9 თებერვალს შესრულდა 15 წელი ნუგზარ შატაიძის გარდაცვალებიდან. გთავაზობთ მისი მეუღლის, მთარგმნელისა და ლიტერატორის, დოდო ყვავილაშვილის მოთხრობას, რომელიც მწერლის ხსოვნას ეძღვნება.
ნუგზარს
1
თებერვალი მშრალი გამოდგა, მზიანი. სულ არ ჰგავდა იმ თებერვალს, როდესაც ასეთი უბედურება უნდა დამართნოდა. არადა, როგორ უყვარდა ბავშვობაში ის ლექსი -„თებერვალი დადგაო, ხეში წყალი ჩადგაო, ჩიტმა, ჩიორამაო, საძირკველი გადგაო“. იმწამს დაუდგებოდა ხოლმე თვალწინ პატარა, ლამაზი გულწითელა ჩიტი, რომელიც საქმიანად ფუსფუსებდა და ბუდისთვის ათას ბუწუწ-ბალახს აგროვებდა. იმედითა და სიცოცხლის გამარჯვების მოლოდინით აღსავსე იყო ის ოთხი სტრიქონი და კუდმოკვეცილი, ჭინჭყლი, ახალი წლის ხალისსა და გაზაფხულის სიტურფეს შორის უშნოდ ჩაჩხერილი თებერვალი ამით მაინც შეიძლებოდა თუ არ შეყვარებოდა, როგორღაც მოთმინებით მაინც აეტანა. ახლა ეს იმედიც გამქრალიყო და თებერვალი ყველაზე საზიზღარ, ყველაზე ბოროტ თვედ ქცეულიყო მის ცხოვრებაში.
არადა, თითქოს ამით მაინც დაინდოო, ნამიც არ გადმოვარდნილა ციდან, არც ციოდა… ჰოდა, ხელს არაფერი რომ არ უშლიდათ, მოდიოდნენ და მოდიოდნენ სამძიმარზე; ზოგი მართლაც დანაღვლიანებული, ზოგი ვალდებულების გამო. არადა, არავის დანახვა არ უნდოდა; ერთი სული ჰქონდა, ყველა გაეყარა, კარი გამოეკეტა და ერთად ყოფნისთვის დარჩენილი ის სულ რამდენიმე დღე ცოცხალს და მკვდარს მარტოდმარტოდ გაეტარებინათ: დალაპარაკებოდა იმ კაცს, ახლა მდუმარედ რომ იწვა მის წინ, გულიანად გამოეტირებინა, ყველა სათქმელი ეთქვა და გონებით მაინც შეჰგუებოდა თავს დატეხილ ელდას. მაგრამ ვერც ხმას იღებდა და ვერც კარს კეტავდა. ჰოდა, სამძიმრის სათქმელადაც მოდიოდნენ და მოდიოდნენ, არც ღამით ტოვებდნენ, არც დღისით. საჭმელიც მოჰქონდათ, თუმცა, კრიჭა შეკრული ჰქონდა და ყავის გარდა ვერაფერს იკარებდა. მაგრამ, დილიდან საღამომდე მოფუსფუსე მეგობრები და ნათესავებიც ხომ არ დაიხოცებოდნენ შიმშილით, ჰოდა, იყო ხაჭაპურების ჭრა და ყავის გადაწოდება. სასაყვედურო რა ჰქონდა, გული შესტკიოდათ და ცდილობდნენ მხარში ამოსდგომოდნენ.
აი, ის დღეც დადგა, როდესაც სამუდამოდ უნდა გამოთხოვებოდა ქმარს და ცალუღლად ეთრია წუთისოფელი. მაგრამ არც აქ გაუმართლა; საფლავთან მისული ვერც წესიერად გამოემშვიდობა: მესაფლავეებს კუბო ისე დაედგათ, რომ ჭირისუფლების ადგილი მხოლოდ საფლავიდან აბულულებულ პატარა გორაკზეღა იყო, საიდანაც მიცვალებულს ვერც სწვდებოდნენ. ერთხანს იდგა ასე იმ გორაკზე და ახლადგაჭრილ საფლავს თავზარდაცემული ჩაჰყურებდა; მერე გულმა ვეღარ გაუძლო, ქმარს ფიქრით გამოემშვიდობა. ქელეხის სუფრაზე მისული წინ რომ გაუშვეს, კუთხეში ისე ჩამოჯდა, რომ თამადამდე ერთი ადგილი მოიტოვა, ჩვეულებისამებრ, ქმრისთვის, რომელიც ახლა აჩრდილადღა თუ დაიკავებდა იმ ადგილს.
ყველაფერმა წესით და რიგით ჩაიარა, თუკი იმ ყველაფერს, რაც იმ დღეს ხდებოდა, წესი და რიგი ერქვა. შინ დაბრუნებულსაც მოჰყვნენ გულშემატკივრები, ცოტა ხანს ანუგეშეს, ოჯახის წასულ უფროსს ჭიქა წაუქციეს, სახლი მიალაგეს და გაიკრიფნენ. რამდენიმე დღეში შვილებიც დაუბრუნდნენ თავიანთ ჩვეულ ცხოვრებას და დარჩა მარტო, ცარიელ სახლში, სურათებისა და იმ გაოგნების ამარა, რომელიც ჯერაც ვერ გაეთავისებინა.
დღენიადაგ პერანგზე ხალათშემოსხმულსა და თმააბურძგნულს, ახლა მაინც შეეძლო მარტო დარჩენილიყო თავის ფიქრებთან, კარი მაგრად ჩაერაზა და ცდილიყო გარდაუვალთან შეგუება მოეხერხებინა: ხან მის ბედქვეშ მყოფ ახლობელს გაიხსენებდა, ხან რომელიმე ლიტერატურულ გმირს, მაგრამ ამაოდ. ბღავილი უნდოდა, განწირული ბღავილი, მაგრამ რცხვენოდა; იცოდა, ახლა ხმით ნატირალებისა და მოთქმის ეპოქა გადასული იყო და კარგად აღზრდილი ადამიანები თავიანთ გრძნობებს გულში იკლავდნენ, უცხოეთში უღიმოდნენ კიდეც სამძიმარზე მისულებს. თავადაც უნდა შეეკავებინა თავი, იმიტომ მაინც, რომ ისედაც დაზაფრული შვილები უარესად არ დაეზაფრა. ახლა ხომ დედაც უნდა ყოფილიყო და მამაც. აკი ისედაც საყვედურობდნენ, გონს მოდი, თავს მიხედე, ასე არ შეიძლებაო. ასეთ დროს ბავშვობა ახსენდებოდა, მუდამ თალხ სამოსში გამოწყობილი დედა, თვრამეტი წლის უმცროსი ძმა უდროოდ რომ დაეღუპა და სიცოცხლის ბოლომდე მხიარული ფერი არ იღირსა.
დრო გადიოდა და ყველა თავის კალაპოტს დაუბრუნდა. მას კი კალაპოტი აღარ ჰქონდა, მორღვეოდა, მდინარეც დამშრალიყო და ახლა იმ დამშრალ კალაპოტთან ჯდომა მოუწევდა სამუდამოდ. დრო გადიოდა, ის კი ისევ შეშლილი თვალებით შესცქეროდა შვილებს და ერთხელ ისე შეეცოდა ვაჟიშვილს, ისიც კი უთხრა, დედა, თუ გინდა, გათხოვდი, არ მეწყინებაო. გაეცინა და აეტირა კიდეც. როგორ აეხსნა შვილისთვის, რომ ზოგადად გათხოვება კი არა, ის კაცი უნდოდა, რომელიც ცოტა ხნის წინ ჩადო მიწაში, თანაც ისე, რომ წესიერად ვერც დაემშვიდობა და ახლა სულ ლუარსაბ თათქარიძის სიზმარი ახსენდებოდა, ვითომ რომ გაიღვიძა კუბოში და ხმა ვერ მიაწვდინა ჭირისუფლებს, დარეჯანმაც რომ მიატოვა და სახლში წაკუსკუსდა. ახსოვს, როგორ ეცოდებოდა ის საწყალი ლუარსაბი ბავშვობაში. ვაითუ ახლა ჩემი ქმრის სულიც ასე სწუხს, რომ მივატოვეთ და წამოვედით, ან კიდევ უარესი, ვაითუ ისიც ცოცხალი დავმარხეთო… თეთრად გათენებულ ღამეებში ცდილობდა როგორმე დაერწმუნებინა თავი, მარტო შენ ხომ არ ხარ ამ დღეში, რაც შეგეძლო, გაუკეთე, ბუნების კანონს ვერსად გადახვალო, მაგრამ გული ისევ ნაცნობ, ახლობელ მზერას, თბილ ხელებსა და საყვარელ ხმას დაეძებდა. უსაშველოდ გაწელილ ღამეებში დროდადრო მტანჯველი ეჭვი მეხივით ატყდებოდა, ვაითუ რამე დავაკელი, ვაითუ ჩემი ბრალია, რომ ვერ გადავარჩინეო. ტკივილით დაღლილი ცდილობდა რაიმე ცუდი გაეხსენებინა, ცოლქმრული ჩხუბი, მაგალითად. უჩხუბიათ, როგორ არ უჩხუბიათ, სწყენია კიდეც, უმაგისოდ, აბა, როგორ იქნებოდა, მაგრამ ახლა, სიკვდილის ხელს იმ მოგონებებისთვის მძიმე საბურველი გადაეფარებინა და ქალის დარდს ვერაფრით შველოდა.
როგორ ეუბნებოდა? მე რომ მოვკვდები, არ დაიბნეთო. სულ უბრაზდებოდა, რა სულ სიკვდილი გაკერია პირზე, ცუდს რატომ იზიდავო. კაცი კი თავის თაფლისფერ თვალებს მიაპყრობდა და ნაღვლიანად უღიმოდა. არ დაუჯერა, დაიბნა და მერე როგორ! ასე ეგონა თავადაც მოვკვდი, უბრალოდ, რატომღაც, ამას ვერავინ ხვდებაო. ისიც ახსენდებოდა, როგორ ეზიზღებოდა გამოთქმა – “მეორე ნახევარი“- რა მდაბიო გამოთქმააო, ფიქრობდა. ახლა კი მართლაც ისეთი შეგრძნება ჰქონდა, თითქოს სხეულისა და სულის ნახევარი წართმეოდა და როგორც ხეიბარს, ცალხელას, ცალფეხას, ან, სულაც ორივე ფეხმოჭრილს, ისე უნდა ევაგლახა ამქვეყნად.
ერთ ღამით, ის-ის იყო ჩასთვლიმა, რომ გარედან გულის გამასენებელი ხმა შემოესმა. ჯერ ბავშვი ეგონა და დაფეთებულმა წამოიწია; მოგვიანებით გაახსენდა, რომ ირგვლივ ოჯახში ასეთი პატარა ბავშვი არავის ჰყავდა. გაყუჩდა და მიაყურადა. ცოტა ხანში კივილი განმეორდა და მიხვდა, კატა იყო. გარეთ გაიხედა, მთვარის შუქით განათებული, ერთსართულიანი სახლის სახურავზე კატა იჯდა და გულის გამაწვრილებლად ღნაოდა. ხან შეწუხებული წამოვარდებოდა ადგილიდან, სახურავზე ბოლთას დასცემდა, ხან შეჩერდებოდა, სივრცეს გახედავდა და გულიდან ამომსკდარ დარდს აცნობდა გარემოს. ვინ იცის, როგორ უჭირდა, ვინ იცის, ვის უხმობდა, ვინ იცის, რას შესტიროდა… ქალი უცებ მიუხვდა სათქმელს, შეებრალა ცხოველი და შეშურდა კიდეც, რომ შეეძლო ასე თავისუფლად ამოეთქვა გულის წადილი და იმ კივილში ჩაექსოვებინა ის დარდი, რომლის წინაშეც ყველა სიტყვა უძლური ჩანდა. პირველად სიტყვა კი არა, ნამდვილად კივილი იყოო, გაიფიქრა და ამ თავისი ფიქრისა თავადვე დაიჯერა.
გაზაფხული იდგა და ატეხილი კატების კნავილ-ღნავილი ვის უკვირდა, მაგრამ ქალი იმ ხმაში მაინც სულ სხვა რამეს გრძნობდა, რაც ძალიან შორს იყო გამრავლების ცხოველური ინსტინქტისგან. კნავილი მომდევნო ღამეებშიც არ ცხრებოდა და ქალი იმ კნავილს ელოდა კიდეც; ხალათმოსხმული იდგა ფანჯარასთან და სახურავს გასცქეროდა, დროდადრო პაწია ეზოშიც გადიოდა და ცდილობდა ის საბრალო კატა, მისი ანარეკლი დაენახა. რამდენჯერმე სცადა კიდეც იმ ხმისთვის მიებაძა, იქნებ ჩემი გაუსაძლისობა ბოლომდე ასე მაინც ამოვთქვაო. გაჰკიოდა და იმ კივილით ეთხოვებოდა უკვე სამუდამოდ მოგონებად ქცეულ ბედნიერ წლებს, ძილის წინ საუბარში განვლილ ტკბილ საღამოებს, ქმრის ალერსიან თვალებს, დიდ, თბილ ხელებს, ქალურ ჟრჟოლას, საყვარელი კაცის გვერდით განცდილ სისავსის გრძნობას. ახლა ისიც იმ პაწია ცხოველივით შეჰყმუოდა მთვარეს, შესტიროდა ცხოვრების ამაოებაზე, შეჰღაღადებდა, რატომაა ასე ცხოვრება მოწყობილი, რატომ უნდა დავკარგოთ ძვირფასი ადამიანები, ან თუ უნდა დავკარგოთ, რატომ არ გვინდობს ბუნება, რომ დავიწყების უნარი მაინც მოგვმადლოს, რა აზრი აქვს კულტურას და ცივილიზაციას, როდესაც ყველაზე მთავარი – საყვარელი ადამიანის სიკვდილით გამოწვეული ტანჯვა – ისევ ისე გვაწამებს და იქნებ უარესადაც, რა განსხვავებაა ჩემსა და აი, იმ კატას შორის, ის თავის დარდს არც მალავს, იქნებ სჯობდა ცხოველებად დავრჩენილიყავით, იქნებ მათ უფრო ხანმოკლე მახსოვრობა აქვთო.
პასუხის მოლოდინში დაღლილს ეძინებოდა, ოდნავ შვებამოგვრილსაც კი, რომ გაბედა და სადარდებელი ამოთქვა, ზეცას შესჩივლა, ხმა მიაწვდინა და იქნებ დააფიქრა კიდეც. ახლა ის ღამეები, ის პირველყოფილ განცდებთან დაბრუნება იქცა იმ ნუგეშად, რომელიც წყალივით, ჰაერივით სჭირდებოდა და როდესაც ერთხელ სახურავზე მწოლარეს გაეღვიძა, არც გაჰკვირვებია: კუდი მოხერხებულად შემოიკეცა, დრუნჩი თათებში ჩაყო და დაღამებამდე კვლავ ძილს მისცა თავი.
2
არა, მთლად ცუდი სიზმარი არ უნდა იყოსო, გაიფიქრა, როდესაც პირველმა ზაფრმა გაუარა და გონს მოვიდა. არადა, რა დაფეთებულს გაეღვიძა? რამდენიმე წამიც კი დასჭირდა იმის გასააზრებლად, ახლა მღვიძავს, ის კი, რაც ვნახე, ნამდვილად სიზმარი იყოო. ჰო, ნამდვილად არ უნდა იყოს ცუდი სიზმარიო, გაუმეორა საკუთარ თავს, ოდნავ შვებამოგვრილმა კიდევ ერთხელ გაიხსენა ძილში ნანახი, ხელი მოაფათურა, სიგარეტი მოიძია და საწოლიდან ყავის მოსადუღებლად წამოდგა.
თენდებოდა. ფანჯრებში დილის მრუმე სინათლე შემოჭრილიყო, მზე კი… რაც ამ ბინაში გადმოვიდა, მზეს, უფრო სწორად, მზის სხივს მხოლოდ ანარეკლად ხედავდა წინ დაყუდებული უზარმაზარი სახლის ფანჯრებიდან, ისიც კარგა გათენებული უნდა ყოფილიყო, და თანაც უღრუბლო დღე. ჩვეულებრივ, ასეთ დროს არ იღვიძებდა. მარტოდ დარჩენილი, როცა უნდოდა, მაშინ იძინებდა და იღვიძებდა, და ეს „როცა უნდოდა“, როგორც წესი, ღამის ხუთი და შუადღეს გადაცილებული ორი საათი იყო.
ისევ სიზმარს დაუბრუნდა. მაინც რამ დაასიზმრა… რაღაც უგერგილო სახლი, ფარღალალა, უშუშო შუშაბანდი, უზარმაზარი, ოღროჩოღრო, დამრეცი ეზო – ეზოც არ ეთქმოდა, ღობეც კი ლამის არსად ჩანდა. სამაგიეროდ, იყვნენ ადამიანები, ძირითადად, თუ ერთიანად, კაცები, ყველა თითქოს ნაცნობი, მაგრამ მაინც, ახლა რომ უფიქრდებოდა, ვერცერთ ნაცნობ სახეს ვერ იხსენებდა, გარდა თავისი ქმრისა. იქით, მოშორებით, ქალებსაც ჰკიდა თვალი, უფრო სწორად, თავის გოგოებსა და კიდევ რამდენიმე ნათესავს, ოღონდ ისინი ცალკე, შორს, ფანჩატურივით შემორაგულში იდგნენ და იქიდან გამოჰყურებდნენ. კაცები რაღაცას საქმიანობდნენ, ვერა და ვერ გაიხსენა, მაინც რას, თუმცა, ხალისიანად ირჯებოდნენ და ასევე გახალისებულ მის ქმარს საქმიანობას უთანხმებდნენ; ისიც, თითქოს კარგის მოლოდინშიაო, მათ ტკბილად ემასლაათებოდა და რაღაცის თადარიგს იჭერდა… თვითონ, თვითონ რას აკეთებდა? ცოტა შეჩქვიფებული და დაბნეული, თვითონაც ფუსფუსებდა, ხან რას მიედებოდა, ხან რას. თან თვალი იმ ფანჩატურისკენ ეჭირა, სადაც მისი ქალიშვილები და ნათესავი ქალები დაყუდებულიყვნენ და ამათ მარაქაში არ ერეოდნენ. ვაჟი არსად ჩანდა… როგორც ყოველთვის, სიზმარშიც გაამართლა: ახალშერთული ცოლი ჰყავს და მასთან ერთადაა წასულიო… აი ქალიშვილებზე კი ცოტა არ იყოს, ბრაზი მოსდიოდა, რა იყო, განა არ შეიძლება ახლა მაინც მოვიდნენ, მომეხმარონ, ხელი წამიკრანო? მაინც რაში უნდა წაეკრათ ხელი, თვითონაც არ იცოდა. მაგრამ ნელ-ნელა გამოიკვეთა საქმე: კაცები ფიცრებისგან რაღაცას ჩორკნიდნენ… ამოდენა ხალხი რომ მოსულიყო, ხომ უნდა დაეპურებინათ? დატრიალდა თვითონაც, დაერია უზამაზარ ქვაბებს; რა თქმა უნდა, ჩვეულებრივ, ყურში ფონად ქმრის რჩევებიც ჩაესმოდა. ახლა ესა ჰქენ, ახლა ეს ჩაყარე, ახლა ესო. არ სწყინდა, შეჩვეული იყო და ისიც იცოდა, რომ კაცს უკეთესი ხელი ჰქონდა, გურმანობის წყალობით კერძიც ყოველთვის უკეთესი გამოსდიოდა. ცდილობდა, ჩქარობდა და იღიმებოდა კიდეც, ხვითქი გადასდიოდა სახეზე. ხან იქით გავარდებოდა, ხან აქეთ. ასე იწვალა და ივაგლახა და როდესაც უხილავი კერძები მზად იყო, აღმოჩნდა, რომ სადაცაა, დაღამდებოდა და ეზოს ჩამავალი მზე ოდნავღა ანათებდა. ვაიმე, რა დრო გასულა, გავშალოთ სუფრა, თორემ დაგვემშა ხალხიო. „ სუფრა“ ხის ის გამოჩორკნილი გრძელი მაგიდები აღმოჩნდა, რომლებიც ოღროჩოღრო ეზოში უკვე მრავლად იგდა. გაჰქონდა და გაჰქონდა თეფშები. ქმრის დაძახილზე, მოდით, ბიჭებო, დასხედითო, ის მილეთის ხალხიც დაიძრა და ღრიანცელითა და სკამების რახარუხით შემოუსხდნენ მაგიდებს. თვითონ კი, რატომღაც გვერდითა ეზოში აღმოჩნდა. იქაც სუფრის სამზადისი ედგათ. მისი ძველი, ბავშვობისდროინდელი, უკვე სიბერეშეპარული ნაცნობები შეკრებილიყვნენ, მაგრამ, როგორც სჩანდა, დიდხანს მოუწევდათ ლოდინი. სანამ ესენი მოამზადებენ რასმე, მოდი, ჩემთან გადავიპატიჟებო, გაუელვა ქალს თავში და შეკრებილებს შესთავაზა, ვისაც გინდათ, ჩემთან გადმოდითო. რამდენიმე ქალ-კაცი გამოჰყვა, მაგრამ ისევ პირველ ეზოში დაბრუნებულს სუფრა მთლად შევსებული დაუხვდა; მეორე სუფრა მაქვს გასაშლელიო, იტკიცა თავში ხელი ქალმა და ხან სკამებს უწყო თრევა, ხან ხონჩით ხილსა და ბოსტნეულს, ხან თეფშებზე გაწყობილ მჟავე-მჟუვეს; სწორედ ამ დროს დალანდა ქმრის გამგელებული სახე თვალის კუთხით: შორიდან პირგამეხებული, მტრულად გამოსცქეროდა. მაინც არაფერი შეიმჩნია, დიდი ხნის უნახავი ნაცნობები უნდა დაესხა. ესიამოვნებინა… მაგრამ ხან მწვანილი უცვიოდა თეფშებიდან, ხან ის მჟავე-მჟუვე. ამასობაში, გაიხედა და სადღა არიან სტუმრები. ქმარი თავისი ძმაკაცებიანად სადღაც გამქრალიყო, აეკრიფათ სკამ-მაგიდა და ეზოს გარეთ გასულიყვნენ. ქალს ბრაზი ახრჩობდა, მაგრამ არ იმჩნევდა, ახლა იმათთვის არ ეცალა, ახლა თავისი სტუმრების წინაშე არ უნდა შეერცხვინა თავი. ვაითუ საჭმელი აღარ მეყოს და ის სუფრაც დავაკარგვინოო, ეს ფიქრი არ ასვენებდა, რადგან ვერც ღვინოს პოულობდა სადმე და ვეღარც საჭმელს.
მერე, უცებ რაღაც გაახსენდა, თავქუდმოგლეჯილი დაეშვა დაღმართზე და სადღაც შორს გრძელ სუფრას მიადგა. მაგიდას ვიღაც უცნობები მოსხდომოდნენ, მადიანად ილუკმებოდნენ და, აი, გაახაროს, ვინც ეს სუფრა გაგვიშალაო, გაიძახოდნენ. იცოდა, თავისი ხორაგი იყო. არც შეკითხვია ვინმეს, ისე გადაწყვიტა საჭმელი შეეგროვებინა და თავისთან აეზიდა. მაგრამ როგორ, ამხელა გზაზე…. მაინც დასწვდა ერთ უზარმაზარ ხონჩას, რომელსაც დედაბერი და მისი უზარმაზარლოყება შვილიშვილი მისხდომოდნენ და ბებია გამალებით უტენიდა ბავშვს პირში ხაშლამის ნაჭრებს. დასწვდა იმ ხონჩას, ცხვირიდან ააცალა, ზედ მწვანილი და პურის ნაჭრებიც დააყარა და გაჩქარებული გაექანა აღმართისკენ. უკნიდან კაცის ძახილი გამოედევნა, რას აკეთებ, ქალო, არ გრცხვენია, ბავშვს ლუკმა გამოაცალე პირიდანო? ჩემია ეს სუფრა, უნდა წავიღოო, გამალებით იმეორებდა და გარბოდა იმ უზარმაზარი სინით, რომელზეც რამდენიმე ხორცის ნაჭერიღა იყო შერჩენილი და სადაცაა, ისინიც ძირს მოადენდნენ ტყაპანს. სირცხვილი წვავდა – თავისი სტუმრებისა რცხვენოდა, ბრაზი ახრჩობდა – ამ ხალხსა და ქმარზე ბრაზობდა და იმ სუფრასავით ერთმანეთში ალუფხული განცდებით გაჩქარებით არბოდა აღმართზე. ის აზრიც არ ასვენებს, რა მრჯიდა, რას ვეპატიჟებოდი იმ ხალხს, უბრალოდ თავი შევირცხვინეო. რის ვაივაგლახით მიაღწია იმ ფარღალალა ეზომდე, ქმარი დაიმარტოხელა და სათქმელი პირში მიახალა: არ გრცხვენია? ეს რა მიყავი, რატომ მომჭერი თავი სტუმრებთან, მთელი დღე მუხლი არ ჩამიხრია, შენი მეგობრებისთვის კერძებს ვამზადებდი, ნუთუ იმის უფლებაც არ მქონდა, რომ ჩემი მეგობრებიც დამეპატიჟაო? თუმცა, ისიც კარგად უწყოდა, რომ იმ ახლადშემომატებულ სტუმრებთან დიდად არც არასდროს მეგობრობდა და დიდი მეტიჩრობა იყო მათი დაპატიჟება, მაგრამ ამას რა მნიშვნელობა ჰქონდა, ძონძი რომ მოეტანა, დაეგდო და ეთქვა, ჩემი სტუმარიაო, ქმარს ისიც უნდა მიეღო, განა მისგან ამისი ღირსი იყო? ბრაზი და წყენა უკვე ყელში ებჯინებოდა და უფრო გაალმასებული ჩასცქეროდა ქმარს თვალებში: აღარ დაგინახო, ახლავე აიკარი შენი გუნდა-ნაბადი და გადი ამ სახლიდანო, გადაჭრით ეუბნებოდა. … იმანაც უსიტყვოდ შეაქცია ზურგი და წავიდა… ენანებოდა, გული უკვდებოდა, არ უნდოდა წასულიყო, მაგრამ ბრაზი და გაცეცხლება თავისას შვრებოდა… სწორედ ამ გაცეცხლებამ გააღვიძა…
ამასობაში, ყავაც ადუღებულიყო, დაბნეულმა ფინჯანი შეივსო და ფიქრი განაგრძო; რამ დამასიზმრა, ნეტა რას უნდა ნიშნავდესო. თანაც, წუხელ მთვარის დაბნელება უნდა ყოფილიყო, დაბნელებების კორიდორი ამ დილით დამთავრდა. ძალიან სერიოზული პერიოდია, რაც ძველი საქმეებია, ისინი უნდა დასრულდეს, გადაიწყვიტოს და როგორც ჩაივლის ეს კორიდორი, ისეთი იქნება მომდევნო მრავალი წელიო, რახანია მოძღვრავდა კარის მეზობელი მანანა. აბა, შენ იცი, მშვიდად გაატარე ეს კორიდორი და კარგი ამბები დაიკვებეო. მაშინ გულში გაეცინა, ახლა კი საცინლად არ ჰქონდა საქმე: სწორედ ამ მთვარის დაბნელებისას ნახა ეს უთავბოლო და უსიამო სიზმარი.
უცებ გველნაკბენივით შეხტა: ეს ხომ მისი ქელეხი იყო. კი, კი, ნამდვილად… როგორც სმენია, მიცვალებულები სუფრას შლიან და ახლადშესვენებულს ასე ეგებებიან, მომაკვდავზე კი თუ ვინმეს დაესიზმრა, ღვინოს არიგებს, ესეც უცილობელ სიკვდილს ნიშნავსო. ეს მერე გაიგო, შემთხვევით. მისმა ქმარმა რომ უამბო გარდაცვალებამდე ორი კვირით ადრე, მაშინ არ იცოდა. რომ სცოდნოდა, რას შეცვლიდა, ნუთუ მართლა შესძლებდა რამის შეცვლას? მაგრამ მაინც ხომ ასე ხდება – ადრე რომ გამეგო ესა და ეს (რა მნიშვნელობა აქვს, რა), იქნებ მაშინ მაინც მეშველაო – ჭირისუფალი ხომ მუდამ ამით იტანჯავს თავს…
ეჰ, ქმარი რომ ცუდად იყო, ისედაც იცოდა, უკეთესობა არ ეტყობოდა, მაგრამ ხავსს ეჭიდებოდა, რამდენჯერ აჯობა სიკვდილს და იქნებ ახლაც აჯობოსო. ერთხელაც ქმარმა გაანდო, ისეთი უცნაური სიზმარი ვნახე, თითქოს სახლიდან გამაგდე, წასაღები არაფერი მქონდა გარდა ჩემი ღვინის ბოცებისა, ავიკიდე ის ბოცები და გავუყევი გზას. ჯერ ბავშვობისდროინდელ უბანში გავიარე და ბირჟაზე მდგომ ჩემზე უფროს, უკვე დაკაცებულ ბიჭებს ვუწილადე ის ღვინო, მერე თანაკურსელებს და თანამშრომლებს, ახლა კი, რომ გამეღვიძა, მივხვდი, ვისაც ღვინო ჩამოვუსხი, ყველა უკვე დიდი ხნის მკვდარია, ნეტა რას უნდა ნიშნავდესო. არ ვიციო უპასუხა. მართლაც არ იცოდა, მაგრამ გულმა რეჩხი მაინც უყო, მერე დამშვიდება სცადა, იქნებ ასე გამოისყიდა თავი სიკვდილისგანო. პასუხი სულ მალე მოვიდა, ორ კვირაში, ყველაზე ცუდი და ულმობელი პასუხი….
ახლა კი, სიზმარს რომ იხსენებდა, ხვდებოდა, რომ იქ ქმრის არცერთი ცოცხალი მეგობარი არ იყო. ის ქალებიც იმიტომ ისხდნენ მოშორებით და მარაქაში იმიტომაც არ ერეოდნენ, რომ, მადლობა ღმერთს, ცოცხლები იყვნენ. თავის მეგობრებს რაც შეეხებათ, ვერ შეკრიბა, ვერც ღვინო ასვა. გამოდის, რომ ჩაშალა თავისი საიქიო ქელეხი და მისმა ქმარმა რომ წალალა ის თავისი სტუმრები, ისიც კარგის ნიშანია. გამოდის, რომ არ მოკვდება? მაინც ეჭვი ღრღნიდა, უსიამო შეგრძნება არ შორდებოდა. თან ქმარიც ეცოდებოდა უკვე. პირგამეხებული იმიტომ ყოფილა, რომ მკვდრების სუფრა ცოცხლებით შეუცვალა ცოლმა. ამიტომაც ადგა და გაეცალა ცოცხლების საუფლოს… საწყალი… ამაზე კარგს რას უზამდა…
ჩარჩოში ჩასმულ ქმრის სურათს მიუახლოვდა, ხელი გადაუსვა, დარდი ნუ გაქვს, ადრე თუ გვიან მაინც ხომ მოვალო, ჩასჩურჩულა. ცრემლი არ გადმოვარდნია, დიდი ხანი იყო, ცრემლი დაუშრა და დარდი მძიმე, ყრუ ტკივილად ექცა. შემდეგ აივანზე გავიდა, ყავის ფინჯანი წინ დაიდგა, იქით გაიხედა, სადაც, წესით, მზე უნდა დაენახა და თავისთვის გაიფიქრა, მაინც ფრთხილად ვიქნები, ვინ იცის, რა მოხდეს, ეშმაკს არ სძინავსო…
3
ეს მაინც წავიღოთ, ამის დატოვება როგორ იქნებაო, – ხან რას წამოავლებდა ქალი ხელს და ხან რას. – ეს ხომ მამათქვენის ნაყიდია, არ გახსოვთ, ზღვაზე რომ ვიყავით იმ წელს, გზაზე მანქანა რომ გააჩერებინა და იყიდაო? მაგრამ არა, არ ესმოდათ, ვერაფერი შეასმინა. რა არის, დედი, როდემდე უნდა იყო ეგეთი მეჯღანე, როდემდე უნდა ინახო ათასი ხარახურა, როდემდე უნდა მისტიროდე ამ ნაგავსო, პასუხობდნენ, ხელიდან სტაცებდნენ, მართლაც ნაგავში მოისროდნენ და გაფაციცებულები ისევ ბარგის შეკვრას უბრუნდებოდნენ, ერთმანეთს უთანხმდებოდნენ, ეს წავიღოთ თუ ესეც დავტოვოთ, ნეტა რა თავში ვიხლითო. ის კი, დაბნეული, ხან იქით გაიცქირებოდა, ხან აქეთ. უნდოდა ეთქვა, განა ნივთებს მხოლოდ მოხმარების დანიშნულება აქვთ, ნივთები ხომ მოგონებებია, ბედნიერი, ტკბილი წლების მოგონებებიო, მაგრამ ხმას ვეღარ იღებდა: იმდენჯერ შეუტიეს, იმდენჯერ დაამუნათეს, შენთვის ვწვალობთ, შენთვის გვინდა კარგი, თორემ, აგე, ჩვენ სახლიც გვაქვს და კარიც, შენ არ გვინდა ამ დანგრეულ სახლში იყო გამოკეტილი, ვერ ხედავ, სადაცაა თავზე ჩამოგემხობა, ამას რა ფული ეყოფა, ეგეც რომ არ იყოს, განა შენ თვითონ არ ეუბნებოდი მამაჩვენს, გავყიდოთ ეს სახლი და შვილებთან ახლოს გადავიდეთო?
სახლი მართლაც ცუდ დღეში იყო. გარემონტება არც ადრე აწყენდა, მაგრამ კარგა ხანი გავიდა, ხელი ვერა და ვერ შეავლეს. ხან უფულობა უშლიდათ, ხან მოუცლელობა, ბოლო დროს კი კაცის ავადმყოფობა. არადა, როცა ჯანზე იყო, განა არ უვლიდა, კედლებიც შეუღებავს კაცს, მეტლახიც თავისი ხელით დაუგია, ეზოც მოუწესრიგებია და ვაზიც. ახლა კი, რაც ქმარი ხელიდან გამოეცალა, თითქოს სახლმაც იგრძნო პატრონის წასვლაო, ათი წლის დასანგრევსა და გასაფუჭებელს ერთ წელიწადში გამოუვიდა წირვა. აღარ იცინოდნენ დაღონებული კედლები, აღარ ღაღანებდნენ ყვავილები, ფანჯრებიც კი რაღაც საწყლად, საცოდავად დაყუდებულიყვნენ. იმაშიც მართლები იყვნენ შვილები, ადრე მართლაც სთხოვდა ქმარს, მოდი გავყიდოთ ეს სახლი, უფრო ნათელი და ახალი ვიყიდოთო, მაგრამ კაცი პასუხს არ სცემდა, ეს კი უარის ნიშანი იყო. ალბათ თავი არ ჰქონდა გადაბარგებისა, თანაც აქაურობა უყვარდაო, ფიქრობდა ახლა ქალი და ტუჩებს იკვნეტდა. როგორ ეთქვა შვილებისთვის, რომ ახლა ეს სახლი გამხდარიყო მისი ქმარიცა და ცხოვრებაც. მისი ხელშენავლები იყო აქ ყველაფერი, ბუხარიც და ჭიშკარიც, ქილაცა და კოკაც, წალდიცა და ხელეჩოც. მისი ნაფეხურები ახსოვდა ამ ერდოსა და ზღურბლს, ეზოსა და კიბეს. ქმრის დაგებული მეტლახი როგორ დაეტოვებინა, ხომ არ ამოამტვრევდა და თან არ წაიღებდა?! არადა, რამდენჯერაც დახედავდა, იმდენჯერ დაუდგებოდა თვალწინ, როგორი მონდომებით აგებდა მისი ქმარი იმ მეტლახს და თან წურწურით როგორ გასდიოდა ოფლი. რა ძალა გადგია, რატომ წვალობ, მოგვეყვანა ვინმე ხელოსანიო, ეწუწუნებოდა მაშინ, მაგრამ კაცი ჯიუტად განაგრძობდა საქმეს და ოფლიც ისევ ისე გულმოდგინედ სდიოდა ღვარად თავპირიდან. რამდენჯერაც ვაზი აყვავდებოდა, იმდენჯერ ახსენდებოდა, ერთი პაწაწინა ლერწი როგორ ახარა მისმა ქმარმა, როგორ დაჰგურგურებდა, სანამ ხეივნად არ აქცია და ეზოზე არ გადაატარა. როგორ აეხსნა შვილებისთვის, რომ მარტოდ დარჩენილს არა და არ შორდებოდა განცდა, ისევ აქ არის ჩემი ქმარი, აი, სადაცაა კარს შემოაღებს და შემოვაო. სჯეროდა ამისა, ეს უმსუბუქებდა ქვრივობას, ხანდახან ისე მძაფრად გრძნობდა ქმრის სიახლოვეს, რომ სულ მცირე ხნით ძველი, ჩვეული სიმშვიდეც კი ეუფლებოდა, უხილავად ქცეულ ქმარს თავის აზრებსაც კი უზიარებდა. თითქოს ბავშვს ემსგავსებოდა, სახლობანას რომ თამაშობს და გამოგონილი სამყაროს არსებობას თავადვე იჯერებს. არ სტოვებდა ფიქრი, რომ აქედან წასვლით სამუდამოდ, სამარადისოდ უნდა გამოთხოვებოდა ძველ ცხოვრებას, ის სულმთლად დალეული ძაფიც კი უნდა გაეწყვიტა, რასაც აქამდე მისი ცხოვრება ერქვა.
უძალიანდა შვილებს, კარგა ხანს უძალიანდა, იქნებ ცოტა მოვაწესრიგოთ აქაურობა, არ გახსოვთ აქ რამდენი კარგი დღე გაგვიტარებია, რამდენი სტუმარი მოგვსვლია, როგორ გვილაღია, აქ ხომ კედლებსაც კი ახსოვთ მამათქვენის ხმა და სიმღერაო, მოსთქვამდა, მაგრამ არაფერი გაუვიდა. პასუხობდნენ, ვერასოდეს ვიტანდით ამ სახლს, მითუმეტეს, მამას მერე, გაიგე, ადამიანო, რომ მამაჩვენი აქ აღარ არის, მოკვდა და იცოდე, ან დაგვიჯერებ და წამოხვალ, ან აქ ფეხის დამდგმელები აღარ ვართო. ნათესავებიც რომ მიიმხრეს და გადაიბირეს?!
ისიც დაჰმორჩილდა ბედს, ახლა სასაფლაოა ჩემი ქმრის ნავთსაყუდელი, მივალ და იქ დაველაპარაკები, თავქაჯიც რომ შევიყარო და დავიჟინო აქ არის მამათქვენი-მეთქი, ვაითუ ნათესავებმა გიჟად ჩამთვალონ და სულაც საგიჟეთში მიკრან თავი. ეგეც არ იყოს, შვილები არიან და უამათოდ ჩემი ცხოვრება აბა, რა იქნებაო. მაგრამ ახლა, როდესაც ბარგის ჩალაგების დრო მოვიდა, ისევ გაუახლდა კაეშანი. ხან რას მიედებოდა, ხან რას. ქმრის ნაქონი არაფერი ეთმობოდა. ამ გაწამაწიასა და ჩხუბში შეკრეს ბარგი, კედლიდან მამის სურათიც ჩამოხსნეს და მანქანაც მოადგათ.
წავიდნენ და გაიკეტეს კარები, ახლა მართლაც სამუდამოდ…
ხოლო როდესაც დაღამდა და ქვეყნიერებას შავი სუდარა გადაეფარა, ქალი უცხო ოთახის შუაგულში დამჯდარიყო, ირგვლივ ყუთები შემოელაგებინა და თვალგაშტერებით შესცქეროდა ცარიელ, უსულო, არაფრისმთქმელ კედლებს. მიტოვებულ სახლში კი კაცის ნაღვლიანი ლანდი დადიოდა და ცოლ-შვილს ოთახ-ოთახ დაეძებდა…
იანვარი, 2024
© არილი