კალვო სერალესი – საგნების დანახვა თვალების გარეშეც შეიძლება

 

ესპანურიდან თარგმნა ქეთი ჯიშიაშვილმა

მან ისე ჩუ­მად ჩა­იქ­რო­ლა, რო­გორც მო­ჭე­დილ ცა­ზე მოწყ­ვე­ტილ­მა ვარ­ს­კ­ვ­ლავ­მა, რო­გორც ჩიტ­მა, ობ­ო­ბამ, სი­რი­ნო­ზებ­მა – მი­სი მხატ­ვ­რუ­ლი შე­მოქ­მე­დე­ბის ქმნი­ლე­ბებ­მა. უკ­ა­ნას­კ­ნელ ხანს მი­სე­ულ სამ­ყა­რო­შიც დის­კომ­ფორტს გა­ნიც­დი­და. ვიწ­რო სა­ხე­ლოს­ნოდ ეჩ­ვე­ნე­ბო­და ის ად­გი­ლი, სა­დაც ოთხ­მოც­და­ა­თი წლის გან­მავ­ლო­ბა­ში შეძ­ლო ყვე­ლა ზღვა­რი გა­და­ე­ლა­ხა და გა­მარ­ჯ­ვე­ბე­ბი ეზ­ე­ი­მა. მი­რო იმ­დე­ნად ხარ­ბად შე­იგ­რ­ძ­ნობ­და საგ­ნებს, რომ მის­თ­ვის საკ­მა­რი­სი არ იყო მხო­ლოდ ის, რა­საც თვა­ლი წვდე­ბო­და. მას ხიბ­ლავ­დ­ნენ მონ­ტუ­უ­ის (უბ­ა­ნი ბარ­სე­ლო­ნა­ში) რო­მან­ტი­კუ­ლი ფრეს­კე­ბი და რო­ცა აღფ­რ­თო­ვა­ნე­ბა თა­ვის მე­გო­ბარ რა­ი­ლანდს გა­უ­ზი­ა­რა, მან უპ­ა­სუ­ხა, რომ ტცა­რამ უკ­ვე აღ­ნიშ­ნა ეს თვი­სე­ბა, და რომ ამ ფრეს­კე­ბი­დან ყვე­ლა­ფე­რი გიმ­ზერს. მი­რომ კი მხო­ლოდ ერ­თი რამ და­ა­მა­ტა: “ოღ­ონდ თვა­ლე­ბის გა­რე­შე”.

ცხოვ­რე­ბა ზე­კა­ცი­ვით გან­ვ­ლო. ყვე­ლა­სა და ყვე­ლაფ­რი­სა­გან გა­რი­ყუ­ლი ცხოვ­რობ­და. უს­აზ­ღ­ვ­რო წარ­მო­სახ­ვით შეპყ­რო­ბი­ლი, გრძნობ­და საგ­ნე­ბის სი­დი­ა­დეს სივ­რ­ცე­ში და ამ­ი­ტო­მაც დაბ­რ­კო­ლე­ბე­ბის მო­რევ­ში აღ­მოჩ­ნ­დე­ბო­და ხოლ­მე.

ოც­ნე­ბა და ფან­ტა­ზია ერ­თა­დერ­თი გა­მო­სა­ვა­ლი იყო, რა­თა ამ უმ­ოწყა­ლოდ ჩა­კე­ტილ სამ­ყა­რო­ში კლა­უს­ტ­რო­ფო­ბი­ას გამ­კ­ლა­ვე­ბო­და. ერთ-ერ­თი მი­სი პირ­ვე­ლი მას­წავ­ლე­ბე­ლი კა­ტა­ლო­ნი­ა­ში ფრან­ცის­კო გა­ლი ამჩ­ნევ­და, რომ ახ­ალ­გაზ­რ­და მო­წა­ფეს უჭ­ირ­და საგ­ნის მო­ცუ­ლო­ბის რე­ა­ლუ­რად აღქ­მა, ამ­ი­ტომ თვა­ლებს უხ­ვევ­და და აიძ­უ­ლებ­და მას სა­გა­ნი და­ე­ხა­ტა მხო­ლოდ ხე­ლის შე­ხე­ბით მი­ღე­ბუ­ლი შთა­ბეჭ­დი­ლე­ბით.

თვა­ლის და­ხუჭ­ვა რე­ა­ლო­ბა­ზე, ფან­ტა­ზი­ი­სათ­ვის გა­სა­ქა­ნის მი­ცე­მა, ფიქ­რი ხე­ლე­ბით, ოც­ნე­ბა, ილ­უ­ზი­რე­ბა… იქ­ნებ მი­რო კომ­ფორ­მის­ტი იყო, რო­მელ­საც უბ­რა­ლოდ თა­ვის დაღ­წე­ვა სურ­და აუტ­ა­ნე­ლი რე­ა­ლო­ბი­სა­გან. ანდ­რე ბრე­ტონ­მა, სი­უ­რე­ა­ლიზ­მის სკო­ლის და­მა­არ­სე­ბელ­მა, რო­მელ­შიც მი­რო მყის­ვე გა­ერ­თი­ან­და, ნა­თე­ლი მოჰ­ფი­ნა ამ სა­კითხს. მხატ­ვ­რუ­ლი გა­მომ­სახ­ვე­ლო­ბის ენ­ა­ზე გაქ­ცე­ვა ნიშ­ნავს მიგ­ნე­ბას (გა­მო­გო­ნე­ბას) და იგი ერ­თა­დერ­თი სა­შუ­ა­ლე­ბაა მხატ­ვ­რის იმ და­მამ­ცი­რე­ბე­ლი კომ­ფორ­მიზ­მის და­სა­მარ­ცხებ­ლად, რო­მე­ლიც ტრა­დი­ცი­უ­ლად რე­ა­ლო­ბის ას­ახ­ვის­თ­ვი­საა გან­წი­რუ­ლი.

რას გუ­ლის­ხ­მობ­და ბრე­ტო­ნი, რო­ცა ამტ­კი­ცებ­და, შე­საძ­ლოა მი­რო ჩვენს შო­რის ყვე­ლა­ზე სი­უ­რე­ა­ლის­ტი იყ­ო­სო? სუ­პერ­რე­ა­ლის­ტი ამ სიტყ­ვის პირ­და­პი­რი გა­გე­ბით, ყო­ველ­გ­ვა­რი გა­და­ჭარ­ბე­ბის გა­რე­შე. სა­ით მი­ილ­ტ­ვო­და მი­რო თვა­ლე­ბის ახ­ვე­ვით, სად იყო მი­სი ოც­ნე­ბის ქვე­ყა­ნა, სამ­ყა­რო, სა­დაც ჭეშ­მა­რი­ტე­ბას მხო­ლოდ ხე­ლის შე­ხე­ბით შე­იგ­რ­ძ­ნობ­და. იგი მხდა­ლად მი­იჩ­ნევ­და ურწ­მუ­ნო თო­მას, რო­მე­ლიც თი­თით უს­ინ­ჯავ­და იეს­ოს ჭრი­ლო­ბებს, რა­თა მი­სი აღდ­გო­მა ერწ­მუ­ნა. სიმ­ხ­და­ლედ უთვ­ლი­და ტცა­რა­საც მხო­ლოდ იმ­ის აღ­მო­ჩე­ნას, რომ “ჭი­პიც იხ­ე­დე­ბა”.

იმ ხალხს, რომ­ლე­ბიც გან­წყო­ბილ­ნი იყვ­ნენ მხო­ლოდ სა­ნა­ხევ­როდ ერწ­მუ­ნათ ჭეშ­მა­რი­ტე­ბა, მი­რო ასე პა­სუ­ხობ­და: “ჩემ­თ­ვის ბა­ლა­ხის ღე­რი უფ­რო მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნია, ვიდ­რე ხე; კენ­ჭი უფ­რო, ვიდ­რე მთა; ჭრი­ჭი­ნას ვამ­ჯო­ბი­ნებ არ­წივს. და­სავ­ლურ ცი­ვი­ლი­ზა­ცი­ა­ში კი მთა­ვა­რი მო­ცუ­ლო­ბაა. დიდ მთას უპ­ი­რა­ტე­სო­ბა ენ­ი­ჭე­ბა. ჭი­პი, რო­მე­ლიც იხ­ე­დე­ბა, – ეს ბა­ნა­ლუ­რი აღ­მო­ჩე­ნაა. რო­მან­ტი­კულ ფრეს­კებ­ში ყვე­ლა­ფე­რი პი­რი­ქი­თაა, მთე­ლი სამ­ყა­რო გიმ­ზერს, მოწ­მენ­დი­ლი ცა, ხე – ყვე­ლა­ფერს თვა­ლე­ბი აქვს. ჩემ­თ­ვის ყვე­ლა­ფე­რი ცოცხა­ლია. ამ ხე­საც სა­კუ­თა­რი ცხოვ­რე­ბა აქვს, ის­ე­ვე, რო­გორც ამ ცხო­ვე­ლებს. მას სუ­ლიც აქვს, ხე მარ­ტო ტა­ნი და ფოთ­ლე­ბი რო­დია”.

ამ პან­თე­ის­ტი­სათ­ვის, რო­მე­ლიც ხეს, ჩიტს, მწერს თა­ნას­წო­რი­ვით გა­ნიც­დი­და, რო­მე­ლიც საგ­ნებს საგ­ნი­სა­ვე თვა­ლით უმ­ზერ­და და მხო­ლოდ ბუ­ნე­ბის ფე­რებს აღ­ი­ა­რებ­და, ძნე­ლი იყო ერ­თი რო­მე­ლი­მე ად­გი­ლით შე­მოზ­ღუდ­ვა. მი­რომ ცხოვ­რე­ბა საზ­ღ­ვ­რე­ბის გა­და­ლახ­ვა­ში, ახ­ალ-ახ­ა­ლი ჰო­რი­ზონ­ტე­ბის დაპყ­რო­ბა­ში გან­ვ­ლო. 1919 წელს, მას შემ­დეგ, რაც ბარ­სე­ლო­ნა­ში დალ­მა­უს სა­ერ­თა­შო­რი­სო გა­ლე­რე­ა­ში მო­აწყო გა­მო­ფე­ნა, პა­რიზს გა­ემ­გ­ზავ­რა. აქ, ავ­ან­გარ­დის აპ­ო­გე­ის ჟამს, დი­დი ომ­ის დროს გად­მო­სახ­ლე­ბულ შე­მოქ­მე­დებს შეხ­ვ­და. ერთხელ მი­რო მე­გო­ბარ მხატ­ვარს გა­მო­უტყ­და: “წას­ვ­ლა აუც­ი­ლე­ბე­ლია. თუ კა­ტა­ლო­ნი­ა­ში ჩარ­ჩი, მოკ­ვ­დე­ბი. მთა­ვა­რია, ნე­ბის­მი­ერ ქვე­ყა­ნა­ში კა­ტა­ლო­ნი­ე­ლად დარ­ჩე”.

წინ­ს­ვ­ლი­სათ­ვის გა­მუდ­მე­ბით უხ­დე­ბო­და სხვა­დას­ხ­ვა სი­ტუ­ა­ცი­ე­ბი­დან თა­ვის დაღ­წე­ვა. სულ გარ­ბო­და: პრო­ვინ­ცი­უ­ლი ოჯ­ა­ხი­დან, თვით­კ­მა­ყო­ფი­ლი ქა­ლა­ქი­დან, მო­დუ­რი ავ­ან­გარ­დი­სა თუ გა­მარ­ჯ­ვე­ბუ­ლი მოძ­რა­ო­ბის­გან. იგი თით­ქოს არ­ა­სო­დეს კმა­ყო­ფილ­დე­ბო­და, თით­ქოს სა­კუ­თარ სხე­ულ­საც კი არ ნებ­დე­ბო­და, გა­მუდ­მე­ბით გა­ნაგ­რ­ძობ­და უფ­რო დი­დი სა­ხე­ლოს­ნოს ძი­ე­ბას. 1938 წელს, ეს­პა­ნეთ­ში, შუ­ა­გულ სა­მო­ქა­ლა­ქო ომ­ში, მე­ო­რე მსოფ­ლიო ომ­ის გა­ჩა­ღე­ბამ­დე ცო­ტა ხნით ად­რე, მი­რო აქ­ვეყ­ნებს უზ­არ­მა­ზარ ტექსტს სა­ხელ­წო­დე­ბით “ოც­ნე­ბა გრან­დი­ო­ზულ სა­ხე­ლოს­ნო­ზე”.

მას შემ­დეგ, რო­ცა ნა­ცის­ტუ­რი გერ­მა­ნია საფ­რან­გეთ­ში შე­იჭ­რა, მი­რო გა­მო­უ­ვალ მდგო­მა­რე­ო­ბა­ში აღ­მოჩ­ნ­და და ყვე­ლაფ­რის გა­რე­შე დარ­ჩე­ნილ­მა, ეს­პა­ნეთს შე­ა­ფა­რა თა­ვი. რეს­პუბ­ლი­კას­თან თა­ნამ­შ­რომ­ლო­ბის მი­უ­ხე­და­ვად, ნა­ხა­ტე­ბის ღი­ად გა­მო­ფე­ნა მა­ინც ვერ შეძ­ლო. მაგ­რამ არც ეს იყო მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი. მა­ი­ორ­კა­ზე თით­ქ­მის არ­ა­ლე­გა­ლუ­რად ჩა­სუ­ლი მი­რო ის­ეთ უზ­არ­მა­ზარ სა­ხე­ლოს­ნოს აღ­მო­ა­ჩენს, რო­მელ­ზე ოც­ნე­ბა­საც ვე­რა­სო­დეს გა­ბე­დავ­და. ეს იყო ვარ­ს­კ­ვ­ლა­ვე­ბით მო­ჭე­დი­ლი ცის კა­მა­რა, ღამ-ღა­მო­ბით ნა­ზად რომ ეშ­ვე­ბო­და სა­ნა­პი­რო­სა­კენ. თით­ქ­მის და­ვიწყე­ბუ­ლი, სა­კუ­თარ სამ­ყა­რო­ში გან­მარ­ტო­ე­ბუ­ლი მი­რო ნიუ-იორკ­ში გა­ხიზ­ნულ სუ­პერ­რე­ა­ლისტ მე­გობ­რებს თა­ვი­სუფ­ლე­ბის ზღაპ­რულ სა­ჩუ­ქარს უგ­ზავ­ნის – თით­ქ­მის არ­აფ­რი­სა­გან, მხო­ლოდ ლურჯ ცა­ში ცქე­რით შექ­მ­ნილს. ესაა სუ­რა­თე­ბის სე­რია სა­ხელ­წო­დე­ბით “თა­ნა­ვარ­ს­კ­ვ­ლა­ვე­დი”, უს­ას­რუ­ლო სივ­რ­ცე­ში მოგ­ზა­უ­რო­ბა იმ­ი­სა, ვინც დე­და­მი­წა­ზე იძ­უ­ლე­ბით ცხოვ­რობ­და. ალ­ბათ, შე­უძ­ლე­ბე­ლია იმ ნა­თელ­მ­ხილ­ვე­ლის გა­დარ­წ­მუ­ნე­ბა, რო­მე­ლიც იმ­ე­ო­რებს: “საწყი­სი, ერ­თა­დერ­თია, რაც მა­ინ­ტე­რე­სებს. საწყი­სის შეც­ნო­ბა ჩე­მი ცხოვ­რე­ბის აზ­რია და სწო­რედ ესაა ჭეშ­მა­რი­ტი შე­მოქ­მე­დე­ბა. რაც მარ­თ­ლა მა­ინ­ტე­რე­სებს – და­ბა­დე­ბაა”.

შეგ­ვიძ­ლია ვი­ფიქ­როთ, რომ მი­რო არ მომ­კ­ვ­და­რა. აკი ამ­ბობ­და კი­დეც “მე არც გან­ვი­თა­რე­ბა მა­დარ­დებს და არც სიკ­ვ­დი­ლი”. ალ­ბათ, იგი გა­ნაგ­რ­ძობს სა­ხე­ლოს­ნოს ძი­ე­ბას უს­ას­რუ­ლო სამ­ყა­რო­ში, იქ, სა­დაც ჩვენ მი­სი და­ნახ­ვა უკ­ვე აღ­არ შეგ­ვიძ­ლია. იმ სივ­რ­ცე­ში, რო­მე­ლიც ჩა­მო­ვარ­დ­ნილ ვარ­ს­კ­ვ­ლავ­სა და პა­ტა­რა ბა­ლახს შო­რი­საა მოქ­ცე­უ­ლი. დარ­წ­მუ­ნე­ბუ­ლი ვართ, რომ იგი კმა­ყო­ფი­ლია, რად­გან შეძ­ლო ეს­წავ­ლე­ბი­ნა ჩვენ­თ­ვის, რომ საგ­ნე­ბის და­ნახ­ვა თვა­ლე­ბის გა­რე­შეც შე­იძ­ლე­ბა.

© ”არილი”