ალეხანდრო სამბრა, ჩილელი პოეტი და რომანისტი ალეხო კარპენტიერის შესახებ:
„ლიტერატურაზე ისე ვფიქრობ, როგორც მეორე ენაზე – განსაკუთრებით კი მონოლინგვური ადამიანების მეორე ენაზე. ვფიქრობ, ჩვეულებრივ, მათზე, ვისაც სისტემურად არასოდეს გვისწავლია უცხო ენა, მაგრამ ვისაც (მადლობა თარგმანს – სასწაულს, რომელსაც ყველანი გაცნობიერების გარეშე ვხვდებით) გვქონდა წვდომა შორეულ კულტურებთან, რომლებიც ჩვენთან დაახლოებულნი ჩანდნენ, ხანდახან კი თითქოს ჩვენს კულტურად იქცეოდნენ ხოლმე. მარგარეტ დიურასი ან იასუნარი კავაბატა იმიტომ კი არ წავიკითხეთ, რომ თავისთავად ფრანგული ან იაპონური ენით ვიყავით დაინტერესებული, არამედ იმიტომ, რომ გვესწავლა ან გაგვეგრძელებინა სწავლა იმ უცხო ენისა, რომელსაც ლიტერატურა ეწოდება და რომელიც ინტერნაციონალურია და ამავე დროს – უკიდურესად ლოკალური, რადგან ეს უცხო ენა, ცხადია, ჩვენივე ენაში ფუნქციონირებს, სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, მშობლიური ენა ისე იქცევა უცხო ენად – მადლობა ამისთვის ლიტერატურას – რომ კვლავ მშობლიურ ენად რჩება.
ამ ერთდროული უცხოობისა და მშობლიურობის ნაწილი იყო ალეხო კარპენტიერის ლიტერატურასთან ჩემი პირველი შეხვედრა, რომლის გახსენებაც მინდა და რომელიც საკლასო ოთახში შედგა, ისევე როგორც ჩემი თაობის ბევრი ესპანურად მოსაუბრე ადამიანისთვის.
„ამ ამბავში ყველაფერი უკუღმა ხდება“ – თქვა მასწავლებელმა, რომლის სახელიც არ მინდა მახსოვდეს, სანამ დავიწყებდით Viaje a la semilla-ს კითხვას, კარპენტიერის ყველაზე ცნობილი მოთხრობის, რომელიც მოგვიანებით ლათინურ-ამერიკული მოთხრობების თითქმის ყველა ანთოლოგიაში აღმოვაჩინეთ და რომელიც მაშინ, როცა 13-14 წლისანი ვიყავით, ჯერ არც ერთხელ არ წაგვეკითხა.
მასწავლებლის ფორმალურმა, გადაჭარბებულად საზეიმო წაკითხვამ საშუალება მოგვცა, გვეგრძნო თუ გაგვეგო იმ პროზის სილამაზე, რომელიც უცნაური და განსხვავებული გახლდათ. ეს ჩვენი ენა იყო, მაგრამ ქცეული უცნობ მუსიკად, რომელიც, მიუხედავად უცხოობისა, როგორც ნებისმიერი მუსიკა, განსაკუთრებით კი კარგი მუსიკა, საცეკვაოდ გვიწვევდა. ბევრი ჩვენგანი ფიქრობდა, რომ ბრწყინვალე, გამაოგნებელი და გიჟური მოთხრობა იყო, მაგრამ არ ვიცი, რომელიმე ჩვენგანს შეეძლო თუ არა ამის მიზეზის ახსნა. ალბათ, მისი წინადადებების უჩვეულო მომხიბვლელობის გამო.
მართალია, ჩვენს მასწავლებელს უკვე ნათქვამი ჰქონდა, რომ მოთხრობაში ყველაფერი უკუღმა ხდებოდა, მომავლიდან წარსულისკენ, მაგრამ ხრიკის ცოდნამ მოთხრობის მაგიურობას ვერაფერი დააკლო. მაგიურობა არც მაშინ გამქრალა, როცა მასწავლებელმა დაგვავალა, მოთხრობიდან ამოგვეწერა და ლექსიკონებში მოგვეძებნა ყველა უცნობი სიტყვა – თითოეულ ჩვენგანს გვქონდა ზურგჩანთებში პატარა ლექსიკონები, რომლებიც, როგორც მალევე აღმოვაჩინეთ, საკმარისად დიდი არ იყო იმისთვის, რომ კარპენტიერის უხვი და შთამბეჭდავი ლექსიკა დაეტია.
ასე ლაპარაკობდა ხალხი კუბაში? თუ ეს მწერლის ენა იყო? თუ, უბრალოდ, ჩვენ არ ვიცოდით საკუთარი ენა? მაგრამ იყო კი ეს ენა ჩვენი? რაღაც ამის მსგავსზე ვმსჯელობდით, ხელში ლექსიკონებით, როცა მასწავლებელმა – არ ვიცი, ეს რატომ მახსოვს – კალკულატორში გაჭირვებით დაიწყო ციფრების აკრეფა, რადგან კონცენტრაცია უჭირდა.
ამას მოჰყვა კარპენტიერის წაკითხვა, პირველ ყოვლისა, მისი მოსმენა – მისი მოსმენა ისე, როგორც მუსიკას ვუსმენთ ენაზე, ჩვენსას რომ ჰგავს, მაგრამ სრულყოფილად არ გვესმის; ექოებითა და კონტრასტებით სიამოვნების განცდა და მერე მისი თარგმნა. თარგმნა მანამ, სანამ გვეცოდინებოდა, როგორ უნდა გვეთარგმნა ან ვიდრე საერთოდ გავაცნობიერებდით, რომ ვთარგმნიდით. კარპენტიერის თარგმნა ჩვენსავე ენაზე.
მისთვის, ვინც ჩილეში გაიზარდა, კარპენტიერის კითხვა, ცხადია, კუბაზე მოგზაურობაა, მაგრამ, გარდა ამისა, კარპენტიერის კუნძულზე მოგზაურობაც არის.
***
ერთხელ იტალო კალვინომ დაწერა, რომ კლასიკურ ლიტერატურას ყოველთვის აქვს რაღაც სათქმელი. აფეთქება კათედრალში ასეთი რომანია. განსაკუთრებით ჩვენთვის, ადამიანებისთვის, რომლებიც ვცხოვრობთ იმ მომავალში, რომელიც მან იწინასწარმეტყველა თუ განჭვრიტა. დღეს, დაახლოებით 60 წლის შემდეგ პირველად გამოცემიდან, პანდემიის დასასრულს, ომების, ტოტალიტარული მთავრობების, უკიდურესი კლიმატური კრიზისის ფონზე, ეს რომანი აგრძელებს ჩვენს თანამგზავრობას, შეკითხვებს დასმას, ჩვენს აღელვებას და, საბოლოოდ, გვეხმარება, რომ მძიმე და საშინელი სავარჯიშო შევასრულოთ – წავიკითხოთ მსოფლიო.
რომანის სამყაროს შედარებას ჩვენს აწმყოსთან შეუძლია ბევრ რამეზე წამოგვაწყებინოს საუბარი და როგორც მე წარმომიდგენია, ეს საუბრებიც ასეთივე ცოცხალი და ემოციური იქნება. რა დაგვემართება, როცა გავაანალიზებთ, რომ არსებობენ სხვები, რომელთათვისაც სხვები ჩვენ ვართ? შეგვიძლია საერთოდ ასეთი რამის გაცნობიერება? შესაძლებელია ისტორიის ძალადობისა და ათასობით უდანაშაულო ადამიანის სიკვდილის გარეშე შეცვლა? რას გვეუბნება ეს რომანი კოლონიალიზმის, გლობალიზაციის, ფემინიზმის, ადამიანთა უფლებების, ბუნების, ტრანსკულტურულობის, მიგრაციის, ომის შესახებ?
შესაძლოა, ირაციონალურმა სურვილმა, ესპანური ყოფილიყო მისი მშობლიური ენა, კარპენტიერს უბიძგა, რომ შეექმნა ამ ენის გასაოცარი ვერსია, რომელიც ესპანურად მოსაუბრეთათვისაც კი ქმნის ისეთ მუსიკას, რომელიც ერთდროულად ძველიც არის და ახალიც და რომლის დამსახურებითაც წარსულის, აწმყოსა და მომავლის თანადროული არსებობა ხდება შესაძლებელი. ლიტერატურა, საბოლოოდ, ცნობიერების კომპლექსური ფორმაა, რომელიც საშუალებას გვაძლევს, წარმოვიდგინოთ – რა მოხდებოდა, თუ მეტ ენაზე ვილაპარაკებდით. და, რა თქმა უნდა, წარმოვიდგინოთ ისიც, რა იქნებოდა, რომ გვესწავლა ის ენები, რომელთა გაქრობას ვცდილობთ ჩვენი მიწიდან თუ მოსაზღვრე ტერიტორიებიდან; ენები, რომლებსაც ვშლით, რათა მონოლინგვიზმის ილუზია შევქმნათ. ალბათ, თუ იმ პრობლემებს გადავჭრით, რომლებიც რომანშია წამოჭრილი, თუ წამოვიწყებთ დისკუსიებს, რომლებისკენაც რომანი გვიბიძგებს, ეს ყველაფერი დაგვეხმარება, რომ უფრო თავმდაბლები, ნაკლებად სულელები და ნაკლებად ყრუები გავხდეთ.”
© არილი