,,ციხე უმთავრესად სივრცის ნაკლებობაა, რომელიც თავს დატეხილი დროის სიჭარბით ბალანსდება. პატიმარი ორივე მათგანს ნათლად შეიგრძნობს.”
იოსიფ ბროდსკი
რა ამბები შეიძლება დატრიალდეს ოთხ კედელში გამოკეტილი ადამიანის თავს, რომელიც მარადიულ სიჩუმეშია ჩაძირული და მომენტებში, გარინდულს, საკუთარი სისხლის მოძრაობის ხმაც კი ესმის? ერთ აზრს მეორე მოსდევს, შემდეგ კი მოგონებები იწყებენ ამოტივტივებას. ადამიანი ამ დროს იმ რეჟისორს ჰგავს, რომელიც უკვე გადაღებულ ფილმის ეპიზოდებს უყურებს და ცდილობს დაადგინოს, რომელი მათგანი გამოდგება საბოლოოდ და რას დაივიწყებს სამარადჟამოდ. კონცენტრაცია, აი, რა არის ამოსავალი წერტილი. ერთი წამია, უნდა შეაკოწიწო, წინააღმდეგ შემთხვევაში დაიფანტები, სივრცე გშთანთქავს, დრო ნელა, აუღელვებლად ჩაგძირავს ფსკერზე. ამბობენ, რომ 1777 წელს, სწორედ ასეთი რამ დაემართა მღვდელ უილიამ დოდს. იგი ინგლისურმა სასამართლომ იმისთვის დასაჯა სიკვდილით, რომ თაღლითურად გადაწყვიტა თანხის გასესხებით დიდი მოგების მიღება. ამ ამბავმა იმ პერიოდის არაერთი ცნობილი ადამიანი ააღელვა, მათ შორის მწერალი სემიუელ ჯონსონიც. ავტორმა გადაწყვიტა მცირე ავანტიურა გაეთამაშებინა და დოდის სახელით სინანულით აღსავსე წერილი გამოაქვეყნა. ინგლისურმა სასამართლომ, ცხადია, ყურადღება სრულებით არ მიაქცია ამ ფაქტს. დოდი ჩამოახრჩვეს. გავა დრო და სემიუელ ჯონსონი იტყვის, რომ მას ეჭვი არ ეპარება საკუთარი ნაშრომის რეალისტურობაში, ვინაიდან, როდესაც „ადამიანმა იცის საკუთარი ხვედრი, იგი სრულყოფილად ახერხებს ფიქრების მოკრებას სასიკვდილო განაჩენის გარშემო.“ ერთი შეხედვით, უბრალო, პარადოქსული გადაწყვეტილებებიდან, ისევე, როგორც გაუმართლებელი სისასტიკის გამოჩენიდან იბადება იდეა, რომელიც ადამიანის გადარჩენისკენაა მიმართული. უსამართლო სასჯელი – ბევრს შემდგომ იმგვარ ფიქრადაც კი გარდაუქმნია, რასაც მთლიანად შეუძრავს ფართოდ ფესვგადგმული წარმოდგენები ამა თუ იმ მოვლენის შესახებ.
ოთხ კედელს შორის, სივიწროვეში მყოფი ამბავი, ხშირად იმაზე მეტად ხმაურობს, ვიდრე ეს თავად დამტყვევებლებს წარმოუდგენიათ. ჩუმი ჩურჩულიდან ისტორიები ძალას იკრებენ და დიდი ძალმოსილების მქონე ნაწერებად გარდაიქმნებიან. სწორედ ამიტომ აქვს ციხის ლიტერატურას დიდი ისტორია. მის სათავედ შეიძლება ბოეთიუსი მოვიაზროთ (მე-6 საუკუნე). ამ ტრადიციას შემდგომ არაერთი ისეთი ავტორი შეუერთდა, როგორებიც არიან: სერვანტესი, მარკო პოლო, სერ ტომას მელორი, სერ უოლტერ რელი, მარკიზ დე სადი, ო’ჰენრი, ოსკარ უაილდი, ჟან ჟენე… თითოეული მათგანისთვის ციხე ერთგვარ თვითგანვითარების სივრცედ იქცა, სადაც მათ ხელახლა იპოვეს „იდუმალი მე“, ის ჩრდილოვანი არსება, რომელზეც მერაბ მამარდაშვილი წერდა: „გაუსაძლისის გაძლებიდან იბადება ადამიანი, მეორედ და ნამდვილად.“
ფიქციური საპყრობილის იდეა მე სამი ამბის მთლიანობად მეჩვენება. ეს ისტორიები ერთმანეთისგან მნიშვნელოვნად არიან დაშორებულები, თუმცა მათ ერთი რამ ამთლიანებთ. კონცენტრირება საზრისზე, რაც შემდგომ ფიქრების ერთობლიობად გარდაიქმნება. სანამ პროცესი უწყვეტია, იქამდე არსებობს იმედიც.
პირველი ამბავი – დასაბამი – ბოეთიუსი
ბოეთიუსის ცხოვრება, ისევე, როგორც ნებისმიერი ადამიანის, „ეკლესიასტეს“ ფრაზას მიუყვება, რომლის თანახმადაც: „რაც ყოფილა, იგივე იქნება და რაც მომხდარა, იგივე მოხდება; არაფერია მზის ქვეშ ახალი.“ იგი ის ფილოსოფოსი იყო, რომელმაც დიდებაც იხილა და ღალატის შედეგად მარცხიც. სასახლის ოქროთი მოვარაყებული ოთახებიდან – ჯურღმულში აღმოჩნდა და სწორედ აქ მიაგნო თავისი ცხოვრების უმნიშვნელოვანეს საზრისს. სიკვდილმისჯილმა აზრები მოიკრიბა და საკუთარი გამოცდილება – ჯერ შეკითხვებად, შემდეგ კი იმ ფიქრებად გარდაქმნა, რომელსაც მკითხველი დღეს „ფილოსოფიის ნუგეშის“ სახელით იცნობს.
ბოეთიუსს პლატონის იდეის მტკიცედ სწამდა, რომ სახელმწიფოს ფილოსოფოსი მეფეები უნდა მართავდნენ. შენიშნავდა, რომ გამოქვაბულის დატოვებისა და სინათლის ხილვის შემდგომ, ადამიანები ვალდებულები არიან უკან დაბრუნდნენ და სხვებს დაეხმარონ ანარეკლების (ფანტომების გარემოცვაში მყოფი ხალხი) – ნამდვილ საგნებად გარდაქმნაში. აი, სწორედ აქ აწყდებიან ისინი სირთულეებს. ბოეთიუსი ცდილობდა ანტიკური ცოდნა მოერგო ახალი დროებისთვის, რაც არისტოტელესა და პლატონის ფილოსოფიის დეტალურ გამოკვლევაში გადაიზარდა. შეიძლება ითქვას, რომ ავტორმა ერთგვარი საფუძველი მოუმზადა რენესანსის მოაზროვნეებს, რომლებიც საუკუნეების შემდგომ დაუბრუნდნენ ამ საკითხებს და არაერთი ტრაქტატიც მიუძღვნეს.
ნიშანდობლივია, რომ ბოეთიუსი რამდენიმე ბრალდების გამო დააპატიმრეს. ერთ-ერთი იყო ღალატი, თუმცა ყველაზე მეტად ფილოსოფოსი შავ მაგიასთან მისმა დაკავშირებამ გააოცა. იგი არ დაეთანხმა ამ ბრალდებას, მაგრამ, ამის მიუხედავად, სასამართლოს გაუმართავად მაინც გააწესეს ციხეში. სწორედ აქ დაიწერა „ფილოსოფიის ნუგეშიც.“ მეჩვენება, რომ ეს წიგნი დიდი ხნის განმავლობაში შუა საუკუნეების სწავლულებს მხოლოდ მისი მხატვრულობის გამო არ გამორჩენიათ. სიკვდილს მიახლებული ადამიანის უკანასკნელი ფიქრები, ერთგვარ ვედრებად უფრო იკითხებოდა, ვიდრე ლიტერატურულ ტექსტად, რის გამოც მასში დეტალების წვდომის სურვილი საკმაო დროის გასვლის შემდეგ გაჩნდა. ავტორი ფიქრობდა, რომ ავტორიტეტებზე ბრმად ნდობა არ შეიძლება. ბორხესი ერთ-ერთ ინტერვიუში შენიშნავდა, რომ ორი სიტყვა შესაძლოა ერთმანეთს ჰგავდეს, მაგრამ თუკი კარგად დავუკვირდებით, ისინი სრულიად განსხვავებულს მნიშვნელობას შეიძენენ. ამის კარგი მაგალითია, Holy Spirit და Holy Ghost. ერთი შეხედვით, ორივე ერთმანეთის სინონიმს წარმოადგენს, მაგრამ თუკი ჩავუღრმავდებით, აღმოვაჩენთ, რომ Spirit ლათინური წარმომავლობისაა, Ghost კი საქსონიური. ვინაიდან, ბორხესი ფიქრობდა, რომ ინგლისური უკიდურესად პირდაპირი ენაა, შესაბამისად, მათი ერთმანეთის გვერდით დაყენება არ იქნება მართებული. სწორედ ამიტომ ვხვდებით ალბათ პოეზიაში უფრო მეტად Holy Ghost-ს. ავტორიტეტად მიჩნეული ადამიანები ამ ხერხით ცდილობენ ხალხზე ზემოქმედებას. ისინი მსგავს ფაქტზე კონცენტრირდებიან, თუმცა საკითხის სიღრმისეული გამოკვლევა მყისვე წარმოაჩენს იმ განმასხვავებელ ნიშნებს, რაც შემდგომ სრულად ანგრევს მათ მიერ აგებულ თეორიებს. ნებისმიერი არაკეთილსინდისიერი მმართველი ფიქციურ ციხეს აგებს, სისტემას, სადაც ხშირად საზრიანი ადამიანიც პატიმრად აღმოჩნდება. ბოეთიუსი ცდილობს მკითხველი დაარწმუნოს, რომ მიუხედავად ბოროტებისა, ამ სიტუაციის შემოქმედები თავად არიან უბედური ადამიანები. ისინი ცდილობენ ღირებულების არმქონე მოვლენებით მოახერხონ რეალიზება, მაგრამ შედეგს ვერ აღწევენ, ვინაიდან სრულიად გაუგებარი და გაუმართლებელი ქმედებებიც საბოლოოდ სიკეთის სამსახურში ჩადგომას მოასწავებს.
დატყვევებული ბოეთიუსი ცდილობს სევდის განდევნას. შუა საუკუნეებში საკითხებისადმი დეპრესიული დამოკიდებულება ბნელი გავლენის ქვეშ ყოფნასთან ასოცირდებოდა. ავტორი რაღაცით ყუბილაი ყაენთან მოლაპარაკე მარკო პოლოს წააგავს, რომლის შესახებაც იტალო კალვინო შემდეგ ეპიზოდს იხსენებს: ერთხელ დიდი მოგზაური მმართველს ხიდების შესახებ მოუთხრობდა. „იგი, ყოველი ქვის განლაგებას აღუწერდა ყუბილაი ხანს, რომელმაც ბოლოს იკითხა:
– რომელი ლოდია უმთავრესი ხიდისთვის?
– არც ერთი – ცალკე აღებული – მიუგო მარკო პოლომ. – მთავარია ის თაღი, რომელიც მათი საშუალებით წარმოიქმნება.
– აჰა, ესე იგი თაღი ყოფილა მთავარი – შენიშნა მმართველმა.
მარკო პოლო ცოტა ხანს ჩაფიქრდა, მერე კი მიუგო:
– ქვების ერთობლიობის გარეშე – არ არსებობს თაღი.“
ბოეთიუსის ყოველი აზრი მიმართულია შინაგანი სამყაროს წვდომისკენ, რაც მოწყვლად მდგომარეობაში აყენებს დამტყვევებლის საზრისებს, ვინაიდან ააშკარავებს, რაოდენ არაფრისმომცემია ის განაჩენი, რომელიც ფილოსოფოსს გამოუტანეს. შიშის გაძლიერებასთან ერთად – სინათლის დახმარებით იფანტება პლატონისეული აჩრდილები, რაც „პირველყოფილ, ნამდვილ ბუნებას“ უჩვენებს ავტორს. ციხე ამ შემთხვევაში იმგვარ (თანაც ერთადერთ) დაძაბულობის ველად გარდაიქმნება, სადაც შესაძლებელი ხდება ჭეშმარიტების წვდომა. ეს ერთგვარი სულიერი ოდისეის ბოლო წერტილია, გარდაქმნის საწყისი მომენტი, რომელიც შემდგომ ბოლოს უღებს ტირანიას. პლატონისეულ ფილოსოფოს მეფეს ამის ყველაზე უკეთესი აღქმა აქვს, ვინაიდან მან იცის, რომ რაც მეტ ადამიანს უბიძგებ უფსკრულისკენ, სიბნელიდან მით მეტ მოპყრობილ მზერას მიიღებ შედეგად.
ბოეთიუსი ნაშრომის ბოლოს კონცენტრირდება მარადიულ საზრისზე და ამით ცდილობს საკუთარ თავს ანუგეშოს. იგი იმ ერთადერთ ჭეშმარიტებას დაეძებს, რაც აახლოებს კიდეც მას სამყაროს უზენაეს წესრიგთან, თუმცა არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ მიწიერ საპყრობილეში უმთავრესი აჩრდილებისგან თავის დაღწევაა. სწორედ აქედან იბადება შემდგომ თავისუფლება სინათლის სახით.
მეორე ამბავი – დამზაფვრელი – ჯოვანი ბატისტა პირანეზი
ხშირად ქვეყნის მმართველი გონებრივ საპყრობილეს მხოლოდ იმიტომ აშენებს, რომ საკუთარი ძალაუფლება რაც შეიძლება დიდხანს დაიკანონოს სამართლებრივად. ასეთი ადამიანები განზრახ აქრობენ ისეთი შეკითხვების დამსმელებს, რომლებიც კრიტიკულად არიან განწყობილი რიგი საკითხების მიმართ და ცდილობენ თითოეული ამბის უკან კონკრეტული საზრისის დანახვას. მმართველი დირექტიულია, შეუვალიც, მაგრამ მოვლენათა განვითარებასთან ერთად იგი წინ არაერთ კედელს აწყდება. ის, თავისდა უნებურად ექცევა ციხეში, რომელსაც თავად აგებდა სხვებისთვის. ეს დიდი გზაა და აუცილებლად მისი პირადი პატიმრობით სრულდება.
არსებობს 1953 წლით დათარიღებული კარლ გუსტავ იუნგის წერილი, რომელიც მან ერთ ქალბატონს მისწერა. იგი ფსიქოლოგს ეკითხებოდა, თუ „რა შეიძლება ჩათვლილიყო ცხოვრებად.“ იუნგის პასუხი მეტისმეტად პირდაპირი აღმოჩნდა, როდესაც განაცხადა, რომ „არავის შეუძლია მხოლოდ ერთი ადამიანისთვის ხიდის აგება, რომელიც მას მდინარის მეორე ნაპირზე გადაიყვანს.“ წერილში კიდევ არაერთი საინტერესო მოსაზრება იყო გამოთქმული იმასთან დაკავშირებით, თუ რაოდენ ფუჭია კონკრეტული, წინასწარ თავსმოხვეული იდეების ბრმად მიყოლა:
„ძვირფასო ქალბატონო ვ.
თქვენ შეკითხვებს, ვფიქრობ, შეუძლებელია კონკრეტული პასუხი გაეცეს, ვინაიდან გაინტერესებთ, თუ როგორ შეიძლება იცხოვროს ადამიანმა ამქვეყნად. მარტივად თუ ვიტყვი, ყველა ისე ცხოვრობს, როგორც ეს ძალუძს და გამოსდის. არ არსებობს წინასწარ დაწერილი ერთი გზა, რაც რომელიმე კონკრეტულ ინდივიდს მოერგებოდა. თუკი, მაინც გაინტერესებთ რაიმე მიმართულების პოვნა, გირჩევთ კათოლიკური ეკლესიის მრევლს შეუერთდეთ და იქ სასულიერო პირები შეძლებენ თქვენთვის მნიშვნელოვანი მოვლენებისათვის სახელის დარქმევას. ალბათ, ზოგადად, კაცობრიობის დიდმა ნაწილმა ოდესღაც ეს გზა აირჩია კიდეც, თუმცა იგი ვერ გაპოვნინებთ უშუალოდ თქვენს სავალ ბილიკს. ამის ცოდნა წინდაწინ შეუძლებელია… თუკი ყოველ ცხოვრებისეულ გამოწვევას გულდასმით მიჰყვებით, მაშინ შეძლებთ არაცნობიერთან დაახლოებას. ეს სიახლოვეც ვერ მოგიტანთ რაიმე უნივერსალურ პასუხს თქვენს კითხვაზე, მაგრამ შესაძლოა ზოგიერთი რამ უფრო ცხადი გახდეს შემდგომ…
ღრმა პატივისცემითა და საუკეთესო სურვილებით,
კ.გ.იუნგი[1]“
თუკი არ არსებობს წინასწარ განსაზღვრული გასაღებების ასხმა, რომელიც ყველა კარს მოერგება, მაშინ რატომ ცდილობენ კონკრეტული ინდივიდები საკუთარი მოსაზრებების ერთადერთ ჭეშმარიტებად გასაღებას? ეს არის ის კითხვა, რაც არაერთ ადამიანს გასჩენია, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც სახელმწიფოს მხრიდან თავსმოხვეულ უსამართლობას გადაეყრებიან პირისპირ. იუნგიც ცხოვრების მიმართ ბოეთიუსის მსგავსადაა განწყობილი. იგი შენიშნავს, რომ „არ არსებობს ღრმული, რომლიდან ამოსვლასაც ადამიანი ვერ შეძლებს. მთავარია სწორი ადგილისკენ მიმართოს საკმარისი ძალისხმევა.“
შეიძლება თუ არა ეს მიდგომა წარმოსახვით საპყრობილეზე გავრცელდეს? ამაზე პასუხის გაცემას მე-18 საუკუნის მხატვრისა და არქიტექტორის, ჯოვანი ბატისტა პირანეზის 14 ნამუშევრისგან შექმნილი სერია ცდილობს. ნახატები სავსეა სიურრეალისტური და რომანტიზმისთვის დამახასიათებელი ელემენტებით, რაც რაღაც მხრივ სიუჟეტს დამზაფვრელ იერსაც კი ანიჭებს. კაფკასეული სერია სავსეა იდუმალი ელემენტებით, ლაბირინთებითა და სიმბოლოებით. ისინი არაერთ კითხვას უჩენენ მკვლევარსა თუ მნახველს, თუმცა უმთავრესად იმაზე აფიქრებენ ადამიანს, თუ როგორ შეიძლება ამგვარი სისტემებიდან თავის დაღწევა. პირანეზის ნამუშევრები ერთგვარად რომის ისტორიას იმეორებს, სადაც ერთმანეთს ერწყმის დანაშაულისა და სასჯელის ურთიერთმიმართება. ერთ-ერთი ჩანახატი (მეხუთე) – გვიჩვენებს ადამიანს, რომელიც ჯაჭვებით ჰყავთ დაბმული და საწამებლად მიჰყავთ. პირანეზი ტექსტის გარეშე ახერხებს იმგვარი დროითი და სივრცითი კონცეფციის შექმნას, სადაც ისტორია კვლავ მეორდება. ის, რაც ოდესღაც მე-2 ან თუნდაც ძვ.წ. პირველ საუკუნეში იყო აქტუალური, ახლაც არ შეცვლილა. კვლავ სამართლის სახელით უსამართლობა იქცევა ყოველდღიურობად. გასაკვირი არაა, რომ ედგარ ალან პოს, ერთ-ერთი ვერსიით, სწორედ ამ მხატვრის ნამუშევრების ნახვის შემდეგ გაუჩნდა „მთხრებლისა და ქანქარის“ დაწერის იდეა.
პირანეზის ციხე პირქუშია, მრუმე, ჯოჯოხეთისეული. ბორხესი ამბობდა, რომ სიტყვების ასოებად გარდასაქმნელად საჭიროა მნიშვნელოვანი წინარე გამოცდილება. მხატვარი სწორედ ამას არიდებს თავს, როდესაც ცდილობს გააშიშვლოს ყველაზე მიუვალი საპყრობილის იდეა და ამით კიდევ ერთხელ გაუსვას ხაზი იმ საფრთხეს, რაც შეიძლება ადამიანს დაატყდეს – თუკი ხელისუფალი მოინდომებს სრული კონტროლის მოპოვებას პროცესზე. ქანქარა თითქოს ყოველი ჩვენგანის თავს ზემოთ ირწევა. იგი მოძრაობას არ წყვეტს და ადამიანიც მისი შემყურე, მხოლოდ მაშინ ახერხებს გადარჩენას, თუ საწოლზე არაა მის ქვემოთ მიბმული.
ტომას დე ქუინსი პირანეზიზე საუბრისას შენიშნავდა, რომ მან სიცხის დროს იხილა ეს გოტიკური სცენები, სწორედ ამიტომ არ შეიძლება იგი რეალურ სამყაროს მივუსადაგოთ. მისი აზრით, მხატვარი საკუთარი ციხისკენ მიმავალ კიბის საფეხურებზე ნელ-ნელა მიიწევს წინ, შემდეგ კი ერთიანად ეშვება დაბლა და საბოლოოდ თავისუფლდება ამ ზმანებისგან. იგი თავს დაიხსნის საზარელი სურათ-ხატებისგან, რომლებიც ცხოვრებაში გადმოსვლას ლამობენ. თუმცა რა ხდება მაშინ, როდესაც უსამართლობა ამ ნახატების რეალისტურობას გვაჯერებს? შეუძლია თუ არა ხელისუფალს ადამიანის იმგვარად დაშინება, რომ მან ირწმუნოს პირანეზის მიერ გადმოცემული ნახატების რეალისტურობა?.. თუ კი – რა გზით? აქვს თუ არა ამ დროს გამონაგონს დამანგრეველი ძალა?
მესამე ამბავი – ხსნა – მიგელ დე უნამუნო
1936 წლის 12 ოქტომბერს, ესპანეთში, სალამანკას უნივერსიტეტში ამერიკის აღმოჩენისადმი მიძღვნილი ღონისძიება ჩატარდა. მასში მონაწილეობდნენ ფრანკოს მეუღლე – კარმენ პოლო მარტინეზ-ვალდესი, სალამანკას მთავარეპისკოპოსი, გენერალი ჟოზე მილან ასტრაი და მიგელ დე უნამუნო. ისტორიას ორ ამბად შემორჩა იქ განვითარებული მოვლენები. აღსანიშნავია, რომ ერთი უფრო მეტად რენესანსული ბუნებისაა, გვიჩვენებს „ანგელოზისა და დემონის“ ჭიდილს, მაშინ, როცა მეორე ადამიანურ ასპექტებზე კონცენტრირდება.
ჰიუ ტომასმა 1961 წელს გამოაქვეყნა წიგნი – სახელწოდებით – „ესპანეთის სამოქალაქო ომი“, სადაც ამ ისტორიის პირველი ვარიაცია იხილა მკითხველმა. როგორც ამბობენ, საღამო დაიწყო ფალანგისტი მწერლის, ჟოზე მარია პემანის ამაღელვებელი სიტყვით. მას მალევე მოჰყვა ფრანსისკო მალდონადოს გამოსვლაც. მან კატალონიელები მეტასტაზებს შეადარა, რომლებიც მთელ ესპანეთს იყვნენ მოდებულები. იგი ფაშიზმით ხედავდა პრობლემის გადაჭრის გზას და იმუქრებოდა, რომ მავნე წარმონაქმნები დაუყოვნებლივ უნდა ამოიკვეთო, რათა მათ გავრცელება ვერ მოასწრონ. მნიშვნელოვანია იმის აღნიშვნა, რომ განსხვავებული საზრისი ყველა დროში გადაულახავ საფრთხეს წარმოადგენდა მმართველთათვის, რომელთა ბრძოლის ერთადერთ ფორმად ამგვარი მოაზროვნეების განადგურება ესახებოდათ.
მალდონადოს სიტყვამ აუდიტორია მოხიბლა. ხალხი ახმიანდა, აქა-იქ ისმოდა ფრაზა: „დიდება სიკვდილს!“ მილან ასტრაიმ მიიჩნია, რომ ახლა მისი დიდების წუთები დგებოდა, ამიტომ წამოდგა და სამჯერ შესძახა: „ესპანეთი“, რასაც ბრბომ შეაგება: „ერთიანობა, დიდება, თავისუფლება.“ ფალანგისტები როკვით მიიწევდნენ ფრანკოს პორტრეტისკენ და ამ სიტყვებით რეტდასხმულები ღრიალებდნენ.
სწორედ ამ მომენტში ითხოვა სიტყვა მიგელ დე უნამუნომ, რომელმაც ხალხს მიმართა:
„თქვენ ყველანი ჩემს გამოსვლას ელოდებით. კარგად მიცნობთ და იცით, რომ დიდხანს ჩუმად ყოფნა არ ძალმიძს. ხანდახან ეს უკანასკნელი ტყუილთან თანაზიარობას ნიშნავს. დიახ, სიჩუმე შეიძლება იყოს უპირობო თანხმობის სიმბოლო. ეს არის მიზეზი, რის გამოც, მსურს, რომ ეგრეთ წოდებულ გამოსვლას გამოვეხმაურო. ცხადია, პროფესორ მალდონადოსას ვგულისხმობ, რომელიც დღეს ჩვენთან ერთად იმყოფება. მოდით, უგულებელვყოთ ყველა ის შეურაცხყოფა, რაც მან ბასკებსა და კატალონიელებს მიაყენა. მე, ბილბაოში დაბადებული კაცი ვარ, მაგრამ მთავარეპისკოპოსი (ამ დროს უნამუნომ ხელი გაიშვირა მისკენ), მოგწონთ ეს თუ არა, კატალონიელია. იგი ბარსელონაში დაიბადა. აქ გამოსვლამდე, ზოგიერთი თქვენგანი ყვიროდა სრულიად უგრძნობ და საზარელ ფრაზას: „დიდება სიკვდილს!“ გულწრფელად გითხრათ, მთელი ცხოვრება პარადოქსების კვლევას შევალიე. მათ შესახებ არაერთი ნაწარმოებიც შევქმენი, რომელთა ნაწილიც შესაძლოა ბევრ თქვენგანს აღიზიანებდეს კიდეც, თუმცა მსგავსი ირონიული თავსატეხი, რასაც დღეს წავაწყდი, იშვიათად მინახავს. გენერალი მილან ასტრაი ხეიბარია. მე არ ვაპირებ ეს სიტყვები ჩურჩულით გითხრათ, ვინაიდან ამის საჭიროებას ვერ ვხედავ. მეტიც, ის სერვანტესის მსგავსად, ომმა აქცია ხეიბრად. სამწუხაროა, რომ დღეს ესპანეთში ბევრი ასეთი ადამიანი დაგროვდა. თუკი ღმერთი არ დაგვეხმარა, ალბათ მათი ოდენობა კიდევ უფრო გაიზრდება. არ მასვენებს ის აზრი, რომ დღეს გენერალ ასტრაის შეუძლია საზოგადოებას უკარნახოს – თუ რა შეიძლება იყოს მათთვის ნორმალური. ხეიბარი, რომელსაც ოდნავადაც არ გააჩნია სერვანტესის სულიერი სიდიადე, იმედოვნებს, რომ თავს მისნაირი ხეიბრების მომრავლებით გადაირჩენს.“
სწორედ ამ მომენტში ასტრაი ფეხზე წამოიჭრა და შეჰყვირა: „სიკვდილი ინტელიგენციას! დიდება სიკვდილს!“ ცხადია, ამას ტაშით შეხვდნენ ფალანგისტებიც. პემანმა სცადა აუდიტორია დაემშვიდებინა და სიჩუმის ჩამოწოლის შემდეგ ახალი იდეა წამოაყენა: „არა! დიდება ინტელიგენციას! სიკვდილი მათ მეტასტაზურ წარმონაქმნებს!“
წინააღმდეგობის მიუხედავად, უნამუნომ მაინც განაგრძო საკუთარი სიტყვა: „თქვენ ცოდნის ტაძარში იმყოფებით, მე კი აქაურობის უმაღლესი ხელისუფალი გახლავართ. არ მოგცემთ ამ სივრცის შეურაცხყოფის უფლებას. თქვენ გაიმარჯვებთ, ვინაიდან დამანგრეველი ძალას ფლობთ, მაგრამ ვერ დაგვარწმუნებთ. იმისთვის, რომ ეს შეძლოთ, სიტყვებს ძალა უნდა გააჩნდეს, ისინი კი ახლა საზრისისგანაა დაცლილი. თქვენი სათქმელი ჭეშმარიტებას აცდენილია. სწორედ ამიტომ, მე ვერ მოგიწოდებთ, რომ ესპანეთზე იფიქროთ. ამას აზრი არ აქვს. ჩემი სათქმელი უკვე ვთქვი.“
ამბობენ, რომ უნამუნო ფრანკოს ცოლმა განარიდა იქაურობას. მან საკუთარი ხელი შესთავაზა მოხუც ფილოსოფოსს, რის შემდეგაც ერთად დატოვეს ოთახი. ძალიან მალე – რეპრესიები უნამუნოსაც შეეხო. მას სიმართლის თქმა არ აპატიეს და რექტორის პოსტი დაატოვებინეს, რის შემდეგაც მალევე გარდაიცვალა.
მახსოვს, ეს ამბავი პირველად უნივერსიტეტში სწავლის დროს მოვისმინე. თვალწინ ყოველთვის თეთრწვერა მოხუცი წარმომიდგებოდა, რომელსაც ეყო გამბედაობა – პირდაპირ მიეხალა ტირანული მმართველობის წარმომადგენელთათვის საკუთარი მოსაზრება, შეულამაზებლად. მეჩვენება, რომ კრიზისი მხოლოდ მაშინ შეიძლება დაიძლიოს, თუკი მას გაბედული ადამიანები უდგებიან სათავეში. სიტყვები… აი, რა არის მთავარი გასაღები ნებისმიერი პროტესტის დროს. ჭეშმარიტების ფლობა მათი საშუალებით.
საინტერესოა, რომ 2018 წელს გამოქვეყნდა სევერიანო დელგადოს წიგნი, სადაც ნათქვამია, რომ უნამუნოსა და ასტრაის შორის მართლაც მოხდა შელაპარაკება, თუმცა ჩემ მიერ მოყვანილი სიტყვით გამოსვლა მთლიანად ლუის პორტილოს შემოქმედებას წარმოადგენს და მას არაფერი კავშირი არ აქვს იმ საღამოსთან. მაშ, რა მიზეზით შეიქმნა 1961 წლის ვერსია?
თუკი ისტორიას ჩავუღრმავდებით, ნათლად გამოჩნდება, რომ ადამიანი ძირითადად ორ უკიდურეს წერტილს შორის მოსიარულე არსებაა. ხშირად, ჩვენ მოვლენებს რადიკალური ფორმებით ვხედავთ და მათ პირველსაზრისს მნიშვნელოვნად ვართ დაშორებულები. სწორედ, ამიტომ არ გამოვიდა პლატონის იდეათა სამყაროსთან დაახლოებაც. რამდენადაც არ უნდა ვცადოთ, მივეახლოთ საგნის რეალურ ბუნებას, იგი მაინც ხელიდან გვისხლტება, ვინაიდან ამ დროს შემოდის ჩვენი პირადი, სუბიექტური აღქმა, ის გამოცდილება, რაც ჩვენშია დალექილი. მიგელ დე უნამუნოს გამოსვლის გამოგონებაც (ცხადია, ეს ერთ-ერთი ვერსიაა და არა ერთადერთი) შესაძლოა იმას მოასწავებდეს, რომ ადამიანებს სჭირდებათ უკიდურეს წერტილთან მისვლა, კონცენტრაციის მოკრება, რათა რეალობა დაინახონ, უფრო ზუსტად კი ჭეშმარიტება მოვლენებს მიღმა.
შემზარავი სიმართლე – თუნდაც გამონაგონის ფორმით… აი, რა ანგრევს წარმოსახვით საპყრობილეს. სივრცის ნაკლებობა დაძაბულობის ველს ამჭიდროებს, რაც აზროვნების ფორმირების პროცესს ხელს უწყობს და მას ამბოხად გარდაქმნის. მჯერა, რომ პირანეზის ციხეს ბოლო აუცილებლად ექნება, ვინაიდან მითოსურმა ურჩხულმა, ცერბერუსმა, უკვე კარგა ხნის წინ აიწყვიტა ჯაჭვი და გაეშურა თავისუფლების საძიებლად.
[1] წერილი წარმოადგენს ფრაგმენტს ვრცელი მიმოწერიდან.
© არილი