– დიდი ხანია მინდოდა თქვენთვის ლოუელის შესახებ მეკითხა…
– ჩვენ 1972 წელს გავიცანით ერთმანეთი “Poetry International”-ზე, სადაც ოდენმა მიმიყვანა. იმ საღამოს ლოუელმა ჩემი ლექსების ინგლისურად წაკითხვა მოინდომა, რაც მისი მხრიდან ძალზე კეთილშობილური ჟესტი იყო, შემდეგ კი კენტში, თავისთან მიმიპატიჟა, სადაც იგი იმ ზაფხულს ისვენებდა. წამიერად გაჩნდა რაღაც ინტუიტიური ურთიერთგაგება, თუმცა ჩვენს შეხვედრას ერთმა ამბავმა შეუშალა ხელი. საქმე იმაში გახლავთ, რომ იმ დროს საკმაოდ გაღიზიანებული და გადაღლილი ვიყავი მთელი ამ გადაადგილებებით: ვენა, ლონდონი, ერთი ბინიდან მეორეში გადასვლა და ა.შ. თავიდან მეგონა, ვაითუ ეს ყველაფერი დასრულდეს-მეთქი… მაგრამ ვცდილობდი ყველაფერი გამეგო და ყველაფერი ერთდროულად აღმექვა. ამიტომაც ყველაფერი რაღაც ერთიან ვინეგრეტში აიზილა. მახსოვს, ვიქტორიას სადგურზე რომ მივედი ლოუელთან გასამგზავრებლად და მატარებლების განრიგს ავხედე, თავბრუ დამესხა, დავიბენი. უბრალოდ, აზროვნების უნარი დავკარგე. განა იმის შემეშინდა, რომ ისევ სადღაც უნდა გავმგზავრებულიყავი… არა, უბრალოდ, თვალის ბადურა მქონდა გადაღლილი და შემაძრწუნა სივრცის რომელიღაც ახალ ვერსიაზე გაფიქრებამ, რომელიც ჩემს თვალწინ უნდა გადაშლილიყო. ალბათ წარმოგიდგენიათ ეს სიტუაცია, არა?..
– ო, რა თქმა უნდა! ამ დროს შიში გეუფლება და არა ხარ დარწმუნებული იმაში…
– …თუ რა ხდება აგერ, ყურისძირში, არა? ერთი სიტყვით, სადგურიდან დავურეკე ლოუელს და შევეცადე ვერჩასვლის მიზეზები ამეხსნა, დაწვრილებით მომეთხრო ყველაფერი, მაგრამ ამ დროს მონეტები დამიმთავრდა და ტელეფონიც გაითიშა. ლოუელი შემდეგ მეუბნებოდა, თურმე ეგონა, რომ უისტენმა გადამათქმევინა გამგზავრება, რადგანაც ლოუელსა და ოდენს შორის რაღაც დაძაბულობა არსებობდა. რა თქმა უნდა, არაფერი ამდაგვარი არ ყოფილა! უისტენმა არც იცოდა, რომ ლოუელთან შეხვედრას ვაპირებდი. მაგრამ ლოუელის ეს რეაქცია ნათელს ჰფენს მთელ მის არსებასაც, იმას, თუ როგორი ადამიანი იყო რობერტი. არა, იგი დაკომპლექსებული არ იყო, თუმცა საკუთარი თავის რწმენა აკლდა. რა თქმა უნდა, ეს წმინდა ადამიანურ მხარეს ეხება, რადგანაც, როგორც პოეტმა, ლოუელმა თავისი ფასი კარგად იცოდა. ამ მხრივ მას პრობლემები არ ჰქონდა. ოდენს თუ არ ჩავთვლით, მწერლური თვალსაზრისით ასეთი ორგანული ფიგურა მე არასდროს შემხვედრია. ლოუელს ნებისმიერ ამინდში შეეძლო ლექსების წერა. არა მგონია, რობერტს ჰქონოდა პერიოდები, როცა იგი…
– …იშრიტებოდა…
– ჰო. შესაძლოა მასაც უჭირდა დრო და დრო, როგორც ყველა პოეტს, მაგრამ ეს არ ტანჯავდა ლოუელს, მის თანამედროვეთაგან – დილან ტომასისგან, ჯონ ბერიმანისგან, სილვია პლათისგან განსხვავებით. ჩემი აზრით, სწორედ ამ ტანჯვამ მიიყვანა ბერიმანი და პლათი თვითმკვლელობამდე და არა ალკოჰოლიზმმა ან დეპრესიამ. ლოუელი ძალზე გონებამახვილი ადამიანი იყო და ამავე დროს, ერთ-ეთი საუკეთესო თანამოსაუბრე, რომელსაც კი ვიცნობდი. ოდენი აბსოლუტურად მონოლოგური იყო. როცა ლოუელზე ვფიქრობ, ყოველთვის მახსენდება ხოლმე თანამოსაუბრის მიმართ მისი არათუ გულისყური, არამედ უზარმაზარი ყურადღება. სახის გამომეტყველებაც მუდამ კეთილი ჰქონდა. და შენც გესმოდა, რომ კედელს არ ესაუბრებოდი, არ ეხლებოდი რაღაც იდიოსინკრაზებს, არამედ ელაპარაკებოდი ადამიანს, რომელიც გისმენდა. პირველი შეხვედრის შემდეგ, 1972 წელს, ჩვენ 1975 წლამდე არ გვინახავს ერთმანეთი. გვქონდა მეგობრული მიმოწერა, რომელიც უფრო ზოგად ხასიათს ატარებდა. 1975 წელს სმიტკოლეჯში ვასწავლიდი, უეცრად ბოსტონიდან დამირეკა ლოუელმა და თავისთან მიმიწვია, თანაც იქვე, ტელეფონით ათასი კომპლიმენტის თქმა მოასწრო (ალბათ, პირველად აიღო ხელში ჩემი წიგნი). კომიკურ ეპიზოდს ვერც ამჯერად გადავურჩით, რადგან ლოუელთან შეთანხმებულზე ერთი კვირით ადრე თუ გვიან ჩავედი – ზუსტად აღარ მახსოვს. სამაგიეროდ, კარგად მახსოვს ჩვენი საუბრები, ეს ნამდვილი საოცრება იყო! ანა ანდრეევნას შემდეგ, 1975 წლამდე (ანუ ლოუელთან შეხვედრამდე) დანტეს შესახებ, მაგალითად, არავისთან მისაუბრია. “ღვთაებრივი კომედია” ისე იცოდა, როგორც ჩვენ “ევგენი ონეგინი”. მისთვის ეს ისეთივე წიგნი იყო, როგორც ბიბლია. ან ვთქვათ, “მაინ კამპფი”, სხვათა შორის.
– უცნაური შეხამებაა…
– ო, ეს რთული ისტორიაა. საქმე იმაში გახლავთ, რომ როცა მეორე მსოფლიო ომის დროს ჯარში გაიწვიეს, ლოუელმა უარი თქვა სამხედრო სამსახურზე. იგი ურყევი პაციფისტი იყო. და ამის გამო ლოუელმა რაღაც ნომინალური სასჯელიც კი მოიხადა, გარკვეული პერიოდი იჯდა, მაგრამ როცა ომი დამთავრდა, გამოირკვა (პაციფისტური მრწამსის მიუხედავად), რომ ფაშიზმი სწორედ ის ბოროტება ყოფილა, რომელთანაც უნდა გებრძოლა. როგორც ჩანს, ლოუელს, მთელი თავისი პრინციპულობის მიუხედავად, მოსვენებას არ აძლევდა ეს აზრი და ამის გამო, მე მგონი ფაშიზმის უფრო დაწვრილებით შესწავლა განიზრახა, გადაწყვიტა პირველი ხელიდან მიეღო ინფორმაცია. ასე წაიკითხა მან “მაინ კამპფი”. მე მგონი, სწორედ ჰიტლერის ცნობიერებისთვის დამახასიათებელმა ვულგარულობამ მოახდინა ლოუელზე შთაბეჭდილება. ეს ვულგარულობა საკუთარი პოეტიკით ხასიათდება. ამის შესახებ არაერთხელ მიფიქრია. საქმე ისაა, რომ ნებისმიერ უხამსობაში ჭეშმარიტების ელემენტია; კატასტროფული სწორედ ეს გახლავთ. თანაც ამას დაუმატეთ ოდენის განცხადება (რომელიც დაახლოებით 35-36 წლებში ითქვა) იმის შესახებ, რომ ჰილტერი არაფერ შუაშია, რომ უბრალოდ ყველა ჩვენთაგანში ცხოვრობს ეს ჰიტლერი. “მაინ კამპფის” შესწავლა ლოუელთან დეპრესიას ერწყმოდა. იგი მანიაკალურ-დეპრესიული ფსიქოზით იყო შეპყრობილი, რომელსაც, მართალია არასდროს მიუღია კოშმარული ფორმები, მაგრამ შეტევები საკმაოდ ხშირად მეორდებოდა. მინიმუმ წელიწადში ერთხელ იგი საავადმყოფოში ხვდებოდა ხოლმე. და ყოველთვის, როცა ლოუელს ეწყებოდა ეს მანიაკალური პერიოდები, იგი ნაცნობებს “მაინ კამპფს” აჩვენებდა ხოლმე, როგორც თავის საყვარელ წიგნს. ეს იყო სიგნალი, რომ ლოუელი “ვერ იყო”. მე მგონი, ასეთ ვითარებაში იგი – გარკვეულწილად – ჰიტლერთან აიგივებდა თავს. ამას ძალზე უბრალო სარჩული ჰქონდა: აზრი იმის შესახებ, რომ მე ცუდი ადამიანი ვარ, ბოროტების წარმომადგენელი, არა? სინამდვილეში კი ასეთი მანია გაცილებით უფრო მისაღებია, ვიდრე ის, როცა ადამიანი ქრისტესთან ან ნაპოლეონთან აიგივებს თავს. ჰიტლერის მაგალითი, მე მგონი, უფრო ახლოს დგას სინამდვილესთან.
– ხომ არ ფიქრობთ, რომ ყველაფერი ეს გარკვეულ ფსიქოლოგიურ და შესაძლოა, ინტელექტუალურ თავაშვებულობაზე მეტყველებს?
– შესაძლოა ასეც იყოს. ლოუელი განსაკუთრებული ინტუიციით იყო დაჯილდოვებული. ინტელექტუალური თავაშვებულობა – როცა ყურადღებას აღარ აქცევ დეტალებს და განზოგადებისკენ ისწრაფი – გარკვეულწილად ყველა იმ ადამიანისთვისაა დამახასიათებელი, ვისაც ლიტერატურასთან რაიმე აქვს საერთო. განსაკუთრებით ეს კაზმულ სიტყვიერებას ეხება. ლოუელს შესანიშნავი ფორმულირებები ჰქონდა და ყველაზე მეტად მასში ის მომწონდა, რომ ასპროცენტიანი ამერიკელი იყო. მაღიზიანებს არასრულფასოვნების ეს კომპლექსი, რომელიც განათლებულ ამერიკელებს ახასიათებთ ევროპელებთან მიმართებაში. ეზრა პაუნდი ან ვინმე სხვა, გარბის ევროპაში და იქიდან გაჰყვირის, რომ ამერიკელები ღორები არიან და ა.შ. ჩემზე ეს ისევე ცუდ შთაბეჭდილებას ტოვებს, როგორც ვულგარული მედასავლეთეობა რუსეთში. ლოუელში ასეთი რაღაც საერთოდ არ იყო.
თარგმნა
მიხო ხარაძემ