ინგლისურიდან თარგმნა ელენე ფილფანმა
ამონარიდები იასუნარი კავაბატას, იუკუო მიშიმასა და ლიტერატურათმცოდნე ტადაშუ იტოჰას 1968 წლის საუბრის ჩანაწერიდან. 69 წლის იასუნარი კავაბატა ნობელის პრემიის პირველი იაპონელი ლაურეატი გახდა ლიტერატურის დარგში. თანამოსაუბრეები იაპონური ლიტერატურისთვის აღნიშნული ფაქტის მნიშვნელობაზე მსჯელობენ:
გილოცავთ.
მიშიმა: გილოცათ.
კავაბატა: მადლობა.
ბატონი კავაბატა, მართალია, ხშირად უარს ამბობს ტელევიზიაში გამოჩენაზე, მაგრამ ამ სასიხარულო ამბის აღსანიშნავად ინტერვიუზე დაგვთანხმდა. მთელი ერი იზიარებს თქვენს წარმატებას. გუშინდელმა საღამომ ხომ არ გადაგღალათ?
კავაბატა: ცოტა ძილი მომაკლდა… მაგრამ, ახლა კარგად ვარ.
მიშიმა: სულ მიჭირს, ბატონო კავაბატა, ამოვიცნო, თავს კარგად გრძნობთ თუ არა. საბოლოოდ კი, ყოველთვის აღმოჩნდება, რომ მშვენიერ განწყობაზე ხართ. გასულ საღამოსაც მოსალოცად რომ გეწვიეთ და ასეთი აღტაცებული გიხილეთ, თქვენს მხნეობაში კიდევ ერთხელ დავრწმუნდი…
ნამდვილად. საქმესაც ასე უდგებით. იცით ენერგია როგორ დაზოგოთ და გადაანაწილოთ.
მიშიმა: უთუოდ. ბატონ კავაბატა იმ ხელოვანთა რიცხვს მიეკუთვნება, რომლებიც ძალდაუტანებლად ქმნადობის უბადლო ხრიკს ფლობენ. ეს ყველაზე ძლიერი კენდოა (იაპონური საბრძოლო ხელოვნება), რაც კი ოდესმე მინახავს.
ნამდვილად.
მიშიმა: შეუძლებელია ამის იმიტაცია.
კავაბატა: რეალურად… ზარმაცი ვარ. მგონი, არც შემიძლია ძალისხმევის გამოყენება… რომც ვცადო, სანამ ამ ეტაპზე გადავალ, საქმეს მანამდე ვასრულებ ხოლმე. [იცინის]
მიშიმა: გასაგებია. [იცინის] მშვენიერია, ამას რომ ახერხებთ.
კავაბატა: ამიტომაც არცერთი ჩემი რომანი არაა დაუსრულებელი.
მიშიმა: [იცინის]
კავაბატა: ამას წინ, შვედი ჟურნალისტი მეწვია. როგორც ჩანს, ჩემთან საუბრამდე “თოვლიან მხარეს”, “ათასფრთიან წეროს” და “ძველ დედაქალაქს” გაეცნო და მითხრა – “ყველა მათგანი ზუსტად დასაწყისთან დასრულდა”.
მიშიმა: ვფიქრობ, დასავლეთში ნელ-ნელა ამჩნევენ დინებას მინდობილი სიუჟეტების ხიბლს. ხედავენ სილამაზეს დასასრულს გაფურჩქნულ ამბავში. და, ალბათ, რამდენ იაპონელ მწერალს შთააგონებდა, რომ ჩვენს შორის ყველაზე ღირსეულმა ნობელის პრემია სწორედ ამ გზით დაიმსახურა.
ნამდვილად. როცა თქვენი დაჯილდოების ამბავი გავიგე, წარმოვიდგინე, რომ დგახართ ცენტრში, ხოლო თქვენამდე და თქვენს შემდეგ იაპონელ ავტორთა მთელი ნუსხაა. წინამორბედი მწერლები ზურგს გიმაგრებენ და, თავის მხრივ, თავად წინ მიუძღვით ახალ თაობას.
კავაბატა: მე უბრალოდ გამიმართლა.
იღბალიც აუცილებელია
კავაბატა: თითქოს, გზად შემთხვევით წავაწყდი ვიღაცის დაკარგულ ძვირფასეულობას. სეირნობისას იმპერატორი მიწაში მგორავ ოქროს ბურთს არ მიაქცევს ყურადღებას. აი, გლეხმა კი შეიძლება აიღოს ჯილდო. არავინ ვიცით, ხვალ ბურთი ვისკენ გაგორდება, არა? ჩემამდეც პრემიას ბევრი იმსახურებდა. მხოლოდ იაპონიაში კი არა, ზოგადად, აზიაში. არასდროს მიფიქრია, რომ ჩემი შემოქმედება დასავლურ ლიტერატურულ ჯილდოს დაიმსახურებდა.
მიშიმა: იაპონიის შიგნით ამ ფაქტის ზეგავლენა მახარებს. ჩვენს ეპოქაში, ლიტერატურის საჭიროება სათუო გახდა. ამიტომ, მნიშვნელოვანია, რომ ნამდვილმა ლიტერატურამ მიიღო ნობელის პრემია. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, მკითხველი დარწმუნდა, თქვენი შემოქმედების ფასში. ზოგიერთი მათგანი პირველად წაიკითხავს თქვენს ნაწარმოებს და მიხვდება, რთულ პრობლემებს რომ გადააწყდა.
კავაბატა: ჩემი შემოქმედება ინტერესს ძალიან ცოტა ადამიანში აღძრავს. ბევრს უთქვამს, რომ მოულოდნელად გაეცნენ ტექსტს, რომელიც არ იციან რომანია თუ არა. “თოვლიანი მხარეს” მსგავსი ლიტერატურა დასავლეთში არასდროს წაუკითხავთ.
როგორც ვიცი, ტექსტის სტრუქტურას დიდ ყურადღებას არ აქცევთ… შეიძლება, მკითხველი თქვენი წიგნებით ამიტომაც დაინტერესდა.
კავაბატა: რაღაც მინდა გკითხოთ, ბატონო იტოჰა… ამ დაჯილდოებაზე ტექსტის თარგმანს აფასებენ, არა?
რამდენადაც ჩემთვის ცნობილია.
კავაბატა: შესაბამისად, მთარგმნელთა ხელობას უნდა ვუმადლოდე. ჩემი პრემიის ნახევარი მათ ეკუთვნით… 30% მაინც? იაპონურად არ შეუფასებიათ… ალბათ, კეთილსინდისიერი რომ ვიყო, პრემიაზე უარი უნდა ვთქვა, არა?
მიშიმა: შემაშფოთებელი აზრია.
ვერ დაგეთანხმებით. უცხოურ ლიტერატურას ჩვენც უმეტესად იაპონურად ვკითხულობთ. ჩემნაირი ხალხიც, ვინც ევროპაში მუშაობს, წიგნის კითხვას მშობლიურ ენაზე ამჯობინებს. კარგი თარგმანი, როგორ ვთქვა, ორიგინალი ნამუშევრის სულს ინარჩუნებს. არ მგონია, უარის თქმა გონივრული იყოს, მხოლოდ იმიტომ, რომ იაპონურად არ განუსჯიათ.
კავაბატა: ასე სერიოზულადაც არ განვიხილავ. უბრალოდ, პრემიაზე უარის თქმა ერთი ვარიანტია.
მიშიმა: თარგმნა იაპონელი მწერლების საუკუნო ბედისწერაა, არა?
კავაბატა: ნამდვილად, საუკუნო. ორიენტალისტი მწერლებიდან [რაბინდრანათ] თაგორმა მიიღო ნობელის პრემია. წიგნი, ალბათ, ბენგალურად დაწერა, მაგრამ ინგლისურ თარგმანს გაეცნო მსოფლიო, არა?
ვფიქრობ, მან ინგლისურად დაწერა.
კავაბატა: ბენგალურადაც, არა? მე ბენგალურად წავიკითხე.
როგორც ჩანს.
კავაბატა: უბრალოდ, მაინტერესებდა ჩემამდეც თუ აუღიათ პრემია ნათარგმნ ტექსტებს.
მიშიმა: სავარაუდოდ, ასე ხშირად ხდება. თარგმნის გარეშე მხოლოდ ფრანგულ, ინგლისურ და გერმანულ ტექსტებს განიხილავენ.
ბატონო კავაბატა, რომ შევიტყვე, ასეთი პრესტიჟული ჯილდო მიიღეთ, ერთი მოგონება ამომიტივტივდა. დიდი ხნის წინ, 1948-49 წლებში სახლში გეწვიეთ, ვისაუბრეთ და შემდეგ მითხარით, რომ უნდა გემუშავათ და თქვენს კაბინეტს მიაშურეთ. ხელოვანის საქმიანობა მარტოსული და მტკივნეული გათენებული ღამეებითაა სავსე. შემდეგ კი, მოგონებაში შენახული მერხთან მჯდომი ეული ფიგურა ეროვნული ღირსების მნიშვნელობის პრემიას იღებს. ხელოვნებისთვის სახასიათო სასწაულია, ამ ყველაფერმა თავი ერთ წერტილში რომ მოიყარა. მოკრძალებულ საქმიანობას დიდებამდე მიჰყავხარ – სიბნელეში განათებული მერხიდან ნობელის პრემიამდე. ამ წინააღმდეგობების ერთიანობა ღრმად განმაცვიფრებს.
კავაბატა: ნობელის პრემიამდე სიზარმაცემ მიმიყვანა… [იცინის]
მიშიმა: რთულია, არ იყო ძლიერი. კენდოს აზრიც ხომ ესაა – ძალა არცერთ კუნთს არ დაატანო. სიზარმაცე და გადაღლისგან თავის შეკავება, ორი განსხვავებული რამაა.
[…]
ბატონი კავაბატას დამსახურებით, ევროპაშიც კი იაპონურმა ლიტერატურამ “უცხოურის”იარლიყი მოიშორა უბრალოდ ლიტერატურის კატეგორიაში გადაინაცვლა. ნობელის ლაურეატობა ისეთი კონოტაციაა, რომელიც შლის ყველა სხვა დაფარულ შინაარსს, აქრობს დამატებითი ახსნა-განმარტების აუცილებლობას.
სხვაგვარად რომ ვთქვათ, იაპონური ლიტერატურა რაღაც უცხოდან, ბუნებრივად იქცევა.
კავაბატა: მაგრამ მე არ მსურს, ჩემი შემოქმედებით მთელ იაპონურ ლიტერატურას წარმოვადგენდე.
მიშიმა: ეს რატომ გაწუხებთ? [იცინის] მე სულაც არ მაწუხებს.
რაღაც მხრივ, თქვენი შემოქმედების წვდომა იაპონური ლიტერატურიდან ყველაზე რთულია. ცოტა ხნის წინ ვსაუბრობდი ბატონ მიშიმასთან, რომ თქვენნაირი რთული მწერლის მიღება სულ სხვა მნიშვნელობის მატარებელია და შედარებით მარტივად გასაგებ ავტორებზე არ განივრცობა.
[…]
კავაბატა: ნებისმიერ შემთხვევაში, ვფიქრობ, მალე დადგება დრო, როცა იაპონელ მწერლებს ერთმანეთის მიყოლებით მიანიჭებენ ნობელის პრემია. მჯერა, მათ ამის სრული პოტენციალი აქვთ.
© არილი