1896 წლის 10 დეკემბერს, პარიზში, Le Théâtre de l’Œuvre-ში
ფრანგულიდან თარგმნა და შენიშვნები დაურთო ბაჩანა ჩაბრაძემ
ქალბატონებო, ბატონებო,
ზედმეტი იქნებოდა (და სასაცილოც, როცა ავტორი საკუთარ პიესაზე ლაპარაკობს), ჩემი მხრიდან, “იუბიუ მეფის” წარმოდგენის წინ სიტყვით გამოსვლა, მას შემდეგ, რაც გაცილებით სახელოვანმა ადამიანებმა ინებეს მასზე ლაპარაკი (რომლებსაც მადლობას ვუხდი, და მათთან ერთად – ყველას, ბატონ სილვესტრს, მენდესს, შოლლს, ლორენს და ბაუერს[1]), რომ არ ვფიქრობდე, რომ მათმა გულმოწყალებამ იუბიუს მუცელი გაცილებით ფართოდ გაბერა სატირული სიმბოლოებით, ვიდრე ჩვენ შევძელით მისი გაბერვა ამ საღამოსთვის.
სვედენბორგიანელმა[2] დოქტორმა მისესმა[3] ჩინებულად შეადარა ელემენტარული ნამუშევრები ყველაზე სრულქმნილებს, ხოლო უმწიფარი არსებები – ყველაზე სრულყოფილებს, იმ კუთხით, რომ პირველნი მოკლებული არიან ყოველგვარ დრამას, რელიეფსა და ხარისხს, რაც მათ წრიულ (ან თითქმის წრიულ) ფორმას უტოვებს (როგორიცაა კვერცხუჯრედი და ბ-ნი იუბიუ), ხოლო მეორენი იმდენ პერსონალურ დეტალს იძენენ, რომ ასევე წრიულ ფორმას ატარებენ, იმ აქსიომიდან გამომდინარე, რომ ყველაზე გლუვი სხეული არის ის, რომელიც ყველაზე მეტ უსწორმასწორობას შეიცავს. ამიტომაც შეგიძლიათ, ბ-ნ იუბიუში დაინახოთ იმდენი ალუზია, რამდენიც მოგესურვებათ: უბრალო მარიონეტი თუ მოსწავლის მიერ გაშარჟებული მასწავლებელი, რომელიც მისთვის წარმოადგენდა ყოველივე გროტესკულს, რაც კი სამყაროში არსებულა.
სწორედ ამ ასპექტში წარდგება დღეს თქვენ წინაშე Le Théâtre de l’OEuvre-ი. მსახიობებმა, ორი საღამოს განმავლობაში, აუნაზღაურებლად და ნიღბებში ჩამალულებმა ითამაშეს, რათა ზუსტად დაეჭირათ პერსონაჟთა შინაგანი არსება და დიდი მარიონეტების სული, რომლებსაც აქ იხილავთ. ვინაიდან პიესა ნაჩქარევად და კეთილი ნებით დავდგით, იუბიუს ნამდვილი ნიღბის შექმნა ვერ მოვასწარით, რომელიც, სხვათა შორის, ძალიან მოუხერხებელია სატარებლად. იუბიუს დამქაშებიც მიახლოებითი კოსტიუმებით წარდგებიან სცენაზე. მთლიანად მარიონეტებად რომ დავრჩენილიყავით, ჩვენთვის ძალიან მნიშვნელოვანი იყო საიარმუკო მუსიკის ქონა; და ორკესტრირების არჩევანი ჩასაბერ ინსტრუმენტებზე, გონგებსა და საზღვაო საყვირებზე შევაჩერეთ, რომელთა შესაგროვებლად დრო არ გვეყო. ნუ ვუსაყვედურებთ Le Théâtre de l’OEuvre-ს: ჩვენ განსაკუთრებით გვინდოდა, იუბიუს პერსონაჟისთვის ბ-ნი ჟემიეს[4] ნიჭიერებას შეესხა ხორცი, და მხოლოდ ორი საღამოთი (დღეს და ხვალ) შეძლო ბატონმა ჟინისტიმ[5] – და ვილიე დე ლილ-ადანის დადგმამ[6] – იგი ჩვენთვის ეთხოვებინა. დღეს ჩვენ წარმოგიდგენთ სამ მოქმედებას, რომლებიც უკვე გამოქვეყნდა და ორს, რომლებიც ასევე გამოქვეყნდა, რამდენიმე ამოჭრილი ადგილის გარდა. ყველა ადგილი ამოვიღე, რაც კი მსახიობებმა ისურვეს (პიესისთვის აუცილებელი რამდენიმე პასაჟიც კი) და მათთვისვე დავტოვე სცენები, რომლებსაც თავად სიამოვნებით ამოვიღებდი. რაც უნდა მარიონეტულობას ვესწრაფოდეთ, თითო პერსონაჟს თითო ძაფზე ვერ ჩამოვიკიდებდით, რადგან ეს აბსურდი თუ არა, ძალიან დამაბრკოლებელი იქნებოდა. თანაც ჩვენს დასს არ ჰქონდა სრული შემადგენლობის გარანტია, მაშინ როცა “გინიოლში”[7] ძაფების ერთი შეკვრა მართავს მთელს არმიას. აქ თქვენ იხილავთ მუყაოს ცხენებით (რომელთა შეღებვაში ღამე გავათენეთ) ერთმანეთის პირისპირ მოკუნტრუშე ისეთ ღირშესანიშნავ პერსონაჟებს, როგორიცაა ბ-ნი იუბიუ და ცარი. ამგვარად სცენის შევსება ვცადეთ. სულ მცირე, პირველი სამი მოქმედება და ბოლო სცენები გათამაშდება მთლიანად ისე, როგორც დაიწერა.
დეკორაციაც, სხვათა შორის, აბსოლუტურად ზუსტი გვაქვს: ისევე ბუნებრივად, როგორც ახერხებენ პიესის განთავსებას დროში (მაგალითად – ათას რომელიღაც წელს რევოლვერიდან რაღაც რაოდენობის გასროლით), აქაც ნახავთ, როგორ იხსნება კარები ლურჯი ცის ქვეშ გადაჭიმული თოვლიანი მინდვრებისკენ, როგორ იპობა ორად ქანქარებით მორთული ბუხრები და როგორ ცოხნიან ლოგინებთან მოხასხასე პალმის ხეებს თაროებზე შემოსკუპებული პატარა სპილოები.
რაც შეეხება ჩვენს ორკესტრს, რომელიც არ გვყავს, მხოლოდ მისი ჟღერადობის სიმძლავრე და ტემბრი დაგვაკლდება, რადგან კულისებში სხვადასხვა პიანინოსა და დაფდაფზე შესრულდება იუბიუს თემები. მოქმედება კი, რომელიც ახლა დაიწყება, ხდება პოლონეთში ანუ არსად.
[1] ქრონისტები და კრიტიკოსები, რომლებიც “იუბიუს”, დადგმამდე, პიესის გამოქვეყნებისთანავე დადებითად გამოეხმაურნენ.
[2] შვედი მეცნიერისა და თეოსოფოსის, ემანუელ სვედენბორგის მიმდევარი.
[3] გერმანელი ფსიქოლოგისა და ფილოსოფოსის, გუსტავ თეოდორ ფეხნერის ფსევდონიმი.
[4] ფირმენ ჟემიე – ფრანგი რეჟისორი და მსახიობი. მან პირველმა განასახიერა იუბიუს პერსონაჟი.
[5] პოლ ჟინისტი – ფრანგი მწერალი და თეატრის კრიტიკოსი, “ოდეონის თეატრის” დირექტორი.
[6] ჟარი გულისხმობს “ოდეონში” დადგმულ, ვილიე დე ლილ-ადანის პიესას “ამბოხი”, რომელშიც ფირმენ ჟემიე “იუბიუს” პარალელურად თამაშობდა.
[7] ისტორიული ფრანგული მარიონეტების თეატრი.
© არილი