მწერლის პრობლემა
I ნაწილი
- 1. თვითგვემა წიგნის პრეზენტაციის წინ
მივდიოდი ჩემი წიგნის პრეზენტაციაზე და ვფიქრობდი, მაინც რა აბსურდია ეს “წიგნის პრეზენტაცია”: მრავალფეროვანი ინტერესებითა და პრობლემებით მოცულ ხალხს შენთან (თუ შენს წიგნთან) შესახვედრად მოსვლას სთხოვ, წიგნს არ ჩუქნი, ახარჯინებ ფულს და თითქმის აიძულებ, შენ მოგისმინონ, შენით დაინტერესდნენ, შენზე კონცენტრირდნენ ერთი საათის (თუ მეტი არა) განმავლობაში. ადამიანმა უნდა გადადოს თავისი საქმეები (ისეთებიც კი, რომელიც არა აქვს), დაივიწყოს საკუთარი მნიშვნელობა და იმ დღის მთავარ აქტუალურ მოვლენად აქციოს შენი წიგნის პრეზენტაცია.
ამ დროს, პრინციპში, თუკი რაიმე არააქტუალური შეიძლება იყოს მისთვის იმ დღეს, ეს სწორედ შენი წიგნია.
მსოფლიოში რევოლუციებია, ქვეყანაში სკანდალები, სახლში პატარა თუ დიდი მნიშვნელობის ამბები, ის კი ვალდებულია შენთვის დათმოს თავისი ბიოგრაფიის სამოცი წუთი მაინც და შენი წიგნით ხელში ჩადგეს რიგში (როგორც ზიარების მიღების წინ, ოღონდ ამჯერად – ავტოგრაფის მისაღებად).
ავტორიც უცნაურ მდგომარეობაშია: მას საჯაროდ უწევს საუბარი ისეთ სუბიექტურ (არ მინდა ვთქვა, ინტიმურ) მოვლენაზე, როგორიც წიგნია, მით უფრო – რომანი.
რა დავწერე? რატომ დავწერე? როგორ დავწერე?
საინტერესოა, როგორ უნდა უპასუხო ამ შეკითხვებს?
წიგნი და ავტორი ურთიერთობის ფორმაზე ვერ ჩამოყალიბებულან: წიგნს ვერც აქებ და ვერც აკრიტიკებ, შეწუხებული მშობელივით მიედ-მოედები რაღაც აბდა-უბდას და ვერ გაგირკვევია, შეძლებს თუ არა რომანი მკითხველებთან კონტაქტის დამყარებას შენი დახმარების გარეშე.
რამდენადაც ბანალურად არ უნდა ჩანდეს, ამ შემთხვევაში მართლაც მშობელი ხარ, შენმა რომანმა რომანი უნდა წამოიწყოს უცნობ ადამიანებთან და შენც სამართლიანად ღელავ: უგულისყუროდ არ მოეპყრან, ცივად არ შეხვდნენ, არ მიაგდონ, შეურაცხყოფა არ მიაყენონ, არ უღალატონ, არ იძალადონ მასზე…
ამიტომ წინასწარ ამზადებ მის მომავალ პარტნიორებს და ქართველი დედის კლასიკური ემპირიულობით აცნობ ბავშვის ხასიათს: “ცოტა ბრაზიანები ვართ, ზოგჯერ უწმაწურ სიტყვებს ვამბობთ, ტყუილები გვიყვარს, მაგრამ საერთო ჯამში სითბოსა და ყურადღებას ვეძებთ”.
ავტორი ფიქრობს, რომ სუბიექტური ინტროდუქცია ნებისმიერ შემთხვევაში წაადგება მის რომანს, რადგან მიუხედავად მშობლის მიმართ კეთილგანწყობისა, მკითხველები a priori მსუბუქად სკეპტიკურად უყურებენ მის ახლადმოვლენილ შვილს: ვინაა? რა უნდა? რატომ უნდა დავინტერესდეთ მისით, როცა ამდენი რამე არ გვაინტერესებს?.
როგორ უნდა დააინტერესო შენი რომანით მკითხველები? ღირს თუ არა მშობიარობის დეტალებზე საუბარი უცხო ადამიანებთან? რა დადებითი და უარყოფითი თვისებები აქვს შენს რომანს? და, საერთოდ, რამდენად საინტერესოა ეს ახალი ქართული რომანი?
წიგნის პრეზენტაციამდე სულ რაღაც ხუთიოდე წუთია დარჩენილი, მე კი ამ შეკითხვებზე უნდა მოვასწრო პასუხის გაცემა.
2. ქართული თემა, ქართული ბესტსელერი, ქართველი მკითხველი
ქართული ტელესივრცის ყველაზე მაღალრეიტინგული თემები რომ “სექსი” და “რელიგია” იყო, ეს ერთმა ცნობილმა ტელეპროდიუსერმა გამანდო საიდუმლოდ რამდენიმე წლის წინ. ამ ორ თემას, თურმე, პოლიტიკაც კი ვერ უწევდა კონკურენციას. თან სად – ჩვენს აბსოლუტურად პოლიტიზებულ ქვეყანაში. თუკი იღბლისა თუ რაიმე სასწაულის წყალობით, ეს ორი თემა (წმინდანთა უხრწნელი სხეული და ტრანსგენდერთა პლასტიკური ოპერაციები) ერდროულად მოხვდებოდა რომელიმე გადაცემაში, მაყურებელს მოულოდნელი არმაგედონიც ვერ მოწყვეტდა ტელეეკრანებს. სავარაუდოდ, ალბათ, ახლაც მუშაობს ეს ოქროს წესი, რადგან ეჭვი მეპარება, გემოვნება შეცვლოდათ ჩვენს მასებს. თუმცა, მიუხედავად ამისა, მაინც სკეფსისით ვისმენ ტელევიზიების ბობოლათა დაუღალავ მანტრას იმის შესახებ, რომ ხალხი ბნელია და თუკი ის რამეს იმსახურებს, მხოლოდ საეჭვო გართობას. ამ სკეფსისს კი ჩემი კოლეგების და საკუთარი მედიაგამოცდილება მიმყარებს, რაკი აშკარად ვხედავ, რომ თუკი ვინმე საინტერესოდ საუბრობს ეგრეთ წოდებულ სერიოზულ თემებზე (ვთქვათ, ლიტერატურაზე), მას ნამდვილად ჰყავს მაყურებელი და მსმენელი. მაგრამ ამათ შორის, როგორც ჩანს, ნაკლებად არიან თავად მედია-მამები და მედია-დედები, რომელნიც, მართალია, უარყოფენ, მაგრამ პრინციპში თავად იღებენ ყველაზე დიდ (და უაღრესად საკამათო) სიამოვნებას თითქოსდა მხოლოდ მასებისთვის განკუთვნილი თემებისგან.
თუმცა ასეა თუ ისე, რეიტინგული თემები არსებობს და ამას ვერსად გავექცევით: ტელევიზორს კი გამორთავ, მაგრამ უხრწნელ გვამებს ფანჯრებიდან შემოგიგდებენ.
ხოდა, თუკი ქართულ ტელევიზიას აქვს კარგად გასაყიდი თემა, საინტერესოა, არსებობს თუ არა ასეთი თემა ქართულ ლიტერატურაში?
რა იყიდება ყველაზე კარგად?
“სიკვდილი”, – მპასუხობს ერთ-ერთი (რომ არ ვთქვა, ერთადერთი) ქართული ბესტსელერის ავტორი, – ყველაზე კარგად სიკვდილი იყიდება. ეს ფეტიშია”.
– ესე იგი, დეტექტივები? – იტყოდა საქმეში ჩაუხედავი ადამიანი (ვთქვათ, უცხოენოვანი მკითხველი).
არა, გამოძიება და დამნაშავის პოვნა აქ არავის აინტერესებს (რადგან საქართველოში ისედაც ყველამ ყველაფერი იცის), თუკი ბოლო ათწლეულის ყველაზე კარგად გაყიდული რომანის მაგალითით (და მისი ავტორის შეფასებაზე დაყრდნობით) ვისმჯელებთ, საქართველოს მკითხველთა მასას აინტერესებს არა უბრალოდ სიკვდილი, როგორც ეგზისტენციალური ან კრიმინალურ-ბიოლოგიური აქტი, არამედ სიკვდილი, რომელიც ელიტარულ ჯგუფებს, ცნობილ და მეტ-ნაკლებად საკამათო პიროვნებებს მუსრავს. ამ ამბებს, მათ რეალურ გმირებთან ერთად, მეტ-ნაკლებად ყველა უნდა იცნობდეს და სულაც არაა საჭირო, რომ ისინი ძალიანაც ისტორიულები იყვნენ (კლასიკური პრინციპით: “ეს თვალები ხედავდნენ ნაპოლეონს”), თუმცა ეს იმას როდი ნიშნავს, რომ მასობრივ მკითხველზე (ესე იგი, დიდი-დიდი, ოცდაათი ათას ქართულ ენაზე მკითხველ მოქალაქეზე) ორიენტირებული ავტორი მაინცდამაინც ახლო წარსულზე უნდა კონცენტრირდეს – დასაშვებია ისტორიული რომანის დაწერაც, ოღონდ ერთი დათქმით: ისტორიული რომანი არავითარ შემთხვევაში არ უნდა ასახავდეს ნამდვილ ისტორიას – ისტორია ისეთი უნდა იყოს, როგორსაც მკითხველი ელის და შეეჩვია; ანუ როგორიც, პრინციპში, საბჭოთა კინომ ასწავლა. წინააღმდეგ შემთხვევაში გულგრილობით (იშვიათ შემთხვევაში – რისხვით) იქნება დასჯილი.
“სიმართლის მოყოლას არავინ გთხოვს, – ამბობდა თავის ირლანდიელებზე გამწყრალი ჯოისი, – ვის რად უნდა ეს შენი სიმართლე! ის არავის არაფრად სჭირდება”.
თუკი არცთუ დიდი ხნის წინანდელ ქართულ ბესტსელერებს გადავავლებთ თვალს, მასებს კვლავაც უნდა აღელვებდეთ “კანონიერ” ქურდთა (უმჯობესია, ქართველების) რომანტიკული და ფათერაკებით სავსე ცხოვრება, სადაც ზერელედ (არა-მომქანცველად) იქნება გარეული დიდი ფული და დიდი პოლიტიკა. ბუნებრივია, ზედ – მლაშე და ობიექტურად არადამაჯერებელი სასიყვარულო ამბით.
სექსი დიდად არ იყიდება. სიტყვით აღწერილ სექსს, როგორც სტატისტიკა ამბობს, ჩვენში გასავალი არა აქვს: წაკითხვას ყურება გვირჩევნია. თუ შესაძლებელია, ამ შემთხვევაშიც პოპულარული და არცთუ ისტორიული პერსონაჟების მონაწილეობით. განსაკუთრებით – არჩევნების პერიოდში.
წაკითხული სექსი (ვუიაერიზმის ლიტერატურული ფორმა) მხოლოდ იმ შემთხვევაში იქნება საინტერესო (ესეც, ცხადია, ქართულ ბესტსელერებზე დაყრდნობით), თუკი მეტ-ნაკლებად (ოღონდ ამ შემთხვევაშიც ირიბად, ზერელედ) პოლიტიკის დიდ ბობოლებთან და კამერული მედიასკანდალებით განთქმულ ქალებთან იქნება დაკავშირებული.
პერვერსია და “გაუკუღმართებული სექსუალური კავშირების” აღწერა საწყისშივე მარცხისთვის იქნება განწირული, რადგან მკითხველი, სავარაუდოდ, წაუკითხავად გამოუტანს განაჩენს: “ამ სიბინძურეს როგორ წავიკითხავ”.
ამის მიზეზი კი ისაა, რომ მკითხველთა ფართო მასები სტერეოტიპებს ეტანებიან.
თუმცა, რა სიმსხვილისაც არ უნდა იყოს რომანი, თუკი წერის შნო და უნარი არა აქვს მწერალს, წიგნი თაროზევე დალპება.
შეიძლება მასების მომზიდავ თემებს შეწვდე, მაგრამ იმ მწერლად არ ჩაგთვალონ, ვისგანაც ამ ამბებს მიიღებენ. შეიძლება ბევრმა წეროს, ვთქვათ, თვითმფრინავის გამტაცებელთა საკამათო გმირობისა თუ ტერორისტობაზე (და ბევრსაც დაწერილი აქვს უკვე), მაგრამ წარმატებული მხოლოდ კონკრეტული მწერლისგან მოთხრობილი (“კანონიკური” ტექსტი) აღმოჩნდეს, მით უფრო, თუკი ეს მწერალი არა “ყვითელი”, არამედ ნიჭიერი და სანდო მთხრობელია.
ყველასგან ყველა ამბავი არ მიიღება.
თუმცა, როცა დიდი და მასისთვის საინტერესო თემები მოგვყავს მაგალითად, ამ შემთხვევაში ნამდვილად არ ვგულისხმობ ზოგადად ლიტერატურული პროცესის გაფართოება-გააქტიურებას. მასები იშვიათად ახერხებენ წიგნების კითხვას. რომანი თვითმფრინავის გამტაცებელ ახალგაზრდებზე აბსოლუტური გამონაკლისია. ერთი კაცი წიგნის მაღაზიაში შევარდნილა და ყვირილით უთხოვია შველა: “წიგნი მინდა… წიგნი!”, სათაურის გარეშე, რადგან მისთვის მხოლოდ ერთი წიგნი არსებობდა ამქვეყნად – რომანი-ქრონიკა რომანტიკოსი ტერორისტების შესახებ. შესაბამისად, არ ვარ დარწმუნებული, მართებული იქნება თუ არა, რომ ასეთ სპონტანურ მკითხველს მკითხველი ვუწოდოთ. ალბათ, არა, სამწუხაროდ.
ის, ვინც რეგულარული მკითხველია, ცოტა და ძალიან პრეტენზიულია, და მისთვის განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი არცაა, რა თემაზეა რომანი, რადგან ასეთი მკითხველი არა თემას, არამედ მწერალს ენდობა.
ამიტომ ვინც კი მკითხველია, პრინციპში ყველა ასეთია (ვიმეორებ, სპონტანურ მკითველებს მკითხველებად ვერ ჩავთვლი): “პაპსაზე” აცრილი და უაღრესად პრეტენზიული.
შესაბამისად, ქართველი მწერალი უმძიმეს მდგომარეობაშია: მას მხოლოდ პროფესიონალი კრიტიკოსები (ბიბლიოფაგები) ჰყავს მკითხველებად, რადგან სხვანაირი მკითხველი არც არსებობს.
ამერიკელ, გერმანელ ან რუს მწერალს ამ მხრივ არ უჭირს: თუკი მის წიგნს სნობები და გურმანები არ მიიღებენ, პლებსის იმედად მაინც დარჩება, აქ კი “სნობებისა” და “გურმანების” მეტი არც არავინ კითხულობს წიგნებს, ამიტომ, თუკი გინდა რომ ვინმემ წაგიკითხოს, მარტივ გამოსავალს უნდა დასჯერდე: კარგად წერო, თორემ შეუბრალებელ განაჩენს გამოგიტანენ: “დრო არ უნდა დამეხარჯა ამ რომანზე, ამის წაკითხვას ჯობდა ისევ კაფკა ან რულფო წამეკითხა”.
ქართველ მკითხველს მხოლოდ ასეთი არჩევანი აქვს.
3. პრეზენტაცია (90-იანების ექო)
ოთხმოცდაათიანი წლების ბოლოს არც გვქონდა არჩევანი: წიგნის პრეზენტაცია, გინდა არ გინდა, რუსთაველის ქუჩის ქვეშ ჩაკარგულ “თეატრალურ სარდაფში”, უფრო ზუსტად კი მის გვერდით მდებარე კაფე-საბილიარდოში უნდა გაგემართა.
მე არ მახსოვს ოთხმოციანი წლების მიწურულისა თუ ოთხმოცდაათიანი წლების დასაწყისის პრეზენტაციები (ჰყვებიან, რომ ჩვენი ავანგარდისტები საზოგადოებრივ ტუალეტებში აწყობდნენ საჯარო კითხვებს), რადგან უფრო გვიანი ეპოქის შვილი ვარ, მაგრამ ერთ უკვე კლასიკად ქცეულ კითხვა-პრეზენტაციას მეც დავსწრებივარ 13 წლის ასაკში. სახელმწიფო უნივერსიტეტში 90-იანების პირველი სკანდალური მწერალი კუთხულობდა თავის საკულტო ტექსტს (“ტრფობა წამებულთა”), რომლის ბოლომდე მოსმენაც მხოლოდ ერთეულებისთვის თუ გახდა შესაძლებელი. როგორც კი პირველი წინანადება ჩაასრულა ავტორმა (“საწყალობელ იქმნა უბადრუკი გივი, რამეთუ უვარჰყო ცოლი ჭეშმარიტი, აღიარა მშვენიერი ლონდა და… მოტყნა”), დარბაზი აღშფოთებულთა და შემცივნულთა ჯგუფმა დატოვა.
ტექსტის კითხვის პარალელურად გაოცებული მსმენელები ხმაურით ტოვებდნენ დარბაზს და, მგონი, იმის მერე აღარც შემობრუნებულან ქართული ლიტერატურისკენ. თითქოს მთელი ლიტერატურული ეპოქა დასრულდა იმ დღეს.
შემცივნულები ტყუილად არ მიხსენებია; კიდევ დიდხანს გვციოდა და ხალხმრავალი პრეზენტაციების ჩატარების მიზეზი დიდწილად სწორედ სიცივე იყო. სიცივე და ელექტროენერგიის პრობლემები.
“სარდაფის” ერთ-ერთი მასობრივი ლიტერატურული საღამო სპონტანურად დაიბადა: ქალაქი წყვდიადმა მოიცვა, ყველგან შუქი ჩაქრა და შემთხვევით თუ გამიზნულად (გვახსოვდეს – შემთხვევითობა არ არსებობს), “მიწის ქვეშ” ბევრმა მოიყარა თავი. მახსოვს, საპროტესტო აქციებიც კი იყო გარეთ – ხალხი ქუჩებს კეტავდა და საბურავებს უკიდებდა ცეცხლს, აქ კი ელექტრომომმარაგებელი გენერატორი ჩართეს და ჩემმა აქტიურმა კოლეგამ რაღაც თავისთავად, თითქოს ტრანსცენდენტალური ინსპირაციის მეშვეობით, სრულიად დაუგეგმავად წაიყვანა პრინციპში არსაიდან აღმოცენებული ლიტერატურული საღამო. ეს დღე იყო და ეს დღე – ლიტერატურული საღამოები და პრეზენტაციები ერთმანეთს ენაცვლებოდა, კითხულობდა ყველა, დიდიც და პატარაც; ისინი, ვისაც ახლა დაეწყო წერა და ისინიც, ვინც ჩვენდა სამარცხვინოდ, ყველას გარდაცვლილი გვეგონა.
ჩვენთან მკვდრებიც მოდიოდნენ.
იქ მოსული ხალხი მაშინ მსმენელი უფრო იყო, ვიდრე მკითხველი და ეს მსმენელიც სრულიად უპრეტენზიოდ, ესთეტიკური თუ ინტელექტუალური სელექციის გარეშე იღებდა ნებისმიერ მწერალს. განსაკუთრებით კი – ნორჩებსა და პოპულარულებს.
ეს მსმენელები (უმეტესად – გოგონები, რომელთაც პირველი მატრიარქებივით თავიანთი მუცლებით ატარეს სამშობიაროდ გამზადებული ქართველი მწერალი) არათუ ლიტერატურას ეკიდებოდნენ სელექციის გარეშე, არამედ ყველაფერს, რაც მათ გარშემო ხდებოდა: ისინი დაუზარებლად და თანაბარი ექსტატიურობით შთანთქავდნენ პათეტიკურ მუხრან მაჭავარიანსა და ეპატაჟურ ირაკლი ჩარკვიანს, პოპჯგუფ “ქუჩის ბიჭების” კონცერტსა და ოთარ ჭილაძის პროზას. ჯონ ლენონის ცნობილი ნარცისული გამონათქვამის არ იყოს (“ჩვენ იესოზე პოპულარულები ვართ”), მაშინ ქართველ მწერლებსაც თამამად შეეძლოთ იმის თქმა, რომ ისინიც ისეთივე პოპულარულები იყვნენ, როგორც ქართული პოპჯგუფი ჯგუფი “ქუჩის ბიჭები”.
რადგან იმ ხანად მნიშვნელოვანი არ იყო ლიტერატურა, მნიშვნელოვანი იყო იმის გახსენება, რომ თურმე ლიტერატურაც არსებობს, ცოცხალია და ლიტერატურით დაინტერესება კარგი ტონია.
მსმენელისა და მწერლის შეხვედრა მართლაც ცოცხლად მიდიოდა: მწერლები ჭკუას არ გარიგებდნენ (სტალინური თქვენ სულის ინჟინერები ხართ-ს ინერციით), ბრტყელ-ბრტყელ სიტყვებს არ ამბობდნენ და სავსებით ცოცხლად გამოიყურებოდნენ. ეს კი უცნაური იყო, რადგან იმ უპრეტენზიო თაობებს ჯერ კიდევ საბჭოეთიდან გადმოჰყოლოდათ ანაქრონისტული წყევლა: რომ მწერალი ერის აღმზრდელია და, რაც მთავარია, მკვდარია. ძალიან მკვდარი.
მაშინ (და მეტ-ნაკლებად ახლაც) აქტიური მწერლის მოდელი გულისხმობდა ყვირილს, მოსაწყენ და ანაქრონისტულ კავშირს ტრადიციულად ჩამთხვლევებულ ხელისუფლებასთან, პანაშვიდებს, ერთმანეთის ლანძღვა-გინებას, სიბრაზეს და, რაც ყველაზე უცნაურია, მკითხველის სრულ არარსებობას. მწერლები არ წერდნენ, არ ჰყავდათ მკითხველები, მაგრამ მაინც მწერლები ერქვათ. თუკი მასა (უფრო სწორად კი, მედია) მწერლებით ინტერესდებოდა, მხოლოდ კომიკური და ბანალურობამდე ჩახლართული სკანდალებით. მახსოვს, ერთ-ერთ ტელეჟურნალისტს “მწერალთა კავშირში” გამძვინვარებულმა მწერალმა კატისებრი მოქნილობითა და ჩხავილით (არ ვაჭარბებ) დრუზა თავში ვეებერთელა წიგნი და ეს მთელმა საქართველომ იხილა. ეს ამ ავტორის მიერ შეთხზული ნეკროლოგების სქელტანიანი კრებული გამოდგა.
თუმცა ეს არ იყო სასაცილო. მწერლობა ბრაზიანი და სერიოზული რამ გახლდათ.
ამიტომ, ვისაც არ უნდოდა, რომ ასეთ მწერლად არ ჩაეთვალათ, ჯერ ერთი, უნდა ეწერა და მეორეც, ყველა ღონე უნდა ეხმარა, რომ რაც შეიძლება უშუალო, ბუნებრივი, არაპედაგოგიური და პოტენციური თუ არსებული მკითხველისათვის არამტრული ყოფილიყო.
მწერლობას უნდა მოშორებოდა პანაშვიდურობის წყევლა.
თუმცა იყო გადაჭარბებაც.
მსმენელის არასტერეოტიპულმა და არატრადიციულმა გართობამ (“თანამედროვე მწერლები თამამები და ბუნებრივები არიან”) რუტინული ფორმა მიიღო.
ასე, მაგალითად, ჩემი მეგობარი და კოლეგა თითქმის ყველა ლიტერატურულ საღამოზე ჰყვებოდა (და დღემდე ჰყვება, ოღონდ თუკი მე არ ვარ მის გვერდით), ერთსა და იმავე ამბავს იმის შესახებ, როგორ ვერ გავბედე აფთიაქში პრეზერვატივის ყიდვა და ვთხოვე, მას ეყიდა ჩემს მაგივრად.
ამ ამბავში მნიშვნელოვანია უშუალობა, სიტყვა “პრეზერვატივი” და იმის მინიშნება მკითხველისთვის, რომ ქართველ მწერალსაც შეიძლება ჰქონდეს ზოგჯერ სექსი. და რაც ყველაზე უჩვეულოა – პრეზერვატივით.
ვერ დავმალავ, მონათხრობი მართლაც დიდ შთაბეჭდილებას ახდენდა მსმენელზე (და შეიძლება ახლაც ახდენს, არ ვიცი), რადგან სიტყვები “მწერალი” და “პრეზერვატივი”, ან “ქართველი მწერალი” და “სექსი” სრულიად შეუსაბამო გახლდათ ერთმანეთთან. მწერლებს, ხალხური წარმოდგენით, სექსი არც ჰქონდათ (და ტუალეტშიც კი არ შედიოდნენ).
სხვებზე რას ვამბობ, მეც კი მეხამუშება ისეთი ვულგარული ფრაზა-ოქსიუმორონის წარმოთქმა, როგორიც, ვთქვათ, “მწერალ ლეო ქიაჩელის სექსუალური ცხოვრებაა”, ან “პოეტ ბესიკს გაუვალობა სჭირდა”.
ვერც იმას დავმალავ, რომ მართლაც მრცხვენოდა და, მოდი, პირდაპირ ვთქვათ, ახლაც მრცხვენია პრეზერვატივის ყიდვა, რადგან, თუკი გამყიდველი ასაკოვანი ქალბატონია და რაღაცნაირად ეცნობი (რაც მთავარია, როგორც მწერალი), დაუფარავი საყვედური ეხატება სახეზე: “უი, თქვენც? არ ველოდი… ამ დროს, როგორ პატივს გცემდით”.
მაგრამ რამდენჯერ შეიძლება ერთი და იგივე ამბის მოყოლა, მით უმეტეს, რომ ერთხელ დაისაჯა კიდეც ამის გამო. თუ არ ვცდები, სახელმწიფო უნივერსიტეტის “მაღლივი” კორპუსის სააქტო დარბაზში მოჰყვა ამ ამბავს (იმავე მიზეზით: ჩვენ სხვანაირი მწერლები ვართ – უშუალოები და თამამები, შესაბამისად, ამ სითამამით და უშუალობით განსხვავებულნი) და მიადგა თუ არა ცნობილ ფრაზას “პრეზერვატივის ყიდვა მთხოვა, რახან რცხვენოდა”, დარბაზში სამარისებური სიჩუმე ჩამოვარდა და წვეროსანი ახალგაზრდები – დოგმატიკოსების ახალი და უცნაური სოციალური ჯგუფი – პირქუშად შემოგვაცქერდნენ. უნდა გამოვტყდე, მაშინ პირველად დავაფასე ეს ნაამბობი, რაკი მივხვდი, რომ საზოგადოების გარკვეულ წარმომადგენლებში კვლავაც მნიშვნელოვანია ტაბუ და იქვე ვიფიქრე, ამათ ჯინაზე ბარემ ისიც ხომ არ მოვყვე (დეტალურად) პრეზერვატივის ყიდვას რა მოჰყვა-მეთქი, მაგრამ თავი შევიკავე – ვინც ამ ამბის თხრობა დაიწყო, გაგრძელებაც იმას უნდა მოეყოლა.
თუმცა ამ შემთხვევაში არა ეს ეპოზოდი, არამედ სიმპტომია მნიშვნელოვანი. ერთი ის, რომ იმათ, ვისაც ახლა მართლაც აინტერესებთ ლიტერატურა (და არა მხოლოდ მწერლების ნახვა და სმენა, როგორც ჯგუფი “ქუჩის ბიჭების” წევრების), მხოლოდ გართობა და უშუალობის დემონსტრირება საკმარისი არაა: მწერლისგან ბევრად მეტს ითხოვენ. კიდევ ერთი სიმპტომი, ან, გნებავთ, მახასიათებელი კი ისაა, რომ ლიტერატურას თითქმის სრულიად გამოაკლდნენ თითქოსდა შემთხვევით შემოხეტებული ადამიანები (“წიგნი გაქვთ? წიგნი!”); დოგმატიკოსები ცალკე გადგნენ და მრავალი მიმართულებით იმუქრებიან, მსმენელი, რომელსაც კითხვა ეზარება, მსმენელობითაც დაიღალა და თუკი დარჩა ვინმე, დარჩა მკითხველი, რომელიც ერთხელ აუცილებლად გაიცინებს პრეზერვატივის ვერყიდვის უშუალოდ მოყოლილ ამბავზე, მეორედ კი არა – აღარ.
ადრე, თუნდაც 10-15 წლის წინ მწერლები ხილულად წინ იყვნენ თავიანთ მკითხველებზე, ახლა კი მკითხველი (მკითხველი და არა წერა-კითხვის მცოდნე მასა) გაიზარდა, დაიხვეწა და სახიფათოდ ობიექტური გახდა.
და რაც ყველაზე საგანგაშოა – დაუკმაყოფილებლობის განცდა გაუჩნდა.
3. დაუკმაყოფილებლობა
როგორ ვთქვა, მკითხველი სამართლიანად დაუკმაყოფილებელია-მეთქი (დაუკმაყოფილებლობა ნებისმიერ შემთხვევაში უსამართლოა), მაგრამ ის კი ცხადია, რომ ქართული რომანისგან (არ ვიტყვი ავტორისგან, რადგან ამ თემაზე საუბარი ლიტერატურის საზღვრებს გასცდებოდა) მეტი სიამოვნების მიღებას ითხოვს, ვიდრე ეს ქართულ რომანს გამოუდის.
რომანი ან კარგად იწყებს და მთხლედ ამთავრებს, ან მოულოდნელად იმჩვარება შუაწელში (გაწელვა ამ შემთხვევაში ერთმნიშვნელოვნად უარყოფით გავლენას ახდენს პროცესში ემოციურად ჩართულ მკითხველზე); ან იმაზე ჩქარა იკითხება, ვიდრე თავმოყვარე რომანს შეეფერება ან იმდენად ნაცნობი ერთფეროვნებით გეგებება, რომ შენ თვითონ გინდება სწრაფად გაცლა.
ავიღოთ თუნდაც ბოლო წლები. როგორც მკითხველი, რომელიც აშკარად დაინტერესებულია ახალ წიგნთან ურთიერთობის გაღრმავებით, ვერ ვიხსენებ ვერც ერთ რომანს, რომელმაც ან ერთმნიშვნელოვანი სიამოვნება მომგვარა კითხვის პროცესში, ან დასრულების შემდეგ მომანატრა თავი (ამ შემთხვევაში, ბუნებრივია, იმ მკითხველის პოზიციასაც გამოვხატავ, რომელსაც ჩემი რომანებით \რომანით\ ვერ ვანიჭებ სიამოვნებას). მართალია, უმეტესად სანდო ავტორების რომანებს ვეცნობი (არასანდოებს არც ვეხები), მაგრამ პრობლემა თავს მაინც არ მალავს. ეშმაკიც, სამწუხაროდ, არა დეტალებში, არამედ სავსებით ხილულ მსხვილმანებშია.
აი, ერთ-ერთიც:
4. ერთფეროვნება.
ყიდულობ კარგი ან ძალიან კარგი მწერლის ახალ რომანს, იწყებ კითხვას და საკმაოდ მალე ხვდები, რომ ეს ახალი რომანი კარგა ხნის წინ გქონდა წაკითხული. ტექსტიც თითქოს ახალია, წიგნიც ახალი გამოსულია და, რაც მთავარია, ავტორიც ფიქრობს, რომ თავისი ახალი რომანი გამოსცა, მაგრამ, სინამდვილეში, არც თემაა ახალი და სიუჟეტიც თითქოს არაერთხელ მოყოლილი აქვს. თუკი თავად ავტორი ვერ ხვდება ამას, ეს უკვე კრიზისის ნიშანია და ინტუიტიურმა კრიტიკოსმა მას აუცილებლად უნდა მიუთითოს ამაზე. მწერალი, ბუნებრივია, განრისხდება, ბოღმად და არარეალიზებულ მწერლად წარმოსახავს კრიტიკოსს, თუმცა ეს სიბრაზე (რევანშის აღების ჟინით) მომავალში აუცილებლად დააწერინებს უკეთეს ტექსტს. ოღონდ, ცხადია, კრიტიკოსიც მოწოდების სიმაღლეზე უნდა დარჩეს: მწერალი არ უნდა ლანძღოს პიროვნულად (“ბოროტი და ავადმყოფური თვალები აქვს” ) და მწერალს “წირვა არ უნდა გამოუყვანოს” (“წავიდეს, სხვა პროფესია აარჩიოს, ნუღარ წერს”).
იყო დრო, განსაკუთრებით ხსენებულ 90-იან წლებში, როცა საქართველოში მოურიდებლად სცემდნენ კრიტიკოსებს, თუმცა მაშინ ვინმეს ცემისთვის მოსაწყენად ადვილი იყო მიზეზის პოვნა: მაგალითად, პოპულარული ქართველი ფოტოგრაფი მხოლოდ ისმის გამო გალახეს, რომ მან ველოსიპედით სიარული გაბედა თბილისის ქუჩებში. თბილისი არც სამტრედია გახლდათ და არც ამსტერდამი, რომ ასე ნებიერად და გამომწვევად გეარა ველოსიპედით, რადგან ხალხი ისედაც საკმარისად გაღიზიანებული იყო.
მახსოვს, ხელებს ირტყმევინებოდნენ ცნობილი მსახიობებიც: ერთმა,
მაგალითად, საჯაროდ შემოუთაქა საკმაოდ ავტორიტეტულ კრიტიკოსს,
რომელმაც გაბედა და მეტრი “შექსპირის გავულგრულებაში” დაადანაშაულა.
საბედნიეროდ, არ მახსენდება მწერლების მუშტი-კრივი კრიტიკოსებთან (ქართულ რეალობაში უმეტესად მწერლებს ემუქრებიან მოკვლა-გალახვით, თან ჯერ კიდევ ილია ჭავჭავაძის დროიდან. გაიხსენეთ რეაქცია ახლად დაბეჭდილ “კაცია-ადამიანზე?!”), ამიტომ მშვიდი სინდისით მოვუწოდებ კრიტიკოსებს, დაუზარებლად და უშიშრად აკრიტიკონ მწერლები, თორემ წინააღმდეგ შემთხვევაში, კარგი ავტორის გრაფომანად ქცევის საშიშროება გაჩნდება.
არ ვიცი, რას ფიქრობდა ზიგმუნდ ფროიდი გრაფომანიის შესახებ, მაგრამ, ჩემი აზრით, გრაფომანია ნევროზია. ანუ კითხულობ არა რომანს, არამედ ავტორის ნევროზს, დამაფიქრებელ აჩემებას, არწერის თითქმის ფიზიკურ შეუძლებლობას. ასეთ რომანისტს თითქმის დასაწყისშივე ავიწყდება მკითხველი, ხდება წერადამოკიდებული და უკვე არა საკუთარი ან მკითხველის სიამოვნებისთვის, არამედ მეტ-ნაკლებად სტაბილური ემოციური და ფსიქიკური მდგომარეობის შენარჩუნებისთვის წერს. ერთ მწერალს უთქვამს: “ვწერ, რადგან მხოლოდ ასე შემიძლია დროის ფიქსირება”. ვეთანხმები, ბრძნული სიტყვებია, მაგრამ მკითხველის დროზეც ხომ უნდა იფიქროს ვინმემ?
კიდევ უფრო სახიფათოა, როცა მწერალი “შინაგან ლოგიკას” ხედავს დაწერილ ტექსტში და ვერ ხვდება, რომ მისმა ტექსტმა უკვე კარგა ხანია დაკარგა მკითხველთან კონტაქტი. ესე იგი, ეს უკვე დაუგეგმავი ბოდვაა და არა მიზანმიმართული (ჯოისს ნუღარ შევაწუხებთ, საკმარისია).
რომანისტები, რომლებიც საკუთარი ლიტერატურული alter ego-ს ტყვეობაში ექცევიან, როგორც წესი, საკმაოდ ჯიუტები არიან: მათი ლიტერატურული, ესთეტიკური ან, თუ გნებავთ, სოციალური ფასეულობები მყარადაა ჩამოყალიბებული და ბრაზიანი კონსერვატორებივით მიუყვებიან თავიანთ გზას. ასეთ დროს, მწერლებს ინტელექტი უნდა მიეშველოთ, რადგან მხოლოდ ინტუიციის ნდობა არ კმარა: “სულიერ ორგანიზმს” სასიცოცხლოდ აღარ ჰყოფნის ის მასალა, რომელიც წლების წინ ასაზრდოებდა. ბრაზიანთა გაბრაზება კი, მოგეხსენებათ, უადვილესი საქმეა. კრიტიკოსები წმინდანებად უნდა იქცნენ: მრისხანე შემოქმედებს უნდა შესწირონ თავი, რათა მათ ახალი და უჩვეულო სამყაროს შექმნა შეძლონ.
5. ავტოფიქსაცია, არამნიშვნელოვანება და ერთი იდიოტური ენიგმა
ყიდულობ ახალ წიგნს, იწყებ კითხვას და გულუბრყვილო (პრინციპში, მკითხველისთვის შეუფერებელი) ეჭვი გიჩნდება: “ეს საკუთარ თავზე ხომ არ დაწერა?” ამ დროს, როგორ არ მიყვარს, როცა მე მომმართავენ ასეთი შეკითხვით: “ეს შენ გადაგხდა? ეს ისაა?“ და ა. შ., მაგრამ რა ვუყოთ იმ ფაქტს, რომ ქართული რომანების სიუჟეტები (მათ შორის, ცხადია, ამ სიტყვების ავტორის) არათუ ერთ ქალაქში, არამედ ქალაქის რამდენიმე ქუჩაზეა გამოკეტილი. კიდევ კარგი, არიან რომანისტები, რომლებიც ქალაქებს უცვლიან სახელებს (ეს კი, ალბათ, იმიტომ რომ უკვე შეუძლებელია სიუჟეტების შეცვლა), მაგრამ, პრინციპში, თანამედროვე ქართული რომანის სამოქმედო გეოგრაფია მხოლოდ რამდენიმე ათეულ კვადრატულ მეტრს მოიცავს. მწერლის ინსპირაციის წყარო მისი უშუალო რეალობაა და ამ რეალობის ასახვაც იმდენად უშუალოდ ხდება, რომ მკითხველს ბუნებრივად ებადება შეკითხვა: რამდენად ლიტერატურაა ის, რასაც ახლა კითხულობს? თითქოს მწერალს ისღა დარჩენია, რომ ემპირიული რეალობა ბანალურად გარდაქმნას არცთუ მთლად საინტერესო მხატვრულ სინამდვილედ: მხოლოდ ის აღწეროს, რაც ცხვირწინ აქვს და მხოლოდ ისინი, ვინც ცხვირწინ ჰყავს. ამ მხრივ, უკვე ისეთი საგანგაშო ვითარებაა, რომ ზოგიერთი ჩემი ნაცნობი, სანამ რამეს მიამბობდეს, რაღაცნაირი შიშით მაფრთხილებს: “ეს არ დაწერო”, ან, უფრო უარესი, სხვას აფრთხილებს: “ამას არ მოუყვეთ, დაწერს”. მახსოვს, წლების წინ, სატელევიზიო სერიალს ვწერდი და სწორედ იმ დღეებში ერთმა ჩემმა მეგობარმა გულწრფელად გამანდო თავის ცოლთან კამათის დეტალები, ხოდა, არ ვიცი, რა დამემართა, რა სახეობის ამნეზიის მსხვერპლი შევიქენი, მაგრამ ჩემი სერიალის გმირებს (აქაც ცოლ-ქმარს) სიტყვა-სიტყვით გავამეორებინე ცოლთან ნაჩხუბარი მეგობრის ნაამბობი. მის ცოლსაც, ჯინაზე, მაინცდამაინც ამ სერიისთვის უყურებია, მთელი სიცხადით ამოუცნია საკუთარი თავი და ამჯერად წინაზე უფრო სასტიკად უჩხუბია თავის ქმართან – ეს როგორღა მოუყევიო. იმ დღეს, კინაღამ გაშორებულან ერთმანეთს, ყველაზე უცნაური კი ისაა, რომ წერისას არც დავფიქრებულვარ, რამდენად საწყენი იქნებოდა ეს მათთვის; ცოლ-ქმრის კონფლიქტის ტექსტი მჭირდებოდა და გონებაში თავისთავად ამოტივტივდა მზამზარეული რეპლიკები. მაგრამ აქ მოყვანილი უხერხული ეპიზოდის მიუხედავად, ერთმნიშვნელოვნად არ ვიზიარებ იმ მკითხველთა პოზიციას, რომლებიც მწერალს ნაკლად უთვლიან ცოცხალი პროტოტიპების რომანის გმირებად ქცევას. მეტიც, ასეთ მკითხველს, თუკი ზედმეტად მკაცრად არ ჩამთვლით, საერთოდ არც ვთვლი განსაკუთრებით გაწაფულ მკითხველად, რადგან მსოფლიოში არ არსებულა ფაქტობრივად არც ერთი დიდი თუ მცირე მწერალი, რომელსაც გმირებად არ ექცია მის ირგვლივ მცხოვრები ადამიანები, უბრალოდ, ჩვენ არც ფლობერს ვიცნობდით პირადად და არც დოსტოევსკის, თორემ საღამოობით რომ რუანში ვმსხდარიყავით ფლობერთან ერთად ან რუსეთის პროვინციაში გვეხეტიალა დოსტოევსკის მხარდამხარ, ჩვენც ზუსტად გვეცოდინებოდა (და რეალურად ვიცით კიდეც), საიდან წარმოიქმნა აფთიაქარი ომე და ან საბრალო სტეფან ტროფიმოვიჩი.
ასეა ჩვენს გვერდით მცხოვრები მწერალიც: ისიც, ფლობერისა და დოსტოევსკის არ იყოს, რეალობიდან სესხულობს მასალას. ცნობილმა ქართველმა მწერალმა თავისი რომანის ერთ-ერთ სახასიათო გმირს ფეხბურთის ტელეტრანსლაციის ყურების დროს მოუპოვა სახელი: ესპანეთის ნაკრების ფეხბურთელი რექსაჩი (უფრო სწორად კი, გვარი) იმ ღამესვე შეიტანა თავის ტექსტში. ეს ბუნებრივი და საინტერესოა, მაგრამ პრობლემა, ჩვენს შემთხვევაში, სხვაგან ძევს: მეჩვენება (და, ვიცი, ჩემი რომანების მკითხველსაც ასე ეჩვენება), რომ თანამედროვე ქართულ რომანებში არაფერი ხდება განსაკუთრებით უჩვეულო, ორიგინალური და, რაც მთავარია, მნიშვნელოვანი. ისედაც ყველამ ყველაფერი ვიცით ერთმანეთზე, რა საჭირო იყო ამაზე რომანის დაწერა? სიტუაციები, თემები და სახეები იმდენად ნაცნობია, რომ თითქოს წასაკითხიც კი აღარაფერია – წაუკითხავად ხვდები, რა და როგორ აღწერა მწერალმა. ოდესღაც (თუნდაც 10-15 წლის წინ) მკითხველს სიამოვნებას გვრიდა თავისი დროისა თუ სოციუმის რეალისტური, კვაზიდოკუმენტალური და, ზოგჯერ, სატირული აღწერა, მაგრამ ახლა ტექსტისგან მნიშვნელოვანებას უფრო ელის, ვიდრე დროის თუნდაც ოსტატურად ფიქსირებას. ქვეყანა პატარაა (რუსული “მავთულხლართების” წყალობით კიდევ უფრო შემცირებული), ხალხიც ცოტა, მკითხველი – უფრო ნაკლები, და ასეთ სიმწირეში რომანებიც რაღაცნაირად კლაუსტროფობიული გამოდის: ერთფეროვან თემებში, ენასა და სახელებში გამომწყვდეული.
სახელები ტყუილად არ მიხსენებია. ვთქვათ, ისეთი მწერლისთვის, რომელსაც ჩემნაირი რომანები აქვს დაწერილი (ესე იგი, სოციო-ფსიქოლოგიური თუ სატირულ-რეალისტური… არც ვიცი, როგორ დავახასიათო – კრიტიკოსებს ჩვენთვის არ სცხელათ), პირდაპირ პროფესიულ წყევლად ექცა ქართული სახელ-გვარები. გინდა არ გინდა, ამ გიორგებით, ზაზებით, ნინოებით, ლეილებით, სანდროებით და თამუნებით უნდა მოჰყვე ამბავს. ცხადია, არავინ დაგიშლის, თუკი პერსონაჟს ელვირას დაარქმევ, მაგრამ საქმეც ისაა, რომ სახელი ელვირა სოციო-ფსიქოლოგიურად სენსიტიური მკითხველისთვის (რომელიც ისევე კარგად იცნობს შენს მცირე სოციუმსა და მის ესთეტიკას, როგორც შენ) ელვირა უმალ პაროდიულის, არასაჭიროდ ეგზოტიკურისა და არანაცნობის სიმბოლოდ აღიქმება და არა იმად, რასაც იგივე პერსონაჟი, ვთქვათ, სახელი ანათი გამოხატავდა. ანასთვის რომ ელვირა მეწოდებინა, ერთმნიშვნელოვნად შეიცვლებოდა მისდამი დამოკიდებულება. როგორც უაილდის ალჯერნონის მიმართ პიესაში “როგორი მნიშვნელოვანია, ვიყოთ სერიოზული”, რომელის სახელიც გარკვეულ წინასწარ დამოკიდებულებას გულისხმობს მის მიმართ.
ვთქვათ, მინდა ვუწოდო ჩემს პერსონაჟს არცთუ ხშირად გამოყენებადი უშანგი, მაგრამ არ მინდა, რომ ქართველ მკითხველს ისეთი დამოკიდებულება ჰქონდეს ჩემი უშანგისადმი, როგორიც შეიძლება რომ ჰქონდეს საერთოდ სახელი უშანგის (ან ზოგადად უშანგების) მიმართ; მინდა, ჩემი უშანგი ისე აღიქვან, თითქოს მას უხერხული ასოციაციებისგან თავისუფალი სანდრო ან დათო ჰქვია. მაგრამ არ გამოდის. უშანგი შეუძლებელია იყოს დახვეწილი და დამაჯერებელი პროტაგონისტი, რადგან ის წინასწარ განწირულია მარცხისთვის. ვერაფრით ვირწმუნებ (ისევე, როგორც ჩემი მკითხველი), რომ შესაძლოა დამაჯერებელი და არაღიმილისმომგვრელი იყოს ეროტიკული სცენა შეყვარებულ (და თავისთავად არაკომიკურ) ჯემალსა და ლამარას შორის. არაფერს ვერჩი ჯემალებსა და ლამარებს, მაგრამ თუკი ქართულ რომანში მათი სახელები მოხვდება, ისინი სახასიათო, კომიკურ და პრინციპში მეორეხარისხოვან პერსონაჟებად ცხოვრებას უნდა შეეგუონ. გმირს (ან თუნდაც ანტიგმირს), მიუხედავად ჩემი დიდი სურვილისა, შეუძლებელია ერქვას ოთარი, თენგიზი ან მაყვალა, თუკი ეს ტექსტი სატირული ჟანრის არაა.
ამ ენიგმის გასაღები ჩვენს სინამდვილეში უნდა ვეძიოთ. სახელები ისევე კვდებიან რომანებში, როგორც ცხოვრებაში. ეჭვი მეპარება, ახლა რომელიმე მშობელმა ჟუჟუნა, ან კორნელი დაარქვას თავის შვილს (მიუხედავად იმისა, რომ ორივე სახელი ძალიან მომწონს), თუკი სპეციფიკურ შემთხვევასთან არ გვაქვს საქმე: აგრესიული (და, რაც მთავრია, მარჩენალი) ბაბუა-კორნელი ჯიუტად უნდა ითხოვდეს შვილიშვილისთვის თავისი სახელის დარქმევას.
ასევეა რომანისტიც, რომლის პერსონაჟის ლიტერატურული თუ სოციალური ბედისწერაც მის სახელზეა დამოკიდებული (რომანს, კიდევ კარგი, ბაბუა არა ჰყავს).
მიმზიდველ ქართველ გოგონას ოდესღაც შორენა უწოდა კონსტანტინე გამსახურდიამ, ახლა კი რამხელა ძალისხმევა სჭირდებათ თანამედროვე შორენებს, რომ სახელისგან დამოუკიდებლად აღიარონ და აღიქვან მათი სექსუალობა. შესაბამისად, ისევე როგორც ქართველ დედას, მწერალსაც თითებზე ჩამოსათვლელი რჩება სერიოზულად აღსაქმელი სახელები : 5-7, მეტი არა. მწერალმა ამ 5-7 სახელით უნდა მოჰყვეს თავისი ამბავი. ეს 5-7 სახელი კი თავისთავად გულისხმობს გარკვეულ სტერეოტიპს (გიო რატომღაც ვერაფრით იქნება გროტესკული, ისევე როგორც ფირუზი ინტელექტუალი), რომელიც ისედაც ზღუდავს ქართული რომანის სამოძრაო მწირ ტერიტორიას. ამიტომაც ცდილობდნენ დიდი ქართველი რომანისტები სოციალურად “გაცვეთილი” ქართული სახელ-გვარებისგან გაქცევას და კარგად მჟღერ, “დახვეწილ”, თითქოსდა უცხო, უჩვეულო სახელებს უგონებდნენ თავიანთ პერსონაჟებს: კორინთელი, კაშელი, დომენიკო, ბესამე…
დააკვირდით, თუკი თანამედროვე რომანისტს არასახასიათო და პრინციპში ჩვენნაირი პროტაგონისტის შექმნა აქვს გადაწყვეტილი, მას აუცილებლად ზაზა, გიო, მაკა ან ნინო ერქმევა, ხოლო ნათელა და ემზარი – არავითარ შემთხვევაში (გამონაკლისი შემთხვევაა პროტაგონისტები, რომელთაც საპენსიო ასაკს მიაღწიეს, თუმცა ასეთები ნაკლებად გვხვდებიან ქართულ რომანში). თუკი მწერალს ეგონება, რომ ემზარის შექმნით, მისი ემზარი ისეთივე ბუნებრივი ეგონებათ, როგორც (რატომღაც) უდახვეწილესი გიო, ის ან “პარალელურ სამყაროში” ცხოვრობს ან შემთხვევით დაკავებულა ამ პროფესიით” (ციტატა ბრაზიანი კრიტიკოსის სასაუბრო ლექსიკონიდან).
ასე რომ, აქ ორი გზა რჩება: რომანისტმა რაიმენაირი სასწაულის ძალით უნდა დააღწიოს თავი საცნაურ სახელებზე თუ სახეებზე მიბმულ სტერეოტიპებს, ან სემუელ ბეკეტის მეთოდის გამეორება სცადოს, რომელმაც უხერხული ალჯერნონები დაუფიქრებლად ჩაანაცვლა დეფინიციებით: A, B, C…
6. კონცენტრაცია (“კარი გამოხურე, მწერალო”)
თანამედროვე მწერლის კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი პრობლემა მარტო დარჩენის შეუძლებლობაა.
ქართველ მწერალს საშინლად უჭირს განმარტოება, ამ დროს, გინდა არ გინდა, მარტო უნდა დარჩეს, რაღაც რომ დაწეროს. არ მახსოვს, რაიმე სერიოზული შედეგი გამოეღოს კოლექტიურ წერას. ხალხმრავალ ადგილებში ვერ წერენ (ეს მითია, რომ ჰემინგუეი რაიმე სერიოზულს წერდა კაფეებში)! მწერალი, მოსწონს თუ არა ეს ვინმეს, განწირულია ასოციალურობისთვის (ყოველ შემთხვევაში, წერის დროს მაინც); რომანისტი შინ უნდა წავიდეს, სადმე მიყუჩდეს, კარი გამოხუროს და უინტერესო საკუთარ თავთან ერთად დარჩეს მარტო. ყველას ესმის, რომ ეს საშინლად რთულია (ყველა და ყველაფერი ჩართულობასა და ურთიერთობას გთხოვს), მაგრამ სხვა გზა არ რჩება – ხმაურში წერა არ გამოდის. ერთი ცნობილი ქართველოლოგი გაკვირვებას გამოთქვამდა მისივე საყვარელი ქართველი რომანისტის ცხოვრების წესის გამო, რომელიც თითქმის ყოველდღიურად იღებდა სტუმრებს: ყოველდღიური სტუმრობები რომ არა, სულ ცოტა, ორჯერ მეტი რომანის დაწერას მოასწრებდაო. საერთოდ, ეს სტუმრობები პირდაპირ წყევლაა მწერლისთვის, ნერვებზე მოქმედებს: თან გიხარია (როგორც ყველა ნორმალურ ადამიანს უხარია სხვა ადამიანებთან ერთად ყოფნა), თან იტანჯები (რაკი სწორედ ესენი გართმევენ წერისთვის გადანახულ დროსა და ძალას).
ჯერ კიდევ როდის ჩიოდა ანტონ ჩეხოვი, შავ ჭირზე და ათას უბედურებაზე უარესია ისეთი სტუმარი, რომელიც გაუჩერებლად ლაპარაკობს და არ იცი, როდის წავაო. თუმცა მეცხრამეტე საუკუნეში ბევრად უფრო ადვილი იყო მარტო დარჩენა, ვიდრე ახლა: თითქოს თავად ეს ეპოქა გამორიცხავს საკუთარ თავთან დარჩენას. ყველაფერი ისეა მოწყობილი, რომ ყურადღება გაგეფანტოს და უამრავი არასაჭირო მოვლენით ამოგევსოს თავი. ვთქვათ, მოახერხე და შენთვის ხარ, შესაძლოა ხელი (და, ცხადია, გონებაც) რეფლექსიურად გაგექცეს, წესით, სხვა მიზნისთვის გამოსაყენებელი კომპიუტერის კლავიშებისკენ და შენთვისვე მოულოდნელად აღმოჩნდე ვირტუალურ სოციალურ ერთობაში. ანუ ფიზიკურად მარტო ყოფნის შემთხვევაშიც ვერ მოახერხო შენს ტექსტზე კონცენტრირება. ეს ინფორმაციის ინტერვენციაა: ყველა მხრიდან გესხმიან თავს! კარს ხურავ, ფანჯრიდან ძვრებიან; ფანჯარას კეტავ, ძვრებიან კანალიზაციის მილიდან. კედლებზე ყრუდ აკაკუნებენ: ყურადღება გაგეფანტოს! ყურადღება გაგეფანტოს! წერას შეეშვი! საბრალო მწერალს ერთი სული აქვს, ვალი მოიხადოს – დააფიქსიროს ეს წყეული დრო (ესე იგი, ინფანტილურად დაწეროს ორი-სამი პწკარი) და მერე შეპყრობილივით შეუერთდეს ცვალებად ვირტუალურ სოციუმს. ბოლოს კი თავადაც იქცეს თავდამსხმელად.
მართალია, მწერალი ასე თუ ისე მაინც ახერხებს ტექსტეზე მუშაობას, მაგრამ ნაწერს უკვე ეტყობა, რომ ის სხვაგან იყო ამ დროს. თითქოს მხოლოდ ფიზიკური სხეული აგრძელებდა წერას, თითქოს მისი ნაწილობრივი ჩარევის პირობებში დაიწერა ტექსტი, ოღონდ არა ზებუნებრივი ინსპირაციის წყალობით (“ჩვენ გადამწერნი ვართ”), არამედ იმიტომ, რომ ავტორი ვერ დისტანცირდა, ვერ დაემალა ხმაურიანი სამყაროს გაუფილტრავ ინფორმაციულ spam-ს.
ჯდება თუ არა ავტორი საწერად, მსოფლიოც, ჯინაზე, სწორედ მაშინ იწყებს თუხთუხს; იღებს თუ არა ავტორი ხელში საწერ-კალამს (ან როგორც კი ჯდება კომპიუტერთან), იწყება რევოლუციები, ტომები ერთმანეთს უწყებენ ბრძოლას, პოლიტიკა უვარდება ოთახში; როგორც კი პირველ სიტყვას წერს, სწორედ მაშინ იწყებენ ხმამაღალ ყაყანს.
ყველა სიტყვა დაკავებულია. ყველა კომპიუტერთან ვიღაც ზის.
მწერალს ისღა დარჩენია, ან საერთოდ არ წეროს, ან სამყაროზე მეტად იხმაუროს. იქით შეუვარდეს სამყაროს.
რა გამოუვა აქედან, სხვა საკითხია.
© “არილი”