1
ჯერ ფილმი ვნახე, შემდეგ წიგნი წავიკითხე. ნახვა (ფილმის) და წაკითხვა (წიგნის) დაახლოებით ერთწლიანი ინტერვალით მოხდა. პოლიტიკურად ეს წელი ეპოქალური გამოდგა: ამ ერთი წლის განმავლობაში თავიდან იყო და შემდეგ არ იყო საბჭოთა კავშირი, ყოველ შემთხვევაში, ყველამ ჩათვალა, რომ აღარ იყო.
პირადად ჩემთვისაც ეს წელი გარდამტეხი იყო, მე თავად ვერაფერ განსაკუთრებულს და გარდამტეხს ვერ ვგრძნობდი, მაგრამ ირგვლივ ყველა ამბობდა, რომ ჩემი ცხოვრება ახალ ფაზაში შედიოდა, ალბათ იმიტომ, რომ პასპორტი ავიღე და მალე მომავალი პროფესიაც უნდა შემერჩია, უფო სწორად, მშობლებს შეერჩიათ.
აი ასეთ ვითარებაში ვნახე მილოშ ფორმანის ფილმი და შემდეგ წავიკითხე კენ კიზის რომანი – “ვიღაცამ გუგულის ბუდეს გადაუფრინა”.
2
ქართულად ამ რომანის 2 თარგმანი არსებობს, რამდენადაც ვიცი. ერთი რუსულიდან, ხოლო მეორე ორიგინალიდან.
შეიძლება ითქვას, რომ ამ რომანს საქართველოში გაუმართლა…
მე ძველი, რუსულიდან თარგმნილი ტექსტი მაქვს წაკითხული, მეორეს მხოლოდ ჩავხედე, უფრო სწორად, გადავხედე.
ამ წერილის მიზანი არ არის ერთმანეთს შეაჯიბროს ეს 2 თარგმანი, გაარკვიოს რომელი ჯობია, თვითოეულს რა ნაკლი და დადებითი მხარე აქვს, ეს ჩემს კომპეტენციას აღემატება.
და სიმართლე რომ ითქვას, ასეთი საქმიანობა ამაო გარჯადაც კი მიმაჩნია.
3
ასეთი რომანები არასდროს კარგავენ აქტუალობას და ამის მიზეზი არამხოლოდ მათი მაღალმხატვრულობაა, რა თქმა უნდა მაღალმხტვრულობა (საშინელი, ძალიან ხელოვნური სიტყვაა!!) მნიშვნელოვანი ფაქტორია, მაგრამ უფრო მნიშვნელოვანი მაინც თემატიკაა, ძალადობა, ძალადობა კი იყო, არის და (თუ სასწაული არ მოხდა და სამოთხედ არ იქცა პლანეტა დედამიწა) იქნება ერთ-ერთი მთავარი პრობლემა ადამიანების ცხოვრებაში.
ადამიანების უმრავლესობა ერთდროულად მოძალადეცაა და ძალადობის მსხვერპლიც, ჩვენ ვძალადობთ და ჩვენზე ძალადობენ, ესაა ცხოვრება, ესაა ყოველდღიურობა, მაგრამ საქართველოში და საქართველოს მსგავს (ფიგურალურად, თორემ ვიცი, რომ საქართველოს მსგავსი ქვეყნები არ არსებობენ და სამოთხეშიც მხოლოდ ჩვენ მოვხვდებით) ქვეყნებში ასევე არსებობს სახელმწიფოებრივი ძალადობა, როდესაც მანქანა, აპარატი, სახელმწიფო არა ირიბად, არამედ პირდაპირ ძალადობს ადამიანზე, მოქალაქეზე, თუმცა სანამ კენ კიზის კლასიკური რომანი და თანამედროვე საქართველო გადაკვეთენ ამ წერტილში ერთმანეთს, საჭიროდ მიმაჩნია რომანის მთავარი პერსონაჟი მამაკაცი გავიხსენოთ.
4
ამ წერილის მკითხველების უმრავლესობას, რა თქმა უნდა, ამერიკელი მსახიობი ჯეკ ნიკოლსონი დაგიდგათ თვალწინ, შავ ქუდში, გიჟის იერით და მზერით, ალბათ ისიც გაგახსენდათ, საქართველოს დამოუკიდებლობის პირველ წლებში მოსახლეობის უმრავლესობას ასეთი ქუდები რომ ეფხატა თავზე. ადამიანს არა მხოლოდ სიცილი სჩვევია, არამედ ასოციაციური აზროვნებაც და წავიდა… ქუდს მოყვება უშუქობა, უგაზობა, ომი და ვინც ეს ყველაფერი ნახა, ვერასდროს დაივიწყებს.
რეალურად ჯეკ ნიკოლსონის მიერ შექმნილი მაკმერფის სახე ამ პერსონაჟის ინტერპრეტირების ერთ-ერთი ვარიანტია, ყველაზე პოპულარული ვარიანტი, მაგრამ მაინც ერთ-ერთი და მაინც ვარიანტი.
5
კენ კიზიმ კლასიკური ხერხი გამოიყენა. მთხრობელი რომანის ერთ-ერთი პერსონაჟია, ერთის შეხედვით მეორეხარისხოვანი, მდუმარე, გოლიათი ინდიელი, თუმცა წიგნის ფინალში ირკვევა, რომ ზუსტად ის არის მთავარი გმირი, რადგან მხოლოდ მასში მოხდა გარდატეხა, მხოლოდ ის გადარჩა და დაუბრუნდა, პირველსაწყისს.
აქედან გამომდინარე, კენ კიზის მთხობელი არ არის მხოლოდ მთხრობელი, როგორც, მაგალითად, დოსტოვსკის რომანებში… წამით დავუშვათ, რომ ეს წიგნის ავტორისეული თხრობის ტექნიკით იყოს დაწერილი, ან მაკმერფი იყოს მთხრობელი, ორივე შემთხვევაში სულელურ, არაფრისმთქმელ რომანს მივიღებდით.
6
მაკმერფის ფილოსოფია მარტივია, ის უპირისპირდება ძალადობას, ხოლო როდესაც უპირისპირდები ძალადობას, შეუძლებელია იყო რთული, რადგან თავად ძალადობაა ძალიან მარტივი, ძალიან პირდაპირი და უხეში და მასთან დაპირისპირება ყოველთვის მარტივი გზით ხდება, რევოლუციით ან მშვიდობიანი დაუმორჩილებლობით, ნებისმიერ გართულებას ხელოვნურ მდგომარეობაში გადავყავართ, სპეკულატური აზროვნება კარგია, როგორც ნიმუში, რა შეუძლია გონებას, რამხელა რესურსი აქვს მას, მაგრამ ეს არ ცვლის რეალობას, მაკმერფის კი რეალობის შეცვლა უნდა.
მაკმერფი არ განასახიერებს ტიპიურ ბიტნიკურ-ჰიპურ იდეალებს და ზოგადად, ვფიქრობ, არასწორია მივაკუთვნოთ კენ კიზი ამ მიმართულების ლიტერატურას, შეიძლება პარალელების გავლება კენ კიზისა და უილიამ ბეროუზს შორის, ამ უკანასკნელის შემოქმედების მთავარი თემაც ძალადობაა… კიზი და ბეროუზი მასშტაბური მწერლები არიან და ამიტომ მათი რომელიმე კონკრეტულ მიმდინარეობასთან დაკავშირება, მგონი, არასწორია.
7
მაკმერფი ცდილობს შეცვალოს რეალობა, მაგრამ რაც ბუნებრივია მისთვის, უცხოა სხვებისთვის, მიუღებელია და სახიფათოა… ყველაფრის მიზეზი შიშია, ჩვენ გვეშინია ცვლილებების და იზოლაციაში, საექსპერიმენტო ცხოველებივით ცხოვრება გვირჩევნია, კი არ გვირჩევნია, უბრალოდ ვფიქრობთ, რომ გამოსავალი არ არის.
მაკმერფის პროტესტი სტიქიურია, ემოციურია, ეს არ არის ინტელექტუალური პროტესტი, ეს არ არის მდუმარე პროტესტი, როდესაც დუმილი მრავლისმთქმელია.
ამაღლებული არსებებისთვის მაკმერფი პრიმიტივია.
8
ლიტერატურული გაგებით კენ კიზი არ არის მოდერნისტი, მისი თხრობა კლასიკურია, ის არ იყენებს იმავე ბეროუზის მსგავსად მოდერნისტულ ხერხებს და არც იგონებს მათ, კენ კიზი არ არის ნოვატორი, ამ მხრივ ძველი ყაიდის მწერალია, ყველაზე მეტად მე მაინც მას ოლდოს ჰაქსლის შევადარებდი, ჰაქსლიც ასე იყო 20-იან წლებში, უფრო სათქმელის მოდერნიზებას ცდილობდა, ვიდრე ფორმის, სათქმელი ქმნის ფორმას, ფორმა ქმნის სათქმელს, ორივე შეხედულება სწორია.
კლასიკური ფორმა კენ კიზის რომანის პოპულარობის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი მიზეზია, რადგან მოდერნული ფორმები მაინცდამაინც არ იზიდავს მასობრივად მკითხველს.
9
უფროსი მედდა…
გაგაჟრიალათ?
მე კი.
კენ კიზი აქაც არ შეცდა, როდესაც ძალადობის სიმბოლოდ ქალი გამოიყვანა, კაცის ამ როლში გამოყვანა ზედმეტად პრიმიტიული სვლა იქნებოდა და მთელ ხიბლს დაუკარგავდა ტექსტს.
ჩვენ პოლიტკორექტულობის ეპოქაში ვცხოვრობთ, არ ვიცი, ალბათ, ფემინისტები კენ კიზის სექსისტ მწერლად თვლიან, თუმცა ახლა ამას არ აქვს მნიშვნელობა, რას ფიქრობენ ფემინისტები, ფიქრობენ თუ არა საერთოდ, შეუძლიათ თუ არა ფიქრი საერთოდ და უფიქრიათ თუ არა, რომ საკუთარი არსებობით, პირველ რიგში ქალებს აყენებენ შეურაცხყოფას. არა, ამას ახლა ნამდვილად არ აქვს მნიშვნელობა.
უფროსი მედდა…
ის არ არის უნიჭო ადამიანი, საკუთარი ფილოსოფიაც აქვს, ეს წესრიგის ფილოსოფიაა, წესრიგი გამორიცხავს ქაოსის ელემენტს, გამორიცხავს პიროვნულობას და თავისუფალი სივრცის არსებობას. უფროსი მედდა უტოპისტია, რადგან ასეთი სამყაროს შექმნა ისევე შეუძლებელია, როგორც, მაგალითად, კამპანელას „მზის ქალაქის“ არსებობა.
10
ამ რომანს არ ჰყავს მეორეხარისხოვანი პერსონაჟები, ყველა პერსონაჟი ჩართულია მიმდინარე მოვლენებში და ეს მათი საერთო თავგადასავალია საერთო სივრცესა და დროში, ამ მხრივ ეს რომანი შეიძლება დოსტოევსკის “ეშმაკუნებს” შევადაროთ. შეგვიძლია არც შევადაროთ.
ამ რომანს არ ჰყავს მეორეხარისხოვანი პერსონაჟები, ამ რომანს სუსტი და ძლიერი პერსონაჟები ჰყავს, თუმცა თითოეული მათგანი, ძლიერიც და სუსტიც, უკმაყოფილოა შექმნილი ვითარებით, იზოლაციით, არაადამიანური მოპყრობით და აი, აქ კვეთენ ერთმანეთს თანამედროვე საქართველო და კენ კიზის რომანი.
11
ჩვენ ვცხოვრობთ გუგულის ბუდეში, მაგრამ გუგულებივით ვერ ვართ შეხმატკბილებულები. ჩვენ ვცხოვრობთ ექსპერიმენტულ ლაბორატორიაში, 20 წელია ასეა. ცდებს ვატარებთ ერთმანეთზე. დღეს საქართველო ქართველებს აქვთ ოკუპირებული და ეს ოკუპაცია ყველაზე საშინელი ოკუპაციაა…
12
კენ კიზი ცივილიზაციისა და პირველსაწყისის დაპირისპირებაზე წერდა, წერდა იმაზე, თუ რას უშვრება ცივილიზაცია ადამიანს, რომ ცივილიზაცია არა მხოლოდ კომფორტული, არამედ სახიფათოცაა, კენ კიზის რომანი სიკეთის და ბოროტების თემაზე დაწერილი წიგნია.
დღეს ბევრმა დაივიწყა ელემენტარული მოცემულობა: ჩვენ სიკეთისა და ბოროტების დაპირისპირებაში ვმონაწილეობთ, ეს ბრძოლა ჩვენს შიგნით მიმდინარეობს და არ არსებობს ცხოვრება სიკეთისა და ბოროტების მიღმა.
13
და ბოლოს: მთხრობელი, ინდიელი ბელადის შესახებ. ის დიდხანს ჩუმადაა, დუმილი მისი პროტესტია თანამედროვე სამყაროსადმი და, ამავე დროს, ეს თავის გადარჩენის საშუალებაცაა.
ჩვენც ხომ ასე ვართ ზუსტად, ვდუმვართ ერთდროულად პროტესტის ნიშნად და თავის გადარჩენის მიზნით.
ხმის ამოღების დროც დადგება და სახლშიც დავბრუნდებით, იმედია.
© “არილი”