1997 წლის ინტერვიუ ჯეიმს ბალარდთან, ინტერვიუერი: ფრანჩესკა გვიდოტი
როცა საკუთარ თავზე გეკითხებიან, ყოველთვის სიმართლეს პასუხობთ ხოლმე?
რატომ ფიქრობთ, რომ შეიძლება სიმართლეს არ ვამბობდე? დამისახელეთ კონკრეტული მაგალითები. მართლა დავეჭვდი.
მაგალითად, როცა საუბრობთ საკონცენტრაციო ბანაკში გატარებულ ბავშვობაზე…
მე ყოველთვის გასაგებად ვამბობდი, რომ მზის იმპერია რომანია, ნახევრად ავტობიოგრაფიული და ნაწილობრივ – ჩემს გამოცდილებებზე დაფუძნებული. ასე რომ, შეკითხვა – მართალია თუ არა, რაც მზის იმპერიაში აღვწერე – არარელევანტურია.
ინტერვიუებზე რას იტყვით?
ოჰ, გასაგებია. ინტერვიუებში ვცდილობ, რომ თანმიმდევრული ვიყო. არ არის ადვილი, ყველაფერი ზუსტად გახსოვდეს მეორე მსოფლიო ომის შესახებ. დიდი ხნის წინ იყო, დიდი დაბნეულობის პერიოდში. შერეული მოგონებები მაქვს: ზოგიერთი რაღაც კარგი იყო, ზოგიერთი – ცუდი, ზოგიერთი რამ – შემაშინებელი, ზოგიერთი კი – არა. ბავშვების ემოციები ცვალებადია. შეუძლიათ ერთ დღეს ბედნიერები იყვნენ, მომდევო დღეს კი სევდიანები.
ნებისმიერ შემთხვევაში, მე ვცდილობ, რომ სიმართლე ვილაპარაკო.
რას ფიქრობთ იმაზე, რომ, ძირითადად, „მზის იმპერიასთან“ და „შეჯახებასთან“ ასოცირდებით? არის წიგნები, რომლებიც უფრო მნიშვნელოვანია თქვენთვის?
მნიშვნელოვანი ფილმებია ჩემს ამ წიგნებზე გადაღებული. გულწრფელად რომ ვთქვათ, ახლა კინო ძალიან მნიშვნელოვანი მედიუმია. ვფიქრობ, მე-20 საუკუნეში ხელოვნების ძირითადი ფორმაა. თუ ისეთი წამყვანი რეჟისორები გადაიღებენ შენს წიგნზე ფილმებს, როგორიცაა, მაგალითად, კრონენბერგი, ძალიან დიდ აუდიტორიას მიაწვდენ ხმას. თუნდაც მხოლოდ ასიდან ერთმა იყიდოს შენი წიგნი ფილმის ნახვის შემდეგ, ეს მაინც დიდი აუდიტორიაა. მაგალითად, საფრანგეთში მილიონზე მეტმა ადამიანმა ნახა შეჯახება. მილიონმა! თუ ასიდან ერთი იყიდის წიგნს, ეს უკვე ათი ათას გაყიდულ ეგზემპლარს ნიშნავს! ეს კი მკითხველების დიდი რაოდენობაა. ასე რომ, ფილმები მნიშვნელოვანია. ცხადია, მე ბევრი წიგნი დავწერე, უამრავი მოთხრობაც. ჩემი ოცი წიგნიდან ნახევარი მოთხრობების კრებულია. ხალხს კი დიდად არ მოსწონს მოთხრობები.
მე მომწონს.
ბევრს არ მოსწონს. აღარც გამომცემლებს მოსწონთ მოთხრობები. ხალხი არ ყიდულობს მოთხრობების კრებულებს, მათ რომანები სჭირდებათ. სამწუხაროა, რადგან ბევრი მოთხრობა დავწერე და მრავალი მიზეზის გამო მიმაჩნია, რომ რომანებზე უკეთესი მოთხრობები მაქვს. თუ უკეთესი არა, ძალიან მნიშვნელოვანი მაინც. არიან მწერლები, რომანისტები, რომლებიც წერენ მცირე პროზასაც, მაგრამ მათი რომანები უფრო მნიშვნელოვანია. ჩემს შემთხვევაში, ასე არაა: მოთხრობებიც ზუსტად ისეთივე მნიშვნელოვანია, როგორიც რომანები. და მე არაფრის გაკეთება არ შემიძლია.
ფიქრობთ, რომ თქვენს წიგნებს შეიძლება ჰქონდეს გაუთვალისწინებელი, არასასურველი გვერდითი ეფექტები, როგორც მედიკამენტებს აქვს ხოლმე? ვგულისხმობ იმას, ფიქრობთ თუ არა, რომ რიგ შემთხვევებში შეიძლება სახიფათო იყოს თქვენი წიგნები? დავფიქრდეთ, მაგალითად, შეჯახებაზე და იმ გავლენაზე, რომელიც მას შეიძლება ჰქონდეს ახალგაზრდებზე ან მოძალადე ადამიანებზე.
ცხადია, ეს შიში ყოველთვის არსებობს. როგორც ვიცი, თითქმის ყველგან აჩვენეს ევროპაში – მგონი, ყველგან, ინგლისის გარდა – და ჯერჯერობით არანაირი უბედური შემთხვევა ან კრიმინალური აქტი არ დაფიქსირებულა. წიგნსაც და ფილმსაც აღვიქვამ როგორც გამაფრთხილებელ მონათხრობს. ორივე ამბობს, რომ ჩვენ გვაქვს გასართობი კულტურა, რომელიც შეპყრობილი ან, სულ მცირე, აღფრთოვანებული მაინცაა ძალადობით. ამ გასართობ კულტურაში სექსუალობისა და ძალადობის ელემენტები შერწყმულია ერთმანეთთან და შეჯახება – წიგნიც და ფილმიც – იმას აანალიზებს, თუ რა ხდება გარშემო. ისეა ჩაფიქრებული, რომ გაფრთხილება უნდა იყოს. თუ გინდათ, ასე ვთქვათ – ეს ჰგავს გამაფრთხილებელ საგზაო ნიშანს, რომელიც გეუბნება, რომ გზის გაგრძელება სახიფათოა. ეს გაფრთხილებაა და აჩქარებისკენ კი არ მოგიწოდებს, მოძრაობის შენელებას გულისხმობს. ვიმედოვნებ, რომ შეჯახების შეტყობინებაც ესაა: „შეანელეთ სვლა“.
შემოქმედებითობის ძალაში დარწმუნებული ხართ თუ გაშინებთ მისი მომავალი? თქვენს ბოლო წიგნში, კოკაინის ღამე, რაღაცას ამბობთ ამის შესახებ.
ჩემი პერსონაჟი ამბობს რაღაცას. ეს სხვა რამეა. არასოდეს იფიქროთ, რომ პერსონაჟი ავტორის სიტყვებით ლაპარაკობს.
რას ვფიქრობ მომავალზე? მე იქ არ ვიქნები, მაგრამ გრძელვადიანი პერსპექტივით – ჩემი შვილებისა და შვილიშვილებისთვის, ოცი, ოცდაათი წლის შემდე – ოპტიმისტურად ვუყურებ მომავალს. მოკლე ვადაში – პესიმისტურად. მგონია, რომ შემდეგი წლები ძალიან მძიმე იქნება ჩვენთვის. ხალხმა ნელ-ნელა მოიწყინა და ვფიქრობ, მოწყენილობა დიდი საფრთხეა. ისინი აღარ ენდობიან ინსტიტუციებს ისე, როგორც ადრე. კონსუმერიზმი აღარაა მიმზიდველი და ახალი, აღარც ამაღელვებელია. მე მახსოვს 1930-იანი წლები და ომის შემდგომი პერიოდი, 40-იანი და 50-იანი წლები, როცა ხალხი მომხმარებლური საზოგადოებით მოხიბლული იყო. მატერიალურად უფრო წარმატებულები იყვნენ ადამიანები, მეტ ფულს შოულობდნენ, მეტი რამის ყიდვა შეეძლოთ. მერე მიდიოდნენ და ყიდულობდნენ ახალ სამზარეულოს, ახალ მანქანებს, ახალ ტანსაცმელს, ახალ ყველაფერს. მათი ცხოვრება უფრო მდიდრულად და უკეთესად გამოიყურებოდა. ეს ყველაფერი დასრულდა. ხალხს მოსწყინდა მომხმარებლობა. ამ ქვეყანაში ეკლესიამაც დაკარგა თავისი ავტორიტეტი. ბრიტანული მონარქია ხუმრობაა. პოლიტიკაში მნიშვნელოვანი საკითხები აღარაა, პოლიტიკოსების უმრავლესობა კი კორუმპირებულია. ასე რომ, ხალხს აღარაფერი აქვს. ახლა – და ეს საშიშია – სამყაროს აღარაფერი გააჩნია. ბუნებას კი ერთი წესი აქვს – ბუნებას ეზიზღება და სძულს ვაკუუმი: ის მას ავსებს. ამიტომ, მართალია, ბევრი პრობლემაა ჩვენ წინ, მაგრამ მგონია, რომ გადავლახავთ.
თქვენ თქვით, რომ დევიდ პრინგლი უკეთ გიცნობთ, ვიდრე თავად იცნობთ საკუთარ თავს. გჯერათ, რომ ზოგიერთ მკითხველს ავტორზე კარგად შეუძლია მისი წიგნების გაგება? ასეთი მკითხველები არიან თქვენთვის იდეალურები?
დიახ, ცალსახად. ეს განსაკუთრებით თქვენს პროფესიას ეხება, ლიტერატურულ კრიტიკას. არ მგონია, რომ მწერალს აუცილებლად ესმის ყველაფერი, რასაც წერს. მან შეიძლება იცოდეს ყველაფერი ერთი წიგნის ან ერთი მოთხრობის შესახებ, მაგრამ როცა უფრო მეტი გროვდება, გონება უნდა მიმართო იმისკენ, რომ უკან დახევა და მთლიანობაზე დაკვირვება შეძლო. მწერალი ძალიან ახლოს, მეტისმეტად ახლოსაა თავის ნამუშევრებთან იმისათვის, რომ მათი მკაფიოდ დანახვა მოახერხოს.
რა არის თქვენთვის წარმოსახვა?
ისეთი წარმოსახვითი სამყაროების გამოგონება, რომლებსაც უფრო ღრმა მნიშვნელობა ექნებათ, ვიდრე კონვენციურ, რეალისტურ სამყაროს აქვს. წარმოსახვის საჩუქარი ის კი არაა, ფანტასტიკური საგნები გამოიგონო, არამედ ის, რომ წარმოსახულ საგნებს მიანიჭო მნიშვნელობა. ამიტომაც კითხულობს ხალხი წიგნებს, დადის ოპერაში, უსმენს მუსიკას, ეცნობა პოეზიას. უბრალოდ ფანტაზია კი არ სჭირდებათ, მათ სჭირდებათ მნიშვნელობა. ისინი თავიანთი ცხოვრების აზრს ეძებენ და სწორედ ამისთვის ვჭირდებით ჩვენ.
რას იტყვით სამეცნიერო ფანტასტიკის შესახებ?
დღეს უკვე აღარ ვკითხულობ. დასრულდა. შეიცვალა. კომერციული ფანტაზიებია მხოლოდ, გამონაკლისების, მაგალითად, უილიამ გიბსონის გარდა. ძალიან მომწონს გიბსონი, მაგრამ სამეცნიერო ფანტასტიკის უმრავლესობა მაინცდამაინც კარგი არაა. ძირითადად, „ვარსკვლავური ომები“ და „ვარსკვლავური გზა“. არ მომწონს, ვერაფერს გამოხატავენ ისეთს, რაც რეალობას შეესაბამება.
როგორც თქვით, კიბერპანკი და კონკრეტულად უილიამ გიბსონი მოგწონთ.
შთამბეჭდავი იყო ნეირომანსერი. ვფიქრობ, კარგი წიგნია. საინტერესო მიდგომაა სამეცნიერო ფანტასტიკაში რეალურ სამყაროზე კონცენტრირება. თუმცა სამეცნიერო ფანტასტიკის არ მჯერა.
და ფილიპ კ. დიკი?
არაჩვეულებრივია. ძალიან, ძალიან კარგი მწერალი იყო. საინტერესო და მეტისმეტად პარანოიდული. სჯეროდა, რომ მთელი ცხოვრება ერთი დიდი კონსპირაციაა. უილიამ ბეროუზი მირჩევნია, კონკრეტულად, მისი შიშველი საუზმე. არაჩვეულებრივი წიგნია. ბეროუზიც შეიცავს სამეცნიერო ფანტასტიკის ელემენტებს. მისი წიგნები ყოველდღიური სამეტყველო ენით, ამერიკული სლენგითაა დაწერილი. ეს როგორ უნდა თარგმნო? მე გამიჭირდა მისი წაკითხვა, რადგან ინგლისურად კი არა, ამერიკულადაა დაწერილი.
[…]
„დრო“ თქვენი ერთ-ერთი საყვარელი თემაა. კოკაინის ღამეებში წერთ: „მიდი, ესტრელა, გადააგდე შენი კალენდარი“. იმის თქმა გინდათ, რომ კალენდრების გადაგდებითა და საათების გვერდზე გადადებით თავს უკეთ ვიგრძნობთ?
მე ასე არ ვფიქრობ. ის, ვინც ამას ამბობს რომანში, ერთ-ერთი ჩემი თაღლითი პერსონაჟია.
მე მორალისტი არ ვარ, XIX-XX საუკუნეების ევროპელი და ამერიკელი რომანისტებისგან განსხვავებით. დოსტოევსკის, მორავიას, სარტრისა და კამიუს მსგავსი ავტორები მორალურად განსჯიდნენ და სვამდნენ კითხვას: „ეს პერსონაჟები კარგად იქცევიან თუ ცუდად“ და, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ თითოეული მათი რომანი სასამართლო პროცესი იყო, სადაც პერსონაჟებს ვაკვირდებოდით, მათ მორალურ პოზიციებს ვიკვლევდით, რათა განაჩენი გამოგვეტანა. ასე ხდება მადამ ბოვარისა და ანა კარენინას შემთხვევაში.
მე მორალისტი მწერალი არ ვარ. ჩემს აზრს არ ვუზიარებ მკითხველს, ყველაფერს ღიას ვტოვებ განსჯისთვის. მორალურ გადაწყვეტილებებს არ ვიღებ. აქ არაა დასკვნა: „დამნაშავეა ბრალდებული თუ არა“. არა, ასე არ ხდება ჩემს წიგნებში, ამას არ ვაკეთებ. შეჯახებაშიც კი, ყველაზე რადიკალურში ჩემი რომანებიდან, მე არაფერს ვემხრობი. ერთ-ერთი სტუდენტისგან წერილი მივიღე გუშინ. მეკითხებოდა: „პოზიტიურად ხართ განწყობილი თუ ნეგატიურად შეჯახებისადმი? როგორია თქვენი შეხედულება?“. როგორც ჩანს, წიგნი წაიკითხა და პატარა ესეის წერდა მასზე. მე ვუპასუხე: „არ მაქვს შეხედულება. მჯერა, რომ ზოგჯერ ორაზროვნად იმიტომ ტოვებ რაღაცებს, რომ რთულია გადაწყვეტა. ყოველთვის ვერ გექნება მკაფიო მორალური პოზიცია“. ამიტომაც არ მოსწონს ზოგიერთს ჩემი ნაწერები, სიცხადის არარსებობის გამო.
ვფიქრობ, ეს პოზიცია უკავშირდება თამაშის იდეას, რომელსაც ხშირად გადმოსცემთ თქვენს წიგნებში. აქ მნიშვნელოვანი წაგება ან მოგება კი არა, საკუთარი თავის წინააღმდეგ თამაშია.
ნამდვილად! სწორად აღნიშნეთ, კარგი ფორმულირებაა.
როგორც ამბობთ, ხშირად ხედავთ სიზმრებს და კარგადაც იმახსოვრებთ მათ. ამჩნევთ არსებით განსხვავებას თქვენს ადრინდელ და ახლანდელ სიზმრებს შორის?
როცა ასაკი გემატება, სიზმრები იცვლება. 20-30 წლის რომ ვიყავი, შემაშფოთებელ და ქაოსურ სიზმრებს ვხედავდი. ახლა უფრო მშვიდი სიზმრები მაქვს, ასაკოვანი ადამიანის სიზმრები. როცა ასაკი გემატება, ახერხებ იმის მიღებას, რაც შენში წლების განმავლობაში იწვევდა შფოთვას. შენი მშობლების გესმის, პატიობ მათ, შვილები და შვილიშვილები გყავს… განსხვავებულად უყურებ სამყაროს.
რთულია თქვა, რამდენად ახლოსაა სიზმრები ხელოვნებასთან და წარმოსახვის ისეთ ქმნილებასთან, როგორიცაა რომანი. ვფიქრობ, ძალიან განსხვავდება ერთმანეთისგან. სიზმრები არ ჰგავს რომანებსა და მოთხრობებს. სიზმრების დანახვა უფრო სიურრეალისტურ ნახატებში შეიძლება (მიანიშნებს დელვოს ნახატის ასლზე). ის სიზმარივით გამოიყურება, მაგრამ არავინ ხედავს ასეთ სიზმრებს. ვფიქრობ, რომ დროთა განმავლობაში უფრო მშვიდად გრძნობ თავს, რაც კარგია.
[…]
რა შთაგაგონებთ? როცა ამბავს წერთ, აიგივებთ თავს აღწერილ პერსონაჟებსა და მოვლენებთან?
დიახ, ეს აუცილებელია. რა თქმა უნდა, ეს შეიძლება დამანგრეველიც იყოს. ვგულისხმობ იმას, რომ შეჯახების წერა საშინელი გამოცდილება იყო, რადგან თავი რომანში უნდა წარმომედგინა, რათა ტექსტი უფრო ნამდვილი გამოსულიყო. სახიფათო იყო ამ წიგნის წერა. ეს ასეა ყველა სხვა წიგნის შემთხვევაშიც. მაგალითად, კოკაინის ღამეებში მაგიდის ჩოგბურთელი ბობი მიმზიდველი უნდა ყოფილიყო, რაც რთული რამ გახლდათ, რადგან კრიმინალი მიმზიდველ და სიმპათიურ ადამიანად უნდა მექცია. მის გონებაში მომიწია შეღწევა, დამაჯერებელი და მოსაწონი პერსონაჟი რომ შემექმნა. ამიტომ, როცა მასზე ვწერდი, ვცდილობდი, მისნაირი ვყოფილიყავი, რაც ძნელია. ეს სწორედ ისაა, რაც რომანისტებმა უნდა გააკეთონ.
რამდენად მნიშვნელოვანია თქვენთვის სტილი და სიუჟეტი?
ამბავი ძალიან მნიშვნელოვანია, რადგან, ჩემი აზრით, ადამიანის წარმოსახვა საკუთარ თავს ამბებით გამოხატავს. ამას შენიშნავთ მითებში, ლეგენდებში, თქვენი ცხოვრების აღწერისას. ოფისიდან სახლში ბრუნდები და ცოლი გეკითხება: „დღეს რა მოხდა“ და შენ პასუხობ: „ოჰ, ღმერთო ჩემო, მოგიყვები, რა საოცარი რამ გადამხდა თავს“ ან მამაშენი ჩამოდის და დედაშენს ეუბნება: „ოჰ, დღეს როგორ პაციენტს ვესტუმრე!“ ჩვენ სამყაროსაც ამბებით ვხსნით. ამბები ძალიან მნიშვნელოვანია. სიზმრებში, ლეგენდებში, მითებში, ყველაფერში… მე მგონია, მოდერნისტების მიერ ამბების ნაწილობრივი უარყოფა დიდი შეცდომა იყო. ამის შედეგად მივიღეთ უამრავი წაუკითხავი წიგნი, რომლებიც უკვე დაგვავიწყდა. ვშიშობ, ასეა. იცით, ლიტერატურის ზოგიერთი კრიტიკოსი ამბობს, რომ ამბები მოძველდა. დიდი შეცდომაა, რადგან ჩვენ ამბებით ვაზროვნებთ.
ალბათ, ამიტომაც არ მოგწონთ პოსტმოდერნისტები, გარდა იმისა, რომ იარლიყები გძულთ.
არა, არ მომწონს, მართალია. არ მომწონს პოსტმოდერნიზმი, რადგან თამაშობს, საკუთარ თავს აკვირდება სარკეში. ის ამბობს: „ძვირფასო მკითხველო, ჩვენ ვიცით, რომ ეს უბრალოდ რომანია“ და ეს არის შეცდომა. ჩვენ ასე არ ვფიქრობთ, ჩვენი წარმოსახვა ასე არ მუშაობს. დიდ შეცდომად მიმაჩნია. მგონია, რომ პოსტმოდერნიზმი დასრულდა. ის არსაით მიდის, მან თავი მოიკლა.
[…]
© არილი