იხილეთ ინტერვიუს პირველი და მეორე ნაწილები
მოთხრობის დაწერამდე მისი კონცეფცია გონებაში რამდენად სრულყოფილად წარმოგიდგებათ? თუ თემა, სიუჟეტი და პერსონაჟები წერის პროცესთან ერთად იცვლებიან?
ზოგჯერ იცი ამბავი, ზოგჯერ კი პროცესში იგონებ და წარმოდგენა არ გაქვს, ბოლოს რა გამოვა. მოძრაობაში ყველაფერი იცვლება. მოთხრობას კი სწორედ ეს დინამიკა ქმნის. ზოგჯერ დინება ისეთი ნელია, თითქოს არცაა. თუმცა როგორც ცვლილება, ისე მოძრაობა გარდაუვალია.
რომანებსაც ასე წერთ? თუ ჯერ ადგენთ გეგმას, რომელსაც ზედმიწევნით დაიცავთ?
„ვისთვის რეკენ ზარები?“ იყო პრობლემა, რომლის გადაჭრასაც ყოველ დღე ვცდილობდი. პრინციპში, ვიცოდი, რაც მოხდებოდა. მაგრამ მაინც ამბავს ყოველ დღე წერისას ვთხზავდი.
„აფრიკის მწვანე ქედები“, „ქონა თუ არქონა“, „მდინარის გადაღმა და ხეებს შორის“, თითოეული ჯერ მოთხრობად დაწერეთ და შემდეგ აქციეთ რომანად? თუ ასეა, ეს ორი ფორმა იმდენად თუ ჰგავს ერთმანეთს, რომ მწერალმა მოახერხოს ერთიდან მეორეზე მიდგომის ცვლილების გარეშე გადასვლა?
არა, ასე არაა. „აფრიკის მწვანე ქედები“ რომანი არაა. დავწერე, როგორც აბსოლუტური და ჭეშმარიტი წიგნის შექმნის მცდელობა რათა მენახა, ქვეყნის ფორმა და ერთი თვის გამოცდილება ფანტაზიისთვის კონკურენციის გაწევას თუ შეძლებდა. მას შემდეგ დავწერე ორი მოთხრობა: „კილიმანჯაროს თოვლიანი მთა“ და „ფრენსის მაკომბერის ხანმოკლე ბედნიერება“ – ისტორიები, რომლებიც გამოვიგონე იმავე ხანგრძლივი სანადირო მოგზაურობის დროს შეძენილი ცოდნისა და გამოცდილებიდან. ხოლო „ქონა თუ არქონა“ და „მდინარის გადაღმა და ხეებს შორის“, ორივე ჯერ დავწერე მოთხრობად.
ერთი ლიტერატურული პროექტიდან მეორეზე გადასვლა გიადვილდებათ? თუ ერთის დამთავრებამდე გიჭირთ მეორის დაწყება?
ფაქტი, რომ ამ კითხვებზე პასუხის გასაცემად სერიოზულ საქმეს მოვწყდი ამტკიცებს, რომ იმდენად სულელი ვარ, მკაცრი სასჯელი მომიხდებოდა. დავისჯები კიდეც, არ იღელვოთ.
სხვა მწერლებთან კონკურენციაში თუ შედიხართ?
არასდროს. უწინ, ვცდილობდი მეწერა ზოგიერთ გარდაცვლილ მწერალზე უკეთ, რომელთა ფასეულობაშიც ეჭვი არ მეპარებოდა. თუმცა, უკვე დიდი ხანია უბრალოდ ვცდილობ ვწერო იმდენად კარგად, რამდენადაც შემიძლია. ზოგჯერ კი ბედი მწყალობს და ჩემს შესაძლებლობებს გადავაჭარბებ ხოლმე.
როგორ ფიქრობთ, მწერლის ძალა წლების მატებასთან ერთად მცირდება? „აფრიკის მწვანე ქედებში“ აღნიშნავთ, რომ ამერიკელი მწერლები რაღაც ასაკის შემდეგ „დედა ჰაბარდებად“ იქცევიან ხოლმე.
ამაზე არ ვფიქრობ. თუ შენი საქმე იცი, იმდენ ხანს შეძლებ მის კეთებას, რამდენ ხანსაც გონება გაგიძლებს. რა წიგნიც ახსენეთ, თუ დააკვირდებით, დაინახავთ, რომ ამერიკულ ლიტერატურაზე უიუმორო ავსტრიელი პერსონაჟით ვლაპარაკობდი, რომელიც, ჩემი სურვილის მიუხედავად, არ ჩუმდებოდა. უბრალოდ, დიალოგი კეთილსინდისიერად ჩავიწერე, რაიმე უკვდავი განცხადებები არ გამიკეთებია.
პერსონაჟებზე არ გვისაუბრია. თქვენს ყველა გმირს რეალური ცხოვრებიდან პროტოტიპი თუ მოეძებნება?
რა თქმა უნდა, არა. ზოგი რეალური ცხოვრებიდანაა, მაგრამ ძირითადად საკუთარი ცოდნის, გაგებისა და გამოცდილებიდან ადამიანებს თავად ვთხზავ.
შეგიძლიათ, რეალური ადამიანების გამოგონილ პერსონაჟებად ქცევის პროცესზე რამე გვითხართ?
ეს რომ ავხსნა, პასუხი ცილისმწამებელთა ადვოკატების სახელმძღვანელოდ იქცევა.
ფორსტერის მსგავსად, „ბრტყელ“ და „სრულ“ პერსონაჟებს თუ განასხვავებთ?
ვინმეს თუ აღწერ, ფოტოსურათივით ბრტყელი გამოვა, რაც, ჩემი გამოსახედიდან, წარუმატებლობაა. მაგრამ თუ შენი ცოდნის მიხედვით შეთხზავ, მაშინ ყველანაირი განზომილება ექნება.
თქვენი რომელი პერსონაჟის მიმართ ხართ განსაკუთრებული სიმპათიით განწყობილი?
სია ძალიან გრძელია.
მაშინ, თქვენი წიგნების კითხვა თუ გსიამოვნებთ – იმ განცდის გარეშე, რომ რაღაცები ჩასასწორებელია?
როცა წერა მიჭირს გუნების გამოსაკეთებლად ვკითხულობ ხოლმე და მახსენდება, რომ ეს საქმე მარტივი არც არასდროს ყოფილა და ზოგჯერ შეუძლებელთანაც ძალიან ახლოს იდგა.
პერსონაჟებს სახელებს როგორ ურჩევთ?
რამდენად კარგადაც შემიძლია.
წიგნის სათაური ამბავზე მუშაობისას გაფიქრდებათ?
არა. მოთხრობის ან რომანის დასრულების შემდეგ სათაურების ჩამონათვალს ვაკეთებ – ზოგჯერ ასამდეც ავდივარ. შემდეგ სუსტებს გამოვრიცხავ, ხანდახან ყველას.
ასე იქცევით მაშინაც, როცა დასახელებას თავად ტექსტი გთავაზობთ? მაგალითად, „გორაკები როგორც თეთრი სპილოების“ შემთხვევაში.
დიახ. სათაური ყოველთვის ბოლოს მოდის. გოგონა გავიცანი პრუნიერში, სადაც ლანჩამდე ხამანწკების საჭმელად წავედი. ვიცოდი, რომ აბორტის გაკეთებას აპირებდა. ამაზე არ გვისაუბრია, მაგრამ სახლში მისვლამდე ამბავი მომაფიქრდა, ლანჩი გამოვტოვე და შუადღემდე ვწერე.
ანუ, თუ არ წერთ, გამუდმებით აკვირდებით და გამოსადეგ მასალას ეძებთ.
ნამდვილად. მწერლისათვის დაკვირვების შეწყვეტა კარიერული თვითმკვლელობაა. მაგრამ არაა საჭირო ამ პროცესს აცნობიერებდეს ან იქვე განსჯიდეს, რას როგორ გამოიყენებს. შეიძლება, ეს დამწყებს სჭირდებოდეს. მაგრამ მოგვიანებით, ყველაფერი რასაც ხედავს, დიდი საცავის ნაწილი ხდება. ყოველთვის ვცდილობ აისბერგის პრინციპით ვწერო. წყლის ქვეშ იმალება 7/8 ყველაფრისა, რაც ჩანს. შეგიძლია დაივიწყო ყველაფერი, რაც იცი და ეს აისბერგს მხოლოდ გააძლიერებს. მაგრამ თუ მწერალი რაღაცას არ ცოდნის გამო გამოტოვებს, ამბავში ხვრელები გაჩნდება.
„მოხუცი და ზღვა“ 1000 გვერდიანი რომანი შეიძლებოდა ყოფილიყო, სოფლის ყველა მოსახლე და მათი ცხოვრება, დაბადება, განათლება და ბავშვები მოეცვა. მაგრამ ამას სხვა მწერლები ჩინებულად აკეთებენ. წერისას კი გზღუდავს ყველაფერი, რასაც სხვამ უკვე თავი დამაკმაყოფილებლად გაართვა. ამიტომ, შევეცადე სხვაგვარად თხრობა მესწავლა. პირველ რიგში, ამოვიღე ყველაფერი, რაც არ იყო საჭირო მკითხველისთვის გამოცდილების გადასაცემად. ეს ძალიან რთულია და ბევრი მუშაობა დამჭირდა.
ყოველ შემთხვევაში, ტექნიკური დეტალები რომ გამოვტოვოთ, დაუჯერებლად გამიმართლა, რომ მოვახერხე გამოცდილების სრულად გადმოცემა და ეს ვქენი ისე, როგორც უწინ არავის უქნია. იღბლიანი ვარ, რომ კარგი კაცი და კარგი ბიჭი მყავდა და, რომ მწერლებს ასეთი რაღაცები არსებობა დაავიწყდათ. ოკეანე კი ადამიანის მსგავსად იმსახურებს, რომ მასზე წერდნენ – აქაც გამიმართლა. ყველა ისტორია, რაც მეთევზეთა სოფლიდან ვიცოდი, გამოვტოვე. მაგრამ ცოდნა არის ის, რაც აისბერგს აყალიბებს.
არჩიბალდ მაკლიშმა ისაუბრა მკითხველისთვის გამოცდილების გადაცემის მეთოდზე, რომელიც მისი თქვით, თქვენ შექმენით ბეისბოლის თამაშების გაშუქებისას Kansas City Star-ის დღეებში. თქვა, რომ განცდა მარტივად გადმოიცემა მცირე დეტალებით, რომლებიც მკითხველს ქვე-ცნობიერული ცოდნის გაცნობიერებაში ეხმარება და შედეგად ხატავს მთელს…
ანეკდოტი აპოკრიფულია. Star-სთვის ბეისბოლზე არაფერი დამიწერია. არჩი იმის იხსენებდა, 1920-იან წლებში ჩიკაგოში სწავლას რომ ვცდილობდი და შეუმჩნეველ საგნებს რომ ვეძებდი, რაც რაღაც ემოციებს აღძრავდა, მაგალითად: ხელთათმანი აუტფილდერმა ისე რომ ისროლა, რომ არც მიუხედავს სად დავარდებოდა; აჟიოტაჟიდან ახლახან გამოსული ჯეკ ბლექბერის განაცრისფერებული კანი, რომელიც ყველამ იქამდე შეამჩნია, ვიდრე გაიგებდნენ მის თავს რა მოხდა. ადამიანი ჯერ ასეთ დეტალებს ამჩნევს და ამბავს კი შემდეგ იგებს.
ისეთი სიტუაციები თუ აღგიწერიათ, რომლებიც პირადად არ გამოგიცდიათ?
უცნაური კითხვაა. პირად ცოდნაში საკუთარ ტყავზე გამოცდას გულისხმობთ? ამ მხრივ, პასუხი დადებითია. კარგი მწერალი არაფერს აღწერს. ის იგონებს ან თხზავს თავისი თუ სხვისი გამოცდილების ცოდნიდან. ზოგჯერ რაღაცები ამოუხსნელი მიზეზებითაც იცის, შესაძლოა დავიწყებული რასობრივი ან ოჯახური მემკვიდრეობიდან. შინაურ მტრედს ფრენას ხომ არავინ ასწავლის; მებრძოლი ხარი საიდან იღებს თავის სიმამაცეს ან მონადირე ძაღლი – თავის მაძებარ ცხვირს? იმავე საკითხებს ვუტრიალებთ, რაზეც მადრიდში ვსაუბრობდით, როცა არ დამეჯერებოდა.
რამდენად უნდა გაუუცხოვდეთ გამოცდილებას, რომ მასზე გამოგონილი ტერმინებით წეროთ? მაგალითად, აფრიკის ავიაკატასტროფებს, რომლებშიც მონაწილეობდით?
გამოცდილებას გააჩნია. შენში რაღაც ნაწილი დასაწყისიდანვე დისტანციიდან აღიქვამს მოვლენას, მეორე კი ძალიან ჩართულია. არა მგონია რამე წესი იყოს, რამდენი დღის შემდეგ უნდა დაწერო. გააჩნია, სიტუაციის აღდგენის საკუთარ შესაძლებლობებს რამდენად კარგადაა ინდივიდი მორგებული. რა თქმა უნდა, გაწვრთნილი მწერლისთვის ფასეულია ცეცხლმოკიდებულ თვითმფრინავში ჯდომა. ბევრ მნიშვნელოვან დეტალს ძალიან სწრაფად სწავლობს, რომლებსაც გამოიყენებს თუ გადარჩება.
მწერლისთვის უმნიშვნელოვანესია გადარჩეს. მართალია, ყველას ის უფრო უყვარს, ვინც დიდხანს ვერ ძლებს, რადგან არ უწევთ უყურონ მის გრძელ, მოსაწყენ, შეუპოვარ ბრძოლას, რომელშიც მონაწილეობს იმიტომ, რომ სჯერა რაღაც უნდა მოასწროს სიკვდილამდე. ვინც იღუპება ან მალე ნებდება უფრო საყვარელია, რადგან მათი გაგება უფრო მარტივია. წარუმატებლობა და კარგად შენიღბული სიმხდალე უფრო ადამიანური და ამიტომაც მარტივად გვიყვარდება.
შეიძლება გკითხოთ, რამდენად უნდა აინტერესებდეს მწერალს თავისი დროის სოციალურ-პოლიტიკური პრობლემები?
ყველას თავისი სინდისი აქვს და მისი ფუნქციონირების წესები არ უნდა არსებობდეს. ერთადერთი, რაც პოლიტიკურად მოაზროვნე მწერლების შემთხვევაში დარწმუნებით ვიცით, არის ის, რომ თუ მათი ნამუშევრები ჟამთა სვლას გაუძლებს, კითხვისას მოგიწევთ ყველა პოლიტიკურ დეტალს გადაახტეთ. მათ რიგებში ბევრი მწერალი კიდეც იცვლის პოზიციას, რაც მათთვის და მათი პოლიტიკურ-ლიტერატურული მიმოხილვებისთვის ძალიან ამაღელვებელია. ზოგჯერ საკუთარი შეხედულებების გადაწერაც კი უწევთ… თან სიჩქარეში. შესაძლოა ამას, როგორც ბედნიერებისკენ სწრაფვის ფორმას, პატივი სცე.
სეგრეგაციონალისტ კასპერზე ეზრა პაუნდის პოლიტიკურმა ზეგავლენამ თუ იმოქმედა თქვენს რწმენაზე, რომ პოეტი უნდა გამოუშვან წმინდა ელიზაბეთის საავადმყოფოდან?
არა, სულაც არა. მჯერა, რომ ეზრა უნდა გამოუშვან და მისცენ იტალიაში წერის უფლება იმ ვალდებულებით, რომ თავს შორს დაიჭერს პოლიტიკისგან[1]. მოხარული ვიქნები, ეზრას ციხეში მალე თუ ვიხილავ. დიდი პოეტები არც მაინცდამაინც გოგონების კაი თანამგზავრები ან სკაუტმასტერები არიან და არც ახალგაზრდობაზე აქვთ კარგი ზეგავლენა. რამდენიმე რომ ჩამოვთვალოთ: ვერლენის, რემბოს, შელის, ბაირონის, ბოდლერის, პრუსტის თუ ჟიდის ფიქრი, მანერები და ზნეობა არ უნდა შეუზღუდონ ადგილობრივმა კასპერებმა. დარწმუნებული ვარ, 10 წლის შემდეგ ამ აბზაცს სქოლიო დასჭირდება, რომ მკითხველმა გაიგოს კასპერი ვინაა.
იტყოდით, რომ თქვენს შემოქმედებას რამე დიალექტიკური ჩანაფიქრი უდევს საფუძვლად?
დიალექტიკა ერთ-ერთია იმ სიტყვებიდან, რომლებიც არასწორად გამოყენებით გააფუჭეს. „სიკვდილი შუადღისას“ საინსტრუქციო წიგნია.
ნათქვამია, რომ მწერალი მთელი თავისი შემოქმედებით უტრიალებს მხოლოდ ერთ ან ორ იდეას. თქვენს შემთხვევაში ეს სამართლიანი დაშვებაა?
ეგ ვინ თქვა? ძალიან მარტივად ჟღერს. ვინც თქვა, ალბათ მას ჰქონდა მხოლოდ ერთი ან ორი იდეა.
კარგი, ალბათ, უკეთესი იქნება ასე ვთქვათ: გრაამ გრინმა თქვა, რომ რომანთა წყებას მმართველი ვნება ანიჭებს ერთიანობას. როგორც მახსოვს, თავადაც თქვით, რომ დიდი მწერლობა მოდის უსამართლობის განცდიდან. მიგაჩნიათ, რომ რომანისტზე უნდა დომინირებდეს ამგვარი გრძნობა?
ბატონ გრინს აქვს განცხადებათა გაკეთების უნარი, რაც მე არ გამაჩნია. შეუძლებელია, რომანთა წყების თუ ბატების გუნდის ამგვარი განზოგადება. თუმცა შევეცდები. სამართლიანობისა თუ უსამართლობის გრძნობის გარეშე მწერალს ურჩევნია გამორჩეული ბავშვების სასკოლო წელიწდეული არედაქტიროს, ვიდრე რომანზე იმუშაოს. კიდევ ერთი განზოგადება – ხედავთ, არც ისე რთულია, როცა აშკარა საკითხებზე საუბრობ – ყველაზე აუცილებელი საჩუქარი კარგი მწერლისთვის არის თვითნაბადი, გაშინაგანებული დეტექტორი მონაჩმახის ამომცნობისა. ეს არის რადარი, რომელიც ყველა დიდ მწერალს ჰქონია.
საბოლოოდ, ფუნდამენტური შეკითხვა: როგორც შემოქმედებითი მწერალი, როგორ ფიქრობთ, რა არის თქვენი ხელოვნების ფუნქცია? რატომ არის მნიშვნელოვანი ფაქტის რეპრეზენტაცია და არა თავად ფაქტი?
ამის გამო საგონებელს რატომ უნდა მიეცე? ყველაფრისგან, რაც მოხდა, რაც არსებობს, რაც იცი და რაც ვერ გეცოდინება, შენი ფანტაზიით რაღაც ახალს ქნის. რეპრეზენტაციას კი არა,არამედ რაღაც ახალს – ყველაფერ ცოცხალსა და არსებულზე უფრო ჭეშმარიტს. შენ მას აცოცხლებ და, თუ ამას კარგად აკეთებ, უკვდავებასაც აძლევ. ესაა ერთადერთი მიზეზი, რატომაც წერ. მაგრამ იმ მიზეზებს რა ვუყოთ, რომელთა შესახებაც არავინ უწყის?
[1] 1958 წელს ვაშინგტონის ფედერალურმა სასამართლომ უარყო ყველა ბრალდება პაუნდის წინააღმდეგ, რის შემდეგაც პოეტი გამოუშვეს წმინდა ელიზაბეტის საავადმყოფოდან.
© არილი