31 მაისს ფეისბუქზე ვნახე, რომ მახო ხარბედიას მეგობრები მისთვის დახმარებას ითხოვდნენ.
ეს უკვე ნიშნავდა, რომ მახო ჩქარობდა, სიკვდილის ნება არ დაეკარგა („ხანდახან უნდა იჩქარო, რომ სიკვდილის ნება არ დაკარგო ადამიანმა“. „შალამოვი და შიმშილი“, მალხაზ ხარბედია, არილი).
„და ჩვენც ნელ-ნელა ვიხოცებით,
ვისაც გვეგონა, რომ გადავრჩით.
ვინც ბოლო გამოხვალთ, შუქი არ ჩააქროთ: პირიქით,
მზის ენერგიაზე მომუშავე სანათებიც დაამატეთ.
იქნებ მზე მაინც აღმოჩნდეს ერთადერთი,
ვინც ჩვენს უკან დარჩენილებს არ დააღალატებს.“
ეს ტექსტი დავწერე მაშინ გაბრაზებულმა. ბრაზი მიემართებოდა არა სიკვდილს (აბა, სიკვდილზე გაბრაზებას რა აზრი აქვს!), არამედ ხარბედიას, რომელსაც შეეძლო, სიკვდილშიც ეჩქარა – აქაც გაესწრო სხვებისთვის.
„მგონია, რომ ადამიანმა, პირველ რიგში, უნდა მოისვენო, რომ დასვენება შეძლო. თუ არ მოისვენებ, ვერ დაისვენებ!“ (ესსედან „რატომ ვჩქარობ“, მალხაზ ხარბედია).
„რატომ გაქრა სიდინჯით, სიზანტით ტკბობის ხელოვნება? სადღა არიან ახლა გარდასულ დროთა უქმად მოხეტიალე რაინდები?“ (რომანიდან „სიდინჯე“, მილან კუნდერა“, 1995).
თუ საიქიო რაიმე კანონზომიერებითაა მართული, მოსვენებული მალხაზ ხარბედია ახლა ალბათ უქმად ხეტიალობს იქ და „უფლის სარკმლებს მისჩერებია“ (ისევ კუნდერა, მალხაზის ესსედან).
ერთიანი წინაღობის – ცხოვრების დიდი სიჩქარით დაძლევის შემდეგ, ახლა მან სიკვდილზეც იმაზე მეტი იცის, ვიდრე ჩვენ, მიწაზე დარჩენილებმა.
სიცოცხლეშიც ასეთი არ იყო?
მამაჩვენები, ბობ დილანი და მალხაზ ხარბედიას მხატვრობა
მამა რომ გარდამეცვალა, სასწრაფოდ გავხსენი ვორდის ფაილი, „იოიზმები“ დავარქვი (იორამი ერქვა მამას, შემოკლებით იო) და დავიწყე ყველა იმ სიტყვისა და გამოთქმის ჩაწერა, რაც მხოლოდ „მისი“ იყო, მისგან ნაწარმოები. ამას შიში უძღოდა წინ: უცებ ვერ გავიხსენე მისი ერთ-ერთი ფრაზა, რომელსაც ხშირად ამბობდა ხოლმე უვარგისი კაცის მისამართით. შემეშინდა, რომ სხვებიც ასე დამავიწყდებოდა და მათთან ერთად გაქრებოდა ის ბმულიც, რომელსაც მეხსიერებაში „დავაწკაპებდი“ და მამასთან გადავყავდი.
სიტყვებს და ფრაზებს ამბებიც მოჰყვა და დავწერე, როგორ დავწვი მარანი ვენახში, რომელიც ჩვენი არც იყო: სანახევროდ გვქონდა აღებული (ჩვენ ვუვლიდით და მოსავალს პატრონთან ერთად ვიყოფდით). ესაა ტექსტი 7 წლის ბავშვის შიშზე და მოლოდინებზე, რომელსაც ყველა მხრიდან ესმოდა: „მოკლავს მამამისი!“ – მოულოდნელი ფინალით.
წერას რომ მოვრჩი, მომინდა, ვინმესთვის წამეკითხებინა და პირველი მალხაზ ხარბედია გამახსენდა – აშკარად სამახოვე ტექსტი იყო. მესენჯერში ჩავუგდე.
– მავნე სათაურია?
– კი.
– ბაბუაჩემს ჰქონდა ზუსტად ეგეთი ქოხი ვენახში, ქვედა შავრაში.
– ექნებოდა. ჩვენც გვქონდა მერე ჩვენს საკუთარ ვენახში.
– ბავშვობაში დიდუბეში მთელი საამქრო გადავწვი. სოლანის საამქრო. ცეცხლი სად მოვუკიდე, იცი? სახანძრო კუთხე რომ იყო, წითელი, მანდ.
– უიმე, შენც კაი ნერონი ყოფილხარ.
– უიმე, მე პირომანი ვარ ბავშვობიდან. 5-6 წლისა ვიჯექი ხოლმე და ებონიტის საფერფლეში ასანთის ღერებს ვწვავდი. დავდო ვინოგეზე? არილში ჩაიკარგება. ერთი გვერდია. ღვინო და ხსოვნა.
– კიი❤
– რამე ფოტოც ხო არ გექნება?
– მოიცა, ვნახო. მამაჩემის ვენახია. წავა?
– აბა, მაგავე ფოლდერში ნახე. კიდე იქნება რამე.
(ვუგზავნი მამაჩემის სურათს ვენახში).
– ა, ეს მაგარია. ახლა ცოტა დიდი მომეცი, ეს მოხსნილი რო ჰქონდეს, ტელეფონის რაცხეები.
– ხო, თავიდან ჩაგიგდებ.
– მოიცა 5 წუთი.
(მიგზავნის ლინკს – უკვე გამოქვეყნებულია http://vinoge.com/marnis-proza/nana-akobiZe-mavne)
მახო რომ გარდაიცვალა, (მამაჩემის გარდაცვალებიდან 4 წლის შემდეგ) მისი წიგნის სათაური ამეკვიატა: „მამაჩემი, ბობ დილანი და კაცი საკაბელოდან“ (2013). აი, ისე, როგორც, მაგალითად, ბობ დილანის Hey, Mr. Tambourine Man, play a song for me-მ იცის: – მეც გამომიცდია და სხვებისგანაც მომისმენია, როგორ „ჩარჩენიათ“ ყურში დიდხანს.
ოღონდ „მამაჩემი, ბობ დილანი და კაცი საკაბელოდან“ სხვანაირად მქონდა აკვიატებული: ვიზუალურ იმიჯად ვხედავდი თითქოს, უამრავჯერ რომ გაქვს ნანახი და ვერ იხსენებ, სად.
არ ვიცი, მახო რა ჟანრს აკუთვნებდა ამ ტექსტს, ალბათ უფრო ნოველაა და მისი პერსონაჟები არიან თავად მახო, წინა წელს გარდაცვლილი მამის პატარა, მანქანის ტელევიზორში მოსმენილი ბობ დილანი და საკაბელოს ხელოსანი, რომელსაც აღმოჩნდება, რომ იურა ჰქვია – მახოს მამის სახელი და ამას მაშინ შეიტყობენ, როცა სადილზე მიიპატიჟებენ. „…ის კაცი, მე, დედაჩემი, ჩემი და. ტკბილი ოჯახივით ვისხედით, იმ განსხვავებით, რომ მამაჩემის ადგილას საკაბელოს კაცი იჯდა.“
მოგვიანებით, ამ ნოველის თუ ესსეს პოსტ. სკრიპტუმი ეკა ხარბედიამ (მალხაზის დამ) დაწერა:
„ამ 40 დღის განმავლობაში რამდენჯერმე დამესიზმრა. მაგრამ ყველაზე დასამახსოვრებელი სიზმარი იყო, როცა ანტენები მთხოვა.
რომ ვკითხე:
– საკაბელო ხომ გვაქვს?
– არა, ეგ ყველაფერს არ იჭერს. ისეთი ანტენები მინდა, ყველაფერს რომ იჭერდეს.“
ჩემს აკვიატებასაც მოეძებნა ახსნა. შორს სად ვეძებდი: კედელზე მამაჩემის ფოტო მიკიდია, ზედ ჭიკარტით ბობ დილანის კარიკატურა /ღია ბარათი/მაქვს მიმაგრებული. „კაცი საკაბელოდან“ კი ალბათ „მისამღერია“ ამ კომპოზიციისთვის, რომელიც არც მახსოვს, როდის შეიქმნა, მაგრამ უდავოდ მახოს ამ ნოველის გავლენით მაქვს დაწყვილებული.
მალხაზ ხარბედია არ ყოფილა მხატვარი (როგორც ვიცი). მაგრამ იყო ასეთი დაუვიწყარი ვიზუალური იმიჯების და პატერნების ავტორიც.
დიალოგი წარსულში: რედაქტორ და პოეტ მალხაზ ხარბედიასთან
– მახო, გამარჯობა. გახსოვს, ადრე, შეიძლება 1 წლის წინათაც, მითხარი, გამომიგზავნე გამოუქვეყნებელი ლექსებიო. რაღაცნაირად იმ მომავალი პენსიონერივით ვიქცევი, პენსიაში გასვლის მერე რომ აპირებს ყველაფერს. ამასობაში ვიფიქრე, იქნებ ვეღარც გავიდე ამ პენსიაში, ან იქნებ გასულიც ვარ და ვერ ვხვდები… მოკლედ, გიგზავნი რამდენიმე ლექსს.
– რა დროის პენსიაა, ახლა იწყება ყველაფერი.
– ჰოდა, რა ვიცი, იწყება თუ მთავრდება, გამოგიგზავნე აგერ, რაც მომხვდა ხელში, ეგაა.
– მოგწერ, რომ ვნახავ.
– მადლობა, მახო. სადაც ამდენი “მწერალი” და მწერალი აგიტანია, ეს ერთიც ამიტანე.
– “ამდენში” რა მოსატანია ეს ყველაფერი.
…
მოგვიანებით:
– მახო, დიდი მადლობა, ვნახე „არილში“ გამოქვეყნებულ ჩემი ლექსები და ძალიან გამიხარდა. ეკამ ანგარიშის ნომერი გამაგზავნინა ჰონორარისთვის. მასაც ვუთხარი – თუ ეს ბუღალტრულად აუცილებლობა არ არის, ძალიან გამიხარდება, თუ ჩემი ჰონორარი ისევ „არილს“ მოხმარდება. დიდი მადლობა კიდევ ერთხელ – მართლა ძალიან გამიხარდა…
– არა. ჩემი პრინციპია, აუცილებლად ავტორს უნდა ჩაერიცხოს. გაჭირვებული იქნება თუ შეძლებული, მაინც. ვიცი, შენ ის კარგად დაგამახსოვრდება, რომ არილს უკან დაუბრუნე ჰონორარი, მაგრამ ისიც ვიცი, რომ არც არილის ეს პატარა ჰონორარი დაგავიწყდება :)))
– მადლობა. ნამდვილად არ დამავიწყდება. p.s. და, სხვათა შორის, ოთხიოდე ლექსის კვალობაზე მცირე ჰონორარი არ არის – ახლა შევამოწმე ანგარიში.
– ხო იცი, ლექსი ვერ აიწონება.ამდენი წელია ამ საქმეში ვარ და დღემდე ვერ მივხვდი ლექსის ჰონორარით შეფასების კრიტერიუმს.
– ეტყობა, გონკურიც მაგ დღეში იყო და იმიტომ მოძებნა გენიალური გამოსავალი.
– ხო, მაგრამ მე რომ მკითხო, პოეტისთვის საუკეთესო გამოსავალი მაინც ამერიკაში და ბრიტანეთში გამოიძებნა. ესეების, რეცენზიების წერა და თუ ეგეც გინდა, ლექციების, კურსების წაყვანა, საკმაოდ მაღალი ანაზღაურებით. უკეთესს ვერაფერს მოიფიქრებ. ოდენი, ელიოტი და ყველანი მაგით ცხოვრობდნენ. გიჟებიც კი. აი, შიგადაშიგ რომ ფსიქიატრიულებში წვებოდნენ, ისინიც.
– ფუფუნების ამბავია, პოეტი აცხოვრო პოეტობით.
– პოეტობით პოეტი შეიძლება მოკლა. პოეტმა ისეთი რამით უნდა იცხოვროს, რაც მასში პოეტს არ მოკლავს. პოეტში პოეტის სიკვდილია ტრაგიკული და არა პოეტის, როგორც ადამიანის სიკვდილი.
– კი, აბსოლუტურად ეგრეა. დასწავლილი უმწეობა – თუ რაღაც ამდაგვარი ტერმინი აქვთ ფსიქოლოგებს – ძალიან ბევრი პოეტი სხვების დაუხმარებლად, თვითონ ახერხებს ამ დასწავლილი უმწეობით საკუთარ თავში პოეტის მოკვლას, ზოგი – პირიქით: ნამეტანი ცხოვრებაამტანობით.
– კი, კარგი ტერმინია დასწავლული უმწეობა. პოეტობა მაგიტომაა ბეწვის ხიდი, რომ ორ სასწაულ წარმოუდგენელ უფსკრულს შორის უნდა გაიარო. ამას გეუბნები როგორც პოეტი და არა როგორც “კრიტიკოსი”. სიმართლე გითხრა, თავს არასდროს აღვიქვამდი კლასიკურ კრიტიკოსად. დიდი ამბავი, ჩემი ლექსები რომ არავის წაუკითხავს, შეიძლება ვერც ვერავინ წაიკითხოს :)) სულ ვცდილობ მინიშნებებს, მაგრამ არიან სრულიად გაუმტარი და აკვიატებების პოეტები, რომლებსაც არაფერი ესმით, არავისი. ჭკუის დარიგებებს კი არ ვგულისხმობ, აი, გარშემო არაფერი ესმით, ადამიანების არ ესმით. საკუთარი ტკივილების არ ესმით. ვერაფერს უსმენენ და წერენ ყველაზე სტერილურ გაუმტარ ლექსებს :(( მაგათ ერთი სტრიქონიც კი არ წაუშლიათ, მე მგონი, ერთი სტრიქონიც კი არ გადაუყრიათ.
– ვერშელევის სინდრომი. რა ვიცი, მახო, შენ ერთი კაცის კვალობაზე ძალიან ბევრი გაქვს კონკრეტულად ამ სფეროში გაკეთებული. ქმნი სივრცეებს, სხვებისთვის. შეიძლება ეგაა შენეული „პოეტმა ისეთი რამით უნდა იცხოვროს, რაც მასში პოეტს არ მოკლავს”. დასწავლილ უმწეობასა და ცხოვრებაამტანობას შორის ბეწვის ხიდი. წარმატებები შენ – ყოველთვის სიამოვნებით წავიკითხავ შენს ნაწერებს. მადლობა საუბრისთვის.
– მადლობა, ნანა. არ დაგავიწყდეს, რომ ყოველთვის დაველოდები შენს ნაწერს.ლექსსაც და ესესაც. რეცენზიასაც. ყველაფერს.
…
მალხაზ ხარბედიამ მითხრა ერთხელ: „ის, რაც იყო, იცოდე, რომ აღარავის ახსოვს. მთავარია დღეს და ხვალ.“
ვსაუბრობდით 90-იანებზე, ბებერი პოეტების ორდენზე, რომლის ერთ-ერთი წევრიც მე ვიყავი. „რატომ არ გამოსცემ წიგნსო,“ – მკითხა. „მკითხველთან დაბრუნება მაფრთხობს“-მეთქი. ამაზე გამცა ის პასუხი: „რომელ მკითხველთან, შენ გგონია, ვინმეს რამე ახსოვს?“
ამ საუბრიდან მალევე გამოვეცი ლექსების კრებული და მადლობა გადავუხადე. ვუთხარი, რომ მან (მანაც) მიბიძგა ამისკენ. ვუთხარი, რომ დიდი კაცია მახო ხარბედია. პასუხად მომწერა:
– კარგი, რა, იცი, როგორ მოქმედებს ჩემზე ეგეთები? :))ძაან ვიბრინჯები, მადლობა ❤.
„მალხაზ ხარბედიამ მითხრა ერთხელ“ – ეს ფრაზა ძალიან ბევრისგან ითქმება წლების მანძილზე. ესეც პატერნია და ესეც მან შექმნა სიცოცხლეშივე: იყოს იქამდე, სანამ ერთი ადამიანი მაინც იტყვის: „მალხაზ ხარბედიამ მითხრა ერთხელ“.
© არილი