რეზო გეთიაშვილი
ჯეკა ეზოს ბოლოს, თავშესაფარში იჯდა და ელოდა, სახლში როდის დაიძინებდნენ. გარეთ უკვე სიბნელე იყო და არ უნდოდა, დედას პურის საყიდლად გაეშვა. ჭირის დღესავით ეჯავრებოდა ღამღამობით სიარული, რადგან პურის მაღაზიამდე ჯერ კაფე-მოჩვენება უნდა გაევლო, სოხუმის ერთ-ერთი ცნობილი კაფე. ადრე მთელი ქალაქი შიგ იჯდა, ქვიშაზე მოდუღებული ყავის დასალევად, მაგრამ ომის დროს ყუმბარა მოხვდა და მისგან არმატურის ნაჭერიც აღარ დარჩა. ამბობდნენ, რომ მოსაღამოებულზე, როდესაც მზე გადადის, ბევრი ისევ ხედავს იმ ცნობილ კაფეს, რომელშიდაც ხალხი ჩვეულებრივ ზის, მასლაათობს და ოფიციანტებსაც ყავის ფინჯნებით გატენილი სინები დააქვთ.
ჯეკას არ ახსოვდა, პირველად ვისგან გაიგო ეს ამბავი, მაგრამ მოსაღამოვებულზე კაფეს სიახლოვეს გავლას ერჩია, იმ ორმოში ჩაკეტილიყო, მამამისმა თავშესაფრისთვის რომ გათხარა.
სახლში კარგა გვიან დაბრუნდა. ჩუმად შეწვა ლოგინში. ჯეკას შიშს ოჯახში ანგარიშს არავინ უწევდა, მხოლოდ დასცინოდნენ. ჯეკაც ყოველთვის მარტო იყო თავის შიშთან, იქნებოდა ეს კაფე-მოჩვენება თუ ბასკერვილების ძაღლი, რომლითაც ძმა აფეთებდა მაშინ, როდესაც კიდევ უფრო პატარა იყო. ბავშვობიდან ეშინოდა, მაგრამ არა იმისთანა რაღაცეების, რისაც ბავშვებს ეშინიათ ხოლმე, მაგალითად ობობის ან ბნელი ოთახის, არამედ იმ საგნების, რომელიც გარშემო ერტყა. ჯეკას არ ახსოვდა, მაგრამ უყვებოდნენ, რომ როდესაც სოხუმში ჩამოვიდნენ და ამ სახლში დასახლდნენ, ჯეკა ყველაფერზე ისტერიულად კიოდა და ყვიროდა, შეეძლო ერთი სკამის დანახვაზეც ჩაბჟირებულიყო. სასტიკად ეშინოდა ამ სახლის, მისი ავეჯის, კარებების, ფარდების… დილით თვალის გახელისთანავე იწყებდა კივილს. ღამე ხშირად გამორბოდა ეზოში და იქ სადმე იძინებდა. რამდენჯერ უძებნიათ ნახევრად შიშვლებს ხის ქვეშ თუ ფარდულში მიწოლილი ბავშვი. სწორედ მაშინ იყო დიმამ ბასკერვილების ძაღლის ამბავი რომ მოიგონა. ექვსი წლის ჯეკა ღამე გარეთ გამოიყვანა, დიდი დათვის თანავარსკვლავედი დაანახა და უთხრა, რომ ეს ბასკერვილების ძაღლია, რომელიც ღამღამობით მიწაზე ჩამოდის და ყველაფერს გლეჯს. მას შემდეგ ჯეკა ხშირად შემორბოდა სახლში ყვირილით, ბასკერვილების ძაღლი მომსდევსო. “ზუსტად იმხელაა, რამხელაც ცაზე”, ამბობდა და თან ბარიკადებს აგებდა კარებთან. ეს ბარიკადებიც წინასწარ ჰქონდა გამზადებული და თუკი ოჯახში რამე ნივთი დაიკარგებოდა, იქ უნდა გეძებნა. იქ ეძებდნენ ოჯახის ყველაზე პატარა წევრს, სიმონიკსაც, რომელიც სულ ბარიკადებში თამაშობდა. ჯეკას ბუნდოვნად ახსოვდა უმცროსი ძმა, ის მალევე დაიღუპა.
აგრბების ოჯახი სოხუმში ომის შემდეგ ჩამოვიდა და მაშინვე ამ ვეებერთელა სახლში დასახლდა. სახლი დანგრეული ქალაქის ცენტრში იდგა, ორსართულიანი და მიტოვებული. განუკითხაობა იყო, ქართველებმა მაშინ ყველაფერი დატოვეს და აფხაზები სადაც უნდოდათ, შედიოდნენ. აგრბები აქ შევიდნენ და როგორც აღმოჩნდა, ძალიან იღბლიანადაც. ეს ერთ-ერთი საუკეთესო სახლი იყო სოხუმში. გასაკვირიც კი ჩანდა, მათ ჩამოსვლამდე რომ არ დაიკავეს. მერე გაირკვა, რომ ეზოში შესვლის ეშინოდათ, რადგან ბევრმა ქართველმა წასვლისას წინკარში ნაღმები ჩაფლა.
ჯეკას ჩამოსვლა არ ახსოვდა, დიმა ეუბნებოდა, რომ დიდხანს იარეს, დიმა უფროსი იყო, ბევრად უფროსი და ჯეკას ყოველთვის ჩურჩულით ელაპარაკებოდა. ჯეკა ძმას ძალიან იყო შეჩვეული, რადგან მთელმა მათმა ბავშვობამ ბრილიანტების ერთობლივ ძიებაში გაიარა. ამ ბრილიანტებზე სოხუმში ლეგენდები დადიოდა. როდესაც აგრბებმა სახლი დაიკავეს, აღმოჩნდა, რომ მის პატრონს იქიდან ვერაფრის წაღება ვერ მოესწრო. ის კი არა, სუფრაზე საჭმელიც აულაგებელი ეწყო, ზედ ბუზებით. მეზობელი ყვებოდა, რომ ისინი უცებ წამოცვივდნენ დაბომბვისას, გარეთ გავიდნენ და მერე ვეღარ მოტრიალდნენ, რადგან გაირკვა, რომ ქალაქი უკვე ეცემოდა. თან არაფერი ჰქონდათ პურის საჭრელი დანის მეტი. ეტყობოდა კიდეც სახლს, იქ აგრბებს ყველაფერი ხელუხლებელი დახვდათ, არ იყო მხოლოდ დიასახლისის სამკაულები, რომელზეც, მთელი სოხუმი ლაპარაკობდა, განსაკუთრებით უზარმაზარ ბრილიანტზე. ამბობდნენ, რომ ის ერთი გემის ფასი ღირდა. ეს ბეჭედი ყველას ახსოვდა, მიუხედავად იმისა, რომ პატრონი ძალიან იშვიათად იკეთებდა.
აგრბებმა ორივე სართული ყირაზე დააყენეს. ეზოშიც ეძებდნენ, ჭერშიც. ბრილიანტები არსად იყო. უფროსები შეეშვნენ, მაგრამ დიმას ბოლომდე სჯეროდა, რომ სახლის პატრონებს სამკაულები არ წაუღიათ და ისევ ეძებდა. მთელი ბავშვობა, დიმას და ჯეკას სხვა არაფერი უკეთებიათ. სკოლიდან მობრუნებულები მაშინვე შეიკეტებოდნენ და ნახაზებს ჩაჰყურებდნენ. დახაზული ჰქონდათ შენობა, ეზო, ფარდულები. ყველგან ეძებდნენ, სადაც კი ბრილიანტისთვლიანი ბეჭედი შეიძლებოდა შეტეულიყო. შემდეგ საღამოობით ქანცგაწყვეტილები მიეყრებოდნენ და ოცნებობდნენ:
– გემს ვიყიდი და წავალ ამ დანგრეული ქალაქიდან. აქ რა უნდა გავაკეთოთ. აქაურობას მომავალი არა აქვს. იცი, როგორ ცხოვრობენ მოსკოვში? იქ ქვეყანაა, ჩვენ სადა ვართ, ფრონტზე, მერე რა, რომ აღარ ისვრიან… როგორც კი ვიპოვით, ერთი გემი და ჰაიდა. კაბის ყიდვაზეც არ ღირს გაჩერება, იტალიაში ჩავალთ, იქ კაბების მეტი რა არის. იცი, იქ რამდენ გოგოს ჰქვია ჯეკა?!
დიმას ოცნება გემი იყო, ჯეკასი – კაბა. კაბა იმიტომ, რომ მუდმივად შარვლები ეცვა. როგორც ჩანდა, მათ მოსვლამდე ამ სახლში ბიჭი იზრდებოდა და დედასაც ჯეკასთვის ახალი ტანსაცმელი არასდროს უყიდია. იმას აცმევდა, რაც ოთახებში და კარადებში იპოვა. სულ ასე ეცვა, ბიჭის შარვალი, ბიჭის პერანგი, ბიჭის ფეხსაცმელი…
სოხუმიდან წასვლა დიმამ მას შემდეგ აიკვიატა, რაც მათ ეზოში ხუთასკილოგრამიანი ბომბი ჩამოვარდა. დედა იხსენებდა, ისეთი ხმა ჰქონდა, გეგონებოდა ბომბი ჩამოვარდაო. სასაცილო იყო. მართალია, არ აფეთქებულა, მაგრამ იმხელა ღრმული დატოვა, რომ შემდეგ უფროსმა აგრბამ სწორედ ამ ღრმულშივე მოაწყო თავშესაფარი, რკინის ოთახი საჭმლის და წყლის მარაგით. თუ რამე მთელი ოჯახი იქ უნდა დამალულიყო. მანამდე კი, სანამ საგანგებო კომისია იმას შეისწავლიდა, ეს ძღვენი ჩვეულებრივ ბოსტანში საიდან აღმოჩნდა, მთელი ოჯახი გარეთ გამოყარეს და ერთი თვე საკუთარი სახლის წინ კარავში ცხოვრობდნენ. ეზო წითელი ლენტებით იყო შემოღობილი. ბომბი დაშალეს და ნაწილ-ნაწილ გაიტანეს. თუმცა მოგვიანებით ჯეკამ მაინც იპოვა რამდენიმე ნამსხვრევი, ერთ მათგანს ყელზე ჩამოკიდებულსაც ატარებდა. დიმამ ყველაფერი შეინახა, რაც ბომბისგან დარჩა, ამბობდა, თუ როდესმე საზღვარგარეთ მოვხვდი, სუვენირებად გავყიდიო.
– ვის რად უნდა დაჭმუჭნული რკინა? – იცინოდა უფროსი აგრბა.
– როგორ თუ რად უნდათ, ყველას ეზოში კი არ ცვივა ბომბები.
* * *
დილაუთენია ჯეკა მაინც გაუშვეს პურზე. დღე არ ეშინოდა, შარვალი ამოიცვა და გავარდა. კაფესთან დედაბერს ჩვეულებრივ ეძინა. ეს ქალი ყოველ ღამე აქ ათენებდა. შვილი ჰყავდა მკვდარი და იმედი ჰქონდა, იქნებ კაფეში მაინც დავინახოო. ჯეკა ხუთი პურით დაბრუნდა უკან. სახლში მდგმურები ჰყავდათ, ვიღაც ბერძენი დამსვენებლები და დედა ყველასთვის ერთად აკეთებდა საჭმელს.
– სხვენზე ადი და კომპოტები ჩამომიტანე, – დაავალა სახლში მისულს.
ჯეკა აიმრიზა.
– ვერ ავალ.
– ვის ვეუბნები!
– ვერ ავალ, მეშინია.
დედა მკაცრად შემოტრიალდა:
– იცოდე, შენი სისულელეები არ გამაგონო. გინდა, სტუმრები დაფრთხნენ და წავიდნენ?! მერე რითი იცხოვრებ. ახლავე ადი!
ჯეკა სლუკუნით დაიძრა, თან სიმღერა წამოიწყო. ასე იმხნევებდა თავს. სხვენების, სარდაფების, მსგავსი მიყრუებული ადგილების ყოველთვის ეშინოდა. ახლა მითუმეტეს, როცა სახლი საგიჟეთს დაემგვანა. რა დროს დამსვენებლები იყო?! ჯეკამ ხელის კანკალით ჩამოიტანა კომპოტის ქილა სამზარეულომდე.
თავიდან ყველაფერი იმით დაიწყო, რომ აგრბების ოჯახის ყველა წევრს შეგრძნება გაუჩნდა, სახლში ჩვენს გარდა კიდევ ვიღაცააო. დიმა ირწმუნებოდა კიდეც, ღამ-ღამობით ნაბიჯების ხმა მესმისო. დედას მაშინ ცრემლები მოადგა თვალზე, ეგონა, რომ მისი პატარა სიმონიკის სული წრიალებდა ასე, შინაურებს მონატრებული. სიმონიკი წლების წინ ზღვაში დაიხრჩო. ჯეკას არც ახსოვდა, მხოლოდ ის დღე აგონდებოდა, როდესაც გაგუდული და სველი ბავშვი ოთახში შემოიტანეს და დედამ ისტერიულად იკივლა.
თუმცა ნაბიჯების ხმა ბავშვისას არ ჰგავდა, ხოლო ერთ დღეს აგრბებს საერთო თავზარი დაეცათ. სარეცხის თოკზე, რომელიც ეზოში იყო გაჭიმული, დედამ სრულიად უცხო ქალის კაბები იპოვა. სველი ტანსაცმელი არხეინად შრებოდა გაოგნებული ოჯახის წინ.
მერე და მერე აგრბებმა რა აღარ ქნეს. ვის აღარ გამოალოცინეს სახლი, ვინ აღარ მოიყვანეს, მაგრამ შედეგი არავითარი იყო. ღამღამობით ნაბიჯების ხმა ისევ ჯიუტად ისმოდა, ხოლო ორ კვირაში ერთხელ თოკზე მოხუცი ქალის კაბა, თავშალი და ქვედა საცვალი ხვდებოდათ გაფენილი.
ჯეკამ მაშინ ერთი სიკვდილი გაათავა. მარტოკა დაძინება კი არა, სააბაზანოშიდაც ვეღარ შედიოდა მარტო. ყოველ ბანაობაზე მეზობელი გოგო შეყავდა თან.
* * *
შუადღე გადასული იყო, როცა დიმამ მოულოდნელად შემოაღო თავშესაფრის კარები. ჯეკას საშინლად შეეშინდა.
– მე კიდევ შეშინება მინდა?
– ჩაიწიე, დამაჯინე.
ჯეკა გვერდით მიჩოჩდა.
– მისმინე, მოჩვენებები ასე უმიზეზოდ არ ჩნდებიან. როგორც ჩანს, რაღაც აწუხებს.
– რა ვქნათ?
– როგორმე თვითონ უნდა ვნახოთ.
– ვინ?
– ის ქალი.
– დიმა!
– იქნებ, რამე გვითხრას, ვკითხავ და მეტყვის. შენ თუ გინდა არ წამოხვიდე.
– დიმა!!
– უნდა გავაჩეროთ, სხვა გზა არ არის, იცი სხვა გზა?
– სად ნახავ?
დიმამ ცოტა ხანი იფიქრა.
– ტანსაცმელი ჩამოვუხსნათ. ჩემს ოთახში დავაწყობ, როდისმე მოაკითხავს.
ჯეკამ ამოიოხრა.
მოხუცი ქალის თავშალი და კაბა თოკზე რამდენიმე დღის შემდეგ გამოჩნდა. დიმამ მაშინვე ჩამოგლიჯა ორივე.
– აი, ნახავ, თუ არ მოვა.
სველი ტანსაცმელი დიმას ოთახში, მაგიდაზე დააწყვეს და სკამებზე დასხდნენ.
– მარტო დავხვდები, შენ თუ გინდა წადი, – უთხრა ჯეკას, მაგრამ მერე უცებ დაამატა, – არ წახვიდე.
უკვე კარგად ბნელოდა. ჯეკას მანამდე არასოდეს შეშინებია ასე. სკამიდან ადგა და ზურგს უკან სიცარიელე რომ არ ეგრძნო კედელს აეკრა.
– სინათლე მაინც ავანთოთ, მეშინია, – უჩურჩულა დიმას.
– მერე მას რომ შეეშინდეს?!
რამდენიმე საათი ასე იყვნენ გაუნძრევლად. უცებ, დიმა დაიძაგრა.
– ნაბიჯების ხმა არ გესმის?
– არა, – უთხრა ჯეკამ, – აშკარად ესმოდა, მაგრამ თავის გასამხნევებლად თქვა.
– ახლა მოვა, – დიმაც ადგა და კედელს აეტუზა.
ხმა თანდათან ახლოვდებოდა, მერე უეცრად შეწყდა.
– კარებთან უნდა იყოს.
დიმას ხმა ადამიანისას აღარ გავდა და ჯეკამ რატომღაც გაიფიქრა: ,,შვილი აღარ გაგვიჩდება”.
– რა გინდა, ჯეკა? – დაიძახა უცებ ვიღაცამ გვერდითა ოთახიდან.
დიმამ და ჯეკამ ერთმანეთს შეხედეს.
მეორე ოთახიდან კივილი მოისმა.
* * *
თავჩაქინდრულები ისხდნენ სუფრასთან და მოხარშულ კარტოფილს ჩაჰყურებდნენ. დედა უკვე მეექვსეჯერ ყვებოდა:
– მეძინა, უცებ კარი გაიღო. მეგონა, ალბათ ჯეკა დადის-მეთქი, ჯეკა ხომ დადის ხოლმე ღამით. თავი ავწიე და შიშველი ქალი, მოხუცი, შიშველი ქალი დგას…
საღამოს ისევ თავშესაფარში ისხდნენ.
– მისმინე, ჯეკა.
– გისმენ.
– ვიცი, რატომაც არ შემოვიდა ჩვენთან.
– …
– შიშველი იყო და ჩემი შერცხვა.
– …
– მარტო რომ ყოფილიყავი, შემოვიდოდა.
– …
– ხომ ხვდები?
– არა!
– რას დაგიშავებს, ერთი ბებერი ქალია, თან მკვდარი.
– შემეშვი!
– აბა, რას ფიქრობ?
– ვფიქრობ, რომ შვილები აღარ გაგვიჩნდება.
– რაო?
– შიშისაგან! არ გაგვიჩნდება!
– …
– არც შენ და არც მე.
* * *
ერთი თვის შემდეგ დიმა ახალი ათონის მონასტერში წავიდა და აღარ დაბრუნებულა, მორჩილად დარჩა. უფროს აგრბაზე შვილის გაქცევამ საშინლად იმოქმედა. მას აფხაზეთის მთავრობაში კარგი ადგილი ეჭირა და სწავლის დამთავრების შემდეგ დიმასაც თავისთან უპირებდა წაყვანას. აფხაზეთში კარგი პატრონი ყველაფერს ნიშნავდა, ფულსაც, მდგომარეობასაც. დიმას ეს ყველაფერი თავისთავად ექნებოდა ლანგარზე მორთმეული, შეიძლება მოსკოვშიც გაეშვათ. მან კი რა ქნა, მონასტერში გაიქცა, მოჩვენების შეეშინდა ამხელა ბიჭს. მოხუცი ქალის ნიფხავმა დააფრთხო. უფროსი აგრბა მთელი ორი კვირა ყვიროდა და ილანძღებოდა, უმეტესად თავის ენაზე. დედა ამბობდა, რომ ეს ენა მან და მამამ მაშინ გამოიგონეს, როდესაც შეყვარებულები იყვნენ. მშობლებს მათი ურთიერთობა არ ნდომებიათ და ამიტომ ასე ჩუმად, თავიანთ გამოგონილ ენაზე წერდნენ წერილებს და ლაპარაკობდნენ. ჯეკას ბევრჯერ შეუსწრია მშობლებისთვის, როდესაც ისინი ამ თავიანთ ენაზე საუბარში იყვნენ გართულნი. ბავშვის დანახვაზე ორივე ჩუმდებოდა და მაშინვე რუსულად აგრძელებდა ლაპარაკს.
ჯეკამ დაინახა, როგორ გამოიტანა მამამ რკინის პალო და როგორ ჩაარჭო ჭიშკრის წინ, ეგ ჩემი შვილი აღარ არის და ამის აქეთ გადმოსული არ დავინახოო. ეს აფხაზურად თქვა, თან ძალიან ხმამაღლა და მეზობლების გასაგონად. ჯეკა მაშინ დღე და ღამე გადაბმულად ტიროდა, მანამდე, სანამ ძილ-ღვიძილი ერთმანეთში არ აერია და რამდენიმე დღე საერთოდ არ ამოუვარდა მეხსიერებიდან.
* * *
ტურისტებს არაფერი გაუგიათ. გარუჯული წყვილი ბედნიერად კისკისებდა აივანზე. ჯეკა ოთახში იყო ჩაკეტილი და წიგნების კარადაში ფიზიკის რვეულებს ათვალიერებდა. ეს რვეულები იმ ბიჭის იყო, ვინც ამ ოთახში ომამდე ცხოვრობდა. სოხუმის სკოლაში ძველი სახელმძღვანელოებით სწავლობდნენ და ჯეკა ხშირად პირდაპირ ამ რვეულებიდან იწერდა გამოყვანილ ამოცანებს. თავად გაკვეთილებს არასოდეს ამზადებდა, ამის გამო ერთი და იგივე კლასში რამდენჯერმე ზედიზედ იყო ჩარჩენილი.
– დღევანდელი საშინაო დავალებაა “ერთი დღე ზღვის ნაპირას”, – გამოაცხადა დილით ინგლისურის მასწავლებელმა და რკინის ჯოხით დერეფანში გავიდა, რათა სანაგვე ურნაზე მიებრახუნებინა. ნახევარი წლის წინ სკოლაში ელექტროგაყვანილობა გადაიწვა და ახლა ზარს ასე რეკავდნენ.
ჯეკა ფიზიკის რვეულებს მორჩა და ინგლისურზე გადავიდა. ,,ერთი დღე ზღვის ნაპირას” ეწერა 20 წლის წინანდელ ფურცლებზე. “ნუთუ, მასაც იგივე მასწავლებელი ასწავლიდა”, – გაიფიქრა ჯეკამ და გადმოწერას შეუდგა. ,,და თოლიები, რომლებიც მთლიანად იმ ფერის არიან, რა ფერისაც სხვა ჩიტებს მხოლოდ მუცელი აქვთ, სანაპიროზე დასხდნენ და ადამიანებივით თვალი აგვარიდეს”… ამ წინადადებაზე წერა შეწყვიტა და აივანზე ტურისტებს გააკითხა.
– არ გინდათ, ახალი ათონი დაათვალიეროთ? იქ დიდი მღვიმეა, ყველაზე დიდი მთელს ყოფილ საბჭოთა კავშირში.
– შორსაა? – წყვილი მართლაც დაინტერესდა, ჯეკა დაჰპირდა, რომ წაყვებოდა. დედამაც გაუშვა, რას დააკავებდა, ოღონდ ტურისტებისგან რამე სარგებელი ენახა.
საღამოს ძლივს ჩააღწიეს მონასტრამდე, ტურისტები მღვიმეში დაბორიალობდნენ. ჯეკა ძმასთან იჯდა და რკინის პალოს ამბავს უყვებოდა.
– ეგ ვიცი.
– …
– იმ ქალს ისევ ხედავთ?
– ქალი არც ჩანს, ტანსაცმელი გვხვდება ხანდახან.
– რამდენ ხანში ერთხელ?
– აი, რამდენი ხანიც ტანსაცმლის გაჭუჭყიანებას უნდა.
დიმას გააჟრჟოლა.
– აქაც კი მეშინია.
– მე – იქ.
***
შემდეგი კვირეები ჯეკა გაფანტული იჯდა გაკვეთილებზე. უფრო ფანჯარაში იყურებოდა. სკოლის მერე ბიჭებთან თამაშობდა კალათბურთს, სახლში გვიან რომ მისულიყო.
იმ დღეს დედა ჭიშკრის გარეთ დახვდა, პალოსავით.
– როგორ ხარ? – ჰკითხა მიახლოვებისას.
– მოხდა რამე?
– არა, არაფერი.
ღამით ხმაურმა გააღვიძა, აშკარად მიწას ბარავდა ვიღაც. გადაიხედა. მოხუცი კაცი იყო. სიგარეტს მოუკიდა და დასასვენებლად ჩამოჯდა. ჯეკა გაშტერებული უყურებდა. უცებ ხელი სტაცეს. დედამ მოატრიალა და ფანჯარას მოაშორა.
– არ უყურო!
– ვინ არის, დედა, ეს კაცი?
დედა ხმას არ იღებდა.
ჯეკა დასაძინებლად ისეთ ოთახში გადაბარგდა, რომლის ფანჯრები წინკარისკენ არ გადიოდა. ღამღამობით შორიდან ესმოდა ბარის ჭრიალი, დილით ეზოში ჩასულებს ახალ-ახალი მიწის ნაკვეთები ხვდებოდათ დამუშავებული. ბარიანი კაცის გამოჩენის შემდეგ თოკზე კაბასთან ერთად შარვალ-ხალათიც გაიფინა.
ბარვას, როგორც წესი, შუაღამისას იწყებდა. ჯეკას ესმოდა ბარის ჭრიალი და ბელტების ერთმანეთზე გადაგორების ხმა. ეს ხმა თანდათან მის ფანჯრებსაც მოუახლოვდა და იძულებული გახდა, ახლა სხვა ოთახში გადაბარგებულიყო. ერთი თვის თავზე ოთახებს შორის გამავალ დერეფანში ეძინა. ამ დროისთვის უკვე მთელი ეზო იყო გადაბარული.
***
– დიმა!
ტურისტების მორიგი წყვილი მონასტრის გადასაღებად ბორცვზე აძვრა. ჯეკა და დიმა სტოაში, სახურავის შესარემონტებლად დაწყობილ ქვის ფილებზე ისხდნენ.
– თხოვე წინამძღვარს, კვეთებულის ლოცვა წაიკითხოს. რამე მოიფიქრე. უკვე ორნი არიან.
– რას შვრება ხოლმე?
– ბარავს.
– მეტი?
– მეტი არაფერი, ბარავს.
დიმამ ამოიოხრა.
– ჩვენი გაგიჟება უნდათ, შურს იძიებენ.
– ვის, დიმა?
– შენ არ გახსოვს, შენ არაფერი იცი, – დიმამ თავი ბრაზით გააქნია და მერე რამდენიმე სიტყვა მშობლების გამოგონილ ენაზე უთხრა, – გაიგე?
– კი, ხომ არ მოგშივდაო, მეუბნები.
– როგორ მიხვდი?
– დედა და მამა ერთმანეში ასე არ ლაპარაკობენ?!
– ჰო, – თქვა დიმამ მწარე ღიმილით და მერე დააყოლა, – დედა, მამა და მთელი დაღესტანი მაგ ენაზე ლაპარაკობს.
***
თვალები დახუჭული ჰქონდა. წყალი გადაივლო. ცოტა ხნით გაახილა, მაგრამ მაინც დაეწვა და ასე ბრმად გააგრძელა მეორე პირი საპნის წასმა.
– დღეს ბიოლოგიაში უჯრედის აგებულება მოგვცეს, – მოესმა მეზობელი გოგოს ხმა, – წყალი მოგაწოდო?
– დამასხი.
– დასაწერიცაა რაღაც, კითხვებზე პასუხი. ცივია?
– კარგია.
– აჰა, პირსახოცი.
ჯეკამ ტანი გაიმშრალა, ფრთხილად გადმოვიდა აბაზანიდან. თვალები გაახილა.
მეზობელი გოგო უყურებდა.
– მშვენიერი ტანი გაქვს, სულ შარვლები რატომ გაცვია?!
ჯეკამ თვალებზე შეისხა ცივი წყალი.
– რა ზომა ლიფს ხმარობ?
ვერ თქვა, ლიფი საერთოდ რომ არ ჰქონდა. პასუხის გაცემამდე ძუძუებზე დაიხედა.
– ორ ზომას, ზოგჯერ – სამს.
მეზობელმა გოგომ თავი დაუქნია.
– არადა აფხაზ ქალებს პატარა მკერდი და წვრილი ტუჩები აქვთ.
– ნუ მიყურებ!
***
– დაღესტანში ვცხოვრობდით. მამას მტერი ჰყავდა, მეზობელი სოფლიდან. მახსოვს ის კაცი, მაღალი იყო და სულ მოხარშული ჭინჭრის სუნი ასდიოდა. მამამ ის და მისი ოჯახი სკუთარ სახლში ამობუგა. მერე ჩვენ გამოვიქეცით. ტყე-ტყე ვიარეთ. მამას მეგობარმა ბოევიკებმა გამოგვიყვანეს სოხუმამდე. შენ პატარა იყავი.
– დედას მოვყავდი?
– მე. დედას სიმონიკი მოჰყავდა. მთელი გზა ჩხაოდი. ტყეში ციყვი დაგიჭირე. გუდაში ჩასმული გეჭირა. გახსოვს ციყვი?
– არ მახსოვს.
– მოგვდევდნენ. მამას ძალიან ეშინოდა. ამ სახლში არავინ შემოდიოდა, მარტო ჩვენ შემოვედით. მამამ თქვა, სულ ერთია, თუ მოგვძებნეს, მაინც დაგვხოცავენო. ყველგან უნდა ვთქვათ, რომ აქაურები ვართო, აფხაზებიო.
– აფხაზები არა ვართ?
დიმამ გაიცინა.
– გვარი შევიცვალეთ?
– სახელებიც. მეც, მამამაც, დედამაც, შენც.
– მე?
– ჩვენი სახლის წინ მიტოვებული კოოპერატივი იყო, ოდესღაც ბიჟუტერიას ყიდდნენ. აბრაზე ,,ჯეკა” ეწერა. მამას ეგონა, რომ ჯეკა აფხაზური სახელია.
– ვერ მოგვძებნეს?
– ვერა. თუმცა არ ვიცი, შეიძლება მოგძებნეს კიდეც, მამა მალევე მოხვდა მთვრობაში. ალბათ უფრო თავი დაგვანებეს, ყოველ შემთხევაში ცოცხლებმა მაინც.
– მკვდრებმა?
– როგორც ჩანს, არა.
ჯეკა კარგა ხანს იჯდა გაშტერებული. საღამო იყო. მერე უფრო დაღამდა. მთვარე რამდენჯერმე გაქრა და გამოჩნდა.
– დიმა, – თქვა ბოლოს.
– ჰო.
– რამდენი ადამიანი დაიწვა იმ სახლში? კიდევ რამდენი გამოჩნდება?
დიმა შეიშმუშნა.
– ზუსტად არ ვიცი. ღამე მოხდა. ყველა სახლში იყო.
***
სკოლაში ისტორიის ახალი სახელმძღვანელოები მოიტანეს. დირექტორმა თვითონ დაურიგა ბავშვებს. უკუღმა იწყებოდა, უახლოესი წარსულიდან: “2008 წლის 26 აგვისტოს რუსეთმა აფხაზეთის დამოუკიდებლობა აღიარა”. ახლადდაბეჭდილ წიგნს მოსკოვიდან ჩამოყოლოდა სტამბის სუნი. ჯეკამ დაყნოსა და სკამის ზურგს მიეყრდნო. თვალები დახუჭა, როგორც სააბაზანოში.
– თქვენ ბედნიერები ხართ, დამოუკიდებელ, თავისუფალ აფხაზეთში გაიზარდეთ. უამრავი რამე გაკლდათ, არ გქონდათ ბავშვობა, არ გქონდათ არაფერი, მხოლოდ იმის გამო, რომ როდესღაც დამდგარიყო დღე, როცა მსოფლიო ჩვენი სამშობლოს დამოუკიდებლობას აღიარებდა. და ახლა თქვენ თავისუფალ რესპუბლიკაში ცხოვრობთ, – დირექტორის ხმა მეზობელი გოგოს ხმასავით ჩაესმოდა შორიახლოს.
ჯეკამ თვალები გაახილა და მერე ისევ დახუჭა.
“ნეტავ, რა მქვია”, გაიფიქრა, სანამ ბოლომდე დაბნელდებოდა.
***
– დაიკიდე, – დიმამ სახელი არ უთხრა, – რა აზრი აქვს?! ჩვენ ახლა აფხაზები ვართ.
– რომ არა.
– რატომ არა?! ყველა აფხაზია, ვისაც საკუთარი სახლი არ ახსოვს. გაიხედე, ვარდანიანი აფხაზი არაა?! აქ დაიბადა, აქ გაიზარდა, ერევანი თვალით არ უნახავს. ცურვა იცის. როდის იყო, სომეხმა ცურვა იცოდა?!
– კი, მაგრამ…
– დაიკიდე!
***
თოვლს წვრილ ზოლად აჩნდა დაბარული მიწის ერთი მწკრივი. მეორე დღისთვის ზოლი გაიზარდა, მერე – უფრო. თანდათან შავდებოდა ეზო. ისევ მოთოვა. მომდევნო დღეს ისევ დაეტყო ყავისფერი ზოლი…
ეზოში ძაღლები აყეფდნენ, ჯეკა ფანჯარას ეცა. ეგონა, რომ დიმა მოიყვანეს. უფროსმა აგრბამ მოულოდნელად გადაწყვიტა, შვილი მოეძებნა. აფხაზეთის მთავრობა ჯარს კრიბავდა და დიმასაც მოუწევდა წასვლა. აგრბამ კი თქვა, ეგ ჩემი შვილი არ არისო, მაგრამ არავის სჯეროდა. ეგონათ, თვითოვე გადამალა მონასტერში.
უხუცესებმა გადაწყვიტეს, თუ ომი დაიწყებოდა, აგრბებიდანაც ვიღაც წასულიყო ჯარში. უხუცესების გადამტერება კარგს არაფერს ნიშნავდა. უფროსმა აგრბამ რამდენიმე ბიჭს დაავალა, დიმა მოეყვანათ, სულ ერთი იყო, დათანხმდებოდა ის ამაზე თუ არა.
ბიჭები მართლაც შემოვიდნენ ეზოში, დიმა არ ჩანდა. მონასტერში არ დახვედრიათ. ჯეკა იატაკზე დაწვა, რომ გაეგო, ქვედა სართულზე რას ლაპარაკობდნენ.
მამამ იმ ახლობლების სახელები ჩამოთვალა, ვისთანაც დიმა შეიძლებოდა დამალულიყო. ბიჭები წავიდნენ. ორი დღის მერე ისევ აყეფდა ძაღლი. ჯეკამ ახლაც ამაოდ დაათვალიერა სიბნელე. დიმა ისევ არ მოუყვანიათ. ამჯერად აღარ დასჭირვებია ჯეკას დაწოლა, მამის ყვირილი ისედაც კარგად ატანდა კედლებში. უფროსი აგრბა გაცეცხლებული იყო, შეიძლებოდა ადგილი დაეკარგა.
დილით დედამ გააღვიძა ფრთხილად.
– შენ ხომ არ იცი, სად შეიძლება იყოს?
ჯეკამ მართლა არ იცოდა.
– შეიძლება თვითონ მოგძებნოს და აუცილებლად გვითხარი. დიმა თუ ჯარში არ წავიდა, მამას სამსახურიდან გაათავისუფლებენ. ყველაფერს დავკარგავთ, თან ყველა დაგვცინებს. სად გაგონილა, აფხაზი ომს ემალებოდეს, მით უმეტეს ასეთი კაცის შვილი. ხალხში თავს ვეღარ გამოყოფს, ვერც – ჩვენ.
ჯეკამ თავი დაუქნია.
ქალაქში ყველა მოსალოდნელ ომზე ლაპარაკობდა. ბევრი მოხალისედ ჩაეწერა ჯარში. ჯეკამ რამდენჯერმე მოკრა ყური, როგორ ქირქილებდნენ ზურგს უკან, რამდენჯერმე პირდაპირ მიახალეს.
– დიმას ხომ არაფერი მოუწერია?
– მამაშენი შენს დამალვასაც ხომ არ აპირებს?
– კიდევ აქა ხარ?..
და ერთხელაც სკოლიდან გამოიქცა და სახლში მივარდა: შენი ბრალია ყველაფერი, შენ ამოწყვიტე ის ოჯახი დაღესტანში, შენს გამო დადიან სახლში მკვდრები. ხალხს ჰგონია, დიმას ომის ეშინია. დიმას მოჩვენებების ეშინია, ყველას ეშინია მოჩვენებების. შენი ბრალია, ხალხი კიდევ დიმას დასცინის… უყვიროდა მამამისს.
უფროსი აგრბა გახევებული იჯდა დივანზე. სანამ აზრზე მოვიდოდა, დედამ ჯეკას ხელი მოჰკიდა და გარეთ გააგდო.
– წადი, გაიქეცი სადმე!
ჯეკა ზლუქუნით გაიქცა თავშესაფრისკენ. რკინის კარი შეაღო და პირველი რაც დაინახა, დიმა იყო. ფქვილის ტომრებზე დაძენძილი ტილო გაეშალა და ეძინა.
კარგა ხანს იჯდა თავშესაფარში, რამდენიმე საათი. დიმას არ გაუღვიძია, არც თვითონ აღვიძებდა. ჩანდა, დიდი ხანია აქ იყო. მანდარინის მურაბებიც კი მთლიანად გაეთავებინა. თავიდან, როცა სოხუმში ჩამოვიდნენ, დედამ მანდარინისგან მურაბა გააკეთა. არ იცოდა, რომ ეს სამურაბე ხილი არ არის. საშინელება გამოვიდა, მაგრამ გადაყრაც დაენანათ და თავშესაფარში ჩამოიტანეს.
ახლა ყველა ქილა ცარიელი იყო.
– დიმა!
დიმა შეიშმუშნა, მერე ჯეკა დაინახა და გაუღიმა.
– დიმა, რატომ ხარ აქ?
– მამაჩემის ხალხს ვემალები.
– შენ ხომ გეშინია მოჩვენებების?
– კი, მაგათიც მეშინია.
– ხალხი ამბობს, ომს დაემალაო.
– რომელ ომს, ჯეკა, არ იქნება ომი.
– ეგ ვინ იცის.
– ჯარში თუ წავედი, მონასტერში აღარ მიმიშვებენ.
– ახლა აქ ხარ საჭირო.
– სად?
– აქ, აფხაზეთის მიწა უნდა დავიცვათო, მამა ამბობდა გუშინ სტუმრებთან.
– გულუხვი კაცია მამაჩემი, ერთი შვილი ზღვას მისცა, მეორეს მიწას აძლევს, – დიმა წამოდგა და გაიზმორა, – საჭმელი ხომ არ გაქვს რამე?
ჯეკას სკოლიდან წამოყოლილი ფუნთუშა ედო ჩანთაში, ამოიღო. დიმა კარებში ჩადგა და სახლს გახედა.
– რაც აქ ვარ, იცი, რა შევამჩნიე?! ამ სახლს ხანდახან ცისფერი სინათლე გადაუვლის ხოლმე. სადღაცას წამიკითხავს, ეს იმ სახლებს ახასიათებთ, სადაც განძია ჩამარხულიო.
– მერე ხომ არის ბრილიანტის ბეჭედი, – ნაღვლიანად თქვა ჯეკამ.
– მაინც როგორ ვერ ვიპოვეთ!
დიმა ჭამას მორჩა. ხელები დაიფერთხა და არხეინად თქვა:
– მე ომს არ ვაპირებ, ჯეკა. ეს არ არის ჩემი ქვეყანა.
– შენ არ თქვი, ახლა ჩვენც აფხაზები ვართო?
– მაინც არ არის.
– გახსოვს დაღესტანი?
– ისე რა.
– იცხოვრებ, იქ რომ წახვიდე?
– ვერ ვიცხოვრებ.
– აბა, რა გინდა?! ესე იგი აფხაზი ხარ.
– არ შეიძლება სამშობლო თხუთმეტი წლის იყოს.
ჯეკამ იატაკზე დაყრილი ტანსაცმელი მოხვეტა და კარებისკენ წავიდა.
– გაგირეცხავ. ხვალ ვეტყვი დედას და მამას, რომ აქ ხარ.
– როგორც გინდა.
ჯეკა პირდაპირ სააბაზანოში შევიდა. ტანსაცმელი გარეცხა, თოკზე გაფინა და იქვე ჩამოჯდა.
დედამ გააღვიძა დილით.
– აქ იყავი?
– ჰო.
– კიდევ კარგი, მამაშენმა არ დაგინახა.
– მე სიმართლე ვუთხარი.
– არ იყო ეგ სიმართლე. მამაშენს არ გადაუწვავს ეგ ოჯახი. ხანძარი გაჩდა ღამე და თავისით დაიწვნენ. ჩვენ გამოვიქეცით, ვის დავაჯერებდით, რომ არაფერი დაგვიშავებია.
– არ ამბობ სიმართლეს.
– ვამბობ. ეგაა სიმართლე.
– მაშინ ეს მკვდრები ვინ არიან? რატომ მოდიან, ეზოს ბარავენ, ოთახებში დახეტიალობენ.
– ეს სხვა მკვდრებია. ვიცნობ სურათებიდან, ის ქალიც ვიცანი, მაშინ ჩემთან რომ შემოვიდა.
ჯეკა გაისუსა.
– ვინ სხვა მკვდრები, დედა?
– ქართველები, ამ სახლის პატრონები.
– …
– ეტყობა სადაც იყვნენ იქ დაიხოცნენ და დაბრუნდნენ.
ჯეკა დაბნეული უყურებდა, ბოლომდე ვერ აღიქვა რა უთხრეს, მერე ისევ ის შეკითხვა დასვა.
– ბევრნი ცხოვრობდნენ აქ?
– ალბათ, დიდი სახლია, ხომ ხედავ?
ჯეკამ ტკივილი იგრძნო შუბლთან. თვალები დაუმძიმდა და იქნებ გამიაროსო, თავი დახარა.
– ეს ვისია? – მოესმა უცებ. დედა თოკზე გაკიდულ ტანსაცმელს უყურებდა გაოცებული.
ჯეკამ თავი ასწია, მერე დახარა. ასე რამდენჯერმე ასწია, დახარა და ბოლოს თქვა:
– არ ვიცი, აქ იყო… ალბათ ქართველებში კიდევ ვინმე მოკვდა.
© „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“