გაგა ლომიძე
გულწრფელობის “სარჩული” და “პირი”
ალბერ კამიუ. სარჩული და პირი, ფრანგულიდან თარგმნა გიორგი ეკიზაშვილმა. თბ., “სანი” 2003.
გულწრფელობის “სარჩული” და “პირი”
ალბერ კამიუ. სარჩული და პირი, ფრანგულიდან თარგმნა გიორგი ეკიზაშვილმა. თბ., “სანი” 2003.
როცა მე-17 საუკუნის 20-იან წლებში ინგლისელი მოაზროვნე და გამომგონებელი თომას ჰარიოტი გარდაიცვალა, ერთი მისი თანამედროვე გესლიანად შენიშნავდა: იგი სამყაროს არარადან წარმოშობის იდეას ემხრობოდა და ამ არარამ მოუღო ბოლო. ამის მსგავსად, როცა 1960 წელს ალბერ კამიუ ავტოკატასტროფაში დაიღუპა, მისი ოპონენტები ამბობდნენ: იგი ცხოვრების აბსურდულობას აღიარებდა და ბოლოს აბსურდულმა სიკვდილმა იმსხვერპლა. არის ერთგვარი თანხვედრაც ჰუმანისტი ერეტიკოსებისა და ალბერ კამიუს მოსაზრებებს შორის.
მაგრამ, მოდით, წიგნზე საუბრით დავიწყოთ. პირველ რიგში, ეს თარგმანი გამოირჩევა კამიუს სხვა ნაწარმოებების ჩემთვის ცნობილი ქართული თარგმანებისგან. არ ვიცი, რამდენად მართალი ვარ, მაგრამ სწორედ ასეთი წარმომიდგენია კამიუს ტექსტები ფრანგულ ენაზეც, თავისი თხრობის ინტონაციით. თუმცა წიგნში არსებულმა შეცდომებმა, მართლწერის თვალსაზრისით, უნებლიეთ ქართული ენის სატელევიზიო გაკვეთილები გამახსენა, თავისი რეფრენით – “შეცდომაა/სწორია”. წიგნის თემატიკას ესსეების სათაურებიდანვე ადვილად მიხვდებით: “ირონია”, “ჰო-სა და არა-ს შორის”, “სიკვდილი სულში”, “სიცოცხლის სიყვარული”, “სარჩული და პირი”. წიგნს დართული აქვს შესანიშნავი ბოლოთქმა მთარგმნელისგან და ერთი ინტერვიუ კამიუსთან – “ხელოვანი და დრო”.
ესსეების წიგნის “სარჩული და პირი”-ს ავტორი 22 წლის კამიუა. როგორც თვითონ წერს: “სარჩული და პირი” ჩემი წყაროს სათავეა, სიღარიბისა და სინათლის სამყარო, რომელშიც დავიბადე და დიდხანს ვცხოვრობდი და რომლის გახსენება მიცავს იმ ორი ურთიერთსაწინააღმდეგო ხიფათისგან, ნებისმიერ ხელოვანს რომ ემუქრება: დაუკმაყოფილებლობა და თვითკმაყოფილება”. ამ ესსეებში თანდათან იკვეთება ის იდეები (აბსურდი, ამბოხი), რომლებიც შემდგომში მის შემოქმედებაში წარმმართველი გახდება. თუმცა კამიუს გვიანი პერიოდის შემოქმედება, ამბოხისკენ მოწოდების მიუხედავად, ცარიელი რიტორიკის შთაბეჭდილებას ტოვებს. ალბათ, გარკვეულწილად მართალი იყო სიუზან სონტაგი, როცა წერდა: “კამიუსთვის მოქმედება არაა მთავარი; მოქმედების უნარი თუ მისგან თავის შეკავება მეორადია შეგრძნობის უნართან თუ უუნარობასთან შედარებით. ეს უფრო შეგრძნობისკენ მოწოდებაა, ვიდრე ინტელექტუალური პოზიცია, რაც პოლიტიკური უმოქმედობის საფრთხესაც გულისხმობს”. იქნებ ამით აიხსნება ისიც, რომ 1968 წლის მღელვარების დროს ფრანგ სტუდენტებს აღარც კი ახსოვდათ კამიუს სახელი. კამიუს პათოსი მხოლოდ ინტელექტუალური განსჯის წყალობით გადის ფონს. თუმცა იგივეს თქმა ნაკლებად შეიძლება ესსეების კრებულზე – “სარჩული და პირი”, სადაც ახალგაზრდა მოაზროვნე გაცილებით გულახდილი ჩანს. საერთოდ, კამიუს, ისევე როგორც ექსისტენციალისტების ტექსტებში, გულახდილობა მკითხველისთვის ერთ-ერთი ყველაზე მიმზიდველი ფაქტორია. იგი ხშირად დაუფარავად საუბრობს (იქნება ეს საკუთარი მანკიერებანი თუ ფიქრები) და არ იზღუდება ყოველდღიური ურთიერთობების კლიშეებით. მაგ., “სარჩული და პირის” წინათქმაში წერს: “მივხვდი, რომ უდრტვინველად უნდა მიმეღო საკუთარი პატივმოყვარეობა და მის სწორ წარმართვაზე უნდა მეზრუნა, ნაცვლად იმისა, რომ… ამერჩია პრინციპები, რომელთაც ვერაფრით ვიგუებდი”; ხოლო ესსეში “ჰო-სა და არა-ს შორის” დედისა და შვილის შეხვედრა აბსურდული დიალოგის ფონზე, თითქმის უსიტყვოდ მიმდინარეობს, რადგან “ყოველივე უსიტყვოდაც ცხადია”.
აბსურდულობის, საკუთარი წარმავლობის შეგრძნებით იწყება ჭეშმარიტი არსებობა: “არ არსებობს სიცოცხლის სიყვარული უიმედობის გარეშე”. გაურკვეველი სამყაროს წინაშე ადამიანის შიშს მაშინვე ეღება ბოლო, როცა იგი არჩევანს აკეთებს და ამით საკუთარ მომავალს თვითონვე საზღვრავს. სამყაროს მარადიულობის წინაშე საკუთარი წარმავლობის შეგრძნება სიცოცხლის სიყვარულის მძაფრ განცდას წარმოშობს: “სიცოცხლის სიჭარბის განცდა, ისევე როგორც უსიხარულო სიმშვიდე სულისა, რომელიც ჩემს არსებას ავსებდა, ერთი გრძნობიდან იღებდა სათავეს. ეს იყო შეგრძნება იმისა, რომ ამქვეყნიური სიმდიდრეებით ტკბობაში მე წილი აღარ მედო”. ასეთ შემთხვევაში სიკვდილი მხოლოდ და მხოლოდ “სამყაროს გარეგანი ხატების ცვალებადობად” აღიქმება. კამიუ მუდამ სიკვდილ-სიცოცხლის შორის არჩევანის ბეწვის ხიდზე გადის. სწორედ ამაში იკითხება სარჩულისა და პირის (თუ სიკვდილის და სიცოცხლის) მეტაფორაც. და უპირატესობაც ყოველთვის მეორეს ენიჭება: “სიკვდილი ყველას ხვედრია… თუმცა, რაც არ უნდა იყოს, მზე მაინც გვითბობს ძვლებს”, ხოლო “ვაჟკაცობა ის არის, რომ თამამად უსწორო თვალი სინათლესაც და სიკვდილსაც”. ამ ვაჟკაცობაში და თავგანწირვაში ვლინდება თანამედროვეობისადმი დამოკიდებულება. კამიუსთან, თანამედროვეობისადმი მიმართების თვალსაზრისით, ბოდლერისეული დენდიზმი შეცვლილია ამბოხით. კამიუს ამბოხი მიმართულია არა სამყაროსადმი, რომელსაც იგი ანტიკური ავტორების მსგავსად ეთაყვანება, არამედ ცხოვრებისადმი, რომელიც “უნდა შეიცვალოს”. იგი გამორიცხავს იმქვეყნიური ცხოვრების რწმენას, რომელიც ამქვეყნად ადამიანის მოღვაწეობას ინიციატივას ართმევს. თუმცა, ამბოხი კამიუს გადააქვს ესთეტიკის სფეროში და შემოქმედებას, კერძოდ – მწერლობას აკისრებს ცხოვრების გარდაქმნის ფუნქციას. მასთან ამბოხს კოლექტიური ხასიათი აქვს – ამბოხი, რომელიც ყველას აერთიანებს. ინტერვიუში, რომელიც წიგნს აქვს დართული, კამიუ ამბობს: “იმ დღიდან მოყოლებული, რაც კალამს მოვკიდე ხელი, დღემდე… ერთი დიდი მიზნით ვსულდგმულობ: მუდამ იმათ გვერდით დავრჩე, ვისაც დღეს უჭირს, ვინც იტანჯება და ვისაც ესოდენ თრგუნავს სამყაროს ბოროტება”. მაგრამ აქ შეიძლება გავიხსენოთ ის ერთგვარი იმედგაცრუება, რაც კამიუს მრავალრიცხოვანმა თაყვანისმცემლებმა განიცადეს: იგი განზე დადგა იმ საზოგადო მოღვაწეებისგან, რომელთაც ალჟირის ომის წინააღმდეგ აიმაღლეს ხმა. არადა, მას, როგორც ფრანგს და, იმავდროულად, ალჟირელს, პირველ რიგში ევალებოდა საკუთარი დამოკიდებულების გამოხატვა (იგი წლების მანძილზე ცხოვრობდა ალჟირში და ერთ-ერთი ჟურნალის რედაქტორი იყო. აქ დაწერა თავისი “ალჟირული ესსეები”).
“სარჩული და პირი”-ს პირველი ესსეს – “ირონიის” ეპიზოდი, სადაც ახალგაზრდა კაცი მარტოსულ მოხუც ქალს ესაუბრება და უთანაგრძნობს, დოსტოევსკის სიტყვებს მაგონებს: როცა ჩვენ მათხოვარს მატერიალურად ვეხმარებით, ამით ერთი მხრივ საკუთარი ხელგაშლილობის დემონსტრირებას ვახდენთ სხვების წინაშე; მეორე მხრივ, მათხოვართან შედარებით საკუთარ უპირატესობასა და უფლებებზეც კი მივუთითებთ. ვინ იცის, იქნებ არის კიდეც რაიმე საერთო ამ ადამიანებისა და კამიუს გულწრფელობას შორის.
მაგრამ, მოდით, წიგნზე საუბრით დავიწყოთ. პირველ რიგში, ეს თარგმანი გამოირჩევა კამიუს სხვა ნაწარმოებების ჩემთვის ცნობილი ქართული თარგმანებისგან. არ ვიცი, რამდენად მართალი ვარ, მაგრამ სწორედ ასეთი წარმომიდგენია კამიუს ტექსტები ფრანგულ ენაზეც, თავისი თხრობის ინტონაციით. თუმცა წიგნში არსებულმა შეცდომებმა, მართლწერის თვალსაზრისით, უნებლიეთ ქართული ენის სატელევიზიო გაკვეთილები გამახსენა, თავისი რეფრენით – “შეცდომაა/სწორია”. წიგნის თემატიკას ესსეების სათაურებიდანვე ადვილად მიხვდებით: “ირონია”, “ჰო-სა და არა-ს შორის”, “სიკვდილი სულში”, “სიცოცხლის სიყვარული”, “სარჩული და პირი”. წიგნს დართული აქვს შესანიშნავი ბოლოთქმა მთარგმნელისგან და ერთი ინტერვიუ კამიუსთან – “ხელოვანი და დრო”.
ესსეების წიგნის “სარჩული და პირი”-ს ავტორი 22 წლის კამიუა. როგორც თვითონ წერს: “სარჩული და პირი” ჩემი წყაროს სათავეა, სიღარიბისა და სინათლის სამყარო, რომელშიც დავიბადე და დიდხანს ვცხოვრობდი და რომლის გახსენება მიცავს იმ ორი ურთიერთსაწინააღმდეგო ხიფათისგან, ნებისმიერ ხელოვანს რომ ემუქრება: დაუკმაყოფილებლობა და თვითკმაყოფილება”. ამ ესსეებში თანდათან იკვეთება ის იდეები (აბსურდი, ამბოხი), რომლებიც შემდგომში მის შემოქმედებაში წარმმართველი გახდება. თუმცა კამიუს გვიანი პერიოდის შემოქმედება, ამბოხისკენ მოწოდების მიუხედავად, ცარიელი რიტორიკის შთაბეჭდილებას ტოვებს. ალბათ, გარკვეულწილად მართალი იყო სიუზან სონტაგი, როცა წერდა: “კამიუსთვის მოქმედება არაა მთავარი; მოქმედების უნარი თუ მისგან თავის შეკავება მეორადია შეგრძნობის უნართან თუ უუნარობასთან შედარებით. ეს უფრო შეგრძნობისკენ მოწოდებაა, ვიდრე ინტელექტუალური პოზიცია, რაც პოლიტიკური უმოქმედობის საფრთხესაც გულისხმობს”. იქნებ ამით აიხსნება ისიც, რომ 1968 წლის მღელვარების დროს ფრანგ სტუდენტებს აღარც კი ახსოვდათ კამიუს სახელი. კამიუს პათოსი მხოლოდ ინტელექტუალური განსჯის წყალობით გადის ფონს. თუმცა იგივეს თქმა ნაკლებად შეიძლება ესსეების კრებულზე – “სარჩული და პირი”, სადაც ახალგაზრდა მოაზროვნე გაცილებით გულახდილი ჩანს. საერთოდ, კამიუს, ისევე როგორც ექსისტენციალისტების ტექსტებში, გულახდილობა მკითხველისთვის ერთ-ერთი ყველაზე მიმზიდველი ფაქტორია. იგი ხშირად დაუფარავად საუბრობს (იქნება ეს საკუთარი მანკიერებანი თუ ფიქრები) და არ იზღუდება ყოველდღიური ურთიერთობების კლიშეებით. მაგ., “სარჩული და პირის” წინათქმაში წერს: “მივხვდი, რომ უდრტვინველად უნდა მიმეღო საკუთარი პატივმოყვარეობა და მის სწორ წარმართვაზე უნდა მეზრუნა, ნაცვლად იმისა, რომ… ამერჩია პრინციპები, რომელთაც ვერაფრით ვიგუებდი”; ხოლო ესსეში “ჰო-სა და არა-ს შორის” დედისა და შვილის შეხვედრა აბსურდული დიალოგის ფონზე, თითქმის უსიტყვოდ მიმდინარეობს, რადგან “ყოველივე უსიტყვოდაც ცხადია”.
აბსურდულობის, საკუთარი წარმავლობის შეგრძნებით იწყება ჭეშმარიტი არსებობა: “არ არსებობს სიცოცხლის სიყვარული უიმედობის გარეშე”. გაურკვეველი სამყაროს წინაშე ადამიანის შიშს მაშინვე ეღება ბოლო, როცა იგი არჩევანს აკეთებს და ამით საკუთარ მომავალს თვითონვე საზღვრავს. სამყაროს მარადიულობის წინაშე საკუთარი წარმავლობის შეგრძნება სიცოცხლის სიყვარულის მძაფრ განცდას წარმოშობს: “სიცოცხლის სიჭარბის განცდა, ისევე როგორც უსიხარულო სიმშვიდე სულისა, რომელიც ჩემს არსებას ავსებდა, ერთი გრძნობიდან იღებდა სათავეს. ეს იყო შეგრძნება იმისა, რომ ამქვეყნიური სიმდიდრეებით ტკბობაში მე წილი აღარ მედო”. ასეთ შემთხვევაში სიკვდილი მხოლოდ და მხოლოდ “სამყაროს გარეგანი ხატების ცვალებადობად” აღიქმება. კამიუ მუდამ სიკვდილ-სიცოცხლის შორის არჩევანის ბეწვის ხიდზე გადის. სწორედ ამაში იკითხება სარჩულისა და პირის (თუ სიკვდილის და სიცოცხლის) მეტაფორაც. და უპირატესობაც ყოველთვის მეორეს ენიჭება: “სიკვდილი ყველას ხვედრია… თუმცა, რაც არ უნდა იყოს, მზე მაინც გვითბობს ძვლებს”, ხოლო “ვაჟკაცობა ის არის, რომ თამამად უსწორო თვალი სინათლესაც და სიკვდილსაც”. ამ ვაჟკაცობაში და თავგანწირვაში ვლინდება თანამედროვეობისადმი დამოკიდებულება. კამიუსთან, თანამედროვეობისადმი მიმართების თვალსაზრისით, ბოდლერისეული დენდიზმი შეცვლილია ამბოხით. კამიუს ამბოხი მიმართულია არა სამყაროსადმი, რომელსაც იგი ანტიკური ავტორების მსგავსად ეთაყვანება, არამედ ცხოვრებისადმი, რომელიც “უნდა შეიცვალოს”. იგი გამორიცხავს იმქვეყნიური ცხოვრების რწმენას, რომელიც ამქვეყნად ადამიანის მოღვაწეობას ინიციატივას ართმევს. თუმცა, ამბოხი კამიუს გადააქვს ესთეტიკის სფეროში და შემოქმედებას, კერძოდ – მწერლობას აკისრებს ცხოვრების გარდაქმნის ფუნქციას. მასთან ამბოხს კოლექტიური ხასიათი აქვს – ამბოხი, რომელიც ყველას აერთიანებს. ინტერვიუში, რომელიც წიგნს აქვს დართული, კამიუ ამბობს: “იმ დღიდან მოყოლებული, რაც კალამს მოვკიდე ხელი, დღემდე… ერთი დიდი მიზნით ვსულდგმულობ: მუდამ იმათ გვერდით დავრჩე, ვისაც დღეს უჭირს, ვინც იტანჯება და ვისაც ესოდენ თრგუნავს სამყაროს ბოროტება”. მაგრამ აქ შეიძლება გავიხსენოთ ის ერთგვარი იმედგაცრუება, რაც კამიუს მრავალრიცხოვანმა თაყვანისმცემლებმა განიცადეს: იგი განზე დადგა იმ საზოგადო მოღვაწეებისგან, რომელთაც ალჟირის ომის წინააღმდეგ აიმაღლეს ხმა. არადა, მას, როგორც ფრანგს და, იმავდროულად, ალჟირელს, პირველ რიგში ევალებოდა საკუთარი დამოკიდებულების გამოხატვა (იგი წლების მანძილზე ცხოვრობდა ალჟირში და ერთ-ერთი ჟურნალის რედაქტორი იყო. აქ დაწერა თავისი “ალჟირული ესსეები”).
“სარჩული და პირი”-ს პირველი ესსეს – “ირონიის” ეპიზოდი, სადაც ახალგაზრდა კაცი მარტოსულ მოხუც ქალს ესაუბრება და უთანაგრძნობს, დოსტოევსკის სიტყვებს მაგონებს: როცა ჩვენ მათხოვარს მატერიალურად ვეხმარებით, ამით ერთი მხრივ საკუთარი ხელგაშლილობის დემონსტრირებას ვახდენთ სხვების წინაშე; მეორე მხრივ, მათხოვართან შედარებით საკუთარ უპირატესობასა და უფლებებზეც კი მივუთითებთ. ვინ იცის, იქნებ არის კიდეც რაიმე საერთო ამ ადამიანებისა და კამიუს გულწრფელობას შორის.
© “წიგნები – 24 საათი”
Facebook Comments Box