იხილეთ ინტერვიუს პირველი ნაწილი
პერსონაჟებს როგორ ქმნით? როგორც ცნობილია, რეალურ ადამიანებს პროტოტიპებად არ იყენებთ.
უბრალოდ, ჯდომისა და წერის პროცესით. მეზიზღება რომანში რეალური ადამიანების შემოყვანა. არა მხოლოდ იმიტომ, რომ არა ეთიკურია, უბრალოდ, საშინლად მოსაწყენია. არ მსურს, ჩემს ნაცნობთა ფოტოგრაფიული ასლი შევქმნა. მთელი სიამოვნება ისეთი პერსონაჟის გამოგონებაა, რომელიც ჩემამდე არ არსებობდა, მაგრამ ჩემს გარეშეც შეძლებს არსებობის გაგრძელებას.
წერისას პერსონაჟები ნელ-ნელა შეიყრებიან. თავიდან ლანდებს ჰგვანან – რთულად თუ იტყვი, კარგი მოქალაქეები არიან თუ რელიგიური ადამიანები – პურიტანი ჰედონისტში შეიძლება აგერიოს. გარკვეული წარმოდგენა მის განსაცდელებსა და სხვა გმირებთან ურთიერთობაზე უნდა მქონდეს, მაგრამ დეტალები, რომლებსაც რომანი ეყრდნობა: მისი გარეგნობა, სახასიათო თვისებები, აკვიატებები თუ არსებობის ფორმა, მოგვიანებით მეწვევა – და თუ იღბლიანია, ძალიან ინტენსიურადაც. რაც მეტი მახასიათებელი იკვეთება, მით უფრო თანმიმდევრული და ჰარმონიული სურათი მჟღავნდება პერსონაჟთა პიროვნებების.
ვერ ვიტყოდით, რომ თქვენი პერსონაჟები უმანკონი არიან – შეუძლიათ იძალადონ, ბოროტმოქმედება ჩაიდინონ, თუმცა საფუძველში მაინც სიკეთისკენ ისწრაფვიან. ეს თქვენი ფილოსოფიაა?
ვერ ვიტყოდი. ფილოსოფიური მოსაზრებები ზოგჯერ რომანის მორალური დილემებს აღრმავებს, მაგრამ მთლიანობაში ფილოსოფიური რომანის წერა, სახიფათოა. თუმცა მწერალი ამას მარტივად ვერ გაექცევა. მაგალითად, თომას მანი აიღეთ, ვისაც გულწრფელად დიდ პატივს ვცემ. როგორც კი მისი პერსონაჟები გრძელ ფილოსოფიურ სჯა-ბაასს გააბამენ, განცდა მრჩება, რომ ამ მონაკვეთთა გარეშეც შეეძლო დაეწერა. ჩემს რომანებს „ფილოსოფიურ რომანების“ კატეგორიაში არ გავიყვანდი.
თქვენს პერსონაჟებსაც ხომ აქვთ ფილოსოფიური დიალოგები?
დიაც, ხანდახან. თუმცა გრძელი არა.
ერთხელ დაწერეთ, „დიდებული ხელოვანი, თავისი შემოქმედებით, კარგი და ჭეშმარიტად თავისუფალი ადამიანია“. ხომ არ შეგიძლიათ, განმარტოთ, რას გულისხმობდით?
ამ ფრაზაში მთავარია – „თავისი შემოქმედებით“, რადგან, ცხადია, დიდი ხელოვანი, შეიძლება, რბილად რომ ვთქვათ, არ ეწეოდეს იდეალურ ცხოვრებას. მაგალითად, დანტე აიღეთ ან შექსპირი. ამ უკანასკნელის ცხოვრებაზე, თითქმის არაფერი ვიცით. ამის გარდა, უამრავი კარგი ან დიდებული რომანის ავტორის დასახელება შეგვიძლია, რომლებმაც თავიანთი ცხოვრება არასახარბიელოდ წარმართეს. შესაძლებელია, უანგარო და გულწრფელი იყო, როცა საქმე ხელოვნებას ეხება, ხოლო სახლში – ურჩხული.
წერა რომ მოახერხო, კონკრეტული თვისებები უნდა გქონდეს. დიდი ხელოვნების ქმნას გამბედაობა და გულწრფელობა სჭირდება. აუცილებელია, წარმოდგენა ჭეშმარიტებაზე, ილუზიების დაძლევა, ეგოისტური აკვიატებების დაძლევა. კარგ ხელოვანს კი ამისთვის შესაბამისი მორალური გამძლეობა უნდა ეყოს. ნატიფი ხელოვნება, სტილის მიუხედავად, ითხოვს – მდგრადობას, სიმტკიცეს, სინამდვილეს, სიცხადეს, დისტანცირებას, სამართალსა და ჭეშმარიტებას. ის თავისუფალი, შეუზღუდავი და შეურყვნელი წარმოსახვის ნაყოფია. ამის საპირისპიროდ, კი მდაბიო ხელოვნება დამონებული ფანტაზიის სუსტი და ბინძური თავმოყვარეობის შედეგია. ამ სპექტრის ერთ მხარეს პორნოგრაფია დავსვათ, მეორეზე კი – დიადი ხელოვნება.
კარგი წიგნების კითხვა თუ მომნუსხველი ვიზუალური ხელოვნების ჭვრეტა, რატომღაც ადამიანს აკეთილშობილებს. მე-19 საუკუნის რომანებში ხელოვნება მთელი თავისი ჭეშმარიტებით წარმოგვიდგება. ძალიან რთულია მისი მოხელთება – შეთხზა რაღაც, რაც ფანტაზიის ნაყოფი არაა. მინდა გავმიჯნო ფანტაზია და წარმოსახვა – ერთი პირწმინდად ეგოისტური განცდის ასახვაა, მეორე კი – ხელოვნების ნიმუშში საკუთარი თავის უგულებელყოფაა. პირველის ყველაზე ცხადი მაგალითია რომანი, სადაც პროტაგონისტი თავად ავტორია, რომელიც ყველაფერში იმარჯვებს – გზად სირთულეებს აწყდება, მაგრამ არა დამღუპველს, საკუთარი სიმამაცით რომ ვერ გადალახავდეს, და თან ყველა გოგოს მასზე ამოდის მზე და მთვარე. ეს ყველაფერი ტექსტს კლავს. სრულყოფილის ხატი აუცილებელია, თუმცა ეგოიზმი და ფანტაზია უნდა დაიძლიოს.
რომანში ამის მაგალითი რა იქნება?
ჯეინ ოსტინის, ჩარლზ დიკენსის, ემილი ბრონტეს, ჯორჯ ელიოტისა და, რა თქმა უნდა, ჰენრი ჯეიმზისეული ინგლისური რომანის ტრადიცია. რუსული რომანებიც მიყვარს. გასაოცარია, ინგლისურენოვან ხალხს რუსულენოვანების რამდენად ესმის. როგორღაც, ტოლსტოისა და დოსტოევსკის თარგმანები მშობლიური ტექსტებივით იკითხება. თითქოს, თავადაც ინგლისურად დაეწეროთ. პრუსტზეც ასეთი განცდა მაქვს – ინგლისელი მწერალი მგონია! უშუალოდ გვესაუბრება… აი, სტენდალი და ფლობერი ბევრად შორიდან დგანან. კარგად ვიცით, რომ ფრანგები არიან. დიდებული ხანა იყო. რამდენჯერაც არ უნდა დაუბრუნდე ამ პერიოდის რომანებს, ყოველ ჯერზე ახალ სიბრძნეს აღმოაჩენ.
თქვენი აზრით, მწერალი მორალისტი და მასწავლებელი უნდა იყოს?
მორალისტი, დიახ. მასწავლებელს ზედმეტად დიდაქტიკური ტონი აქვს. რომანისტი ღირებულებათა ასახვას ვერ ასცდება, ამიტომ თავიდანვე უნდა გააცნობიეროს, რომ თანამედროვეობის მორალისტია. თავისთავად, გააჩნია, ამაზე ყურადღებას ვინ რამდენად გაამახვილებს. პირადად მე, სულ ვცილობ. თუმცა, საკითხავია, რამდენად გამომდის და ეს როგორ უნდა მოვახერხო. ცუდად გაკეთებას, სჯობს თავი სულ ანებო. თუ ძლიერი მორალური განწყობა გაქვს, შეიძლება, საკუთარ პერსონაჟებთან ურთიერთობა გაგიჭირდეს კიდეც. თქვენი კითხვის საპასუხოდ, ვფიქრობ, რომანისტი უნდა უფრთხოდეს დიდაქტიკური გაგებით მასწავლებლობას, მაგრამ უნდა აცნობიერებდეს, რომ მორალისტობას თავს ვერ დააღწევს.
თქვენი შემოქმედებით ხშირად ურწმუნოთათვის რელიგიის მნიშვნელობას იკვლევთ. შეგიძლიათ, ამაზე გვესაუბროთ?
ეს საკითხი ძალიან მაინტერესებს და მაწუხებს. დასავლურ საზოგადოებებზე დაკვირვებისას, ვფიქრობ – რელიგიის შენარჩუნებას მხოლოდ ღმერთის გაძევებით მოვახერხებთ, რახან პიროვნული ღმერთის რწმენა უფრო და უფრო მეტი ადამიანისთვის შეუძლებელი ხდება. რეალურად, ძალიან რთულია იცოდე, რას ნიშნავს პიროვნული ღმერთის რწმენა.
მე რომ არ მწამს, ვიცი. სხვა გაგებით კი სიტყვა “ღმერთის” გამოყენება არ მსურს. ქრისტეს ღვთაებრიობის არ მჯერა. არც მისი აღდგომის. ჩემი რწმენა ბუდიზმის გავლენას განიცდის, მას ძალიან მივეჯაჭვე. მარტივად გვაჩვენებს, როგორ შეიძლება არსებობდეს რელიგია ღმერთის გარეშე და რომ ასე უკეთესიც კია. ამის ნაცვლად აწმყოზე, ცხოვრების თითოეულ წამზე, ადამიანის ფიქრის წესზე, ქცევაზე, სიყვარულზე, თანაგრძნობაზე, თვითის დაძლევასა და რეალობასა და ილუზიას შორის განსხვავების დანახვაზე შეგიძლია კონცენტრირდე.
ჟან-პოლ სარტრზე წიგნი დაწერეთ, სადაც აღწერთ მორალური ავტორიტეტის ნგრევას, რელიგიის ქრობას და ქაოსის განცდას.
წიგნი სარტრის ეპოქიდანაა. ომის დასრულების შემდეგ გამაოგნებელი პოპულარობა მოიპოვა. მისი გავლენით ფილოსოფიით უამრავი ადამიანი დაინტერესდა. ომი იმდენად საზარელი, ხოლო ჰიტლერის რეჟიმი იმდენად საზარელი იყო, რომ ხალხს სულიერება მოსწყურდა. სარტრის ეგზისტენციალური ფილოსოფია კი თავისუფლების სრული განცდით და შეზღუდვათა დაძლევისკენ მოწოდებით ჰეროიკულ ეთიკად მოევლინათ. ამან ბევრი ადამიანი შთააგონა. ჩემზეც თავისებური გავლენა ჰქონდა, თუმცა მის იდეებს ბოლომდე არ ვიზიარებ.
მაინტერესებს, რა აზრის ხართ საკუთარ მიღწევებზე?
როგორც წესი, საკუთარ ქმედებებს ყველა უუცხოვდება. ამავდროულად, ყველას ეშინია, რომ ვეღარ შეძლებს წარსული მიღწევის გამეორებას. არ ვიცი. ჩემი ხედვით, ხელოვანები აწმყოში ცხოვრობენ. მართლა. ანუ დაივიწყეთ წარსული და რა გაგიკეთებიათ და იფიქრეთ მხოლოდ იმაზე, რისი გაკეთებაც მომავალში გსურთ. მთავარი ესაა. ნებისმიერ მწერალს სასოწარკვეთაში აგდებს, ვინმე თუ ეტყვის, რომ ყველაზე მეტად მისი პირველი რომანი უყვართ. გული მეწურება ამას როცა მეუბნებიან. გამოდის, მას შემდეგ დაღმართს დავდგომივარ.
რა თქვა რომანისგან განსხვავებული „შავი პრინცის“ პიესამ?
თეატრი სულ სხვა სამყაროა. რომანისტებს უხარიათ, როცა საკუთარი ნამუშევრის სცენაზე ხილვის შესაძლებლობა ეძლევათ; როცა მათი სიტყვები ხმამაღლა ჟღერდება. მაგრამ პიესას სტრიქონები ქმნის და ასეც უნდა იყოს… ხალხიც ხომ ამ ხიბლით ესწრება სპექტაკლს. რატომ არ დგებიან და არ მიდიან? პიესის დაწერა მარტივი არაა. ამ საქმეში სპეციფიკური მაგიის ხელი ურევია.
თეატრთან ჩემი პირველი შეხება ძალიან სასიამოვნო აღმოჩნდა, რახან ჯ. ბ. პრისტლთან ვმუშაობდი. მითხრა, ეს სულ სხვა თამაშია, ცოტას თუ ხელეწიფება აქ წარმატებას მიღწევაო. მარტივი რომ იყოს, ყველა იზამდა. ძალიან რთულია საკუთარი პერსონაჟები და რომანის ქსოვილი სტრიქონებამდე, მოკლე მონოლოგებსა და მსახიობთა მოქმედებამდე დაწნიხო. ამ ორ მედიუმს ერთმანეთს ვერც შეადარებ. პიესა ლექსს უფრო ჰგავს.
შეგიძლიათ თქვენს შემოქმედებაში მხატვრებსა და ნახატებზეც გვიამბოთ?
ვიზუალური ხელოვნება ძალიან მიტაცებს. მხატვრობაზე უფრო ხშირად ვწერ, ვიდრე მუსიკაზე, რადგან უფრო მეტი ვიცი. ჩემს ტექსტებში მუსიკა მხოლოდ სიმღერის სახით ჩნდება, ესეც დედას გავლენით. მხატვრობა მიყვარს. ნახატთა ჭვრეტა მხიბლავს. ერთ დროს მეც მსურდა მეხატა. მუსიკაც მიყვარს, მაგრამ, მხატვრობისგან განსხვავებით, მისი არ მესმის.
მხატვრებზეც ბევრი ვიცი. ზოგჯერ, თუ იღბალმა ინება, მწერლის ინტერესები და განცდები პერსონაჟებსაც შეეყრებათ ხოლმე. თუმცა, უცხო გატაცებებით შეპყრობილი პერსონაჟების გამოგონება ძალიან რთული, საშიში საქმიანობაა. […]
გამოქვეყნებამდე ტექსტებს თქვენს მეუღლეს თუ აკითხებთ?
არა, სანამ არ დაიბეჭდება, არც ნახულობს. შიგა და შიგ, დახმარებისთვის მივმართავ ხოლმე, რომ ამიხსნას, მაგალითად, რევოლვერი როგორ მუშაობს.
რედაქტორს თუ აჩვენებთ დასრულებამდე?
არა. სანამ არ დავასრულებ, რჩევასაც არ ვეკითხები.
თქვენი აზრით, შვილები მწერლის თავისუფლებას ზღუდავენ?
ოჰ, არა. არაერთი მაგალითი არსებობს, ამის საპირისპიროს დასამტკიცებლად. ცხადია, ქალებს უჭირთ ოჯახისა და სამსახურის შეთავსება. მაგრამ, რაღაც მხრივ, მწერლობა ამ დილემას აადვილებს, რახან ძირითადად სახლში გიწევს ყოფნა. არა მგონია, რომ ეს გადაუჭრელი პრობლემა იყოს.
რომელ თანამედროვე მწერალს სცემთ პატივს?
თანამედროვე მწერლებს დიდად არ ვკითხულობ. მაგრამ, მაგალითად, კუნდერას „ყოფის აუტანელმა სიმსუბუექემ“ ფრიად ნასიამოვნები დამტოვა. ასევე, მომხიბლა იშიგუროს რომანმა „იქ, საიდანაც გორაკები ჩანს“. […]
რა გავლენა გსურთ, რომ თქვენ წიგნებს მკითხველზე ჰქონდეს?
მინდა კითხვით ისიამოვნონ. კარგად წასაკითხი რომანი კაცობრიობის საჩუქარია. უმანკო თავშესაქცევს გაძლევს ნებისმიერი რომანი, რომელსაც შეუძლია ადამიანი თავის განსაცდელსა და ტელევიზორს მოსწყვიტოს ან შეიძლება ცხოვრებაზე, პერსონაჟებსა და მორალზეც კი ჩააფიქროს.
ამიტომ მინდა, ხალხმა იკითხოს. ასევე მინდა, რომ გამიგონ. მიუხედავად იმისა, რომ ზოგი რომანი მარტივი შესაცნობი არაა, მაინც მინდა, უხეში გაუგებრობები თავიდან ავირიდო. მაგრამ საბოლოოდ, ლიტერატურა იმისთვისაა, რომ ისიამოვნო და მთლიანად ამ განცდაში ჩაიკარგო.
თქვენს იდეალურ მკითხველს როგორ აღწერდით?
ყველა, ვისაც კარგი ამბავი უყვარს მისასალმებელი და ღირსეული მკითხველია. იდეალური კი ისაა – ვისაც კარგი, მხიარული ამბავი უყვარს და წიგნსა თუ მორალურ დილემებზე ფიქრი სიამოვნებს.
თქვენი აზრით, კარგი ამბავი რომანისთვის ესენციურია?
ხელოვნების ამ ფორმის ერთ-ერთი მთავარი ხიბლი და მისი განცდის ძირითადი გზაა. მის გარეშე, ძალიან რთულია, რომანი წასაკითხად ღირდეს. ამბის გარეშე ვერც გადარჩება. წიგნი შეიძლება იყო „რთული“, მაგრამ ამბავი მკითხველს გზას გაუკვალავს, ბოლო ფურცლამდე მიიყვანს და პირველთან დაბრუნების სურვილსაც კი გაუჩენს. ამბავი ხომ ადამიანის აზროვნების ფუნდამენტური ფორმაა.
© არილი