თეონა დოლენჯაშვილი
საქართველოში მწერლებს რაღაც სხვა საშუალებებით იცნობენ და არა თავიანთი მწერლობით

– ძალიან საინტერესო ბიოგრაფია გაქვთ. პატიმრობა. საბჭოთა ციხე, რაც ბევრი მწერლის შემოქმედებით ლაბორატორიად ქცეულა. წერაც ციხეში დაიწყეთ?
– წერა ჯერ კიდევ სკოლის პერიოდში დავიწყე. ციხეში შეიძლება ეს სურვილი გამძაფრდა და განვითარდა. ვწერდი და რასაც ვწერდი, საქართველოში რის ვაი ვაგლახით ვაგზავნიდი, ჩვენ გვეკრძალებოდა ქართული ტექსტების გამოგზავნა და არალეგალურად მიხდებოდა გამოპარება. ერთი-ორი ცალი გამოქვეყნდა და დაიბეჭდა “ლიტერატურულ საქართველოში.” ერქვა “ვანია კნუროვი.” მერე ამ მოთხრობის დაბეჭდვას მოყვა გამოხმაურებები, სტატიები.. დაიბეჭდა თამაზ წივწივაძის, ჯანსუღ ჩარკვიანის, ჯიბსონ ხუნდაძის წერილები. მაშინ თამაზ წივწივაძე მოდური კრიტიკოსი იყო, მის სიტყვას ფასი ჰქონდა. წივწივაძე წერდა რომ ამ კაცს არ ვიცნობ და მისი აქამდე არც არაფერი წამიკითხავს, მაგრამ თუ რამ მესმის და გამიგება, ამ ერთი მოთხრობითაც შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ ეს ძალიან სერიოზული მწერალიაო. მანვე დაუწერა “ღია წერილი ედუარდ შევარდნაძეს” და თხოვა, გამოვუშვათ და ჩამოვიყვანოთ საქართველოშიო. ჩამომიყვანეს საქართველოში. მაშინ შეწყალების კომიტეტის თავმჯდომარე იყო რისმაგ გორდეზიანი და სწორედ რისმაგ გორდეზიანის და მწერლების ძალისხმევით მოხდა ჩემი შეწყალება კანონის გვერდის ავლით.
– ძალიან მომწონს თქვენი ხის პატარა ქანდაკებები. პატიმრობაში ყოფნისას რამდენიმე რამდენიმე ხელოვნებათმცოდნემ “რაფაელ ზა რეშოტკოი” გიწოდათ.
– პატიმრობის პერიოდში თვითნაკეთი ნამუშევრების რამდენიმე გამოფენა მოეწყო კიევში, მე მქონდა ქანდაკებები და გობელენები ვინიცაში. ასევე უკრაინელი პატიმრების ექსპოზიცია წაიღეს სლავიანსკი ბაზარზე. ამ ექსპოზიციას მოყვა გამოხმაურებები და რეცენზიები. რაღაც სტატია დაიბეჭდა “კამსამოლსკაია პრავდაში”, სადაც წერდნენ, რომ რაც კი რამ ვნახეთ, სლავიანსკი ბაზარზე ყველაზე მაგარი უკრაინის პატიმრების ექსპოზიცია იყო და ვიღაც ლეჟავა ჰყოლიათ იქ და ის იყო ყველაზე საოცარიო. თბილისშიც მქონდა გამოფენა “ცისფერ გალერეასა” და “ვერნისაჟში”.
– თქვენი მოთხრობა “მილიონი ბედნიერება” გამახსენდა, სადაც ქანდაკებები ცოცხლდებიან, თავს ესხმიან ადამიანებს, მაგრამ ვერ ერევიან. რადგან ადამიანები იოლად იცვლიან სამოსს, ტყავს, ხორცს, ან მათ გარეშეც მშვენივრად არსებობენ. ზოგიერთი ადამიანი ქანდაკებაზე უსულოა? საერთოდ, როგორ იღებს მკითხველი ამ თქვენს მწარე ლიტერატურულ სიმართლეს?
– შეიძლება ბევრს არ მოეწონოს ჩემი პროზა. სხვადასხვა მიზეზთა გამო. პირველი, ის რომ ვერ გაიგონ რაშია საქმე. მეორე მიზეზი კი ის არის, რომ შესაძლოა დაინახონ საკუთარი თავი, ამოიცნობენ იქ რაღაც საკუთარი, მშობლიური და ამან გააღიზიანოთ. თუმცა, აღმოვაჩინე, რომ მყოლია თურმე ფანები. რაღაც ჯგუფიც კი ყოფილა ამ ფანების. გავიცანი რამდენიმე. საინტერესო ახალგაზრდები არიან.
– როგორია თქვენი მკითხველი?
– არ მინდა შეურაცხყოფა ვინმეს, მაგრამ მე მახსენდებიან ქალბატონები, რომლებიც ვაგზლის მიმდებარე ტერიტორიზე ისხდნენ და ყიდდნენ ქაფშიას. ხელზე ჩამოცმული ჰქონდათ ცელოფნის პარკები და როდესაც მყიდველი მოდიოდა ამ პარკებით მეორე პარკში ყრიდნენ თევზს. აკეთებდნენ ამას ძალიან სწრაფად და ოსტატურად, რადგან მყიდველი თითქოს ჩანდა. ხოლო თავისუფალ დროს კითხულობდნენ გაზეთში დაბეჭდილ რაღაც დიალოგს დიეგოსა და მარიას შორის. თურმე არსებობს ასეთი გაზეთები, სადაც წინა დღით ნაჩვენები ლათინურ ამერიკული სერიალები იბეჭდება. მოკლედ, ამ ქალებს კასრზე ედოთ გაზეთი და ქაფშიას გაყიდვისგან თავისუფალ დროს, ხან ერთი კითხულობდა მას, ხან მეორე. რა თქმა უნდა, ასეთი მკითხველისთვის ჩემი ნაწარმოებები არ არის. ასეთი ადამიანები არიან საქართველოშიც და არიან, დავუშვათ, ბრაზილიაშიც, მაგრამ იგივე საქართველოშიც და ბრაზილიაშიც არიან სერიოზული მკითხველები და ვფიქრობ რომ ჩემი ნაწარმოებები სწორედ სერიოზული მკითხველისთვისაა განკუთვნილი და არა ქაფშიას გამყიდველი ქალებისთვის.
– ყველაფრის მიუხედავად, თქვენ დღეს დაუფასებელი მწერალი ხართ. ქართული პროზის მეინსტრიმში, ეგრეთ წოდებულ ელიტაში ვერ მოხვდით. რატომ მოხდა ასე?
– იმიტომ მოხდა, რომ საქართველოში მწერლებს მაინც უფრო მეტად სხვა საშუალებებით იცნობენ და არა თავიანთი მწერლობით. არა წიგნებით, არამედ სხვა რაღაცეებით. რა შეიძლება იგულესხმებოდეს ამ სხვა რაღაცაში. მაგალითად, იცნობენ თუნდაც იმით, რომ ვიღაცის შვილები არიან, რაღაც კასტურია მწერლობა ჩვენთან. მხატვრობაც, სხვათა შორის. იცნობენ თავიანთი ხშირი გამოსვლებით ტელეშოუებში, რომელსაც საერთოდ არ აქვთ კავშირი ლიტერატურასთან. ეს ტელეშოუები არის ან პოლიტიკური ან საერთოდ რაღაც განყენებულ თემებზე, ვთქვათ იმაზე, უნდა ისწავლებოდეს თუ არა რაღაც საგანი სკოლაში. ამ გამოკითხვებშიც ტრიალებს ერთი და იგივე ხალხი. იგივე ხალხი ამზადებენ კერძებს დილის გადაცემებში. მე არ მინდა ვთქვა, რომ ეს ყველაფერი ცუდია მაგრამ, აქამდე მიმაჩნდა და ახლაც მიმაჩნია, რომ მკითხველმა მწერალი, პირველ რიგში, მისი წიგნით უნდა გაიცნოს და არა, ვთქვათ, ტელეეკრანიდან, მზარეულის ქუდში გამოწყობილი როდესაც რაღაც კერძს ამზადებს მანუელთან.
– თქვენს ტექსტებში ძალიან უცნაური ფანტასტმაგორიული სახეები გვხვდება. თუნდაც, “იყიდეთ თქვენი სულებიდან” ბანჯგვლაეთერო, ზარზღა… თუმცა, დარწმუნებული ვარ, რომ რეალური ცხოვრებიდან გყავთ ბევრი მათგანი გადმოყვანილი.
– რა თქმა უნდა, ყველა პერსონაჟი მხოლოდ ფანტაზიის ნაყოფი არ არის. ბევრი რეალურია. მაგალითად, მანდ არის ერთი პერსონაჟი როტვეილერ სიფათა პაშა, ეს არის ციხის ზედამხედველი, რომელიც დერეფანში დადის, რომელიც ნაგვის პლასტმასის ურნით თამაშობს ფეხბურთს, იგინება და ასე შემდეგ. ასეთი იყო პიროვნება რეალურად არსებობდა. ზოგიერთი პერსონაჟის სახეში რამდენიმე ადამიანის ცალკეული თვისებებია მოქცეული. ნაწილობრივ ცხოვრებიდან აღებული და ნაწილობრივ ფანტაზიის ნაყოფი.
– ბოლო პერიოდში თქვენთან საინტერესო მოვლენები მოხდა. აიღეთ ლიტერატურული პრემია “გალა”. ახლახანს კი თქვენი მოთხრობა ევროპის საუკეთესო მოთხრობათა კრებულში შევიდა.
– ასეთი რაღაცეები ნამდვილად იქცევა ხოლმე ახალი ენერგიის წყაროდ. მაგრამ მე არ ვემსგავსები ოქროსმაძიებელს, რომელიც ოქროს აღმოაჩენს, გახარებული ყვირის და თავზე იყრის ზოდებს. აღატაცების ყიჟინა არ აღმომხდება, როდესაც რაღაც წარმატებას მივაღწევ. უბრალოდ, ყველაფერი ეს, რა თქმა უნდა, კარგი და სასიამოვნოა.
– თქვენს ქანდაკებებთან ერთად მშრალ ხიდზე დგახართ. რატომ არ უნდა შეეძლოს კარგ მწერალს ლიტერატურით თავის რჩენა?
– ეს ალბათ უფრო ისეთ მწერლებს შეუძლიათ, რომლებიც საკუთარ შემოქმედებას ბიზნესად აქცევენ. და ამით დიდძალ ფულს აკეთებენ. ეგრეთ წოდებული ლიტერატურული ბიზნესმენები, ასეთები ბევრნი არიან საზღვარგარეთ, მაგრამ ალბათ არც ისე ბევრნი, რომ მათ რიცხვში ადვილი იყოს მოხვედრა. ჩვენ გვყავს ისეთი მწერლები, რომლებიც ტოლს არ დაუდებენ უცხოელებს. მთავარია მოხდეს გარღვევა და გავიტანოთ ჩვენი ლიტერატურა.
– ერთ ერთ რეცენზიაში “ლიტერატურის ფიროსმანი” გიწოდეს. როგორ იღებთ ასეთ შეფასებებს?
– ცოტა ხნის წინ დამისვეს ეს კითხვა ფიროსმანთან დაკავშირებით და მე მასზე ღიმილით ვუპასუხე, რომ მე პირადად ასეთი შეფასებების წინააღმდეგი არ ვარ.
– კმაყოფილი ხართ იმით, რაც აქამდე დააგროვეთ?
– ადამიანის შესაძლებლობები განუსაზღვრელია. იმაზე მეტის გაკეთება ყოველთვის შეიძლება, რაც უკვე გაკეთებულია. ვერავინ იტყვის, რომ მეტი არ შეუძლია. თუმცა მთავარი ის შედეგია, რომელიც სახეზეა და თუ ვიმსჯელებთ ამ შედეგების მიხედვით, მე ვფიქრობ, რომ ის დამაკმაყოფილებელია და ცოტა მეტიც.
– ახლახანს საგურამოში ლიტერატურული კონკურსი “პენ მარათონი” ჩატარდა, სადაც ერთად მივიღეთ მონაწილეობა. ბევრი ჩვენი კოლეგა მიიჩნევს, რომ ეს მაინც თამაშია და მსგავსი ტიპის კონკურსებს სერიოზულად არ ეკიდება.
– მე პირდაპირ ვიტყვი რომ ასეთი დამოკიდებულება პენ მარათონის დარი ღონისძიებების მიმართ მცდარია, თუ ვინმე თვლის, რომ ეს არის არასერიოზული, რაღაც გოგო-ბიჭური, რომელიც არ ეკადრება მათ ვთქვათ, მათ ლიტერატურულ სიდიადეს, არ არის სწორი. ასეთი ღონისძიებები ძალიან კარგია. პირველ რიგში, ერთმანეთის გასაცნობად. პენ მარათონის ორგანიზატორები მწერლებს უწყობენ პატარა გასეირნებებს სხვადასხვა ფერწერულ და ისტორიულ ადგილებში, მწერლებს ეძლევათ საშუალება წავიდნენ, დაწერონ თუ ეწერებათ, დაისვენონ, გაიცნონ ერთმანეთი, დაილაპარაკონ. ხშირად სუფრასთანაც. გარდა ამისა, ეს არის ერთგვარი გონებრივი სისხარტის გამომუშავების მშვენიერი საშუალება. სამჯერ მივიღე მონაწილეობდა და სამჯერვე კარგი მოთხრობები დავწერე. პირველი ორი მოხვდა პენ მარათონის კრებულებში, მესამე კი რაც ახლა დავწერე სრულიად განსხვავებულია იმათგან, რაც აქამდე ოდესმე დამიწერია და მე მგონი ბევრს გააკვირვებს.
– წერით როგორ წერთ? ჯერ არსებობს რაღაც იდეა, ჩონჩხი და მერე ასხამთ ხორცს?
– სხვადასხვააირად ხდება. ზოგჯერ არსებობს ჩონჩხი. მაგრამ როდესაც გგონია რომ ეს არის ჩონჩხი და იწყებ ხორცშესხმას ამ ჩონჩხისა, მოულოდნელად აღმოჩნდება რომ პირიქით ხდება, ანუ ხორცს კი არ ასხამ ამ ჩონჩხზე, არამეს ჩონჩხს ასხამ ხორცზე. ეს შამფურზე მწვადის აგებას ჰგავს,. შამფურს უყრი მწვადში, თუ ხორცს ასხამ ამ შამფურზე, ცოტა ძნელი დასადგენია. მთავარია შედეგი და ის თუ როგორი გემრიელი გამოვა მწვადი.
– რა ხდება როდესაც წერთ. მწერლობისთვის ყველას თავის მიზეზები აქვს. თქვენ რატომ წერთ?
– შეიძლება ითქვას, რომ წერის პროცესი სიამოვნებას მანიჭებს. ზოგჯერ ეს პროცესი ტკივილსაც მაყენებს, მაგრამ თუ კარგად დავუკვირდებით ეს ტკივილიც ერთგავარი სიამოვნებაა. მინახავს ადამიანი, რომელსაც მთელი სხეული ნაიარევებით ჰქონდა სავსე, სხეულზე ჰქონდა უამრავი ჭრილობა. ეს კაცი ხშირად ვარდებოდა ისტერიკაში და უსაფრთხო სამართებლის პირით ისერავდა სხეულს, ხელებს, ფეხებს, მუცელს, სხეულს. მიკვირდა, რატომ აკეთებდა ეს კაცი ამას, რატომ აყენებდა საკუთარ თავს ტკივილს, როდესაც არანაირი შედეგი არ მოჰყვებოდა. რა ხდებოდა ამ დროს. მერე სადღაც ამოვიკითხე, რომ თურმე აადამიანი ტკივილისას გამოყოფს ერთგვარ რთულ ნივთიერებას, რომელიც ნარკოტიკივით ესალბუნება მას. როგორც შიშის დროს ადრენალიანი, ტკივილისას რაღაც სხვა. ეს კაცის იყო ერთგვარი ნარკომანი და საკუთარი მტკივნეული გრძნობების მონა. რომელიც ჯერ ტკივილს აყენებდა საკუთარ თავს და მერე უკვე თვითონაც არ ესმოდა როგორ აღმოჩნდებოდა ერთგვარი ნარკოტიკური თრობის ქვეშ, იმ ნარკოტიკისა რომელიც მისი გაუბედურებული და დასისხლიანებული სხეული გამოყოფდა. წერის პროცესშიც რაღაც მსგავსს აქვს ადგილი. არის როდესაც წერ არის როცა გსიამოვნებს და არის ის რაღაც არასასიამოვნოც. მაგრამ ის ამავე დროს, ავტომატურად ხდება სასიამოვნო.
– ბოლო და, როგორც იტყვიან, ბანალური კითხვა უნდა დაგისვათ – რაზე მუშაობთ ახლა? შეიძლება შეიცვალოს თქვენი ნაწარმოებების სტილი, მოცულობა, თემატიკა? რას უნდა ველოდოთ ახალს ზურაბ ლეჟავასგან?
– ყველაფერი რაც იქმნება, აღებულია ცხოვრებიდან, და აღარაფერი არ არის ახალი. თუკი ვიღაცას ჰგონია, რომ რაღაც ახლა სწორედ მას მოუვიდა თავში, ცდება. ყველაფერი ეს დიდი ხნის წინ უკვე იყო და დაიწერა. როგორც დისკი, რომელიც ტრიალებს და უბრუნდება საწყის თემას, ასევეა შემოქმედებაც. ყველაფერი ახალი არის ძველი და არაფერი არ არის ახალი. მხოლოდ მივიწყებულია და მას განახლება სჭირდება. თუკი ადამიანი მაინც იფიქრებს, რომ დამოუკიდებლად რაღაცას ქმნის, ის წყაროები რომ გამოაცალო, რომელზეც მიერთებულია, ის არხები, საიდანაც ეს შემოქმედება გამოდის, დაემსგავსება აი ამ დიქტაფონს, რომელსაც გამოვაცლით ელემენტებს. რაც შეეხება მოცულობას, არ მინდა რაღაც ზომებში მოვაქციო ჩემი ტექსტები. ან დავისახო ასეთი მიზანი, რომ უნდა დავწერო რომანი. მე ვწერ ტექსტებს და თუ საჭიროებას ითხოვს არის შედარებით დიდი ტექსტები. რომანის მოცულობის არცეღთი არა რის გარდა აერთისა “იყიდეთ ჩვენი სულები” რომელსაც დავარქვი რომანი-ბალადა, რომელიც თავისი მოცულობით დ ფორმით მაინც არ არის და არც არის საჭირო იყოს რომანი, მთავარია იყო კარგი და საინტერესო. ძნელი საწინასწარმეტყველებელია. რა მოხდება მაგრამ მაინც მგონია, რომ ერთ მიმართულებას და ერთ კონცეფციას დაემორჩილება ჩემი ნაწარმოებები და ჯერჯერობით გეზის შეცვლას არ ვგეგმავ.
© Weekend

გაგა ლომიძე
წიგნი, რომელიც აუცილებლად უნდა წაიკითხო: “ღვთაებრივი კომედია”.
მუსიკა, რომელსაც უნდა მოუსმინო: “ბევრია. მალერის მე-2 და მე-9 სიმფონიები, ქართული პოლიფონიური მუსიკა, შუასაუკუნეების იტალიური მუსიკა.”
კინო, რომელიც აუცილებლად უნდა ნახო: დრეიერის ფილმები.

წარმატებული მსახიობი, რეჟისორი, პოეტი… მრავალმხრივი ნიჭის გამო, რამზი ნასრის თავისუფლად შეგვიძლია ვუწოდოთ რენესანსის ხანის ადამიანი. მით უმეტეს, რომ მისი იერი და მეტყველი თვალები ბრონზინოს დიდებულების პორტრეტებს მაგონებს. ესეც პირველი ასოციაცია.
მის ლექსებში, რომლებმაც თავიანთი მოცულობით და კომპოზიციით ხშირად პოემები შეიძლება გაგვახსენონ, ირონია და ყოფიერების ტრაგიკულობის შეგრძნება, აბსურდის ესთეტიკა და რომანტიზმი თანაარსებობს; ისევე როგორც თანაარსებობს მის პოეზიაში ორიენტალისტური ჭვრეტა და ევროპული აზროვნებისთვის ნიშანდობლივი თვითგამოხატვა. თუმცა, ამგვარი ცდუნებისკენ მისი წარმომავლობა მიბიძგებს – რამზი ნასრი დედით ჰოლანდიელი და მამით პალესტინელია. ასე რომ, კულტურათა დიალოგი შედგა და რამზი ნასრიც თავის პოეზიაში თითქოს მუდმივად ამაზე მიგვანიშნებს – სოციო-პოლიტიკური თუ კონფესიური ქვეტექსტებით, ფორმალისტური ექსპერიმენტებით თუ პოეზიის გრაფიკული თავისებურებებით…
ინტერვიუს წინა დღეს იუთიუბზე ვიდეო მასალას ვუყურებდი, სადაც რამზი ნასრი თავის ლექსებს კითხულობდა. იყო ინტერვიუებიც. და ჩემთვის მოულოდნელად წავაწყდი ფრაგმენტს, სადაც ის ლეგენდარული ფლამანდელი პოეტის და მუსიკოსის – ვანეს ვან დე ველდეს სიმღერას ასრულებს. “Stalen Boor” – ასე ქვია სიმღერას, რომლის ქართული თარგმანიც დაახლოებით შემდეგნაირად ჟღერს – “ფოლადის ბურღი”. სულ ერთწუთიანი ფრაგმენტიც არაა და გამაოცა რამზი ნასრის ქარიზმამ, მერე ასოციაციებიც მოჰყვა, განსაკუთრებით ჟაკ ბრელთან, გამახსენდა ბრიუგეც, სევდიანი შელდაც და მოწყენილი ხიდებიც; და ფლანდრიული ფოლკლორის ელემენტებით გაჯერებული სიმღერის სადღესასწაულო განწყობის მიუხედავად, მასში უფრო მეტი სევდა ამოვიკითხე. მართლაც, როგორც ერთმა ცნობილმა ფილოლოგმა და ტელეწამყვანმა თქვა, ადამიანი, რომელიც ცხოვრებისეულ საზრისზე ერთხელ მაინც დაფიქრებულა, შეუძლებელია მხიარული იყოსო. გუნებაში მეც ვეთანხმები და თან მომდევნო დღისთვის ინტერვიუს კითხვებს ვაყალიბებ.
რამდენიმე დღით ადრე, ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის ნიდერლანდური ცენტრის ხელმძღვანელის – ინგრიდ დეხრავეს წყალობით, რამზი ნასრის ლექსების დავით ღოლიჯაშვილისეულმა ქართულმა თარგმანებმა მზის სინათლე იხილეს. ინტერვიუს დღეს, მოგვიანებით, სამეფო უბნის თეატრში სწორედ ამ წიგნის – “თაფლის და რძის სახლის” პრეზენტაცია იყო დაგეგმილი.
მახსოვს, წიგნის მომზადებამდე რამდენიმე თვით ადრე, ინგრიდ დეხრავემ მკითხა, როგორი იქნებოდა “მამულის პოეტის” (Dichter des Vaderlands) ქართული ანალოგი. მე ცოტა გამიკვირდა ამგვარი ტიტულის არსებობა ნიდერლანდებში და მაშინვე საბჭოთა საქართველო გამახსენდა, სადაც “სახალხო პოეტის” ცნება სულაც არ გახლდათ უჩვეულო. ამიტომაც ქართველი მკითხველისთვის ყველაზე გასაგები სწორედ ეს ფორმულირება მეჩვენა. როგორც აღმოჩნდა, ამ სტატუსით, რამზი ნასრმა მიიღო დავალება, რომ ოთხი წლის განმავლობაში დაწერდა ლექსებს, რომლებიც ასახავდნენ მიმდინარე პოლიტიკურ, ეკონომიკურ, სოციალურ, კულტურულ – ერთი სიტყვით, საზოგადოებრივ მოვლენებს ნიდერლანდებში.
“ამირანის” ლიტერატურულ კაფეში ინტერვიუს დროს ჩემი პირველი შეკითხვაც სწორედ “სახალხო პოეტის” სტატუსს ეხებოდა.

რამზი ნასრი: “ამ წოდებას 2001 წელს ჩაეყარა საფუძველი. მე უკვე რიგით მესამე “სახალხო პოეტი” ვარ. “სახალხო პოეტი”, “მამულის პოეტი” – მეტისმეტად პირდაპირი თარგმანია და მართლაც, სტალინის პერიოდს, დედა-სამშობლოსადმი მიძღვნილ ჰიმნებს და პარადებს მაგონებს, როდესაც მშრომელები ბედნიერი სახეებით შესციცინებდნენ ბელადს. მაგრამ ეს წოდება გარკვეულ ირონიასაც გულისხმობს. ანუ, ნაწილობრივ ირონიულია და ნაწილობრივ – თავის სახელწოდებას ამართლებს. იმიტომ, რომ 10 წლის წინ ჰოლანდიაში ძალიან მძაფრად იდგა ეროვნული იდენტობის საკითხი – ვინ ვართ ჩვენ? ფაქტობრივად, ეს არის ის, რაშიც საკუთარ ფუნქციას ვხედავ. იმ დროს დისკუსიები იმართებოდა იმაზე, თუ ვინ იყო ყველაზე დიდი ჰოლანდიელი, ქვეყნის მთელი არსებობის მანძილზე. ასეთი შეიძლებოდა ყოფილიყო ფეხბურთელიც და ისტორიული პიროვნებაც.
ამავე დროს, უცბად, უკანასკნელ 10 წელიწადში ყველა ლიტერატურულ კანონზე ალაპარაკდა – ცდილობდნენ გაერკვიათ, რა წიგნები უნდა ესწავლებინათ სკოლებსა და უმაღლეს სასწავლებლებში, რისი ცოდნა იყო აუცილებელი ნიდერლანდის მოქალაქეებისთვის, რა უნდა სცოდნოდათ თავიანთი ქვეყნის ისტორიის შესახებ.
ბოლო 20 წელიწადში ჩვენი საზოგადოება რადიკალურად შეიცვალა. ამაში გარკვეული წვლილი მიუძღვის ემიგრაციასაც. საკითხი, რომელიც, ვთქვათ, 50 წლის წინათ არავის აღელვებდა, მოულოდნელად სულ უფრო აქტუალური გახდა: ვინ არის ჰოლანდიელი? რა არის ჰოლანდია? რას ეფუძნება ჩვენი კულტურა? ეს ყველაფერი ეროვნული გმირის, ყველაზე დიდი ჰოლანდიელის ძიებას უკავშირდება და იმაზე მიუთითებს, რომ როგორც ჩანს, დავივიწყეთ ვინ ვართ და სწორედ ამის გაგებას ვცდილობთ.
დღესდღეობით ჰოლანდიაში ბევრი ემიგრანტია. მათ შორის ვარ მეც, მამაჩემი პალესტინელია, დედაჩემი – ჰოლანდიელი. ჩემს შემთხვევაში საკითხი ასე არ დგას. ვფიქრობ, რომ უფრო მეტად ჰოლანდიელი ვარ, უფრო მეტი ვიცი ჩემი ქვეყნის ისტორიის და ლიტერატურის შესახებ, უფრო მიყვარს ჰოლანდიური ლიტერატურა, ვიდრე საშუალო “ჰოლანდიელს”. მეორე მხრივ, ზოგიერთი მაინც უცხოელად მთვლის. ის, ვინც არ მიცნობს, შეიძლება თქვას, რომ ბოლომდე ჰოლანდიელად არ მიმიჩნევს. ძალიან უცნაურია, რადგან არამარტო ჩემი მშობლიური ენაა ჰოლანდიური, არამედ უფრო გამართულად ვსაუბრობ ამ ენაზე, ვიდრე ნებისმიერი საშუალო ჰოლანდიელი და, რაც მთავარია, ამ ენაზევე ვწერ ლიტერატურულ ტექსტებს. მიყვარს მე-19 საუკუნის ჰოლანდიელი პოეტები, ისინი ჩვენი თანამედროვე პოეზიის სათავეებთან იდგნენ – 1880-იანელების თაობა. მათ გადატრიალება მოახდინეს ჰოლანდიურ პოეზიაში, ჩვენი ენა განაახლეს. ძალიან მიყვარს ბოუტენსი და ლუი კუპერუსი.”
“სახალხო პოეტის” სტატუსი კი მას 2009 წელს ლექსისთვის “ნეტავი ორი მოქალაქე ვიყო” მიანიჭეს. ამ ლექსში სწორედ იდენტობის საკითხია დასმული.
რამზი ნასრი: “ზოგიერთმა შეიძლება იფიქროს, რომ “მამულის პოეტი” კარის პოეტის ანალოგიურია, რომელმაც ხოტბა უნდა შეასხას მმართველ ფენას. მაგრამ ლექსით “ნეტავი ორი მოქალაქე ვიყო” უკვე ცხადი გახდა, თუ რას გულისხმობს ეს სტატუსი.”
ამ სიტყვებით ის პოეტის იმ ფუნქციაზე მიანიშნებს, რომლის თანახმადაც, თანამედროვე პოეტმა დღევანდელ მოვლენებზე და პრობლემებზე უნდა წეროს. ამ რანგში რამზი ნასრს მართლაც ძალიან დატვირთული გრაფიკი აქვს. ის მუდმივად იღებს მიწვევებს სხვადასხვა ღონისძიებების ორგანიზატორებისგან და ლექსებსაც კონკრეტული მოვლენის აღსანიშნავად წერს. ხშირად უარის თქმა უხდება ამა თუ იმ შემოთავაზებაზე, როდესაც ესა თუ ის მოვლენა მისი, როგორც “მამულის პოეტის” სტატუსს არ უკავშირდება. თუმცა უარი არ უთქვამს ვერმეერის ერთი ნახატის – “ქალი სასწორით” გამოფენასთან დაკავშირებით ლექსის დაწერაზე, სადაც მან თანამედროვე მომხმარებლური საზოგადოება და ფინანსური კრიზისი ისტორიული კონტექსტისა და ვერმეერის ფერწერული ტილოების ფონზე წაიკითხა.
მეორე მხრივ, ეს სტატუსი საშუალებას აძლევს, რომ თავისი პოეტური ნაწარმოებები ჰოლანდიაში ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი ყოველდღიური გაზეთის – NRC Handelsblad-ის საშუალებით, მილიონობით მკითხველს გააცნოს. “ჩემი ლექსები, ზოგჯერ დიდი ფორმატის სამ-ოთხ გვერდსაც იკავებს. პოეზია ახალი ამბების ნაწილად იქცევა და მას მართლაც ბევრი ადამიანი კითხულობს. ანუ, ვწერ ლექსს და რამდენიმე დღეში ის მთელ ქვეყანაში ვრცელდება” – ამბობს პოეტი და მე გაკვირვებული ვარ. ვერ წარმომიდგენია, რომ საქართველოში, სადაც სულ 3-4 გამომცემლობა გამოსცემს პოეტურ კრებულებს, გაზეთში დაიბეჭდოს ლექსები და თან, მას მკითხველიც ჰყავდეს. თუმცა, გასაოცარი, წესით, არაფერი უნდა იყოს: საგამომცემლო საქმის ერთ-ერთმა პიონერებმა – პლანტენმა და მორეტუსმაც ხომ ჯერ კიდევ მე-16 საუკუნეში წამოიწყეს ბეჭდური საქმე ნიდერლანდებში.
“არასოდეს მესმოდა, რატომ უნდა ემიჯნებოდეს პოეზია მკითხველს და ყოველდღიურობას.” – ამბობს რამზი ნასრი. ამ სიტყვებში ის, უდავოდ, პოლიტიკურ კონტექსტსაც გულისხმობს. მე კი კონკრეტული ფაქტი მახსენდება, როდესაც 2005 წელს ანტვერპენის ქალაქის პოეტად არჩევამდე ცოტა ხნით ადრე, გაზეთ NRC Handelsblad-ში გამოაქვეყნა სტატია, სადაც ისრაელის მოქალაქეების პალესტინიდან გასვლას ითხოვდა. მაშინ ანტვერპენის ებრაულმა დიასპორამ პოეტი ებრაული საზოგადოების მისამართით “ტალახის სროლაში” დაადანაშაულა. მაგრამ მღელვარება მალევე მიწყნარდა. მის პოეზიას დადებითად იღებდნენ, რადგანაც ის ცდილობდა, ადგილობრივ მოსახლეობასა და ემიგრანტებს შორის დიალოგი დაემყარებინა.
თანამედროვე პოეზიის სოციალური კონტექსტის ნათელი მაგალითი კი ანტვერპენში სოციალური სამსახურის შენობაზე გაკეთებული მისი ლექსია, სახელწოდებით “მინიმუმი”. რამზი ნასრი შეეცადა გაერკვია, რას ნიშნავდა ანტვერპენში ხელმომჭირნედ ცხოვრება და ამ მიზნით, გაჭირვებულ ადამიანებს გაესაუბრა. ამის შედეგად შეიქმნა ლექსი, რომელიც შენობის მთელ კედელზე განათავსეს. “გახსნის დღეს ბევრი მეუბნებოდა, რომ ცრემლის გარეშე ვერ კითხულობდა ჩემს ლექსს, იქ ხომ ბევრმა მათგანმა საკუთარი სიტყვები ამოიცნო” – იხსენებს პოეტი, რომელმაც რიგითი ადამიანების გასაჭირი პირდაპირ კედელზე გამოიტანა. შენობაზე გამოსახული ლექსი პოეზიის გავრცელების ახალ მედიად, მკითხველისთვის თანამედროვე პოეზიის მიწოდების ახალ ხერხად მეჩვენება და ახლა უკვე იმით ვინტერესდები, რას ფიქრობს მომხმარებლურ საზოგადოებაში ხელოვნების, პოეზიის მომავლის შესახებ.
რამზი ნასრი: “ხელოვნებას სრულიად არ გააჩნია გამოყენებითი ან საბაზრო ღირებულება. შეიძლება შეიზღუდოს ხელოვნება, დაფინანსება შეუწყდეს მას და ადამიანები მაინც იარსებებენ. მაგრამ ხელოვნების გარეშე ჩვენი ცხოვრება აზრს დაკარგავდა. ხელოვანი საზოგადოების ნაწილია, რომელიც თანამედროვე პროცესებს და საკითხებს უნდა გამოეხმაუროს. პოეზიაში უნდა ჩანდეს, რომ ესა თუ ის ლექსი დღესაა დაწერილი. პოეზიას, ალბათ, არ შეუძლია სამყაროს შეცვლა. მაგრამ თუკი სამყაროში რაიმე ისე არ იქნება, როგორც უნდა იყოს, ამაზე უნდა დაწეროს პოეტმა. მისი ვალია, ადამიანებს ინფორმაცია მიაწოდოს. მან უნდა დააგროვოს ცოდნა და თუკი შენიშნავს ისეთ რამეს, რასაც საშუალო სტატისტიკური მკითხველი ვერ ხედავს, მან ამაზე უნდა გაამახვილოს ყურადღება და დააფიქროს ის. ამ შემთხვევაში სწორედ ესაა მთავარი. მე მინდა, ადამიანებს სათქმელი გავუზიარო.”
იქნებ ამიტომაც გვხვდება მის პოეზიაში თითქოსდა ადამიანის ნივთებთან გათანაბრებაზე მინიშნება – სადაც ადამიანი ციფრების იგივეობრივი ხდება: “ბავშვები – 1, 2, 3, 4 – ბავშვები თითქმის არსებობენ” (“თაფლის და რძის სახლი”), ან შეგვახსენებს, რომ “სარკმელი არის პური ყუა არის მაგიდა” (“რა დაგვრჩენია”) და ამით მიუთითებს, რომ სულიერი ღირებულებების გარეშე ადამიანი ადამიანურ იერსახეს კარგავს.
შთაგონებისთვის ყოველთვის არსებობს ქალაქები. თუკი აქამდე ქალაქის საპატიო პოეტისთვის ინსპირაციის წყარო იყო ანტვერპენი, დღეს რამზი ნასრი თვლის, რომ ამ თვალსაზრისით ყველაზე ხელსაყრელი გარემო ბერლინშია: “დღეს ბერლინი ყველაზე კრეატიული ქალაქია და ეს ყოველ ნაბიჯზე იგრძნობა. მაგალითად, თუკი ამსტერდამში რამდენიმე საკულტო კაფეა, სადაც მუდმივად იკრიბებიან ხელოვანები და თავისუფალი ადგილი თითქმის არასდროსაა, ბერლინში მსგავსს ვერ ნახავთ. იქ ნებისმიერ კაფეში შემოქმედებითი გარემოა და ყოველთვის არის რამდენიმე ცარიელი მაგიდა, რომელთანაც ჩამოჯდები და დაისვენებ.”
ქალაქის ხსენებაზე მისი ლექსი მახსენდება – “ვენასა და თბილისს შორის”. თავს ვერ ვიკავებ, რომ არ ვუთხრა, როგორ მომეწონა ეს ლექსი და, მთლიანად, მისი პოეზია. თავმდაბლად მიხდის მადლობას, როგორც მართალ შემოქმედ ადამიანებს ჩვევიათ და ამ დროს ბავშვურად სუფთა გამომეტყველება აქვს – ისეთი, როგორიც ინეკე სმიტსის ფილმში “მაგონია”, სადაც ერთ–ერთ როლს ასრულებს. სხვათა შორის, რამზი ნასრის ეს ფილმი 2001 წელს თბილისის საერთაშორისო კინოფესტივალზე ვნახე. დღეს კი პოეტი იგონებს იმდროინდელ თბილისს და ამბებს, რომლებსაც თბილისელი მეგობრები უამბობდნენ. მეც სწორედ ამ ომის მსხვერპლზე დაწერილი ლექსის ისტორიაზე ვთხოვ მომიყვეს.
რამზი ნასრი: „მიამბობდნენ თბილისის ომზე და რუსთაველზე სეირნობისას, დაპირისპირებული მხარეების გამყოფ ხაზს მაჩვენებდნენ. ჩემმა მასპინძელმა მითხრა, რომ 10 წლის წინ აქ სამოქალაქო ომი იყო გაჩაღებული. ქალაქს სულაც აღარ ეტყობოდა, რომ რამდენიმე წლის წინ აქ სისხლი იღვრებოდა, ადამიანები ლაღად სეირნობდნენ. ამ დროს ფანჯრიდან მომესმა მუსიკის ხმა – ზუსტად არ მახსოვს, რა იყო – იქნებ, სულაც ბრამსის ნაწარმოები. და ასე გაჩნდა ისტორია ვუნდერკინდ პიანისტ ბიჭზე, რომელიც იმ პერიოდის თბილისში ცხოვრობდა, რუსთაველზე გამოვიდა და დაიღუპა. ლექსს – “ვენასა და თბილისს შორის” იმიტომ დავარქვი, რომ ეს მანძილი აღმოჩნდა საბედისწერო. პიანისტ ბიჭს რომ ვენაში ეცხოვრა, ბრმა ტყვიის მსხვერპლი არ გახდებოდა და შეიძლება გენიოსი მუსიკოსი გამოსულიყო.“
აშკარაა რამზი ნასრის სიყვარული მუსიკისადმი. დადგმაში “ცხოვრება ჯოჯოხეთში”, რომლისთვისაც მან ლიბრეტო დაწერა, თვითონ იმღერა კიდეც. ამას გარდა, ის მონაწილეობდა ექსპერიმენტულ პროექტში, რომლის ფარგლებშიც მან ერთ-ერთი ყველაზე ავტორიტეტული ბელგიური როკ ჯგუფის dEUS-ის გიტარისტთან და ვოკალისტთან – მაურო პავლოვსკისთან ერთად ტურნე გამართა. მაურო პავლოვსკისთან თანამშრომლობა იმდენად მოულოდნელია ჩემთვის, რომ ვეუბნები, ჩემს აიპოდში dEUS-ის ალბომი Worst Case Scenario მაქვს და ხშირად ვუსმენ-მეთქი, რაზეც ეღიმება. “წიგნიერი ადამიანები” – ასე ერქვა ექსპერიმენტულ წარმოდგენა-თამაშს, რომელშიც ნიდერლანდური ლიტერატურის და მუსიკალური სცენის გამორჩეულმა ორმა ფიგურამ წიგნიერი ხალხი თამაშისთვის გამოიწვია. ამავე წარმოდგენაზე წაიკითხა რამზი ნასრმა თავისი სამნაწილიანი პოემა – “ზამთრის სონატა”, რომელიც მის მუსიკალურ კერპს – დმიტრი შოსტაკოვიჩს ეძღვნება და რომელშიც პოეტმა საყვარელი კომპოზიტორის უკანასკნელი ნაწარმოების – “სონატა ალტისა და ფორტეპიანოსთვის” კომპოზიცია ტექსტობრივი ფაქტურით გაიმეორა. როგორც თვითონ აღნიშნავს, “ჩემთვის მუსიკა ტექსტშია. ვცდილობ, ჩემი პოეზიით მელოდია გადმოვცე. პოეზიას მუსიკალური თვალსაზრისით განვიხილავ.” “ზამთრის სონატაში” რამზი ნასრიმ მკითხველს მომაკვდავი კომპოზიტორის ფრაგმენტული მოგონებების და აბსურდული ირონიის სინთეზი შესთავაზა სტალინური რეჟიმის ისტორიულ კონტექსტში.
რამზი ნასრი: “პოემის პირველ ნაწილში მინდოდა ციტატები ჩამერთო. წიგნებში დავძებნე შოსტაკოვიჩის მიერ სხვადასხვა დროს გამოთქმული ფრაზები. მეორე ნაწილში ყვავილების ჩამონათვალი გავაკეთე. მესამე ნაწილში შოსტაკოვიჩი სასიკვდილო სარეცელზეა და წარსული ამბების გახსენებას ცდილობს.”
ამ ლექსში სტალინის, როგორც მებაღის და საბჭოთა ხალხის, როგორც ბაღის მეტაფორა აშკარად ირონიულ ელფერს იძენს ახალი აღთქმისეული კონტექსტის გათვალისწინებით. არადა, მართლაც, რამზი ნასრის პოეზიაში ძალიან ხშირია ბიბლიის ციტირება, განსაკუთრებით ლექსში “ფსალმუნი მოდგმაზე”.
რამზი ნასრი: “ფსალმუნი ჩემთვის თვითგამოხატვის, ეჭვის დაშვების საშუალებად იქცა. ადამიანებს ამ ფორმით შეუძლიათ მოინანიონ, ან კითხვები დაუსვან ღმერთს, კალვინიზმის მსგავსად, სადაც ადამიანსა და ღმერთს შორის შუამავალი არავინაა. იმ დროს ნიდერლანდებში კალვინისადმი მიძღვნილი დღეები იმართებოდა. ამ ლექსის წაკითხვით გავხსენი დორდრეხტის საკათედრო ტაძარში მოწყობილი გამოფენა, რომელსაც თეოლოგების, მოძღვრებისა და რეფორმატორული ეკლესიის სხვა მოღვაწეების გარდა, ჩვენი დედოფალიც ესწრებოდა. კალვინიზმის მიმდევარი საეკლესიო მოღვაწეები გააღიზიანა ჩემმა ლექსმა. ცერემონიალის დამთავრებისას, მითხრეს, რომ ამით დედოფალს შეურაცხყოფა მივაყენე და მათ მხოლოდ მისდამი მოწიწებით არ დატოვეს იქაურობა. დედოფალმა კი პირადად გამოხატა კმაყოფილება ჩემი ლექსით. კალვინიზმს ხშირად გადამწყვეტ როლს მიაწერენ ჰოლანდიელი ერის ხასიათის ჩამოყალიბებაში. მაგრამ ნუთუ მართლა ასე ჰომოგენური ერი ვართ ჰოლანდიელები? ნუთუ კალვინი ყოველ ჩვენგანშია?”
ჰოლანდიელი ერის ხასიათში რამზი ნასრი უკიდურეს თავისუფლებას გულისხმობს, სადაც თავისუფლებასა და პასუხისმგებლობას შორის ზღვარი უკვე აღარ იკითხება.
რამზი ნასრი: “ჰოლანდია დედამიწის ზურგზე ყველაზე თავისუფალი ქვეყანაა, აქ ყველაფერი დაშვებულია. შეიძლება ერთ დღესაც რომელიმე მოქალაქემ უარი თქვას სამსახურზე, სამუშაოდ აღარ წავიდეს და სახელმწიფოსგან მაინც მიიღებს დახმარებას. იმის თქმა მინდა, რომ ჩვენთან ადამიანებს ყველაფერი აქვთ და აღარაფერი დარჩა საოცნებო. ამ დროს ჩნდება პერვერსიული აზრები – თავისუფლების ყველაზე დიდ გამოხატულებად კი შუა ქუჩაში ერთი ადამიანის მიერ მეორის მკვლელობის სურვილი იქცევა, რაც ჩვენს ქვეყანაში არაერთხელ მომხდარა. ასევე, მაგალითად, ჩვენში იყო ანტიისლამისტი პოლიტიკოსი – პიმ ფორტუინი, რომელიც მოკლეს. ის მუსულმანების მიმართ ყველაზე შეურიგებელი პოზიციით გამოირჩეოდა. მაგრამ პარადოქსი ისაა, რომ თავისი პოლიტიკური ტრიბუნის მიღმა, ის სიამოვნებით ერთობოდა მაროკოელ ბიჭებთან.”
იქნებ ამაშია ევროპული და აღმოსავლური სააზროვნო მოდელების შეუთავსებლობა, ან იქნებ, ნაწილობრივ, ევროცენტრისტულმა დამოკიდებულებამ წარმოშვა ფუნდამენტალიზმი, როგორც თავდაცვითი პასუხი იერიშზე? ამას საკუთარ თავს ვეკითხები, ხმამაღლა კი კალვინიზმის უარყოფითი გავლენით ვინტერესდები.
რამზი ნასრი: “კალვინიზმს შედეგად მოჰყვა ის, რომ ადამიანებმა უარი თქვეს საეკლესიო მხატვრობაზე, ქანდაკებაზე, მუსიკაზე და მხოლოდ ბიბლიის კითხვას დასჯერდნენ. ამიტომაცაა, რომ ჩვენ, კავკასიელებისგან განსხვავებით, ცეკვა არ გვეხერხება. არ ვიცი, გინახავთ თუ არა ჰოლანდიური ცეკვა, რომელიც მხოლოდ ხის ქოშებწამოცმული ფეხების კანუნით შემოიფარგლება. მის ნახვას არ გირჩევთ. ამის გამო, პროტესტის განცდა ბევრ ჰოლანდიელს უჩნდება. იგივე შეიძლება ითქვას პოლიფონიურ მუსიკაზეც. თქვენს მუსიკაში მრავალი ხმა ისმის, ყველას თავისი ფუნქცია აქვს და ეს ხმები მაინც ჰარმონიულ წესრიგს ემორჩილება. ჩვენთან ასე არ არის.”
პოლიფონია, პლურალიზმი, მრავალხმოვანება – ამ ცნებების პოეტური ნაკვალევი ჩანს რამზი ნასრის ლექსებში, სადაც თუნდაც წინადადებების წყობის თავისუფალი – დემოკრატიული პრინციპი ამოსავალ პუნქტად იქცევა.
რამზი ნასრი: “ჩემს პირველ კრებულებში გულმოდგინედ ვცდილობდი, რომ ზუსტად დამეცვა რითმა. შემდგომში ჩემი ლექსები უფრო თავისუფალი და მსუბუქი გახდა – ერთ დღესაც უარი ვთქვი სასვენ ნიშნებზე. უკვე აღარ ვფიქრობ, რომ, ვთქვათ, სონეტი მაინცდამაინც ტრადიციული სონეტის მეტრულ თავისებურებებს უნდა შეესაბამებოდეს.”
იქნებ ესაა პოეზიის პრინციპი – ზღვარის გაქრობა, რაც გარეგნულად პუნქტუაციური ნიშნების თუ მთავრული ასოების გაუქმებაში გამოიხატება.
საღამოს, სამეფო უბნის თეატრში გამართულ წიგნის პრეზენტაციაზე რამზი ნასრი ისეთივე ქარიზმით კითხულობდა თავის ლექსებს, როგორც წინა დღით ნანახ ვიდეოებში. ოღონდ ახლა უკვე რეალურ დროსა და სივრცეში. რამზი ნასრი ლექსებს ჰოლანდიურ ენაზე კითხულობდა, მის უკან, პროექტორზე ქართულ თარგმანს უშვებდნენ. თუმცა ენობრივი ბარიერი მეორეხარისხოვანი იყო, რადგან ის საღამო პოლიფონიის საღამოდ იქცა – სადაც წარსული და დღევანდელობა ისევე შეხვდა ერთმანეთს, როგორც ნიდერლანდური და ქართული კულტურა.
© „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“