იხილეთ ინტერვიუს პირველი ნაწილი
თქვენი აზრით, ავტორისთვის სხვა მწერლების წრეში ყოფნისას მიღებული ინტელექტუალური სტიმული მნიშვნელოვანია?
უდავოდ.
ოციანი წლების პარიზში სხვა მწერლებთან და ხელოვანებთან ასეთი „ერთიანობის“ განცდა თუ გქონდათ?
არა. საერთო წრისადმი მიკუთვნებულობის განცდა არ იყო. ერთმანეთს პატივს ვცემდით. პირადად მე ბევრ მხატვარს ვცემდი პატივს, ზოგს ჩემ ხელას,ზოგს უფროსს – გრის, პიკასოს, ბრაკს, მონეს (მაშინ ცოცხალი იყო), და ცოტა მწერალსაც: ჯოისს, ეზრას, შტაინის კარგ შემოქმედებას…
თუ შეგიმჩნევიათ, რომ თქვენს ნაწერზე ზეგავლენას ახდენს წიგნები, რომლებსაც მუშაობის დროს კითხულობთ?
არა, რაც ჯოისმა „ულისე“ დაამთავრა. არც მისი გავლენა ყოფილა პირდაპირი. უბრალოდ, იმ დრო, როცა ჩვენთვის ნაცნობი სიტყვების გამოყენება გვეკრძალებოდა და თითოეული სიტყვისთვის უნდა გვებრძოლა, ყველაფერი სწორედ მისი შემოქმედების გავლენამ შეცვალა – შეზღუდვებისგან გაგვათავისუფლა.
შესაძლებელია წერაზე მწერლებისგან რამე ისწავლო? გუშინ მეუბნებოდით, რომ, მაგალითად, ჯოისს წერაზე საუბარი ეჯავრებოდა.
საკუთარი პროფესიის ადამიანებთან ერთად, ჩვეულებრივ, სხვა მწერლების წიგნებზე საუბრობ. რაც უფრო კარგია ავტორი, მით ნაკლებად განიხილავს თემას, თუ როგორ წერს თვითონ. ჯოისი დიდი მწერალი იყო და მხოლოდ იდიოტებს თუ აუხსნიდა, რას აკეთებდა. სხვა ავტორები, რომლებსაც ის პატივს სცემდა, ამას თავადაც მიხვდებოდნენ მისი წიგნების წაკითხვისას.
ბოლო წლებში, როგორც ჩანს,სხვა მწერლებთან ურთიერთობას თავს არიდებთ. რატომ?
საქმე უფრო რთულადაა. მწერლობაში რაც უფრო შორს შეტოპავ, მით უფრო მარტო რჩები. ბევრი შენი ძველი და საუკეთესო მეგობარი ცოცხალი აღარაა. სხვებსაც შორდები. პირისპირ იშვიათადღა თუ შეხვდები. მაგრამ ეკონტაქტები წერისას, თითქოს ისევ ერთად ისხდეთ ნაცნობ კაფეში. კომიკურ, ზოგჯერ მხიარულად უხამსო და უპასუხისმგებლო წერილებს ცვლით, რაც თითქმის ისეთივე კარგია, როგორც საუბარი. მაგრამ უმეტესად მაინც მარტო ხარ, რადგან შენი პროფესია ამას მოითხოვს და დროც სულ უფრო და უფრო აღარ გყოფნის. დროის ფლანგვა კი უპატიებელი ცოდვის ჩადენას უდრის.
თქვენი თანამედროვეების ზეგავლენაზე რას იტყოდით? რა იყო გერტრუდა შტაინის წვლილი? ან ეზრა პაუნდის, მაქსველ პერკინსის?
ვწუხვარ, რეტროსპექტიული ანალიზი კარგად არ გამომდის. ასეთი საკითხების დასადგენად არსებობენ ლიტერატურული და არალიტერატურული ექსპერტები. მის შტაინი საკმაოდ ვრცლად და ბევრი უზუსტობით წერდა ჩემს შემოქმედებაზე საკუთარი ზეგავლენის შესახებ. მისთვის ამის გაკეთება აუცილებელი იყო, მას შემდეგ, რაც „აღმოხდების მზე“-ს წყალობით დიალოგების წერა ისწავლა. მე ის ძალიან მიყვარდა და ჩინებულად მივიჩნიე, საუბრების წერის ოსტატობას რომ დაეუფლა. მე ხომ სულ ვსწავლობდი გინდ ცოცხლებისგან და გინდ მკვდრებისგან, ამიტომ ვერც წარმოვიდგენდი, რომ გერტრუდაზე ეს ასე ცუდად თუ იმოქმედებდა. სხვა მხრივ ხომ ისედაც ძალიან კარგად წერდა. ეზრა ღრმად ინტელექტუალურად იცნობდა საკითხებს, რომლებშიც კარგად ერკვეოდა. მაგრამ ასეთი საუბარი არ გღლით? ლიტერატურული ჭორების გაცვლა უკანა ეზოში 35 წლის წინანდელი ბინძური ტანსაცმლის რეცხვისას საძაგლობაა. სულ სხვა საქმეა, ვინმეს მთელი სიმართლის მოყოლა რომ ეცადა. ამას რაღაც ღირებულება ექნებოდა. ახლა კი აჯობებს გერტრუდას მადლობა გადავუხადო ყველაფრისთვის, რაც მისგან სიტყვების აბსტრაქტული ურთიერთობის შესახებ ვისწავლე, ვთქვა, როგორ მიყვარდა; კიდევ ერთხელ დავადასტურო ჩემი ერთგულება ეზრსადმი, როგორც დიდი პოეტისა და ერთგული მეგობრისადმი; და აღვნიშნო, რომ იმდენად ძვირფასი იყო ჩემთვის მაქსველ პერკინსი, რომ ჯერაც ვერ შევეგუე მის გარდაცვალებას. არასდროს უთხოვია ჩემი ნაწერები შემეცვალა, გარდა იმ სიტყვების ამოღებისა, რომელთა დაბეჭდვაც მაშინ იკრძალებოდა. ცარიელ სივრცეებს ვტოვებდით, და ყველა ხვდებოდა ტექსტს რომელი სიტყვები აკლდა. ჩემთვის ის არა რედაქტორი, არამედ ბრძენი მეგობარი და შესანიშნავი თანამოსაუბრე იყო. მომწონდა როგორც ეხურა ქუდი და ტუჩებს როგორ უცნაურადაც ამოძრავებდა.
თქვენს ლიტერატურულ წინაპრებად ვინ მიგაჩნიათ – ყველაზე ბევრი ვისგან ისწავლეთ?
მარკ ტვენი, ფლობერი, სტენდალი, ბახი, ტურგენევი, ტოლსტოი, დოსტოევსკი, ჩეხოვი, ენდრიუ მარველი, ჯონ დონე, მოპასანი, კიპლინგის კარგი შემოქმედება, თორო, კაპიტანი მარიატი, შექსპირი, მოცარტი, კევედო, დანტე, ვირგილიუსი, ტინტორეტო, ჰიერონიმუს ბოსხი, ბრიუგელი, პატინირი, გოია, ჯოტო, სეზანი, ვან გოგი, გოგენი, სან ხუან დე ლა კრუზი, გონგორა – ყველას გახსენებას მთელი დღე დასჭირდება. შემდეგ კი ისე გაიჟღერებს, თითქოს თავი განათლებულ კაცად მომაქვს, ვინც რეალურად არ ვარ, ნაცვლად იმ ხალხის ჩამოთვლისა, ვინც ჩემს ცხოვრებასა და შემოქმედებაზე გულწრფელად დიდი ზეგავლენა მოახდინა. კითხვა მოსაწყენი არაა, პირიქით, თუმცა დაფიქრება სჭირდება. ჩამონათვალში მხატვრებიც გამოვურიე, რადგან მათგანაც იმდენივეს ვსწავლობ წერაზე, რამდენსაც მწერლებისგან. მკითხავთ, როგორო, რის ახსნასაც კიდევ ერთი დღე დასჭირდება. ხოლო კომპოზიტორებისა და ჰარმონიის შემთხვევაში, პასუხი ისეც აშკარაა.
ოდესმე მუსიკალურ ინსტრუმენტზე თუ დაგიკრავთ?
ჩელოზე ვუკრავდი. დედაჩემმა სკოლიდან მთელი ერთი წელი გამომიყვანა, მუსიკა და პოლიფონიური წყობა რომ მესწავლა. ფიქრობდა, რომ ნიჭი მქონდა, რაც სიმართლეს საერთოდ არ შეესაბამება. ერთად კამერულ მუსიკას ვუკრავდით – დედა პიანინოზე, ჩემი და ვიოლაზე და ვიღაც ვიოლინოს დასაკრავად შემოგვემატა. მეეჭვება, ჩელოს ამ დედამიწაზე ვინმე ჩემზე ცუდად უკრავდეს. თავისთავად, იმ წელს სხვა საქმეებითაც ვიყავი დაკავებული.
ჩამოთვლილ ავტორთა შემოქმედებას თუ უბრუნდებით ხოლმე? ტვეინს, მაგალითად?
ტვეინის შემთხვევაში 2-3 წელი უნდა მოიცადო, რადგან ზედმეტად კარგად გამახსოვრდება. შექსპირის ზოგ ნაწარმოებს ყოველ წელს ვკითხულობ. „მეფე ლირს“ ყოველთვის – მახალისებს.
გამოდის კითხვა თქვენთვის მუდმივი საქმიანობა და სიამოვნების წყაროა.
წიგნებს ყოველთვის ვკითხულობდი – რამდენზეც ხელი მიმიწვდებოდა. მჭირდებიან, რომ სულ ფორმაში ვიყო.
ხელნაწერებს თუ კითხულობთ ხოლმე?
სარისკო საქმეა თუ ავტორს პირადად თუ არ იცნობ. რამდენიმე წლის წინ პლაგიატის ბრალდებით მიჩივლა ერთმა კაცმა, რომელიც ირწმუნებოდა, რომ „ვის უხმობს ზარი“ დავწერე მისი გამოუქვეყნებელი სცენარის მიხედვით, რომელიც რომელიღაც ჰელოუინის წვეულებაზე წაიკითხა. როგორც ამბობს, იქ ვიყავი. ყოველ შემთხვევაში, სტუმრების სიაში ვიღაც „ერნი“ ეწერა, რაც მილიონი დოლარის საჩივრის შესატანად მისთვის საკმარისი აღმოჩნდა. ამავდროულად ორ კინოფილმსაც უჩივლა, იმავე სცენარის პლაგიატის ბრალდებით. სასამართლოში მივედით და, ცხადია, საქმე მოვიგეთ. კაცი კი გაკოტრდა.
შეგვიძლია სიას დავუბრუნდეთ და ერთ-ერთ მხატვარზე ვისაუბროთ – მაგალითად, ჰიერონიმუს ბოსხზე? კოშმარული სიმბოლიზმი მის ნახატებში, ერთი შეხედვით, თქვენი შემოქმედებისგან ძალიან შორსაა.
კოშმარები მეც მაქვს და სხვების კოშმარებსაც ვიცნობ. მაგრამ მათი ჩაწერა არაა საჭირო. შეგიძლია, შენი ცოდნის ნაწილს ყურადღება არ მიაქციო და ტექსტებში ის მაინც გამოჩნდება, წიგნის ხარისხსაც განსაზღვრავს. ასევე არსად დაიმალება, თუ ყურადღება არ მიაქცევ იმას, რაც არ იცი – ნაწერში ხვრელებად აისახება.
შეიძლება ითქვას, რომ ამ სიის ხელოვანთა შემოქმედების კარგად ცოდნა იმ „ჭას“ ავსებს, რომელზეც უწინ საუბრობდით? თუ მათი შესწავლა გაცნობიერებულად გეხმარებათ სამწერლობო ტექნიკის დახვეწაში?
ისინი ხედვის, სმენის, ფიქრის, განცდისა თუ უგრძნობლობის, და წერის სწავლის პროცესის ნაწილნი არიან. ჭა კი იქაა, სადაც შენი – „საწვავი“. არავინ იცის ის რისგან შედგება, პირველ რიგში შენ. მხოლოდ ის უწყი გაქვს თუ არა. ან რომ უნდა ელოდო, სანამ დაგიბრუნდება.
თქვენს რომანებში სიმბოლოების არსებობას აღიარებდით?
ალბათ, არის სიმბოლოები, რახან კრიტიკოსებს მათი პოვნა არასდროს უჭირთ. თუ შეიძლება, არ მიყვარს მათზე საუბარი და არც მსგავს კითხვებზე პასუხის გაცემა. წიგნებისა და მოთხრობების დაწერა, მათი ახსნისა და ანალიზის თხოვნების გარეშეც, უკვე საკმაოდ რთული საქმეა. ასევე ინტერპრეტატორებს ხელმოცარულს ტოვებს. თუ 5 ან 6 კარგი ინტერპრეტატორი ჯერაც ორჭოფობს, მე რატომ უნდა ჩავერიო? წაიკითხეთ ჩემი ნაწარმოებები კითხვის სიამოვნებისთვის. რასაც მიაგნებთ იქნება საზომი იმისა, თუ თავად რა შემატეთ წიგნს.
[…]
მახსოვს, ერთხელ აღნიშნეთ, რომ მწერლისთვის სახიფათოა წიგნზე მისი წერის პროცესში ილაპარაკოს, რადგან შეიძლება ყველაფერი „ამოთქვას“. რატომ? გეკითხებით მხოლოდ იმიტომ, რომ არაერთი ავტორი ვიცით: ტვეინი, უაილდი, თურბერი, სტეფენსი გამახსენდნენ, რომლებიც ტექსტებს მსმენელზე მოსინჯვის მეთოდით ასწორებდნენ.
მეეჭვება ტვეინს „ჰეკლბერი ფინი“ მსმენელზე მოესინჯოს. თუ ასე ქნა, ალბათ, აუდიტორიამ კარგი ადგილები ამოაღებინა და ცუდები ჩაამატებინა. უაილდზე კი მისი ნაცნობები ამბობდნენ, რომ უკეთესი მოსაუბრე იყო, ვიდრე მწერალი. სტეფენსიც უკეთ საუბრობდა, ვიდრე წერდა. ხანდახან ამბებს, რომლებსაც ჰყვებოდა, გინდ კალმით თუ გინდ სიტყვით, ძნელად თუ დაიჯერებდა კაცი. როგორც გავიგე, წლების განმავლობაში ბევრის შინაარსიც კიდეც შეცვალა. და თუ თურბერი ისევე კარგად საუბრობდა, როგორც წერდა, ყველაზე ნაკლებად მოსაწყენი, უდიდესი ორატორი იქნებოდა. ჩემი ნაცნობებიდან კაცი, რომელიც ყველაზე კარგად საუბრობს საკუთარ საქონელზე და აქვს ყველაზე სასიამოვნო და ბოროტი ენა, არის ხუან ბელმონტე, მატადორი.
შეგიძლიათ გვითხრათ, თქვენი უნიკალური სტილის ჩამოყალიბებას რამხელა ძალისხმევა დასჭირდა?
ამ კითხვაზე პასუხის გაცემას ძალიან დიდი დრო, დღეები დასჭირდება და ბოლოს იმდენად შეცბუნებული დარჩებით, რომ წერას ვეღარც შეძლებთ. მხოლოდ იმას ვიტყვი, რომ ის, რასაც მოყვარულები სტილს უწოდებენ, როგორც წესი, მხოლოდ გარდაუვალი უხერხულობაა, რომელიც რაღაც არ არსებულის შექმნის პირველ მცდელობას მოჰყვება. თითქმის არცერთი ახალი კლასიკა, ძველს არ ჰგავს. თავიდან ადამიანები მხოლოდ ამ უხერხულობას ამჩნევენ. ზოგს ის სტილი ჰქონია და ბევრი ცდილობს მათ გადაღებას, მიბაძვას. რაც დასანანია.
ერთხელ მომწერეთ, რომ შეგვიძლია ბევრი რამ ვისწავლოთ იმ მარტივი გარემოებებიდან, რომლებშიც მხატვრული ლიტერატურა იწერება. ამას „მკვლელების“ შემთხვევაშიც იტყოდით? როგორც ვიცი, ის „ათ ინდიელი“ და „დღეს პარასკევია“ ერთ დღეს დაწერეთ. და თქვენს პირველ რომან „აღმოხდების მზე“-ზე რას იტყვით?
მოდი ვნახოთ. „აღმოხდების მზე“ ვალენსიაში დაიწყო, ჩემს დაბადების დღეზე, 21 ივლისს. მე და ჩემი მეუღლე ვალენსიაში ადრე ჩავედით, რომ 24 ივლისის ფესტივალისთვის კარგი ბილეთები გვეშოვა. ყველა ჩემს თანატოლს რომანი უკვე დაეწერა, მე კი ერთი პარაგრაფისთვისაც ვერ მომეყარა თავი. ასე, რომ დავიწყე წიგნის წერა ჩემს დაბადების დღეზე, მთელი ფესტივალი ვწერდი, საწოლში, დილით, მადრიდში, ყველგან. მადრიდში ფესტივალი არ იყო, ოთახში კი საწერი მაგიდა გვქონდა. მეც დიდ ფუფუნებაში ვწერდი, მაგიდაზე ან ბარში სასტუმროს მახლობლად. შემდეგ წერისთვის ძალიან დაცხა და ჰენდეიში გადავინაცვლეთ. დიდ, ლამაზ სანაპიროზე ერთ პატარა, იაფფასიან სასტუმროში გავჩერდით და ამჯერად იქ გავაგრძელე პროდუქტიულად მუშაობა. შემდეგ პარიზის ბინაში, მუშაობის დაწყებიდან 6 კვირის თავზე, პირველი ვერსია დავასრულე. მონახაზი პროზაიკოს ნათან ეშს ვაჩვენე, რომელსაც მაშინ ძლიერი აქცენტი ჰქონდა და მითხრა: „ჰემ, რას ამბობ, რომანი დაწერე? რომანი, ჰაჰ. ჰემ, შენ სამოგზაურო წიგნს წერ“. ნათანის კომენტარის გამო სასოწარკვეთას არ მივცემივარ და პირველი მონახაზი ჩავასწორე.
ხოლო მოთხრობები, რომლებიც ახსენეთ, 16 მაისს მადრიდში დავწერე, როცა სან ისიდროს ხარების ბრძოლა ძლიერი თოვის გამო გადაიდო. ჯერ დავწერე „მკვლელები“, რომელზეც მუშაობა დაწყებული მქონდა, თუმცა დასრულება არ გამომდიოდა. ლანჩის შემდეგ გასათბობად საწოლში ჩავწექი და „დღეს პარასკევია“ დავწერე. იმხელა ენერგია მქონდა, ვფიქრობდი რომ გავგიჟდი, კიდევ 6 სხვა ამბავსაც დავწერდი. ჩავიცვი, ხარების ბრძოლის ძველ კაფეში წავედი, ყავა დავლიე, დავბრუნდი და დავწერე „ათი ინდიელი“. ამ ამბავმა ძალიან დამანაღვლიანა, ამიტომ ცოტა ბრენდი დავლიე და დავიძინე.
[…]
© არილი