ინგლისურიდან თარგმნა ლიზი ძაგნიძემ
უილიამ ტრევორს პირველი პოპულარობა რიგით მეორე რომანმა The Old Boys (1964) მოუტანა. მიუხედავად ამისა, ტრევორი უფრო ფართოდ ცნობილია მოთხრობის ჟანრითა და იმ არაერთი შესანიშნავი კრებულით, რომლებიც სწორედ ამ მიმართულებით გამოსცა, მათ შორის „The Day We Got Drunk on Cake (1968), Angel at the Ritz and Other Stories (1976), News from Ireland (1986) და სხვ. რომელთათვისაც ასევე არაერთი პრესტიჟული ლიტერატურული პრიზი აქვს მიღებული.
ტრევორი თებერვლის ერთ დილას ექსეტერში, გრილ და წვიმიან რკინიგზის სადგურთან დამხვდა. ბაქანზე საოცარი ფიგურა მოჩანდა, რომელსაც შალის პალტო და სანადირო ქუდი ერთმანეთისთვის შეეხამებინა და მიუხედავად იმისა, რომ ჩემი მატარებლის შეყოვნების გამო თითქმის ერთი საათი ვალოდინე, მაინც მომღიმარი მიმზერდა. მეტიც, როგორც ნამდვილმა ჯენტლმენმა, ბოდიშიც კი მომიხადა ბრიტანეთის რკინიგზის უნიათობის გამო.
ტრევორი მეუღლესთან, ჯეინთან ერთად, დევონის მწვანე სოფელში ერთ დანგრეულ წისქვილში ცხოვრობს. ისინი წელიწადის რამდენიმე თვეს ტოსკანაში ატარებენ და ხშირად ბრუნდებიან ირლანდიაში, ტრევორის სამშობლოში. ეს ინტერვიუ მის მისაღებ ოთახში ჩაიწერა, ბუხარში ცეცხლის ფონზე, ვიქტორიანული სტილის ფერმის სახლში. იქვე მაგიდაზე წიგნები ლამაზად იყო დალაგებული, კედლები კი მოშიშვლებული – თუ არ ჩავთვლით აქა-იქ პიერ-ჟოზეფ რედუტეს რამდენიმე ტილოს. ფანჯრებს, რომლებიც ოდნავ იყო შეღებული, ლურჯი ხავერდის ფარდები ამშვენებდა. ტრევორი ზანტად ჩაჯდა სავარძელში, თავისი გრძელი ფეხები ერთმანეთზე გადააწყო და ისეთი ადამიანის გამომეტყველება მიიღო, თითქოს ეს-ესაა ღვედი შეიკრა და გრძელი, სავარაუდოდ საშიში მოგზაურობისთვის მოემზადაო.
მიუხედავად იმისა, რომ თითქმის სამოცი წლისაა, ტრევორი ახალგაზრდულად მოქნილი და მოხდენილია. ყავისფერ შალის ჯემპრში, ჰალსტუხსა და ველვეტის შარვალში გამოწყობილი, ნამდვილ სოფლის სკოლის მასწავლებელს ჰგავს. ხავერდის ბალიშებში ჩაფლულმა მისტერ ტრევორმა თითქმის ოთხი საათის განმავლობაში ისაუბრა – ზოგჯერ გულუხვად ლაპარაკობდა, ზოგჯერ კი მთლიანად ითიშებოდა, იმ შემთხვევაში, თუ კითხვა ძალიან პირადული იყო. იგი იმდენად იმპერსონალურად და განყენებულად საუბრობდა საკუთარ თავზე, გეგონებოდათ თითქოს ვინმე სხვას განიხილავდა – ტიპს, რომელიც ოდესღაც წვეულებაზე გაიცნო და ბუნდოვნად იხსენებდა. რამდენიმე საათის შემდეგ გულიანად სადილობას შევუდექით – ინდაურის ღვეზელი, სახლური ბოსტნეულის წვნიანი, ყველი და ხილი და, რა თქმა უნდა, მონტეპულჩიანო კიანტის უგემრიელესი ბოთლი ღვინო. მხოლოდ იმის შემდეგ, რაც ჩამწერი გამოვრთე, ხერესის სავსე ჭიქას ჩაბღაუჭებული მისტერ ტრევორი სიცილით გამომიტყდა, რომ ოცი წლით ადრე, ისიც ჩემსავით გააგზავნა Paris Review-მ ინტერვიუს ასაღებად. თუმცა, როგორც აღმოჩნდა, მან ვერაფრით მოახერხა ჯიუტად სიტყვაძუნწი ენტონი პაუელის რაიმე კონკრეტულ თემაზე ალაპარაკება. ორივეს მალევე უღიარებია მარცხი და როგორც ტრევორი იხსენებს, ლამის მთელი შუადღე უსიამოვნო სიჩუმეში, კარ-მიდამოს თვალიერებაში გაუტარებიათ. მიუხედავად იმისა, რომ ასეთი უხერხული სიტუაციის გამო მას ნამდვილად თანავუგრძნობდი, მაინც მადლიერი ვიყავი, რომ ამ მოგონებამ უბიძგა, პაუელისგან განსხვავებით, თვითონ ყოფილიყო პასუხისმგებლობის გრძნობით სავსე რესპოდენტი.
ინტერვიუერი
რა გააკეთეთ უნივერსიტეტის დასრულების შემდეგ?
ტრევორი
როცა დუბლინის ტრინიტის კოლეჯში სწავლა დავასრულე, სამსახურის პოვნა ვცადე, რაც იმ დროს, 1950-იანი წლების ირლანდიაში, ძალიან რთული საქმე იყო. საბოლოოდ, გაზეთში მივაგენი განცხადებას – ვიღაც წერდა, რომ შვილისთვის მასწავლებელს ეძებდა. „ზედგამოჭრილია მონაზვნისთვის“ – რეკომენდაციის სახით ახსენებდა ბოლოში, რაც საინტერესოდ მომეჩვენა და, მართლაც, ეს სამსახური ჩემი გახდა. დუბლინიდან ყოველ დღე ავტობუსით ოცდახუთ მილს ვმგზავრობდი ხოლმე და იმ უკუღმართ ბავშვს ვასწავლიდი. დედამისმა მალე მეზობლის ბავშვებიც მომიყვანა და პატარა აკადემიაც ჩამოყალიბდა.
ინტერვიუერი
მონაზონი რატომ უნდოდათ?
ტრევორი
იმიტომ, რომ მონაზვნები ზოგჯერ მოცლილები არიან. ნახევარი დღის საქმე იყო, ანაზღაურება კი სრულიად საკმარისი თავის გასატანად და ეს დაახლოებით ერთი წელი გაგრძელდა. მაშინ წერა არ მაინტერესებდა. სამსახურს თავი გავანებე, როცა ცოლი მოვიყვანე და შემდეგ წელიწად-ნახევარი ჩრდილოეთ ირლანდიის სკოლაში ვმუშაობდი, სანამ არ გაკოტრდებოდა. რადგან სხვა სამსახურს ვერ ვშოულობდი, იძულებულები გავხდით, ირლანდია დაგვეტოვებინა. ინგლისში, მიდლენდში, დავიწყე სკოლის მასწავლებლად მუშაობა, სანამ მოქანდაკეობა არ გადავწყვიტე. დასავლეთში გადავედი და ეკლესიაში დავიწყე მოქანდაკეობა. ასე ვცხოვრობდი მთელი შვიდი წელი. შემდეგ, როცა პირველ შვილს ველოდებოდით, აშკარა იყო, რომ ჩემს ხელფასს სამი ადამიანი ვერ ვიმყოფინებდით, ამიტომ თავი დავანებე მოქანდაკეობას და რეკლამების მწერლად დავიწყე მუშაობა – რაც ძალიან დიდი გამართლება იყო, რადგან ამ საქმისა არაფერი გამეგებოდა. ოცდაათი წლის ვიყავი, როცა ლონდონში გადავედით, რამდენიმე წელი რეკლამებს ვწერდი და ყოველთვის სამსახურიდან გაგდების კანდიდატი ვიყავი.
ინტერვიუერი
რატომ?
ტრევორი
იმიტომ, რომ საშინლად გამომდიოდა ეს საქმე. სწორედ მაშინ დავიწყე მოთხრობების წერა. ორი რამ მომცეს – საბეჭდი მანქანა და ულევი რაოდენობის ფინჯანი ჩაი. შემეძლო დღეები დამეთმო რეკლამის წერისთვის, რადგან მათ ეს საქმე ძალიან მნიშვნელოვნად მიაჩნდათ. მაგალითად, ოთხი ხაზი თუ მქონდა დასაწერი საღებავთან დაკავშირებით, ორი დღე მაინც არ ელოდნენ გამზადებულ ტექსტს. ამ ყველაფერს სერიოზულად არ ვუყურებდი და მეც წერა დავიწყე. სწორედ იქ ყოფნის დროს დავწერე The Old Boys და მგონი კიდევ ორი სხვა რომანი.
ინტერვიუერი
სამსახურის დროს?
ტრევორი
მთლიანად არა. თუმცა, ჩემი ერთ-ერთი რომანის ქსეროასლი მართლაც სამსახურის აპარატით გადავიღე. ამას პოეტი გევინ იუარტი, რომელიც ასევე სააგენტოში მუშაობდა, თავის ერთ-ერთ ლექსშიც ახსენებს: „შემდეგ ორივეს სამსახური ნოტლი იყო, სადაც სნობების ძრომიალი აკრძალული იყო/ და მე მახსოვს ტრევორმა (ქალის დახმარებით) ქსეროქსით მთელი რომანი როგორ გადაიღო./ “ვხედავ, მუშაობთ გვიანობამდე” – თქვა დირექტორმა / და თან გაუყვა გზას სასმელ-საჭმელ-ლოგინამდე.” უფროსობა დავიყოლიე, კვირაში ორი დღე მემუშავა, მაგრამ ეს პრივილეგიაც ბოროტად გამოვიყენე. მე და ჯეინი ბრიუგეში წავედით ერთ შაბათ-კვირას და უკან აღარც დავბრუნდით. გამოვიდა, რომ მიდლენდის რომელიღაცა კომპანია უბედურ დღეში დავტოვე. საბოლოოდ, თავადვე წამოვედი, რადგან გამოგდების პირას ვიყავი და, ზოგადად, ყოველთვის დაძაბული ურთიერთობა მქონდა დამსაქმებლებთან.
ინტერვიუერი
სარეკლამო სააგენტოში მუშაობის რაიმე ასპექტი სიამოვნებას განიჭებდათ?
ტრევორი
მხოლოდ დღევანდელი გადმოსახედიდან. თუმცა, ყველა გამოცდილება კარგი გამოცდილებაა მწერლისთვის – გარდა ფიზიკური ტკივილისა. საოფისე საქმე საინტერესოა, რადგან ხალხი ოფისში სრულიად განსხვავებუალად იქცევა ყოველდღიურ, საოჯახო ცხოვრებასთან შედარებით. მახსოვს, ბირმინგემის მახლობლად მდებარე ქარხანაში უნდა მივსულიყავი, სადაც ხრახნები მზადდებოდა. სხვა სიტუაციაში, ალბათ, ვერასოდეს გავიცნობდი ადამიანს, რომელიც ხრახნებს ამზადებს და, სხვათა შორის, განსაკუთრებით მაინტერესებს სწორედ ის საქმე, რომლითაც ხალხია დაკავებული. ყოველთვის სერიოზულად მეშინოდა, რომ სამსახურიდან გამათავისუფლებდნენ და ამ შეგრძნების დამახსოვრებაც საჭირო რამაა.
ინტერვიუერი
კარგი რეკლამა გაგიმზადებიათ?
ტრევორი
ო, არა. საშინელს ვამზადებდი. მიჭირდა ნავის პროპელერებზე ან ლუდზე ან ავიაკომპანიებზე დამაჯერებლად წერა. სლოგანებს ვერასდროს ვიფიქრებდი. თუმცა, სარეკლამო ინდუსტრია არ იყო ჩემი ცხოვრების დიდი ნაწილი – ამდენივე ხანი ვიყავი მასწავლებელი, და თუ ოდესმე კიდევ მომიწევდა სამსახურის შოვნა, ვფიქრობ, მასწავლებლობას ვარჩევდი.
ინტერვიუერი
რას ასწავლიდით?
ტრევორი
ასე თუ ისე, ყველაფერს. მათემატიკის სწავლება ყველაზე მეტად მომწონდა, რადგან ფიგურებთან ურთიერთობა მიჭირს და აქედან გამომდინარე, კარგად მესმოდა ბავშვების, რომლებიც ჩემნაირად გაურკვევლობაში იყვნენ. დიდად პატივს ვცემდი მათ, ვინც ამ შესაძლებლობას ფლობდა. ჩემმა ხელოვნებისა და ინგლისურის ცოდნამ მოუთმენელი გამხადა და შედეგად, ამ საგნებს უღიმღამოდ ვასწავლიდი. „რატომ არის ხელოვნების ოთახის კედლები აჭრელებული მახინჯი ქალების ნახატებით?“ – ერთხელ დირექტორმა მკითხა – „და რატომ აქვს ზოგ მათგანს ნესტოებში გაჩრილი სიგარეტის ნამწვები?“, მეც ავუხსენი, რომ ბავშვებს დავავალე, რაც შეიძლება მახინჯი ქალი დაეხატათ. ჩემდა საუბედუროდ, თითქმის ყველა დირექტორის ცოლს ჰგავდა. ძალიან მომწონს ეს ეშმაკური რაღაც ბავშვებში.
ინტერვიუერი
ქათმების ფერმერი მართლა იყავით?
ტრევორი
არა, ქათმების ფერმერი, სამწუხაროდ, არ ვყოფილვარ; ამერიკულ გაზეთში წავიკითხე, კარგი პოლოს მოთამაშეაო, რაც ძალიან მესიამოვნა. ცხოვრებაში პოლო არ მითამაშია.
ინტერვიუერი
პირველად როდის მოგინდათ მწერალი გამხდარიყავით?
ტრევორი
ძალიან ახალგაზრდა ვიყავი, როცა მწერლობა მინდოდა. დიდი სიამოვნებით ვკითხულობდი თრილერებს. ათი წლის რომ ვიყავი, სწორედ თრილერების წერა მინდოდა. ეს ჩემი მწერლობის სურვილი დიდი ხანი გაგრძელდა და შემდეგ ხელოვნების ოსტატის ზეგავლენით ქანდაკება აღმოვაჩინე. ასე რომ, მწერლობა აღარ მიზიდავდა და, მართლაც, მას კარგა ხანი სერიოზულად არ მოვეკიდე. სტუდენტობის პერიოდში საერთოდ არ ვწერდი.
ინტერვიუერი
რას კითხულობდით იმ პერიოდში, როცა სერიოზულად წერა დაიწყეთ?
ტრევორი
იმის შემდეგ, რაც თრილერებისა და დეტექტივების კითხვა დავასრულე, ა.ჯ. კრონინის, ფრენსის ბრეტ იანგის, სესილ რობერტსის – მსგავსი საშუალო დონის ავტორების კითხვა დავიწყე. ჩემთვის ისინი განსაცვიფრებლები იყვნენ, თუმცა შემდეგ სომერსეტ მოემით გავაგრძელე, რომელსაც ყოველთვის ვაღმერთებდი – განსაკუთრებით მის მოთხრობებს – და ამის შემდეგ ისეთი ირლანდიელი მწერლების კითხვა დავიწყე, ვინც აქამდე წაკითხული არ მქონდა. ჩვენ მათ ვაიგნორებდით, ალბათ, იმიტომ რომ „შინაურ პროდუქტად“ აღვიქვამდით. ალბათ, ჯოისით დავიწყე; რაღაც პერიოდში დიკენსსა და ვიქტორიანულ პერიოდს გავეცანი. ხარბად და სიხარულით ვკითხულობდი და იმ მომენტში გავაანალიზე, რომ ვერ დაწერ, თუ არ კითხულობ.
ინტერვიუერი
თქვენი წერის სტილი ძალიან სტაბილურია – ფორმით ექსპერიმენტირებას მიმართავდით იმ პერიოდში? როგორ ფიქრობთ, საგრძნობლად შეიცვალა თქვენი წერის სტილი?
ტრევორი
არა, ვფიქრობ, ყველა სახის მწერლობა ექსპერიმენტულია. ძალიან აშკარა ექსპერიმენტული მწერლობა იმაზე მეტად ექსპერიმენტული არ არის, რომელსაც ჩემნაირი ჩვეულებრივი ავტორი იყენებს. ექსპერიმენტებს მივმართავ ყოველთვის, მაგრამ ჩემი ექსპერიმენტები დამალულია, აბსტრაქტული ხელოვნების მსგავსად: უყურებ აბსტრაქტულ ტილოს, შემდეგ უყურებ რენესანსის ნახატის მიახლოებულ ვარიანტს და სწორედ იმ აბსტრაქციას პოულობ.
ინტერვიუერი
როცა The Old Boys გამოაქვეყნეთ, მეგობრობდით სხვა მწერლებთან და ხელოვანებთან?
ტრევორი
იმ დროს ჩემი მეგობრები, ძირითადად, ხელოვნების სამყაროდან უფრო იყვნენ, ვიდრე კონკრეტულად ლიტერატურის სფეროდან; სხვა მწერლებს ნამდვილად არ ვიცნობდი. თუმცა, მე რატომღაც არასოდეს მიზიდავდა კონკრეტული ჯგუფისადმი კუთვნილების ამბავი. მეგობრები მყავს, რადგან ისინი მომწონს. ჯგუფების ცნება მეზიზღება.
ინტერვიუერი
რომანის გამოქვეყნება სირთულეებთან იყო დაკავშირებული?
ტრევორი
რაც არ უნდა გასაკვირი იყოს, არა. ჩემი რამდენიმე მოთხრობა ჟურნალებში გამოქვეყნდა და როცა რედაქტორმა ისინი წაიკითხა, მირჩია რომანი დამეწერა. მან 50 ფუნტიც კი მომცა, რათა The Old Boys წერა დამეწყო. ძალიან გამიმართლა, რადგან ამ რომანის ადაპტაციით სატელევიზიო და რადიო სპექტაკლი გაკეთდა; როგორც ჩანს, ხალხი გაერთო, მეც გადავამუშავე ის და სასცენო სცენარიც დავწერე.
ინტერვიუერი
რამდენი წლის იყავით როცა The Old Boys გამოქვეყნდა?
ტრევორი
მგონი 1964 წელს გამოვიდა, ანუ ოცდათოთხმეტი წლის ვიქნებოდი.
ინტერვიუერი
როგორც წავიკითხე, წიგნის დაბეჭდვის ნებართვა ივლინ ვოს გაუცია… ეს როგორღა მოხდა?
ტრევორი
წაუკითხავს, მოსწონებია და ამიტომაც მისი ციტატა წიგნის ყდაზეც მოხვდა.
ინტერვიუერი
როცა წერა დაიწყეთ, თავდაჯერებულობას გრძნობდით?
ტრევორი
არა მგონია. ვფიქრობ, თავდაჯერებულობა ძალიან სახიფათო რამ არის მწერლისთვის. როგორც წესი, წერის დროს ეჭვითა და მოუთმენლობით ვარ სავსე, ვცდილობ ახალი რაღაცები გამოვიყენო და არასოდეს ვარ დარწმუნებული, რომ რამე კარგად გამომივიდა.
ინტერვიუერი
მიგაჩნიათ თუ არა თავი ირლანდიური ლიტერატურული ტრადიციის ნაწილად?
ტრევორი
ეს კითხვა, როგორც წესი, ძალიან აღიზიანებს ირლანდიელ მწერლებს, რადგან ფიქრობენ, რომ იგი გულისხმობს თითქოს ირლანდიელი ავტორი ან ლივერპულიდან ან იორკშირიდან იყოს, ანუ ხაზგასმა ადგილობრივ, რეგიონალურ ავტორიტეტზეა.
ინტერვიუერი
სინამდვილეში პირიქით არაა?
ტრევორი
მართლაც პირიქითაა. მე ჩემს თავს ყოველთის ირლანდიელ მწერლად მოვიხსენიებ. მე იმ ირლანდიელ მწერალთა მცირე რიცხვში ვარ, ვისაც რეალურად მოსწონს ეს ფრაზა. რადგან ირლანდიელი ვარ, მიმაჩნია, რომ ირლანდიის ტრადიციას ვეკუთვნი. ნამდვილად არ ვფიქრობ, რომ ირლანდიელობაა მთავარი – მნიშვნელოვანია ირლანდიის პროვინციალიზმი ავიღოთ – რაც მე კარგად ვიცი, რადგან სწორედ იქიდან ვარ წარმოშობით – და იგი უნივერსალური გავხადოთ.
ინტერვიუერი
ბავშვობაში ხომ არ გყოლიათ გმირები, რომლებიც ირლანდიელი მწერლები იყვნენ? ოდესმე ვინმესთვის კონკრეტულად მიბაძვა გდომებიათ?
ტრევორი
თუკი ირლანდიის გმირებზე ვფიქრობდი, ირლანდიის პოლიტიკური ლიდერები წარმომიდგებოდნენ. მაშინ ირლანდიელი მწერლები არც ისე დამკვიდრებულები იყვნენ, როგორც ახლა არიან. იეიტსი და ბერნარდ შოუ ძალიანაც ცოცხლები იყვნენ როცა პატარა ვიყავი და მათ არ ჰქონდათ ისეთი სტატუსი, რომელიც გარკვეული ხნის მერე მოიპოვეს. პოეზია, რაც კი ოდესმე მისწავლია, ან ინგლისური, ან შოტლანდიური იყო. ძალიან მიყვარს ჯოისი, განსაკუთრებით „დუბლინელები“, მაგრამ არასდროს მყოლია გმირები ლიტერატურული თვალსაზრისით.
ინტერვიუერი
როცა თქვით – „თუ ნამდვილად გინდათ ირლანდიის შეცნობა, მას უნდა მოშორდეთ“, რა იგულისხმეთ ამით?
ტრევორი
ეს ზედმეტი სიახლოვის საკითხია. ოც-ოცდაათ წლამდე არასოდეს ვყოფილვარ ქვეყნიდან გასული და ვფიქრობ, იქ რომ დავრჩენილიყავი, ისეთ ქალაქში, მაგალითად, როგორებიცაა სკიბერინი, კორკში, მას [ირლანდიას] ვერასოდეს დავინახავდი ისე, როგორც უნდა ვხედავდეთ. თითქოს ტელესკოპის არასწორი მხრიდან იყურები. მწერლების უმეტესობისთვის გადასახლებას დიდი სარგებელი მოაქვს.
ინტერვიუერი
გამოდის, რაღაც განსაკუთრებული თვითონ ირლანდიაშიცაა; რაღაც თავისებური მახასიათებელი, რომელმაც თქვენც და სხვა ცნობილ გადასახლებულებსაც გიბიძგათ წასულიყავით.
ტრევორი
არა; ის, რამაც ირლანდიას დამაშორა, სამსახურის ვერ შოვნა იყო. არ მინდოდა ირლანდიიდან წასვლა. იქ დავრჩებოდი. ნამდვილად არ მქონია იმის ამბიცია, წავსულიყავი და „შორიდან სწორად დამენახა ირლანდია“; უბრალოდ წასვლის შემთხვევამ გამოიწვია ეს. იქ რომ დავრჩენილიყავი და წერა დამეწყო, მაშინ შეიძლებოდა მართლაც ჩემით გამოვქცეულიყავი. შეიძლება მეთქვა, „შენ უნდა წახვიდე, რადგან გარემოს სათანადოდ ვერ უყურებ“ ან იქნებ საერთოდაც ვერ დამეწერა მასზე. არ ვიცი რა მოხდებოდა. ირლანდიის შესახებ ძალიან დიდხანს არ ვწერდი. მე ვწერდი წიგნებს, რომლებიც ძალიან ინგლისურად მიაჩნდათ, განსაკუთრებით ამერიკაში და ეს, რა თქმა უნდა, იმიტომ მოხდა, რომ იმ ქვეყანაზე ვწერდი, რომელიც ჩემთვის უცნაური და ძალიან მომხიბლავი იყო. ინგლისს კარგად არ ვიცნობდი, სიახლოვის საპირისპირო სიტუაცია იყო: საკმაოდ შორს ვიყავი მისგან. ინგლისური საზოგადოება ძალიან მეუცნაურა, მაგრამ მალევე ავყევი. ამასობაში, რამდენიმე წიგნის შემდეგ, მივხვდი, რომ ირლანდია ხედვიდან მივარდებოდა და სწორედ ამიტომ დავიწყე წერა ირლანდიის შესახებ.
ინტერვიუერი
თქვენს წიგნებში ბევრი მღვდლები არიან
ტრევორი
ირლანდიაში არიან ბევრი მღვდლები – და ბევრი მონაზვნებიც. ჩემი პირველი სკოლა დედათა მონასტერი იყო და მონაზვნები ძალიან მომწონდნენ. კათოლიკურ ეკლესიასთან ხშირად მქონდა შეხება, თუმცა სერიოზულად არასდროს ვცდილობდი მისი წევრი გავმხდარიყავი.
ინტერვიუერი
რელიგიური ხართ?
ტრევორი
თავს დიდად რელიგიურად არ მივიჩნევ… ეკლესიაში მხოლოდ მაშინ დავდივარ, როცა ირლანდიაში ვარ. ინგლისური ეკლესიები, თავიანთი გადაკაზმული საფლავებითა და რელიქვიებით, თავს უხერხულად მაგრძობინებს, რასაც ვერ ვიტყვი ირლანდიის პატარა, მყუდრო პროტესტანტულ ეკლესიაზე.
ინტერვიუერი
თქვენს მწერლობაში რწმენის თემას დიდი ადგილი უკავია. გყავთ გმირები, რომლებიც ცდილობენ შეეგუონ და დაძლიონ ყოფიერების პრობლემები. მათი რწმენა ადამიანური რწმენაა თუ სპირიტუალური?
ტრევორი
არა მგონია ადამიანური იყოს; ვფიქრობ ჩემს გმირებს რაიმე ფორმის ღმერთის პრიმიტიული რწმენა აქვთ. სწორედ ეს ჩანს ჩემს წიგნებში. ყოველთვის ვიძახი, რომ ჩემი მწერლობა რელიგიური თემატიკისაა და არავინ მეთანხმება. ვფიქრობ, დროდადრო ყოველთვის მაქვს მომენტები, როცა ჩემი გმირები ღმერთს აწუხებენ – მის წინააღმდეგ მიდიან, იძახიან, თუ როგორი ბოროტი და დაუნდობელი ვინმეა. ეს ყველაფერი ფორმალური რელიგიის გარეთ რჩება და გმირებიც, რომლებიც ღმერთზე ლაპარაკობენ, დიდად რელიგიურები არ არიან, თუმცა რაღაც ყოველთვის აწუხებთ და არც ერიდებიან მის გამოხატვას.
ინტერვიუერი
თანამედროვე მწერლებზე რას ფიქრობთ?
ტრევორი
თანამედროვე ლიტერატურას დიდად არ ვკითხულობ. ხელმეორედ ვეცნობი დიკენსს, ჯორჯ ელიოტსა და ჯეინ ოსტინს. ამერიკული მწერლობა ყოველთვის მიზიდავდა, განსაკუთრებით კი ამერიკული მოთხრობა. უდიდეს პატივს ვცემ ფ. სკოტ ფიცჯერალდს, ჰემინგუეის, ფოლკნერს, ჯონ აპდაიკს. ასევე მომწონს კარსონ მაკ-კალერსი, მერი მაკკარტი და ტენესი უილიამსი – თუმცა, უფრო მისი პროზა, ვიდრე პიესები. ირლანდიელი ავტორებიდან განსაკუთრებით ჯორჯ მური და ჯეიმზ სტივენსი მომწონს, ასევე ჯოისი, რომელიც უკვე ვახსენე. ნათარგმნ ლიტერატურას იშვიათად ვკითხულობ, სულ მგონია, რაღაც მნიშვნელოვანს ვტოვებ კითხვის პროცესში, თუმცა პრუსტსა და მორიაკს ხელმეორედ ვუბრუნდები ხოლმე.
ინტერვიუერი
ამერიკელ მწერლებში რა მახასიათებელს აფასებთ?
ტრევორი
ორიგინალობასა და პირდაპირობას.
ინტერვიუერი
და ინგლისელი მწერლები?
ტრევორი
დიდ პატივს ვცემ გრემ გრინს, აივი კომპტონ-ბერნეტს, ენტონი პაუელსა და ვ.ს. პრიტჩეტის მოთხრობებს. ზოგადად, ლიტერატურული დაფასების ნამდვილი გამოცდა ხელმეორედ წაკითხვაა. მე ყველა ხსენებულ ავტორს თავიდან ვკითხულობ, ასევე ჰენრი გრინს, ივლინ ვოს. მათ ყველამ მოახერხეს ისეთი გმირების შექმნა, რომლებიც ჩემს წარმოსახვაზე არიან მიჯაჭვულები, თითქოს ნამდვილი ადამიანები ყოფილიყვნენ. ირლანდიური მწერლობიდან ძირითადად მოთხრობებს ვკითხულობ – ყველას მოთხრობას, ვინც კი მას წერს.
ინტერვიუერი
რა არის მოთხრობის თქვენეული განმარტება?
ტრევორი
ვფიქრობ, მოთხრობა თვალის მოკვრის ხელოვნებაა. თუკი რომანი რენესანსის ჩახლართული ტილოს ემსგავსება, მოთხრობა უფრო იმპრესიონისტული ნახატია. მისი ძალა არა მარტო იმაშია, რასაც ამბობს, არამედ იმაშიც, რასაც უთქმელს ტოვებს. მოთხრობის საქმეა უაზრობა სრულიად გამორიცხოს თხრობიდან. აი ცხოვრება, როგორც წესი, ძირითადად, უაზროა. რომანი სწორედ ცხოვრების იმიტაციას აკეთებს, ხოლო მოთხრობა ფხიანია და ხეტიალის ფუფუნება არ აქვს. მოთხრობა საჭირო ხელოვნებაა.
ინტერვიუერი
თქვენი ირლანდიური თემატიკის მოხრობები შესამჩნევად განსხვავდება თქვენი ინგლისური და იტალიური მოთხრობებისგან?
ტრევორი
ვფიქრობ, რომ ასეა. ის საზოგადოება, რომელიც ირლანდიურ მოთხრობებში მყავს წარმოდგენილი, სხვაგან არსად არსებობს. ირლანდიურ მოთხრობებში ხალხი ერთმანეთს ელაპარაკება, ინგლისურში კი ყველა თავის სათქმელს ამბობს, თუმცა ერთმანეთს არავინ უსმენს. ინგლისელები ბევრად უფრო არაპირდაპირი ხალხია, რასაც ვერ ვიტყვით ირლანდიელებზე. ეს ჩემი რაღაც ღრმა დაკვირვება არაა, მაგრამ სწორედ ასეთი პატარა დეტალები გვაჩვენებს უფრო ფართო სურათს სხვადასხვა ერებზე, რაც საბოლოოდ ძალიან ეფექტური გამოდის თხრობაში. ირლანდია იმდენად ძველმოდურია, რომ რამის სხვა ერას ეკუთვნოდეს. დაახლოებით ორმოცდაათი წლით უკანაა ინგლისზე – ამავდროულად, იგი განვითარებადი (მესამე მსოფლიოს) ქვეყანაა, რომელშიც ზამთარში თოვს. ამბები ირლანდიაში სწრაფად ხდება და ძველი ღირებულებები, ამ სწრაფ ცვლილებებთან ერთად განსაკუთრებულად საინტერესო კომბინაციას ქმნის.
ინტერვიუერი
თქვენ არასოდეს შეგიქმნიათ მთავარი გმირი, რას ფიქრობთ, რატომ?
ტრევორი
იმიტომ, რომ ისინი ძალიან მოსაწყენები არიან. მთავარი გმირების ადგილი მოთხრობაში არ არის. როგორც ფრენკ ო’კონორი იძახდა: „მოთხრობები პატარა ადამიანებზეა“ და მეც ვეთანხმები. ჩემთვის „არაგმირული“ მხარე ბევრად უფრო მრავალფეროვანი და გასართობია.
ინტერვიუერი
დრო დიდ როლს თამაშობს როგორც თქვენს მოთხრობებში, ისე რომანებში – ამბები, რომლებიც გმირებს წარსულში გადახდათ თავს და ის ეფექტი, რომლებიც დროის გასვლამ დატოვა მათზე. რამდენად არის წარსული მნიშვნელოვანი თქვენთვის?
ტრევორი
თითქმის ყველაფერი, რასაც ვწერ, შინაგან სულიერებას ეხება, თხრობას ღრმა ბავშვობის ერთ პატარა ამბავში ან მომენტში გადავყავართ. სწორედ ამ მომენტის გამოცალკევებითა და თავიდან განცდით რეალური ცხოვრების უკეთ აწყობა და გადაწონვა ხდება. ამ მხრივ, ახლანდელი ცხოვრების აწყობა შეუძლებელია დროის ამ გააზრების გამოყენების გარეშე. მოთხრობა ძალიან ჰგავს პორტრეტს.
ინტერვიუერი
დროს განადგურების თუ შენახვის ფუნქცია აქვს?
ტრევორი
ორივე. მას შეუძლია განკურნებაც და განადგურებაც, გააჩნია როგორ ჭრილობასთან გვაქვს საქმე. ან სიმწარეს ვხვდებით, ან აღდგენას: ვერცერთი მოხდება დროის გარეშე. დრო ყველაზე საინტერესო რამაა დასაწერად, თუ ადამიანებს არ ჩავთვლით – ყველაფერი, რასაც ვწერ, მასზეა. დრო ჰაერივითაა; ყოველთვის ჩვენთანაა, ყოველთვის ცვლის ხალხს და აყალიბებს გმირებს. მოგონებებიც ქმნის გმირებს – როგორიც ახლა ხარ, დამოკიდებულია იმაზე, თუ როგორ გახსოვს მოვლენები. ხალხს ძალიან უჭირს თავიანთი ინტიმური მხარის სხვა ადამიანებთან გაზიარება და ამ სირთულეზე ხშირად ვწერ ხოლმე.
ინტერვიუერი
რომელ ნამუშევარს გამოარჩევთ თქვენი შემოქმედებიდან?
ტრევორი
ჩემი რჩეული ყოველთვის ის წიგნია, რომელიც ბოლოს დავწერე. ალბათ, ახალდაბადებული ბავშვი რომ გამორჩეულად გვიყვარს, იქაც ეს პრინციპია – ისიც უმწეო და სუსტია. უფროსები კი უკვე დიდები არიან და თავიანთ თავებს თავადვე მიხედავენ. საყვარელ წიგნს ვერ გამოვარჩევ. თუმცა, თუ რომელიმე მოთხრობა არ მომწონს, ეს, ალბათ, იმას ნიშნავს, რომ ის მართლაც ცუდია.
ინტერვიუერი
ქალის გადმოსახედიდან წერა გერთულათ?
ტრევორი
არა, არ მერთულა. ეგ იგივეა, ხანშიშესული ხალხის პერსპექტივიდან ვერ დაწერო, რადგან შენ არ ხარ მოხუცებული – მე კი საკმაოდ ახალგაზრდა ვიყავი როცა The Old Boys დავწერე. ალბათ, ძალიან მოსაწყენია მხოლოდ პირადი გამოცდილებიდან წერა. მოხუცებზე სწორედ ცნობისმოყვარეობის გამო დავწერე. მაინტერესებს რა გრძნობაა, როცა მოხუცი ხარ, რას გრძნობ, როცა ოთახიდან ოთახში დადიხარ და სხეულს ბოლომდე ვერ იმორჩილებ. მსგავსად, მინდა ვიცოდე, რას ნიშნავს იყო ქალი, ანუ აქაც ცნობისმოყვარეობის გამო ვწერ. ახლა, როცა მეთვითონ ვბერდები, ბავშვებზე უფრო მეტს ვწერ, რადგან კარგა ხანი გავიდა, რაც ბავშვი აღარ ვარ. ოდნავ განსხვავებული პროცესია, თუმცა იდეა იმავე აკვიატებას ეკუთვნის.
ინტერვიუერი
ზოგჯერ შემაშფოთებელია, რამდენად ზუსტად ახერხებთ სრულიად განსხვავებული ტიპის გმირების ფსიქოლოგიაში შეღწევას, განურჩევლად მათი ასაკისა, სქესისა თუ წარმოშობისა. რაღაც ეშმაკურია იმაში, თუ როგორ მარტივად შედიხართ პერსონაჟების აზრებში; როგორ შეიძლება ამდენი იცოდეთ ამ განსხვავებული ხალხის ცხოვრების შესახებ? თითქოს მუცლით მეზღაპრე ხართ, რომელსაც შეუძლია ხმა ყველანაირ თოჯინას მოარგოს. ხომ არ ფიქრობთ, რომ რაც უფრო უკეთესი მწერალი ხდებით, მით უფრო მეტად გრძნობთ საჭიროებას უფრო რთულ გმირებს ჩაწვდეთ? ყოველთვის მაინტერესებდა, როგორ იცნობდით თქვენს პერსონაჟებს, რა ეტაპზე იგებდით მათ მიზნებსა და სურვილებს, რატომ აცვია ერთ-ერთ ქალ გმირს ალუბლისფერი წითელი კაბა და არა რაიმე სხვა ფერი? როგორ აღწევთ ამ ყველაფერს?
ტრევორი
რასაც ამბობთ, მისი მიღწევა მხოლოდ დაკვირვებით შეიძლება. მგონია, რომ სხვანაირად შეუძლებელია. დაკვირვება კი უბრალოდ ვინმეს მატარებელში ნახვა და მასთან გამოლაპარაკება არაა. ის უფრო თითოეული ადამიანისა და მათზე დაკვირვების შეჯამებაა. ვფიქრობ, თუნდაც უმნიშვნელო მოვლენების შემჩნევისა და შემდეგ მათი დამახსოვრების უნარი ყველა მწერალში ძირეულად დევს. ისინი ძალიან განსხვავდებიან ადამიანებისგან, რომლებიც ფუნქციით საჭირო და კარგ ინფორმაციას აგროვებენ და შემდეგ ასევე ფუნქციურად იყენებენ. მწერლები უმნიშვნელო დეტალებს იმახსოვრებენ, მრავლისმეტყველ დეტალებს. რომელიმე სახე წლების შემდეგ შეიძლება დაგვიბრუნდეს მეხსიერებაში, თითქოს თავის დროზე ფოტო გადაგვეღო და ახლა გვენახა. ასეთ მომენტებში მწერალმა შეიძლება იფიქროს, მე მართლაც კარგად ვიცნობ ამ ადამიანსო, შეიძლება იმის მტკიცება დაიწყოს, გადასარევი გამჭრიახობა მაქვსო, მაგრამ რეალურად ეს ძალიან გამრჯე წარმოსახვის უნარია.
ინტერვიუერი
ნათქვამი გაქვთ, რომ მოთხრობა არა უშუალოდ თხრობით, არამედ ფიზიკური მოვლენით, მომენტით იწყება, ისეთით, რომელიც რაღაც ნაპერწკალს აანთებს თქვენში.
ტრევორი
ხშირად მართლაც ასე ხდება, თუმცა მოთხრობები ყველანაირად შეიძლება დაიწყოს. შეიძლება გაგახსენდეს სკოლის მასწავლებელი, რომელმაც ბევრი მნიშვნელოვანი ღირებულება შესძინა შენს ცხოვრებას, ან რაიმე სრულიად უმნიშვნელო მოვლენა. როცა წერას იწყებ, ძირითადად, პროცესში იკარგება ის, რითაც წერა თავდაპირველად დაიწყე. ზოგჯერ კი ვერც დაადგენ, საიდან დაიწყო ისტორია, თითქოს არსაიდან ჩნდება.
ინტერვიუერი
იცით როგორ სრულდება მოთხრობა, სანამ უშუალოდ მის ფინალს დაწერთ?
ტრევორი
შემიძლია წარმოვიდგინო როგორ სრულდება, თუმცა უხეშად, თუ როგორი იქნება დაახლოებით. როცა საქმე რომანს ეხება, ეგეც არ შემიძლია. რომანი მთელი კათედრალია და შენთან ერთად ვერ ატარებ წარმოსახვაში. ძალიან მომწონს მოთხრობის აზრის ჩამოყალიბების მომენტი. მიუხედავად იმისა, რომ მოთხრობას შეიძლება შინაარსი არ ჰქონდეს, მთავარი აზრი აუცილებლად უნდა ჰქონდეს. მე რეალურად მოთხრობების მწერალი ვარ და არა რომანების, არ აგვერიოს.
ინტერვიუერი
რომელიმე თქვენი რომანით განსაკუთრებით კმაყოფილი ყოფილხართ?
ტრევორი
არა, განსაკუთრებით კმაყოფილი არაფრით ვყოფილვარ.
ინტერვიუერი
ძალიან კარგად გამოგდით შუახნის ქალები, მათი ოცნებიბისა და მისწრაფებების წარმოდგენა და ა.შ. ზოგჯერ თქვენზე ვფიქრობ, ნეტა წინა ცხოვრებაში შუახნის ქალბატონო ხომ არ იყო-მეთქი.
ტრევორი
არ ვიცი თუ შეგიმჩნევიათ, მაგრამ როცა შუახნის ასაკის ქალი გელაპარაკება, ძალიან ბევრ რამეს გიყვება და განდობს. მე კი საკმაოდ კარგი მსმენელი ვარ. ზოგჯერ სრულიად აღფრთოვანებული ვარ იმით, რასაც ქალი მიყვება – ის, რაც იდეაში ძალიან მოსაწყენი და ჩვეულებრივი ისტორიაა. მის მონათხრობში მთავარი დეტალებია, რომლებიც სახელდახელოდაა შერჩეული უცხო ადამიანისთვის მოსაყოლად. რა თქმა უნდა, კაცებიც იგივეს აკეთებენ. საქმე ისაა, რომ ხალხი ადგილზეა, ყველა აქაა და ერთადერთი, რაც მოგეთხოვება ისაა, მათით დაინტერესდე.
ინტერვიუერი
თქვენი შემოქმედების ერთ იდეამდე დაყვანა რომ ვცადო, თითქოს შეგუებაა ეს იდეა. მართალი ვარ? ნუთუ შეგუება და რეალობის მიღება ერთადერთი რამაა, რისი გაკეთებაც საბოლოოდ შეგვიძლია ცხოვრებაში?
ტრევორი
დიახ, ვფიქრობ რაღაც მხრივ მაგ იდეამდე დაიყვანება, თუმცა არ მიმაჩნია, რომ ეს ჩემი გააზრებული დასკვნაა. როცა ისეთ მოთხრობას ვწერ, რომელშიც ხალხი რამეს ეგუება, კონკრეტულად ამაზე არ ვფიქრობ. პროცესში მაინც ვცდილობ გავაკრვიო, რისი გაკეთება შეუძლიათ, რა ვარიანტები აქვთ, რადგან მართლა მჯერა, რომ მოქმედება შეუძლიათ. ალბათ, სწორედ ესაა განსხვავება ინსტინქტურსა და გათვიცნობიერებულ მკითხველს შორის. მე არანაირი მისია არ მაქვს, არც ფილოსოფია და იმაზე მეტით არ ვტვირთავ ჩემს გმირებს, რითიც ცხოვრების უსიამოვნო სიტუაციები ტვირთავენ. მგონია, რომ ეს საკმარისია წერის გასაგრძელებლად. ზოგადად, კომენტარის გაკეთებითა და განმარტებით არ გამოვირჩევი, ვცდილობ ჩემი აზრი ჩემთვის დავიტოვო. თუმცა, ესეც არაა განზრახ არჩევანი, უბრალოდ ასეთი ვარ. სხვანაირად მოქცევა რომ დამეწყო, ალბათ, დიდ არეულობაში ვიქნებოდი. მე უბრალოდ ჩემს თარგას მივყვები.
ინტერვიუერი
ეთანხმებით იმ კრიტიკოსებს, რომლებიც თქვენს გმირებში „უიმედობას“ ხედავენ?
ტრევორი
მართალია, რომ ზოგი გმირი ნამდვილად უიმედო ტიპაჟია, სხვები კი უიმედო სიტუაციებში აღმოჩნდებიან ხოლმე. ამ უკანასკნელთათვის თითქოს არაფერი ხდება ცხოვრებაში. თუმცა, ზოგადადაც ასე ხდება ცხოვრებაში. არსებობს რაღაც რაოდენობის იმედი, თუმცა არა უსასრულოდ. სამყარო ისეთი ვარდისფერი არაა, როგორიც ხალხს უნდა რომ ის იყოს. თუმცა, ჩემი მოთხრობის გმირები უსაზღვრდ სასოწარკვეთილები არ არიან. როგორც თქვენ ახსენეთ, ის რომ ისინი ეგუებიან გარშემო ყველაფერს, უკვე მიღწევაა მათთვის. ასე რომ, სრული უიმედობა არ არის. არც სრულად პესიმისტური სურათია დახატული, მეტიც, ვფიქრობ, საკმაოდ ოპტიმისტურია.
ინტერვიუერი
სადღაც წავიკითხე, გითქვამთ, მელანქოლიური, დეპრესიული ხასიათი მაქვსო. როგორ არის იგი ასახული თქვენს მწერლობაში?
ტრევორი
ნამდვილად არ მახსოვს, საკუთარ თავზე მელანქოლიური მეთქვას. ისევე როგორც ქათმების ფერმის ამბავში, მაგ ფრაზაშიც შესწორებას შევიტანდი, თორემ დეპრესიული ქათმების ფერმერი ლამის სუიციდს ნიშნავს ჩემთვის. ვფიქრობ, ზოგადად, ვერ შეძლებ წერას, თუ არ იცი რას ნიშნავს ბედნიერება და მელანქოლია – ყველაფერი, რასაც ადამიანური ბუნება ეხება. ეჭვი მეპარება უზომოდ ბედნიერი და ოპტიმისტი ადამიანი ოდესმე კარგი ხელოვანი ყოფილიყო. მელანქოლიური ნადმვილად ხდები, როცა სიტყვები გაწვალებენ – როცა წვალობ ფურცელზე გადმოიტანო ის, რაც ჯიუტად ეწინააღმდეგება გამოხატვას. დეპრესიული რომ ვიყო, ალბათ, ვერაფერს დავწერდი. ზოგადად, ვფიქრობ, მწერლებს არ აქვთ დიდხანს დეპრესიაში ყოფნის ფუფუნება და ისინი ბევრად უფრო უინტერესოები არიან, ვიდრე ხალხს ჰგონია. მწერლები მოგზაურობენ და საბეჭდი მოწყობილობები აქვთ. ბანკში მომუშავეებივით მერხებთან სხედან. ერთადერთი, რაც შეიძლება საინტერესო ან უინტერესო იყოს მწერლებთან მიმართებაში, მათი ნაწერებია. იგივე ეხება ნებისმიერ ხელოვანს. ჩვენ ჩვენი ნიჭის ინსტრუმენტები ვართ. ჩვენ „აუთსაიდერები“ ვართ და საზოგადოებაში ჩვენი ადგილი არაა. სხვა ხალხი თავის გზას პოულობს ცხოვრებაში. კარიერის კიბეზე მაღლა და მაღლა ადიან, იციან რა არის ამბიცია, ეძებენ ძალაუფლებას. მე ნამდვილად არანაირი ამბიცია არ გამაჩნია, არც ძალაუფლებით ვარ დაინტერესებული. ეს ყველაფერი მწერლებისთვის არაფერს ნიშნავს, სხვა მოთხოვნილებები აქვთ. პირადად მე არ მიყვარს, როცა ყურადღების ცენტრში ვარ, ჩრდილში ყოფნა მირჩევნია როგორც მწერალს და როგორც ადამიანს. ყურადღების ცენტრზე წერა მირჩევნია, მისი თარგის წიგნში გადმოტანა. ზუსტად როგორ ვაკეთებ ამას, არ ვიცი, მაგრამ მჯერა, რომ იდუმალება ძალიან საჭირო რამაა. თუ მკითხავთ რატომ, ალბათ, ვერ გიპასუხებთ.
ინტერვიუერი
ყოფილა თქვენს ცხოვრებაში ისეთი მომენტი, როცა მიხვდით, რისი გაკეთება გინდოდათ როგორც მწერალს? მაინც რა არის თქვენი მიზანი?
ტრევორი
გულწრფელად რომ გითხრათ, არანაირი მიზარი არ გამაჩნია. არც რაიმე ამბიცია მაქვს. არანარი განცხადების გაკეთება არ მსურს. მოთხრობის წერას შთაბეჭდილების შექმნასავით ვუყურებ, შთაბეჭდილებასავით, რომელიც ვინმეზე იმოქმედებს. სწორედ ეს არის ის, რისი გაკეთებაც მსურს.
ესაუბრა მირა სტაუტი
Paris Review. The Art of Fiction No. 108 (1989)
© არილი