ერთ კვანძად იკვრება, შემდეგ კი იშლება მოცემულ სიტუაციაში, იმ გრძნობათა და გარემოებათა რთული ნაზავის დახმარებით, რომელნიც რომანში, როგორც წესი, თავად თხრობის ქარგას ქმნიან, ხოლო ლექსში – ხოტბის ათვლის წერტილს. ჩემს წიგნში ეს გრძნობები და გარემოებები გადმოცემულია ხან პირდაპირ, – თუმცა კი საკმაოდ დაშიფრულად, და ეს ხდება ცალკეული “ფიქრებით”, რომელნიც თავიდან, მეტწილად, პირადი დღიურის ჩანაწერებს წარმოადგენდნენ, – ხანაც, პირიქით, არაპირდაპირ – იმ მოთხრობებით, რომელთაც ლეგენდებსა თუ ისტორიას დავესესხე და რომელნიც პოეტისათვის ერთგვარ საყრდენებს წარმოადგენენ დროში სამოგზაუროდ.
    ყველა ის მითიური თუ რეალური პერსონაჟი, რომლებიც ამ მოთხრობებში არიან გამოყვანილნი, ანტიკური საბერძნეთის შვილები არიან, გარდა მარიამ მაგდალელისა, რომელიც იუდეურ-სირიულ სამყაროს წარმოადგენს – სამყაროს, სადაც ქრისტიანობა ჩამოყალიბდა და რომელიც აღორძინებისა და ბაროკოს ხანის მხატვრებს მშვენიერი კლასიკური არქიტექტურის, თვალწარმტაცი ფარდაგებისა და ლამაზი შიშველი სხეულების ქვეყანად წარმოედგინათ, რის გამოც ეს უკანასკნელნი შესაძლოა იმაზე მეტად იყვნენ რეალისტები, ვიდრე ჰგონიათ. სხვადასხვა ხარისხით, ყველა ეს მოთხრობა ათანამედროვებს წარსულს; უფრო მეტიც, ზოგიერთი ამ მოთხრობათაგანი იმ შუალედური ეტაპებითაა შთაგონებული, რომელიც ამ მითებმა და ლეგენდებმა გამოიარეს მანამ, სანამ ჩვენამდე მოაღწევდნენ, ასე რომ, საკუთრივ “ანტიკური” “ცეცხლში” ხშირად სხვა არაფერია, თუ არა ნაკლებად შესამჩნევი პირველი ფენა. ფედრა არამც და არამც არ გახლავთ ათენელი ქალბატონი; ეს ის მგზნებარებით აღსავსე დამნაშავე ქალია, რომელსაც რასინის ტრაგედიიდან ვიცნობთ. აქილევსი და პატროკლე დანახულნი არიან არა იმდენად ჰომეროსის პოემის ჭრილში, რამდენადაც იმ პოეტების, მხატვრებისა და მოქანდაკეების თვალით, რომლებიც განფენილნი არიან ჰომეროსულ ანტიკურობასა და ჩვენს ეპოქას შორის; ეს ორი მოთხრობა, რომელიც აქა-იქ XX საუკუნის ფერებითაა შეფერადებული, უეპოქო ონირულ სამყაროში გადადის. ანტიგონე აღებულია ისეთად, როგორიც ბერძნულ დრამაშია, მაგრამ ყველა იმ მოთხრობიდან, რომელიც ცეცხლში ერთმანეთს მოსდევს, უკანონო ძალაუფლების წინააღმდეგ მიმართული ამბოხისა და სამოქალაქო ომის ეს კოშმარული ხილვა შეიძლება ყველაზე მეტადაც კი იყოს დატვირთული თანამედროვე თუ ლამის წინმსწრები ელემენტებით. ლენას ისტორია შთაგონებულია იმ მცირედით, რაც ჩვენთვისაა ცნობილი ამავე სახელის მატარებელ კურტიზან ქალზე, რომელმაც ჩვენს წელთაღრიცხვამდე 525 წელს მონაწილეობა მიიღო ჰარმოდიუსისა და არისტოგიტონის მიერ მოწყობილ შეთქმულებაში, მაგრამ თანამედროვე საბერძნეთის ლოკალური ფერი და ჩვენი დროის სამოქალაქო ომების გამოძახილი ამ მოთხრობაში თითქმის მთლიანად ფარავს VI საუკუნის სარჩულს. კლიტემნესტრას მონოლოგს ჰომეროსულ მიკენში შეაქვს 1924 წლის ბერძნულ-თურქული კონფლიქტისა თუ დარდანელის სრუტის უგუნური ოპერაციის დროინდელი სოფლური საბერძნეთი. ფედონის მონოლოგი აგებულია იმ ცნობაზე, რომელსაც დიოგენე ლაერტელი გვაწვდის სოკრატეს ამ მოწაფის სიყმაწვილეზე; ამ მოთხრობაში, 1935 წლის ღამის ათენი ალკიბიადეს დროინდელი წარჩინებული ახალგაზრდებისათვის ასერიგ საყვარელ ათენს ერწყმის. მარიამ მაგდალელის ისტორია ეყრდნობა ოქროს ლეგენდაში მოხსენიებულ გადმოცემას (რომელსაც ღვთისმოშიშებით გამსჭვალული ამ კრებულის ავტორი უარყოფს, როგორც არასარწმუნოს), რომლის თანახმადაც ეს წმინდანი ქალი წმინდა იოანეს საცოლე უნდა ყოფილიყო, რომელიც იოანემ მიატოვა და იესოს გაჰყვა; ამ მოთხრობაში წარმოდგენილი ახლო აღმოსავლეთი – მოთხრობაში, რომელიც აპოკრიფულ სახარებათაგან განზე დგას – არის გუშინდელი დღისა და, საერთოდ, ოდინდელი ახლო აღმოსავლეთი, თუმცა მეტაფორებსა და სემანტიკურ ორაზროვნებას, აქა-იქ, ანაქრონული მოდერნიზმი შემოაქვს. საფოს თავგადასავალი საბერძნეთს უკავშირდება იმ მეტად საკამათო ლეგენდით, რომლის თანახმადაც საფოს თითქოს თავი უნდა მოეკლა ერთი მშვენიერი, მაგრამ უგრძნობი ყმაწვილი კაცისადმი სიყვარულის გამო, მაგრამ ჩემი საფო, ეს აკრობატი ქალი, ორ მსოფლიო ომსშუა პერიოდის ინტერნაციონალური გართობა-სიამოვნების სამყაროს ეკუთვნის და გადაცმის ეპიზოდი უფრო შექსპირის კომედიებს უკავშირდება, ვიდრე ბერძნულ თემებს. მრავალჯერადი ექსპონირების მეტად მკაფიო, წინასწარგამიზნული გამოყენება ცეცხლში, ყველგან ერთმანეთში ურევს წარსულსა და აწმყოს, რომელიც თავის მხრივ წარსულად იქცა.
    ყოველ წიგნს ატყვია თავისი დროის ანაბეჭდი და კარგია, როცა ეს ასეა. ნაწარმოების განპირობება მისი დროით ორგვარად ხდება: ერთის მხრივ, თავად ეპოქის ელფერითა და სურნელით, რომლითაც ავტორის ცხოვრება მეტ-ნაკლებადაა გაჟღენთილი; მეორეს მხრივ, – განსაკუთრებით, როცა საქმე ჯერ კიდევ ახალგაზრდა მწერალს ეხება, – ლიტერატურული გავლენებისა და თავად ამ გავლენების წინააღმდეგ რეაქციათა რთული თამაშით; აქვე უნდა ითქვას ისიც, რომ მუდამ ადვილი როდია ერთმანეთისაგან გავარჩიოთ ურთიერთშეღწევის ეს სხვადასხვა ფორმები. მოთხრობაში ფედონი, ანუ თავბრუსხვევა, მე ადვილად აღმოვაჩენ პოლ ვალერის ნეტარებით აღსავსე ჰუმანიზმის გავლენას; ეს ჰუმანიზმი თავისი ლამაზი იერით აქ იმ მგზნებარებას ფარავს, რომელიც არანაირად არაა ვალერისეული1. ცეცხლის ტექსტისთვის დამახასიათებელი მოუთოკავი სიშმაგე გახლავთ გაცნობიერებული თუ გაუცნობიერებელი რეაქცია ჟიროდუს წინააღმდეგ, რომლის დახვეწილი, პარიზული საბერძნეთი ისევე მაღიზიანებდა, როგორც ყველაფერი ის, რაც სავსებით შორს დგას ჩვენგან და, იმავდროს, ძალიან ახლოსაა. დღეს მე ვხვდები, რომ თანამედროვე გემოვნებასთან შეხამებული ანტიკურობის საერთო ფონი ყველასათვის მისაღებს ხდიდა, ყურადღებიან მკითხველს თუ არ ჩავთვლით, ძალზე დიდ განსხვავებას ფრანგულ ტრადიციასთან მშვენივრად მორგებულ ჟიროდუსეულ სამყაროსა და იმ უფრო ბოდვით სამყაროს შორის, რომლის დახატვასაც ვესწრაფვოდი. მე კოკტო მომწონდა; ამ მისტიფიკატორისა და ჯადოქრის გენიის მიმართ უფრო მგრძნობიარე ვიყავი, თუმცა გული მომდიოდა იმაზე, რომ იგი ასე ხშირად იმცირებდა თავს და უბრალო ილუზიონისტის ფოკუსებამდე დადიოდა. გამომწვევი გულახდილობა იმ ადამიანისა, რომელიც ცეცხლში გველაპარაკება, ნიღბით იქნება ეს თუ უნიღბოდ, მისი კადნიერი სურვილი მიმართოს მხოლოდ უკვე შეძენილ თუ დაპყრობილ მკითხველს, წარმოადგენს ზოგიერთ რთულ და ძალდაუტანებელ კომპრომისთა წინააღმდეგ ამხედრებას. კოკტოს პრეცედენტმა უდავოდ გამბედაობა შემძინა საიმისოდ, რათა ლირიკული კალამბურის ძალზე ძველი ხერხი გამომეყენებინა, რომელსაც დაახლოებით იმავე ხანებში, ოღონდ მცირე განსხვავებებით, სიურრეალისტებმა მიმართეს. არა მგონია, ამგვარი ვერბალური გადატვირთვანი გამებედა, – ეს გადატვირთვანი ცეცხლში იმ მრავალჯერად თემატურ ექსპონირებას პასუხობენ, რაზეც ზევით ვილაპარაკე, – ჩემთვის ამის მაგალითი არა მარტო წარსული ხანების, არამედ ჩვენი დროის პოეტებსაც რომ არ მოეცათ. სხვა მსგავსებანი, რომელნიც გარეგნულად თანამედროვე ლიტერატურულ შეხებათა ნაყოფი ჩანს, გამომდინარეობენ თავად ცხოვრებიდან, როგორც ეს ახლახან მივუთითე.
    ამგვარად, სანახაობის სამი სახეობის – ბალეტის, ესტრადისა და კინოს – სიყვარული, რომელი სიყვარულიც საერთო იყო იმ თაობის ახალგაზრდებისათვის, ვინც 1935 წელს დაახლოებით ოცდაათი წლისანი იყვნენ, მიგვანიშნებს, რომ მოთხრობაში აქილევსი, ანუ სიცრუე, კოშკის კიბეზე აქილევსისა და მიზანდრას თავბრუდამხვევი დაშვების ტიპიურად ონირული თხრობა ერთგვარად ერწყმის ლამის ფრთებგამობმული ბარბეტის მიერ ჰაერში შესრულებული ეკვილიბრისტული ნომრის დესკრიფციას – ბარბეტისა, რომელსაც უკან ფრიალით მოსდევდა ხოლმე გამარჯვებათა კლასიკური საბურველი და რომელიც მე წლების მერე კვლავ ვნახე ფლორიდაში, სადაც იგი, თავისი საზარელი დაცემის შემდეგ დასახიჩრებული, ეკვილიბრისტიკის ხელოვნებას ასწავლიდა ბარნუმის ცირკში; ან კიდევ, მოთხრობაში ფედონი, ანუ თავბრუსხვევა, კაბარეში შესრულებული ცეკვა ემსგავსება მნათობთა ცეკვას. მოთხრობაში პატროკლე, ანუ ბედისწერა, აქილევსისა და ამორძალის ორთაბრძოლა არის დიაგილევისა თუ მასინის დადგმებით შთაგონებული და, როგორც ეს კინემატოგრაფშია, ცალკეულ კადრებად “დაჩეხილი” ბალეტი ბაროკოს სტილში, რაც ასევე დამახასიათებელია შიშნარევ თამაშთა ამ ატმოსფეროსთვის. მოთხრობაში ანტიგონე, ანუ არჩევანი, მე მივმართავ ერთგვარ წინსწრებას, რომელიც, მართლაც რომ, ეპოქას ეხმაურება, ხოლო სინათლის კონები, რომლებიც წიგნის სცენაზე კვალდაკვალ მიჰყვებიან მთავარი სიუჟეტის განვითარებას, ცოტაც და, საკონცენტრაციო ბანაკთა ავბედით პროჟექტორებად იქცევიან. ამგვარმა მგრძნობიარობამ პოლიტიკური საფრთხისადმი, რომელიც მთელ სამყაროს ემუქრებოდა, მეორე მსოფლიო ომისწინა პერიოდის ზოგიერთ პოეტთან და რომანისტთან უდავო კვალი დატოვა; ბუნებრივია, რომ ცეცხლში, როგორც იმავე ეპოქის ამა თუ იმ სხვა, მსგავსი განწყობის წიგნში, აშკარად დავინახავთ მომავალ საშინელებათა აჩრდილს.
    ქვემოთ მოცემული ანალიზი უდავოდ არაფერს მოგვცემს, გარდა წმინდად ბიოგრაფიული ნაშთისა: ალბათ მხოლოდ ჩემთვის თუა მნიშვნელოვანი ის გარემოება, რომ მოთხრობის – საფო, ანუ თვითმკვლელობის დაწერა აზრად მომივიდა პერაში, ვარიეტეში ნანახი ერთი წარმოდგენის შემდეგ, დაწერით კი დავწერე ბოსფორთან მდგარი სატვირთო გემის გემბანზე, სადაც ჩემს სმენას ერთი პოპულარული ამერიკული მისამღერი სწვდებოდა, რომელსაც ჩემი ბერძენი მეგობრის გრამოფონი დაუსრულებლად იმეორებდა: “He goes through the air with the greatest of ease, the daring young man on the flying trapeze”.2 ასევე ძალზე ნაკლებადმნიშვნელოვანია ის ფაქტი, რომ ეს კომპონენტები შეერია ლეგენდას ანტიკური ხანის პოეტ ქალზე; მოგონებას აღორძინების ხანის სამასკარადო კოსტუმებზე; იმ ყველაზე მშვენიერი სტრიქონების გამოძახილს, რაც, მე მგონი, საერთოდ დაუწერია ბანვილს, ვირტუოზ-ფანტაზისტ ავტორს იმ ლექსისას, რომელშიც იგი ჰაერში მოსიარულე კლოუნს გვიხატავს; დეგას საუცხოო ნახატს და, ბოლოს, იმ კოსმოპოლიტურ სილუეტთა გარკვეულ რიცხვს, რომელნიც იმ დროს ირეოდნენ კონსტანტინოპოლის ბარებში. მხოლოდ და მხოლოდ ლიტერატურული, და არა სხვა სახის, განმარტების ამ ჭრილში ღირს ალბათ იმის შენიშვნა, რომ ცეცხლის ათენი გახლავთ ის ათენი, სადაც დილაობით ჩვევად მქონდა ძველთაძველი სასაფლაოსკენ გასეირნება – ამ სასაფლაოს “კერამიკის” სასაფლაოს ეძახდნენ, რომელსაც სარეველა ბალახი მოსდებოდა, საფლავები კი მიეტოვებინათ – და ყოველ ჩემს დილის გასეირნებას ფონად გასდევდა მახლობლად მდებარე ტრამვაების დეპოდან მომავალი ჭრიალი; ათენი, სადაც ფანერისაგან შეკოწიწებულ ქოხმახებში, მკითხავები სიამოვნებით გიმარჩიელებდნენ თურქული ყავის ნალექზე; ათენი, სადაც ახალგაზრდა კაცებისა და ქალებისაგან შემდგარი პატარა ჯგუფი, რომელთაგანაც ზოგიერთს, სულ მალე, უცაბედი ან ნელი სიკვდილი ეწერა, გრძელ, უსაქმოდ ხეტიალში გასულ ღამეს ემშვიდობებოდა, – ღამეს, რომელსაც ერთგვარ ტონუსს ჰმატებდა, შიგადაშიგ, ესპანეთის სამოქალაქო ომზე ანდა გერმანული კინოს ვარსკვლავისა და მისი შვედი მეტოქის შესაბამის ღირსებებზე კამათი, – ხოლო ღამის გასრულების შემდეგ ახალგაზრდების ეს ჯგუფი, რომელიც ცოტათი შეეთრო ღვინოსა და ტავერნებში აჟღერებულ აღმოსავლურ მუსიკას, იმის საყურებლად მიდიოდა, თუ როგორ ეფინებოდა პართენონს თავზე გარიჟრაჟი. ოპტიკური ეფექტით, რომელიც თავისთავად მართლაც რომ ბანალურია, ეს საგნები და ადამიანები, რომელნიც მაშინ ჩემს იმდროინდელ რეალობას წარმოადგენდნენ, დღეს იმაზე შორეულნი და დროის დინებით წარხოცილნი მეჩვენებიან, ვიდრე ის მითები თუ ბუნდოვანი ლეგენდები, რომელთაც, ერთი წამით, ის ახალგაზრდები მივაკუთვნე.
    სტილისტური თვალსაზრისით, ცეცხლი დაწერილია იმ დაძაბული და კაზმული მანერით, რომელიც იმ პერიოდში მახასიათებდა კლასიკური თხრობის ლამის უკიდურესობამდე მოკრძალებულ სტილთან ერთად. დღეს მე შორსა ვარ როგორც ერთისგან, ისე მეორისგანაც, და ერთგან დაწვრილებით ვლაპარაკობ იმაზე, თუ რა მიმაჩნია კვლავაც საუკეთესო თვისებებად ფრანგული კლასიკური თხრობისა, ვნებათა მისეული აბსტრაქტული გამოხატვისა, იმ მოჩვენებითი თუ რელური კონტროლისა, რომელსაც ამგვარი თხრობა მოითხოვს ავტორისაგან. ცეცხლის ღირსებათა ან შეცდომათა წინასწარგანჭვრეტის გარეშე, ასევე მინდა იმის აღნიშვნაც, რომ ამ ლექსების ლამის გადატვირთული ექსპრესიონიზმი, უწინდებურად, მიმაჩნია აღსარების ბუნებრივ და აუცილებელ ფორმად, კანონიერ მცდელობად იმისა, რომ ემოციის სირთულიდან ან, თუ გნებავთ, ამავე ემოციის მგზნებარებიდან არაფერი დაიკარგოს. ეს ტენდენცია, რომელიც, ყოველ ეპოქაში, ჯიუტად ინარჩუნებს თავის ადგილს, ან კვლავ იბადება ყველა ერის ლიტერატურაში, მიუხედავად პურისტული ან კლასიკური გონივრული შეზღუდვებისა, დაჟინებით ცდილობს – თუმცა, ეს მცდელობა შეიძლება ქიმერულიც კი იყოს – ტოტალურად პოეტური ენის შექმნას, ენისა, რომელშიაც მაქსიმალური მნიშვნელობით დატვირთული ყოველი სიტყვა თავის მნიშვნელობებს გამოაჩენს, ისევე როგორც გარკვეული განათების ქვეშ ვხედავთ ხოლმე ქვების ფოსფორესცენციებს. აქ კვლავ საქმე ეხება გრძნობის ან იდეის დაკონკრეტებას იმ ფორმებით, რომელნიც თავად იქცნენ პრეციოზულ ფორმებად (თვითონ ეს სიტყვაა მრავლისმთქმელი), იმ ძვირფასი ქვებივით, რომლებიც თავიანთ სიმკვრივესა და სიკაშკაშეს იმ ლამის აუტანელ წნევასა და ტემპერატურას უნდა უმადლოდნენ, რომელიც გამოიარეს; ან კიდევ, საქმე ეხება ენისაგან აღორძინების ხანის რკინის ნაკეთობათათვის ჩვეული მოქნილი გრეხილების მიღებას – იმ ნაკეთობებისა, რომელთა რთული წნულები თავიდან მხოლოდ გავარვარებული რკინა იყო და მეტი არაფერი. კიდევ უფრო უარესი ისაა, რომ ადამიანი, რომელიც ამგვარ ვერბალურ გამბედაობაზე მიდის, მუდმივად ცდომილებისა და უკიდურესობამდე მისვლის რისკის ქვეშ დგას, მსგავსად კლასიკურ ლიტოტებზე გადადებული მწერლისა, რომელიც გამუდმებით ეხება მშრალი ელეგანტურობისა და სიყალბის საფრთხეს.
    თუკი მკითხველი ხშირად მხოლოდ პრეციოზულობას ხედავს, ამ სიტყვის ცუდი მნიშვნელობით, იმაში, რასაც მე სიამოვნებით ვუწოდებდი ბაროკოს სტილის ექსპრესიონიზმს, ათიდან ცხრა შემთხვევაში ეს იმას ნიშნავს, რომ პოეტმა მართლაც გადაწყვიტა, ნებისმიერ ფასად განცვიფრების, მოწონების ან არმოწონების სურვილისთვის დაეთმო; ზოგჯერ ამის გამოა, რომ იმავე მკითხველს არ შეუძლია ბოლომდე მიჰყვეს იმ იდეასა თუ ემოციას, რომელსაც პოეტი სთავაზობს და რომელშიც იგი, სრულიად უსამართლოდ, მხოლოდ ნაძალადევ, ყალბ მეტაფორებს ან გულცივ სიტყვათა თამაშს ხედავს. არა შექსპირის, არამედ ჩვენივე ბრალია, თუკი მაშინ, როცა პოეტი თავის სიყვარულს სონეტების ადრესატისადმი ადარებს მისი ძველი სასიყვარულო გამარჯვებების ალმებით მორთულ საფლავს, ჩვენს თავსზემოთ ელისაბედ I-ის ეპოქის ყველა დროშის ფრიალი არ ვიგრძენით. არა რასინის, არამედ ჩვენი ბრალია, თუკი ანდრომაქეში შეყვარებული პირუსის მიერ წარმოთქმულ ამ ცნობილ სტრიქონში, “უფრო მრავალი ცეცხლით ვიწვი, ვიდრე თავად მე არ დამიგზნია”, ამ სასოწარკვეთილი მიჯნურის ზურგსუკან უზარმაზარ ხანძარში ჩაფლული ტროა ვერ დავინახეთ, ხოლო იმაში, რაც გემოვნებიან ადამიანთა თვალში მხოლოდ უგვანო, დიდი რასინისათვის შეუფერებელი მიკიბულ-მოკიბულობაა, ვერ ვიგრძენით იმ ადამიანის საკუთარ თავში ბუნდოვანი ჩაძირვა-ჩაღრმავება, რომელიც მუდამ შეუბრალებლობით გამოირჩეოდა და ახლაღა ხვდება იმას, თუ რას ნიშნავს ტანჯვა. ამ სტრიქონს, სადაც რასინი მაშინ უკვე გაცვეთილ სიყვარულის ცეცხლთა მეტაფორას ახალი სუნთქვით ავსებს, უბრუნებს რა მას ნამდვილი ცეცხლის ელვარებას, – ეს ხერხი რასინთან ხშირად გვხვდება, – მივყავართ ლირიკული კალამბურის ტექნიკასთან, რომელიც ერთ სიტყვას, ასე ვთქვათ, პარაბოლის ორ შტოს ავლებინებს. მაგრამ დავუბრუნდეთ ცეცხლს. თუკი ფედრა ჯოჯოხეთში ჩასასვლელად იყენებს არა მარტო ქარონის ნავს, არამედ მეტროს გვირაბში მოსიარულე მატარებელსაც,3 ეს იმიტომაა, რომ ადამიანთა ტალღა, რომელიც პიკის საათებში ჩვენი ქალაქების მიწისქვეშა დერეფნებში ტრიალებს, ჩვენთვის, შესაძლოა, აჩრდილთა მდინარის ყველაზე შემაძრწუნებელი ხატი იყოს. თუკი თეტისი ერთდროულად არის დედაც და ზღვაც,4 ეს იმიტომ, რომ მოცემული ორაზროვნება, რომელსაც, სხვათა შორის, მხოლოდ ფრანგულ ენაში აქვს აზრი, ერთ მთლიანობაში აქცევს თეტისის, როგორც აქილევსის დედის, და თეტისის, როგორც ზღვის ღვთაების ორმაგ სახეს. შემიძლია კიდევ მრავალი სხვა მაგალითიც მოვიყვანო, რომელთაც ცეცხლში თავიანთი გარკვეული მნიშვნელობა აქვთ. მთავარია ვეცადოთ, ამ თამაშებში (სადაც სიტყვის მნიშვნელობა, მართლაც, თავის სინტაქსურ ჩარჩოში თამაშობს) ვაჩვენოთ არა მანჭვა-გრეხის ან ხუმრობის თავისუფალი ფორმის შესაძლებლობანი, არამედ, როგორც ეს ფროიდისეული ლაფსუსისა და ბოდვის და სიზმრის ორმაგ და სამმაგ იდეათა ასოციაციების შემთხვევაშია, პოეტის რეფლექსი – პოეტისა, რომელიც ემოციებითა თუ ხიფათებით მისთვის განსაკუთრებულად მდიდარ თემას შეეჭიდა. ჩემს შედარებით ახლახან გამოსულ ნაწარმოებში, რომელიც რაც შეიძლება შორსა დგას ყოველგვარი სტილისტური ძიებისაგან და, მით უმეტეს, ყოველნაირი სტილისტური ანცობისაგან, სავსებით სპონტანურად, – ისე, რომ არც ვიცოდი, კალამბური თუ გამომივიდოდა, – იმ საპყრობილის მედილეგეს, რომელშიც ჩემი მომაკვდავი გმირი იმყოფება, სახელად ჰერმან მორი5 ვუწოდე.
    ამაო იქნება ჩემი მხრიდან იმის თქმა (რაც, პრინციპში, მართალი გახლავთ), რომ სასიყვარულო ლექსების კრებული კომენტირებას არ საჭიროებს, რადგან მაინც ისე ჩანს, თითქოს დაბრკოლებისთვის თავის არიდება მინდოდეს: მე ხომ ამდენხანს ვმსჯელობ სტილისტურსა თუ თემატურ თავისებურებებზე, რაც ბოლოს და ბოლოს მხოლოდ მეორეხარისხოვანი საკითხია, და ჩუმად ვუვლი გვერდს იმ სასიყვარულო ისტორიას, რომელიც ამ წიგნის შთაგონების წყაროდ იქცა. მაგრამ, გარდა იმისა, რომ ვგრძნობ, თუ რა სასაცილოა ძალზე ვრცელი განმარტება იმ ნაწარმოებისა, რომელიც მინდოდა არასოდეს წაეკითხათ, აქ უადგილო იქნებოდა იმის განხილვა-გაშუქება, ტოტალური, ყოვლისმომცველი სიყვარული ერთი კონკრეტული ადამიანისადმი – სიყვარული, რომელიც შენთვისაც და მეორე ადამიანისთვისაც რისკს, გარდაუვალ იმედგაცრუებას, ნამდვილ თავგანწირვასა და მორჩილებას ნიშნავს, მაგრამ ასევე ფარული ძალადობისა და ეგოისტური მომთხოვნელობის ნაზავსაც წარმოადგენს – იმსახურებს თუ არა იმ ამაღლებულ ადგილს, რომელიც მას პოეტებმა მიაკუთვნეს. ცხადია, რომ უგონო, ზოგჯერ სამარცხვინო, მაგრამ ერთგვარი მისტიკური სათნოებით გაჟღენთილი სიყვარულის ამ ცნებამ თითქმის არ შეიძლება იარსებოს, თუკი არ დავუკავშირეთ ტრანსცენდენტულობაში რწმენის რაიმე ფორმას, თუნდაც ადამიანის ტრანსცენდენტულობაში რწმენისა, ხოლო თუ საყრდენი – დღესდღეობით არად ჩაგდებული მეტაფიზიკური და მორალური ღირებულებები – გამოეცალა, რისი მიზეზიც შესაძლოა ჩვენი წინამორბედების მიერ ამ ღირებულებათა ბოროტი გამოყენება იყოს, მაშინ უგონო სიყვარული მეყსეულად სახეს იცვლის: ის უკვე სხვა არაფერია, თუ არა სარკეთა უნაყოფო თამაში ან კიდევ სევდისმომგვრელი მანია. ცეცხლში, სადაც, ვგონებ, მხოლოდ ძალზე კონკრეტულ სიყვარულს ვასხამდი ხოტბას, ან, შეიძლება, მისი ჯადოთი შეკვრა მსურდა, საყვარელი არსების გაღმერთება ძალზე თვალსაჩინოდ ასოცირდება შედარებით აბსტრაქტულ, თუმცა არანაკლებ ძლიერ ვნებასთან, რომელიც ზოგჯერ ჯაბნის კიდეც გრძნობიერ და ხორციელ შეპყრობილობას: მოთხრობაში ანტიგონე, ანუ არჩევანი, ანტიგონე ირჩევს სამართალს; მოთხრობაში ფედონი, ანუ თავბრუსხვევა, ფედონის თავბრუსხვევა შეცნობით გამოწვეული თავბრუსხვევაა; მოთხრობაში მარიამ მაგდალელი, ანუ ხსნა, ხსნა არის ღმერთი. ეს არ გახლავთ სუბლიმაცია, როგორც ამას ერთი ნამდვილად შეუსაბამო და თავად ადამიანის ხორცისთვის შეურაცხმყოფელი ფორმულა ამტკიცებს; ეს იმის ბუნდოვანი შეგრძნებაა, რომ ასერიგ მწველი და მტანჯველი სიყვარული ერთი მოცემული ადამიანისადმი ხშირად მხოლოდ ლამაზი წარმავალი შემთხვევითობაა – გარკვეული აზრით იმაზე ნაკლებად რეალური შემთხვევითობა, ვიდრე ის მიდრეკილებანი და არჩევანის შესაძლებლობანი, რომელნიც ამ სიყვარულს წინ უსწრებენ და მასზე დიდხანს იარსებებენ. ამგვარ, ლამის საჯარო აღსარებათა ჟანრისგან განუყოფელი აღმაფრენისა თუ სითამამის წყალობით, დღეს მეჩვენება, რომ ცეცხლის ზოგიერთი ნაწყვეტი შეიცავს ადრევე თვალმოკრულ ჭეშმარიტებებს, რომელთა კვლავ მოსაპოვებლად და მათ უტყუარობაში დასარწმუნებლად შეიძლება მთელი ცხოვრებაც არ გეყოს. ეს ბალ-მასკარადი გაცნობიერების ერთ-ერთი ეტაპი გახლდათ.

    1967 წლის 2 ნოემბერი

    შენიშვნები

    1 ვალერის შემოქმედებისადმი ჩემს ინტერესს ადასტურებს ალუზია “მშვენიერ პოლზე” ფიქრთა პირველ ჯგუფში. ვალერის ფორმულა, რომელსაც ეს ფიქრი უპირისპირდება, შეგიძლიათ ნახოთ მის ნაწარმოებში დაფარული საგნები, 1932 წ. (ავტორის შენიშვნა).
    2 (ინგლ.) “როგორ ნარნარად დაფრინავს მაღლა / ეს ახალგაზრდა თამამი კაცი / და არ ეტყობა მას სულაც დაღლა / ჰაერში მქროლავ ტრაპეციაზე”.
    3 ფრანგულში სიტყვა “rame” ნიჩაბსაც ნიშნავს და მეტროს მატარებელსაც (მთარგმნელის შენიშვნა).
    4 ფრანგულში სიტყვები “დედა” (mère) და “ზღვა” (mer) ომოფონური სიტყვებია (მთარგმნელის შენიშვნა).
    5 ამ მედილეგის გვარი (Mohr) და ფრანგული სიტყვა “mort” (სიკვდილი) ერთნაირად წარმოითქმება (მთარგმნელის შენიშვნა).