„ნახე“ – ეს სიტყვა ეწერა ხოლმე ბმულს, რომელსაც დაუკონკრეტებელი, მაგრამ ჯიუტი პერიოდულობით დებდა ჩემთან, ფეისბუკის კედელზე, ყოველთვის გვიან ღამით და ყოველთვის მუსიკას. პიტერ გრინის ნელი, მედიტაციური ბლუზი A Fool No More, მითითებით “ნახე როგორი სიმძიმითა და თავდადებით ამოჰყავს გრინს ხმები ამ ყრუ და გენიალური დრამის თანხლებით, ეგაა რაცაა”; ბუმბერაზი მადი უოტერსი, თანდართული რჩევით – „აი ნახე, ერთიორგან ამოიკითხავ საიდან მოდის ჯიმი მორისონი“. სპრინგსტინი – The River – უკვდავი სიმღერის ინტენსიური, მფეთქავი ნიუ-იორკული ლაივი და მითითება – „ნახე ჰარმონიკას როგორი გულით უკრავს“. და ბოლოს აუცილებლად ენიმალსი – ინგლისელი ბიჭების მისი საყვარელი, რაღაცნაირი გაუხედნავი ენერგიით დამუხტული ჯგუფი და იქვე მიწერილი – “სიზმარშიც მომისმენია ეს, გულშიც მომისმენია. უბრალოდ რომ ხარ და შიგნიდან რომ უსმენ მუსიკას”.
ამ „ნახეს“ ყოველთვის ბეჯითად ვასრულებდი – ჯერ მის ბმულს მოვუსმენდი და მერე საპასუხო სიმღერას ვდებდი კომენტარად. კიდევ ხუთიოდე წუთში ის მპასუხობდა სხვა ბმულით, მერე ისევ მე. ასე დაგვათენდებოდა – ჩემთან, პრაღაში ღამის 3 ან 4 საათი დგებოდა, თბილისში კიდევ უფრო გვიანი დილა. რომელიმეს ძილი მოგვერეოდა და რიტუალიც მთავრდებოდა ხოლმე.
ჩვენი ფეისბუკელი მეგობრები ამასობაში პირიქით, იღვიძებდნენ და ენთუზიაზმით ერთვებოდნენ ჩვენს დიალოგში – „მე ეს მიყვარს“, „ესეც კარგია“, „ეს სიმღერაც გავიხსენოთ“, მოდიოდნენ თავ-თავიანთი ლინკებით. ისე ჩანდა, თითქოს ჩვენ ორმა მოცალეობის ჟამს ღამე უბრალოდ მუსიკის სმენაში გავათენეთ. მაგრამ ჩემთვის მისი ყოველი ასეთი გამოჩენა რაღაც ძალიან ძვირფასის და იდუმალის შეხსენება იყო. იმის, რომ ბედისწერამ ახლობელ ადამიანად მახო გამომიგზავნა – თავისი უნიკალური ინტელექტით და კიდევ უფრო უნიკალურად ფაქიზი ემოციური მგრძნობელობით. და რომ რაც უნდა მჭირდებოდეს – წიგნი, ფაქტი, ავტორი, ციტატა, თარგმანი, თუ ყველაფერზე მნიშვნელოვანი – მძიმე და დარდიან პერიოდებში თანადგომა – ის ყოველთვის მყავს, თუნდაც ფიზიკურად ერთმანეთისგან შორს, სხვადასხვა ქალაქში ვიყოთ.
„არ მალავს, როცა ცუდადაა, ამიტომ მიყვარს. და მერე კარგად ხდება“ – მიწერდა ღიად, კედელზე, სხვა „ფრენდების“ დასანახად. „ლოკატორი ვარ, გხედავ“ – პირად მიმოწერაში ასე მპასუხობდა, როცა გაოცებული ვეკითხებოდი, როგორ ახერხებ ხანგრძლივი პაუზის მერე ზუსტად იმ მომენტში შემეხმიანო, როცა რაღაც მტკივა, ან ემოციურად მიჭირს-მეთქი. და რომ „მხედავდა“, ამიტომაც იყო მისი „ნახე“ მხოლოდ ჩემთვის განკუთვნილი იდუმალი კოდივით. ზუსტად ვიცოდი კედელზე რატომ მიდებდა მაინცდამაინც პიტერ გრინის იმ გრძელ ბლუზს – იმიტომ რომ ახსოვდა ჩემი ნათქვამი, მძიმედ როცა ვარ, ეს სიმღერა მეხმარება-მეთქი. ვიცოდი, რომ The River ჩემთვის მოწერილი კონკრეტული მესიჯი იყო – მთავარი, რაც უნდა ამომეკითხა, იყო ჩემი საყვარელი, სპრინგსტინისთვის ემბლემატური სიტყვები „Is a dream a lie if it don’t come true? Or is it something worse?“ („ოცნება, რომელიც არასოდეს ახდება, ტყუილი გამოდის? თუ რაღაც კიდევ უფრო შემზარავი?“)
„მაგრად მომწონს შენი გადაცემის სახელი, „ასათიანის კუთხე“. თან მარგინალურია – ‘ასათიანის კუთხეში ვიმყოფებით’, თან ასათიანის საგიჟეც მოაქვს“ – ასე მითხრა, როცა რადიო თავისუფლებაზე პოდკასტი დავიწყე. ალბათ ყველაზე პოპულარული ეპიზოდი, რაც კი ამ პოდკასტის ციკლით გამიკეთებია, ეთმობოდა ერთ საოცარ წიგნს, სათაურით „ღამის ხედვა: საკუთარი თავის დანახვა ბნელი განწყობების მეშვეობით“. ამ წიგნის ავტორი, ფილოსოფოსი მარიანა ალესანდრი, ჩვენს ტკივილიან ემოციებზე წერს – სევდაზე, შფოთვაზე, გლოვაზე; და იმ სიმართლეზე, რომლებსაც ეს ემოციები ადამიანად ყოფნის მდგომარეობაზე გვასწავლიან, თუკი ემოციურ სიბნელეში, ემოციურ ღამეში ერთმანეთის “დანახვას” ვისწავლით. “სევდის დიდი ფილოსოფოსისგან”, მიგელ დე უნამუნოსგან ალესანდრი სიმებიანი ინსტრუმენტების ულამაზეს მეტაფორას სესხულობს – როცა, მაგალითად, ორი გიტარა გვერდიგვერდ დგას, ერთ-ერთზე სიმებს თუ ჩამოკრავ, მეორეც ვიბრირებას იწყებს; და ადამიანებს შორის ყველაზე დიდი და იდუმალი კავშირიც ჩვენი გულების სიმებით იბმება – სხვის ტკივილს თვალს თუ არ ავარიდებთ, მოვუსმენთ და დავინახავთ, ჩვენი გულიც დაიწყებს ვიბრირებას.
ამ ვიბრაციას, „დანახულად ყოფნას“, ინტენსიურ ყურადღებას აუცილებლად გამოცდიდი, მახო თუ შენს ახლობლად გეგულებოდა. „ყველას გვაქვს ბზარები და ყველას გვგონია, რომ ჩვენი ბზარია ყველაზე ფართო. არადა უცებ ხედავ რამხელა ნაპრალებით დადის ხალხი“ – ასე ამბობდა სულ. ერთხელ ასეთი ამბავიც მომიყვა – „გუშინ ხის კიბე გავაკეთეთ ჩემთან. საფეხურები ე.წ. აპალოვკაა. ნახვრეტები აქვს. კიბეებზე რომ ჩამოვდივარ, ამ ნახვრეტებში ყველაფერი ჩანს. ცოცხალი თავით არ ამოვავსებ ჯერ. მართლა მაგარი სინათლე ამოდის. ქვემოდან წამოსულ სინათლეზე კარგი და ნამდვილი არაფერია. ზედმეტი იმის გარეშე ვამბობ ამას, რაქვია. სენტიმენტების“.
მაგრამ მელანქოლია ადამიანებს თან რაღაცნაირ იოლ თავშესაფრად გადაგვექცა – და მახო ამასაც ხედავდა. ყველანი დაკარგულები ვართ, მარტოობაში ვართ, გვიჭირს რაიმესი გვწამდეს, გვაეჭვებს მომავალი, შფოთვა გვიპყრობს როგორც სხვების, ისე საკუთარი თავის გარშემო. თავი მისცე ნიჰილიზმს, თუ მელანქოლიას – ადვილი და, საბოლოოდ, ბანალური ამბავია. ბევრად რთული, მაგრამ განუზომლად უფრო ღირებული იმ იმპულსების გამოხმობაა, რომლებიც ამ ნაპრალებს, საკუთარი თავით მოცულობას გადაგვალახვინებს, პრობლემებს და რეალობას დისტანციიდან დაგვანახებს. და რაღაც უფრო დიდს, სიცოცხლით, სილაღით და ენერგიით მფეთქავს მოგვახელთებინებს – თუნდაც მხოლოდ რამდენიმე წამით.
მაგალითად – იუმორი. „მეგობრებო, გავგიჟდეთ – ოღონდ ზომიერად! მელანქოლია უნდა გამოვიზოგოთ!“ – ამ ინტონაციით დაწერილი მისი სტატუსი აუცილებლად გამოანათებდა მაშინ, როცა ჩვენი საერთო პოლიტიკური რეალობა და ავტორიტარიზმისკენ აწყვეტით მიმავალი ხელისუფლება მორიგ დამზაფვრელ მოვლენას შემოგვაგებებდა, და ფეისბუკის „ნიუსფიდიც“ დრამატული, ემოციური, სასოწარკვეთილი სიტყვებით ახმაურდებოდა ხოლმე. ან – „დებო, და ძმებო. გულს ნუ გაიტეხთ. აეროპორტისკენ წასული არ დაგინახოთ არავინ!“. ბევრჯერ მითქვამს, ფეისბუკზე მგონი შენი იუმორიღა მაჩერებს-მეთქი, რაზეც მპასუხობდა – „ყველა მხნე ხუმრობა სიმწრის ხუმრობაა, ხომ იცი. ტოტალური უიმედობა ქმნის ღადაობის სიმაღლეებს“. ყველაზე გონიერი ადამიანი არის ის, ვისაც შეუძლია გულით ატარებდეს ტრაგედიას, ხოლო გონებით – კომედიასო, ასე ამბობდა ერთი თავადაც ძალიან ჭკვიანი ინგლისელი ავტორი. ასე იყო მახოც, თავისი სარკასტული ჩხვლეტებით – „ბიძინა და მიშა რომ გავაერთიანოთ, არამატერიალური ძეგლი უფრო გამოვა თუ სსიპი?“
და – ცხადია – ლიტერატურა, რომლის შესახებაც მასთან ლაპარაკი, ან მისი ნაწერის კითხვა თავისთავად ემსგავსებოდა რაღაც მოდერნისტულ რიტუალს – ციტატების, თარგმანების, სახეების, პარადოქსების, იდეების, ფრაგმენტების, ავტორების უჩვეულო სინთეზითა და ნაკადით. მთავარი ყოველთვის იყო პარადოქსები, შეგრძნებები, მოულოდნელი ბმები და იდუმალი კავშირები; ის, რაც შესაძლოა ენაში და სახეებში მოუხელთებელიც იყოს – მაგრამ დიდ ხელოვნებას მაინც შეუძლია დაგვანახოს და განგვაცდევინოს.
ვალტერ ბენიამინის მისტიკურ, „მუქ“ და გენიალურ მემარცხენე მგრძნობელობაში გამოჩენილი ბოდლერისეული „ფლანერი“, რომელიც თანამედროვე ქალაქში – პარიზში – დაეხეტება და როგორც „ვნებით დამუხტული მჭვრეტელი“ კაპიტალიზმით გამოწვეულ ზიანს აკვირდება, მახოსთან უცებ უცნაურად დაუკავშირდებოდა 1968 წელს გარდაცვლილი ჩვენი ურბანული პოეტის, შოთა ჩანტლაძის მემკვიდრეობას – მის „სიტყვიერ ფოტოგრაფიას“, რომელიც დოკუმენტური კინოკადრებივით დაგვანახებს საბჭოთა თბილისის ყოფას და მის მცხოვრებთა სახეებს; ძველ ტელევიზორში ნანახ „ოსკარების“ ცერემონიაზე ბობ დილანის მიერ ნამღერი Things Have Changed ელეგიურ მედიტაციას აძლევდა ბიძგს ახალი ტექნოლოგიებით მოტანილ ცვლილებებზე, საქართველოსა და ამერიკაში მამების თაობის ბედისწერაზე, მშობლის დაკარგვით გამოწვეულ გლოვაზე. ჩემს საყვარელ ტექსტში „მე“-ც და გავედით“ საერთოდ ჟან-ჟაკ რუსოს ბიოგრაფია გვევლინება თავად მახოს ავტობიოგრაფიის ირონიულ და სევდიან ქარგად, თავისი აზრებით, ვნებებით, „ელვასავით გრძნობებით“ და ტაქიკარდიული შეტევებით. „საკუთარი და სხვისი ცხოვრების აღქმა და წაკითხვა დღეს განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია. წაკითხვაში, ცხადია, მხოლოდ აღწერილის ან დაწერილის წაკითხვა არ იგულისხმება, არამედ, პირველ რიგში, სწორედ დაუწერლის და აღუწერლის წაკითხვა, ხანგრძლივი თუ მოკლე ცხოვრების მთლიანობაში დანახვა” – წერს მახო. “ეს ფიქრი და ცოდნა … არარსებულთან, გამქრალთან გვაკავშირებს და ასეთ გაელვებებში, ყველაზე ყოფითი ამბებიც კი (წვერის გაპარსვა, თოხნა, გაზის ანთება, ონკანის მოშვება, ცეცხლის დანთება, კვერცხის გაფცქვნა, ნიახურის დაჭრა, ნაგვის გადაყრა, ქუდის დახურვა) უდიდესი შინაარსით ივსება. ყოველ ასეთ საქმიანობას თავისი აჩრდილი მოჰყვება, თითო-თითოდ, ჯგუფურად არა. მოდიან წასული ბიძები, მამიდები, ბებია-ბაბუები, მშობლები, მეგობრები, წინაპრები, ნათესავები, უცნობი ძვირფასი ადამიანები და მეტიც, არარსებული ადამიანებიც მოდიან ხანდახან, ისინი, ვისაც ხორციელად არასდროს უცხოვრიათ ამქვეყნად ან ვისაც შენ უნდა მისცე სიცოცხლე”.
როცა გრძნობ, რაოდენ იდუმალი ამბავია კითხულობდე დიდი ხნის წინ, სულ სხვა ქვეყანაში გარდაცვლილი ავტორის ტექსტს და გრძნობდე, რომ ეს ავტორი შენ “გელაპარაკება”; როცა ცოდნას – თუნდაც მახოსნაირ კოლოსალურს და ენციკლოპედიურს – თავის დასამკვიდრებლად, ინტელექტუალურ სნობიზმში ან კულტურულ კაპიტალში გადასახურდავებლად კი არ იყენებ, არამედ წიგნთან, ტექსტთან, იდეებთან შეხება ყოველ ჯერზე აღმაფრთოვანებელი, დამაბნეველი, უმძაფრესი სიამოვნებისა თუ სევდის მომტანი აქტი ხდება – მაშინ დიდი ლიტერატურა, და ზოგადად, დიდი ხელოვნებაც თავისთავად შეიძლება მოგევლინოს ნიჰილიზმის ანტიდოტად. ეს ხედვა შთაგონებული კითხვის და ინტერპრეტაციის მისტიკურ ტრადიციას აცოცხლებს; ცოდნით ეგოს “გაბერვის” ნაცვლად, პირიქით, ეჭვებით და მელანქოლიით მოცულ საკუთარ თავს გვერდით გადავდებთ ხოლმე რაღაც უფრო დიდის და იდუმალის შესაგრძნობად. “The hardest thing of all to see is what is really there” (“ყველაზე რთულია დაინახო ის, რაც იქ მართლა არის“) – წერს ინგლისელი ჯეი ეი ბეიკერი, ჩემთვის საკრალურ წიგნში “შევარდენი”. დაინახო ის ბმები, რომლებიც ჩვენს გამოცდილებას, ჩვენს დაკარგულობას, ჩვენს ტკივილს თუ ემოციურ “ნაპრალებს” დიდ, მფეთქავ და მოუხელთებელ სამყაროსთან აკავშირებს – თუნდაც, როგორც უკვე ვთქვით, მხოლოდ რამდენიმე წამით.
მახოს ხედვა ამ კავშირებს სულ ხედავდა, და მეც სულ მონუსხული ვუსმენდი და მივყვებოდი ხოლმე – როგორც პირადად შეხვედრისას, ისე ონლაინ, მიმოწერის დროს, როგორც სიფხიზლეში, საქმის კეთებისას – ისე რომელიმე ბარში, ალკოჰოლის თანხლებით. აი როგორც მისი საყვარელი ბიტნიკების მანიფესტშია, კერუაკის წიგნში “გზაზე” – „მთელი ცხოვრება ასე გავატარე, ასე კუდში დავდევდი ადამიანებს, ვინც მაინტერესებდა, რადგან მხოლოდ გიჟებს ვთვლი ადამიანებად, ვისაც სიგიჟემდე უნდა, იცხოვროს … ისინი არასოდეს ამთქნარებენ მოწყენილობისგან და არც გაცვეთილი ფრაზებით ლაპარაკობენ. მხოლოდ იწვიან, იწვიან, იწვიან რომაული ყვითელი სანთლებივით და მერე ფეთქდებიან, რათა ვარსკვლავებს ობობას ქსელისმაგვარი შუქი მოაფრქვიონ. ვარსკვლავების შუაგულში ცისფერი სინათლე კაშკაშებს და ვინც მას დაინახავს, „აუუუ!“ აღმოხდება”.
ოღონდ თავად მახოსთვის ეს ყველაფერი ასე ვრცლად არასდროს მითქვამს – არც მაშინ, როცა ერთ-ერთ უკანასკნელ ლაპარაკში ჩემთვის ძალიან ძვირფასი სიტყვები, “ზუსტად მჭვრეტელი მეგობარი” მიწოდა. არ მჭირდებოდა – ვიცოდი, რომ მისდამი ჩემს დამოკიდებულებას და ემოციასაც ზუსტად ხედავდა და ისიც ვიცოდი, რომ თუნდაც მეთქვა, ქებაზე აუცილებლად ხუმრობით მიპასუხებდა – როგორც ჩემი ვეგანობით შთაგონებული მწერდა ხოლმე „გუშინ ბოსტნეულის ჯადოქრობები გავაკეთე საკმაზებით, ზეითუნით და ლიმონით. სულ იქ ვაწობდით პურს. ვფიქრობდი რატომ არაა ახლა აქ სალომე-მეთქი“; ან „ბევრი არაფერი ვიცი, მაგრამ რაც ნაღდად ვიცი ერთ-ერთია ამოლესილი ლობიო. ეს სისხლში მაქვს, დედაჩემის მხრიდანაც რაჭა და მამაჩემის მხრიდანაც. ლობიოს ისეთი მჟავიანობით ვაკეთებ, ხალხი გულსისხლძარღვებს მკურნალობს“.
მახოს დაკრძალვის დღეს, სასაფლაოსკენ გზაზე ჩემი მეგობრის, ანნა ძიაპშიპას მანქანაში ლედ ზეპელინის In My Time Of Dying ჩავრთე. ჩემი და მახოს საყვარელი, მგრგვინავი, 1975 წლის ლონდონის ლაივი – რომელიც ბევრჯერ მოგვისმენია ერთად. ჩვენი – ადამიანების – სიმყიფისა და მოკვდაობის შესახებ ამ ლამის გაუსაძლისი ენერგიით დამუხტულ, დრამატურგიულ, და ძალიან ცოცხალ სიმღერაზე უფრო შესაფერის რეკვიემს მახოსთვის ვერ შევარჩევდი. „In My Time Of Dying, მძიმე საგალობელი! შეიძლება მეასეჯერ ვწერ – რასაც აქ ბონემი და პეიჯი აკეთებენ, ყველა ომს მოვიგებდი ამით!“ – ასე წერდა. და მერე აუცილებლად მირჩევდა – „ნახე! 4 წუთისა და 30 წამის მერე რომ იწყება, ეს რა არის? რა გრძელ და საოცარ ამბავს ყვება ჯიმიელა?“
„როცა იმ მუსიკას უსმენ, რომელიც ძალიან გიყვარს, შეუძლებელია იყო ათეისტი“ – წერს ჩემი საყვარელი ინგლისელი ფილოსოფოსი, საიმონ კრიჩლი წიგნში „მისტიციზმი: ექსტაზის გამოცდილება“. რადგან თუკი მუსიკას მართლა მივენდობით და მივყვებით, თუ მასში ბოლომდე „ჩავიძირებით“, შეიძლება რაღაც ძალიან უნიკალური და ძალიან ინტენსიური ვიგრძნოთ – სამყარო ახლებური სიცოცხლით და ჯადოსნური ენერგიით დაიწყებს ფეთქვას, მისტიკური გამოცდილებების მსგავსად.
ყოველთვის არა, რასაკვირველია – საამისოდ განწყობაც უნდა გვქონდეს, მგრძნობელობაც, და ალბათ უნდა გაგვიმართლოს კიდეც. თუმცა იმ დღეს, ჩემი მეგობრის მანქანაში, ზაფხულის ხვატში მე ზუსტად ვიცოდი, რომ ამიერიდან ამ შეგრძნების მოხელთებას შევძლებ. საკუთარმა ეგომ, შფოთვამ, თუ გარდაუვალმა და ბანალურმა მელანქოლიამ როგორ უნდა მომიცვას, გზამკვლევად სულ მექნება მახოს ხედვა. და, როცა განსაკუთრებით გამიჭირდება, მექნება მისი ჯადოსნური სიტყვაც – „ნახე“.
© არილი