1949 წელს დორის ლესინგი საცხოვრებლად როდეზიიდან ლონდონში გადავიდა და მიატოვა ორი შვილი, რომლებიც პირველი ქმრისგან ჰყავდა. თან წაიყვანა მესამე შვილი, პიტერი, და წაიღო ჩანთა, რომელშიც ჰქონდა ხელნაწერი რომანისა „ბალახი მღერის“. როცა ლონდონში ჩავიდა, რომანი გამოქვეყნდა და დიდი აღიარებაც მოუტანა. ლესინგი მსოფლიოს ერთ-ერთ ყველაზე დიდ მწერლად იქცა, საბოლოოდ კი, ლიტერატურის დარგში ნობელის პრემიაც მიიღო.
პიტერი დორისთან ცხოვრობდა სიკვდილამდე (იგი დორისის გარდაცვალებამდე რამდენიმე კვირით ადრე გარდაიცვალა).
ლონდონში ჩასვლიდან დაახლოებით ათი წლის შემდეგ, ლესინგმა გამოაქვეყნა თავისი ყველაზე ცნობილი რომანი ოქროს რვეული, რომელიც ეხება პრობლემას – როგორ უნდა იცხოვრო, როგორც თავისუფალმა ადამიანმა. სხვა ყველაფერთან ერთად, წიგნი იკვლევს და გადმოგვცემს ქალ შემოქმედად ყოფნის სირთულეს. იმ ქალის მდგომარეობას, რომელსაც უწევს ცხოვრება საზოგადოებაში, რომელსაც მისი არსებობა საერთოდ არ სურს.
რომანი, ფორმის თვალსაზრისით, დღევანდელი პერსპექტივითაც კი ექსპერიმენტულია. იგი რამდენიმე განსხვავებული წიგნისგან შედგება – რვეულებისგან, როგორც მათ მწერალი თავად უწოდებს და ფერებად არის დაყოფილი. გარდა ამისა, აქვე გვხდება უფრო ტრადიციული რომანი რომანში, სახელად თავისუფალი ქალები. მთავარი გმირი კი მწერალი ანა ვულფია. ვყოყმანობ, თავისუფალ ქალებს ავტობიოგრაფიული ტექსტი ვუწოდო, მაგრამ მხოლოდ იმიტომ, რომ დორის ლესინგს არ მოსწონდა რაღაცების ავტობიოგრაფიულად მოხსენიება და გარდაცვლილი დორის ლესინგიც კი მაშინებს.
მიუხედავად ამისა, შეუძლებელია, ანა ვულფის შესახებ დაწერილი რომანი არ მიიჩნიო თავისუფლების ძიების ავტორისეულ გამოცდილებად – თავისუფლების ბავშვებისგან, აფრიკაში მისი ძველი ცხოვრებისგან, ძალებისგან, რომლებიც შემოქმედებით საქმიანობაში უშლიდნენ ხელს. მხოლოდ ერთი შვილის გამორჩევა და თან წაყვანა მის საქციელს კიდევ უფრო დაუჯერებლად აქცევს – თუკი ყველა შვილს მიატოვებდა, მიტოვებული შვილები როგორმე იპოვიდნენ გამართლებას. მაგრამ ერთი შვილი, რომელიც არ მიატოვა, ძლიერი შეტყობინებაა დანარჩენებისთვის, რომ ისინი საკმარისად კარგები არ იყვნენ,
როცა პირველად წავიკითხე ოქროს რვეული, მეც თავისუფალი ქალი ვიყავი. 21 წლისა კოლეჯში აღარ ვსწავლობდი, ვცხოვრობდი პატარა სახლში სამხრეთ უელსის ველურ დასახლებაში. არ მესმოდა, როგორ აღმოვჩნდი ასეთ შეუსაბამო ადგილას. კარგი, აქ ერთ ბიჭს გამოვყევი, მაგრამ ურთიერთობა არ გამოვიდა. ახლა მე პატარა ოთახი მქონდა ჩემთვის, საწყობში ვმუშაობდი და თავისუფალ დროს ლუდის სმაში, პანკ-როკ კონცერტებზე სიარულსა და კითხვაში ვატარებდი.
მომწონდა ვრცელი წიგნები – როგორც უამრავ თავისუფალ ადამიანს, რომელსაც ცარიელ დღეებთან უწევს გამკლავება. რაც უფრო გრძელი წიგნი მიიპყრობდა ჩემს ყურადღებას, მით უკეთესი. ოქროს რვეული ნაწილობრივ მისი ზომის გამოც შევარჩიე, ანა კარენინას წაკითხვის შემდეგ.
პრობლემები, რომლებიც ანა ვულფს აქვს, ჩემთვის უცნობი იყო. ეს გახლდათ შვილთან, პოლიტიკასთან, მომავალთან დაკავშირებული პრობლემები. მაგრამ მომხიბლა თავისუფლების იდეამ, ვგრძნობდი, რომ მე არასწორად მესმოდა. თავისუფლება, მკარნახობდა ინტუიცია, უნდა მოითხოვდეს უფრო დიდ რისკს და უფრო მეტად უნდა გაჯილდოებდეს. მეტი უნდა იყოს, ვიდრე წიგნების კითხვაა ან კონცერტებზე დასწრება.
წიგნში განხილული საკითხები პერსონალურად არ მიკავშირდებოდა, მაგრამ ეს წიგნი მაინც შემიყვარდა. საათობით ვკითხულობდი. ანა ვულფს, ლესინგის ალტერ-ეგოს, ვერაფრით მოვწყდი. განსაკუთრებით ერთი ეპიზოდის გულწრფელობა მიყვარს, როცა ანა ვულფი იღვიძებს საყვარელთან ერთად საწოლში, პატარა ქალიშვილი კი მეორე ოთახშია. ის ცდილობს, იყოს თავისუფალი ქალი, მაგრამ ეს იოლი არ არის და დიდ რისკებსაც უკავშირდება.
[…]
მე თავისუფალი გოგო ვიყავი, რაღაცით უფრო ანა ვულფის ქალიშვილს ვგავდი, ვიდრე თავად ვულფს. თავისუფლება ჩემთან ბუნებრივად მოვიდა. ოქროს რვეულს სწრაფად ვკითხულობდი, მატარებელში, ჩემს პატარა ოთახში, პაბში, სანამ ჩემი შეყვარებულის მოსვლას ველოდი. ამ დღეებში კომუნიზმზე დაწერილ ეპიზოდებს ვეცნობოდი და ძალიან მომწონდა; ცოტათი მაშინებდა პასაჟები, რომლებიც დედობას ეხებოდა. ცხადია, მე ასეთი არ გავხდებოდი.
ორმა ათწლეულმა გაიარა.
როცა ხელახლა დავიწყე კითხვა, ორი შვილის დედა ვიყავი. სახლის მფლობელი, მზარეული, ცოლი, მებაღე, მასწავლებელი, მძღოლი, დამლაგებელი. აღმოვაჩინე, რომ თავისუფლებას ვეძებდი, უბრალოდ საკმარის თავისუფლებას, ჩემი ნაწერი რომ დამესრულებინა.
[…]
კარგი რომანის ფუნქცია ან, შესაძლოა, ყველა ნაწერის ფუნქცია ესაა: გამოხატოს განცდილი და გამოცდილი და არა ის, რაც ფიქრობ, რომ „უნდა“ გეგრძნო. ფემინიზმის მეორე ტალღა სწორედ ამ იდეაზე აიგო. რა მოხდება, თუ იტყვი, სინამდვილეში როგორ გრძნობ თავს? ეს რევოლუციური აქტი იქნება? მგონია, ეს იმაზეა დამოკიდებული, თუ ვინ ამბობს. ლესინგმა მნიშვნელოვანი რამ გააკეთა. საოჯახო საქმეებით დაკავებული ქალებისთვის, რომლებიც ანონიმები არიან, მნიშვნელოვანი იყო, რომ ლესინგმა მათი რეალური გამოცდილებები ასახა.
განცდა, რომ მოღალატე ხარ, რომ დედის როლს უარყოფ – ჩემთვისაც ნაცნობია. წლების განმავლობაში მე ვიცხოვრე შიშით, რომ საკმარისად კარგი დედა არ ვიყავი, რადგან არ შემეძლო, მთელი არსება მიმეძღვნა ამ როლისთვის და ჩემგან გამეძევებინა ჩემი შემოქმედებითი „მე“ ან ჩემი ნამდვილი „მე“, რომელიც აბსოლუტურად კარგი არ იყო. სწორედ ამიტომაც, როცა ჩემი ქალიშვილი სამი წლის იყო, ვცდილობდი, მასთან თამაშისთვის დრო გამომენახა. ვაიძულებდი თავს, მოვქცეულიყავი ისე, როგორც კარგი დედა მოიქცეოდა, მაგრამ ამის ნაცვლად ხანდახან თავს ისე ვგრძნობდი, როგორც ანა ვულფი: მანქანა, ფილმის კადრი, ფოტოსურათი, სიმულაკრი, ბუტაფორია, ვიღაც, ნაწილებად დაშლილი საკუთარი თავი.
ნაწილებად დაყოფილი „მე“ ხშირია ქალი შემოქმედების შემთხვევაში. ლესინგის ამბავი ეხმიანება სხვა მწერლების ცხოვრებას. ჯინ რისიდან ელის უოკერამდე და არამარტო. მაშინაც კი, როცა ასეთი ქალი სახლში რჩება, აქვს ფული და ეხმარებიან, შვილები და წერა ხშირად მაინც ჯიუტად ემიჯნება ერთმანეთს, ეს ორი ძალა ერთმანეთს უპირისპირდება.
როცა ქალ მონსტრებზე ვფიქრობ, პირველი ენ სექსტონი მახსენდება. ის იყო ჰარპია-დედა, ქაოსური შემოქმედი, რომელიც საკუთარ ნევროზებს შვილებზე მეტად აფასებდა. დედა, რომლის ოჯახიც მის საშინელ შემოქმედებით ენერგიას შეეწირა მსხვერპლად.
სექსტონის სიკვდილის შემდეგ მისმა ქალიშვილმა ლინდა გრეი სექსტონმა იპოვა დედამისის თერაპიის შეხვედრების ჩანაწერები, რომლებიც სექსტონის ფიგურას წარმოაჩენს ანა ვულფის ექსტრემალურ ვერსიად: მისი ამბივალენტურობა პიკს აღწევს, ის დაუკმაყოფილებელი დედა/ხელოვანია.
მაგალითად, ეს პასაჟი:
„ვსვამ და ვსვამ, ისე, თითქოს საკუთარ თავს ვურტყამ.
ლინდას გავარტყი და ჯონმა სახეში გამარტყა.
სამი კვირის წინ ასანთის ღერები ავიღე და ლინდას ოთახში შევედი.
წერა ისეთივე მნიშვნელოვანია, როგორიც ჩემი შვილები არიან.
მე მძულს ლინდა და სილა გავაწანი“.
ეს ნაწერი იმდენად კარგია, ადვილია, დაგავიწყდეს, რომ სულაც არ არის ნაწერი და მტანჯველი საუბარია. რთული იქნება, დაივიწყო სურათი – როგორ სვამს ისე, თითქოს საკუთარ თავს ურტყამდეს და, რა თქმა უნდა, „სამი კვირის წინ ასანთის ღერები ავიღე და ლინდას ოთახში შევედი“ დიდებული დასაწყისი იქნებოდა ლექსისთვის, მოთხრობისთვის, ოპერისთვის ან ნებისმიერი რამისთვის.
მაგრამ ფრაზა, რომელშიც ნამდვილად გრძნობ ტრანსგრესიას და რომელიც საშინელ გამოთქმებშია ჩამარხული, ესაა – „წერა ისეთივე მნიშვნელოვანია, როგორიც ჩემი შვილები არიან“. მართალია? თუ სექსტონი უთქმელის გამოთქმას ცდილობდა, როგორც ეს თერაპიებზე ხდება ხოლმე?
ამ სიტყვების წაკითხვა გამოწვევას ჰგავდა. მჯერა, რომ ჩემი ნაწერები ისეთივე მნიშვნელოვანია, როგორიც ჩემი შვილები? ასე არ ვფიქრობ, მაგრამ მგონია, ვცდილობ მაინც, ვიფიქრო, რომ ასეა. ვცდილობ, ეს სიტყვები პირში ზეთისხილივით დავატრიალო:
წერა ისეთივე მნიშვნელოვანია, როგორიც ჩემი შვილები არიან. მხოლოდ ფიქრიც კი ცუდად მხდის.
როცა დორის ლესინგზე ვფიქრობ, ვფიქრობ მის მიტოვებულ ბავშვებზე. ეს ნიშნავს იმას, რომ მისმა ბიოგრაფიამ დაამცირა მისი ტექსტები ჩემთვის? თუ – საშიში ფიქრი – უფრო ღირებული გახადა?
© არილი