რომ მკითხონ, რა სიტყვა მოგდის პირველად თავში როდესაც ფიქრობ ლევან ბერიძის ნაწარმოებ “ფორაზე”, ვიტყოდი – ნოსტალგია. ნოსტალგია რაღაც შორი და ძნელადგამოსათქმელი მონატრებაა, უნებლიე და ყველაზე გულწრფელი განცდა, რაც კი ადამიანს აქვს; ყველაზე სიღრმისეულიც: როცა ადამიანი თითქოს შედის თავისი სულის “წმიდათა წმიდაში” და თავის ნამდვილ “მე”-ს ხვდება. ნოსტალგია არ უკავშირდება მხოლოდ წარსულს; შეიძლება მონატრებით იხსენებდე ბავშვობის ნათელ წლებს, როცა მშობლების, და-ძმის, ახლობლების სიყვარულიან გარემოცვაში ყოველი დღე რაღაც ახალს და სასიხარულოს გპირდებოდა, როცა უამრავ ოცნებაში აღარ იცოდი რომელი აგერჩია. მაგრამ, განა ბავშვობაში არ გვქონდა მონატრება, დანაკლისის განცდა რაღაც უთქმელის მიმართ; მახსოვს, ბავშვობაშიც, ყველაზე ბედნიერ წუთებშიც, რაღაც აუხსნელი მიზეზით მოვიწყენდი, რაღაც გაურკვეველ დაუკმაყოფილებლობას ვგრძნობდი, რაღაცისკენ ვისწრაფვოდი. აი მაშინ მინდებოდა წიგნის წაკითხვა, რომ იქნებ იქ მეპოვნა ამ სწრაფვის საგანი. ვის არ ახსოვს ბავშვობაში წიგნთან გატარებული ნეტარი საათები! გამოდის მაშინაც ვეძებდით უფრო მეტს, ვიდრე ვიყავით, რაღაც ძალიან ძვირფასს, მაგრამ გამსხლტომს, ერთდროულად ძალიან ახლობელს და უსაშველოდ შორეულს; საკუთარ მშობლებში ადამიანობის იდეალს ვხედავდით, მაგრამ მათ მიღმაც ვიჭვრიტებოდით და წიგნების პერსონაჟების მიბაძვას ვცდილობდით; საკუთარი ქალაქი – მსოფლიოში ყველაზე ლამაზი გვეგონა, და მაინც კიდევ უფრო ლამაზი გვინდოდა, ლადო ასათიანის ლექსისა არ იყოს.
ვფიქრობ, უმთავრესი, რაც ადამიანს გამოარჩევს ყველა დანარჩენი არსებისაგან ამ დაუკმაყოფილებაში და უფრო მეტისკენ, ვიდრე არის მისწრაფებაშია. რომანი “ფორა” სწორედ ამ ადამიანური საწყისის გამოღვიძებაზეა. ქალაქი, რომელიც იყო და აღარ არის, ამის გამოხატულებაა. მისი ძებნა რომანის პროტაგონისტისთვის, ლარსისთვის – ბედისწერაა. რეალისტურ თხრობაში შემოიჭრება ზღაპრულ-სურეალისტური ნაკადი; “ფორაც” ხომ “ნაკადს”, “წაღებას” ნიშნავს ბერძნული ზმნა φέρειν-იდან (“წაღება”); ამ ნაკადმა რუტინული ყოფიდან უნდა გაიტაცოს გმირი და ახალი, ან დიდი ხნის დავიწყებული და სულის სიღმეებში მიჩქმალული სამყარო აღმოაჩენინოს.
ლარსს, ჩვეულებრივი ტურისტული კომპანიის კლერკს უჩნდება სურვილი შეიძინოს ძაღლი, დობერმანი. პარკში მჯდომი ძაღლისკენ, რომლის გამოც მოუვიდა ლარსს ამგვარივე ძაღლის ყიდვის სურვილი, მას გზა გაუკვალა ერთმა კაცმა, ვისი ქუჩაში გაყოლის უცნაური, დაუოკებელი ჟინი შეუჩნდა. შემდეგ სწორედ ეს კაცი აღმოჩნდება ის პილოტი, რომელიც რეისზე მისი დაგვიანების მიუხედავად მაინც წაიყვანს მგზავრს და შემდეგ თბილისის აეროპორტში ისე სასწაულებრივად გაუჩინარდება, რომ მადლობის თქმის საშუალებასაც აღარ მისცემს მას. არის ამ პილოტში რაღაც მითიურ-არქეტიპული, თითქოს ის დავიწყების მდინარე ლეთეზე გადამყვანი ქარონია, თუმცა აქ თითქოს პირიქითა და ლეთეზე მეტად ეს მდინარე შესაძლოა ა-ლეთეს, ანუ გახსნებასთან და ჭეშმარიტებასთან დამაახლოვებელი მდინარეა, ბერძნულად ხომ ა-ლეთეს, ანუ არ-დავიწყება ამავე დროს ჭეშმარიტებასაც ნიშნავს. სანამ თბილისში გაფრინდება, მანამდე ლარსს შემოაკვდება თავისი ძაღლი, ტიბალტი, რომლის დატოვებასაც მეზობელთან აპირებდა. ეს ძაღლიც რომანში მითიური ანუბისის ფუნქციას ატარებს: მან გმირი უნდა გადაიყვანოს სხვა სამყაროში, ოღონდ ცხადი არ არის, მკვდრების სამყაროდან ცოცხლებისაში თუ პირიქით. ძაღლის მკვლელობა საბედისწეროა ნაწარმოებში, რადგან ამას აუცილებლად უნდა მოყვეს თბილისელი ძაღლების შურისძიება, თან გმირმა ხომ ტანსაცმლის გამოცვლაც ვერ მოასწრო ძაღლის დასაფლავების მერე. ის რომ თბილისელი ძაღლების შურისძიება სრულიად გარდაუვალია და გრავიტაციის კანონივით უნდა იმოქმედოს, ისე დამაჯერებლად არის გადმოცემული წიგნში, რომ კითხვასაც არ გიჩენს; არადა ესეც ხომ რაღაც მაგიური რეალიაა და არა ობიექტურ-მიზეზშედეგობრივი. “ფორა” შეიძლება ამასაც გამოხატავს: პროტაგონისტს აქვს დროის ფორა, რომ მანამდე სანამ ძაღლების გარდაუვალი ნემეზისი შესრულდება აღმოაჩინოს ის, რისთვისაც გააგზავნეს თბილისში: ანუ ქალაქი, რომელიც არსებობდა და ახლა აღარ არსებობს, უფრო სწორედ, ოქსიმორონულად: თან არსებობს, რუკაზე, გეოგრაფიულ პუნქტად, თანაც არ არსებობს, როგორც ამას დაჟინებით უმტკიცებს სამოგზაურო ბიუროს დირექტორი თომასი. მან იცის, რომ არსებობს პიროვნება სახელით “ჩაკრულო”, ვინც გამოიხსნა გატაცებული თომასი თბილისში, და ვინც მისი გზამკლვლევი იქნება ამ გამქრალი ქალაქის საიდუმლოებაში. შემდეგ აღმოჩნდება, რომ ჩაკრულო არ არის პიროვნება, არამედ სიმღერა, რომელსაც მისი მასპინძლები, რამდენიმე ახალგაზრდა, შეასრულებენ. ქართული სიმღერის სილამაზე არაჩვეულებრივად არის გადმოცემული და მწერლის ოსტატობაა, რომ ის, ქართველი, ახერხებს დამაჯერებლად გადმოსცეს უცხოელის შესაძლო რეაქცია ამ სიმღერაზე ისე, რომ ეჭვი არ შეგეპაროს, რომ ამ შთაბეჭდილების აღმწერი სწორედ რომ უცხოელია. ეს ზოგადად ეხება ლარსის მიერ ქართული რეალობის აღწერას: არ გრჩება ნაძალადევობის განცდა, არამედ ეჭვის გარეშე იჯერებ, რომ ეს უცხოელის ხალასი, ჩვენი რეალობის უჩვევი თვალით დანახული ქართული რეალობაა და ის, რაც ჩვენი შეჩვეული თვალებისთვის ნორმაა, უცხოელისთვის შეიძლება თვალისმომჭრელად აბსურდული ან აუხსნელი იყოს, როგორც მაგალითად, ფაქტი, რომ მთელ თბილისს შავი ტანსამელი აცვია: “რამე ნაციონალური გლოვის დღე ხომ არ არის მეთქი” – კითხულობს ლარსი და პასუხად იღებს: “აქ ბნელი ყოველდღიურობაა დიზაინერი, ის აცმევს საწყალ ხალხსო”. ცხადია, ამგვარი კუთხიდან ყურება, გვეხმარება შეკითხვები დავუსვათ იმას, რასაც ნორმალურად ვთვლით, ოღონდ იქნებ სრულიად დაუმსახურებლადაც.
თბილისი, რომელშიც ჩამოდის ლარსი, 90-იანი წლების სამოქალაქო ომის შემდგომდროინდელი თბილისია. ძალიან გრაფიკულად და ნატურალისტურად არის გადმოცემული მაშინდელი ქაოსი და რაღაც არარაციონალური, ფანატიკური პათოსი თუ აღტყინება: დიდ-ხის-ჯვრიანი მომიტინგეები, რომლებიც უცბად ამ ჯვრებს სასიკვდილო იარაღად აქცევენ და გამეტებით ურტყამენ თავის მოწინააღმდეგეებს; იქვე ავტომატიანები, რომლებიც ვალში არ რჩებიან და მზად არიან ავტომატის ჯერი მიუშვან მათზე. ამას რომ ვკითხულობდი, გამახსენდა, რომ ერთ ამგვარ სცენას მე თვითონ შევესწარი, ოღონდ არა ქაშვეთთან, როგორც წიგნში, არამედ ერთი სამასი მეტრის მოშორებით, ყოფილი სასტუმრო “ივერიის” წინ. ასეთი ძალადობის მსხვერპლი გახდა პროტაგონისტიც. ტკივილისაგან გულისწასვლის მერე მოულოდნელად აღმოჩნდება თბილისური მაღალსართულიანი კორპუსის სტანდარტულ ბინაში, სადაც შუქი პერიოდულად მოდის და მიდის. საქართველოს ცაზე იმ “ოღროჩოღრო” ფრენის მერე, რომელიც თბილისის ოღროჩოღრო ქუჩებში სამანქანო მგზავრობით გაგრძელდა (რადგან ოღროჩოღროობა და ქაოტურობა ორივე, ფიზიკურ და სულიერ მდგომარეობასაც ასახავდა), და ჯვრისმტვირთავი ქალი-ფურიის მერე ოთახში ღვთისმშობლის წყნარი და სიმშვიდისმფენი ხატის ნახვა ისეთ მძაფრ და არარეალურ და აბსურდამდე მისულ კონტრასტს ქმნიდა, რომ ნერვებსაყოლილმა პროტაგონისტმა ხატის წინ დაჭყანვა დაიწყო. მაგრამ მარტო ხატი არ იყო ოთახში, არამედ (ძირითადად რუსული ნათარგმნი და გერმანული) წიგნებით სავსე კარადები: პო, ბერნსი, ბლეიკი, რუსულად ნათარგმნი მთელი მსოფლიოს კლასიკა. ლარსის განსაკუთრებული ყურადღება მიიპყრო კირკეგორის “ან-ან”-მა, რომელიც სიღრმისეულად იყო შესწავლილი მისი სულიერად მონათესავე წამკითხველის მიერ და მრავალფერი ფანქრით გახაზულ-კომენტირებული. (რატომღაც მგონია, რომ ეს თავად რომანის ავტორია!). კირკეგორი, ჩანს, “კირკეს ღორის”, ანუ თავდავიწყების, ცხოვრების უსაზრისობის მდგომარეობიდან გამომყვანი ღრმა ჩაფიქრების გამოხატულებაა. თავად გამეტებით დარტყმული ჯვრის იარა, გულისწასვლა და ტკივილებში გამოფხიზლება ამ ხატიან და წიგნებიან ოთახში სიმბოლურ დატვირთვას ატარებს და მეორედ დაბადების, სტერილურ-კომფორტული ზონიდან გამოსვლის, ნამდვილ რეალობასთან შეხლის საზრისს შეიცავს. ეს ოთახი თითქოს ინიციაციის წინაბჭე – პრო-ფანუმია, მანამდე, სანამ წმიდათა-წმიდაში, ფანუმში შევა. პროტაგონისტი ნელ-ნელა ხვდება, ეზიარება (თუ იხსენებს?) დაკარგულ ქალაქს. მერე ინიციაცია შემდეგ საფეხურზე გადადის, რომელზეც იგი ეცნობა უფრო ახლოს ამ განათლებული ახალგაზრდების კამპანიას: მათთან არაფერი საერთო აღარ აქვს ამ გაუხეშებულ და ჭკუიდან გადასულ, გაველურებულ ქალაქს. ეს არის ერთგვარი საღად გადარჩენილი ნამტვრევი დიდი სარკიდან, რომელიც კვლავ იმ ძველ და ურყევ სინათლეს, “მშვენიერებას მარად ძველს და მარად ახალს” (pulchritudo, tam antiqua, tam nova) ირეკლავს სუფთად და შეურყვნელად; აქ არის ლამაზი მემკვიდრეობითობა და იერარქია: უფროსებისადმი მოკრძალება და პატივისცემა; უფროსებისგან, რომლებსაც უფრო გაფაქიზებული და ამაღლებული სული აქვთ, სანთლის გადმონთება ახალგაზდრებში და ამ გადმონთებული ცეცხლის სათუთი მოფრთხილება ამ უკანასკნელთაგან; აქ არის მაღალი და პლებსისთვის ძნელად ან ვერ-მისაწვდომი კულტურის პყრობა და მუდმივი გაცოცხლება.
ეს კულტურა ევროპული კულტურაა, ოღონდ ღრმად და ბუნებრივად დამყნობილი ქართულ სულზე, შერწყმული ქართულ “ჩაკრულოსთან”, ჩვენებური ყაიდის მეგობრობასთან, ვიტყოდი ქართული სულის თბილისურ-ელიტურ, არ ვიცი, მთაწმინდა-სოლოლაკ-ვერა-ვაკე + საბურთალოურ მოდუსთან, აი იმ თბილისურ მოდუსთან, როცა, მახსოვს ბავშვობაში სოლოლაკის რომელიღაც ქუჩაზე მივდიოდი და ერთი ძველი არტ-ნუოვოს სტილის სახლიდან, რომლის სადარბაზოს შესასვლელში “Salve” იყო ქვაში ჩაწერილი მისი პირველი, მეცხრამეტე საუკუნის ბურჟუა მფლობელის მიერ, და მისი ღია ფანჯრიდან პიანინოს ხმა ისმოდა კლასიკური მუსიკით – ვიღაც მეცადინეობდა – და ამ დროს მარადისობის განცდა რომ გეუფლება: ეს ქუჩა, ეს სახლი ისევე უნდა აივსოს ამ მუსიკით, ამ მეცადინეობით, როგორც უნდა მოვიდეს გაზაფხული, ხელახლა აყვავდეს ბუნება და ასე დაუსრულებლად.
ის რომ ამ საიდუმლო ორგანიზაციის, “ჩაკრულოს” ლოჟის ერთ-ერთი უხუცესი კატაფალკის მანქანით მოვიდა, სუფთად სიმბოლური და თანაც ამბივალენტურია: თუ უფრო ოპტიმისტურად განვმარტავთ, ის გამოხატავს სიცოცხლეს სიკვდილში, ცოცხალ ქრისტეს, რომელსაც არ უნდა ეძებდე მკვდრებში, რადგან იგი აღდგა; თუ უფრო პესიმისტურად, მაშინ გამოხატავს უიმედობას, რომ ეს ტრადიცია სიკვდილის გზაზე დგას და მისი გადარჩენა სათუოა ამ ახალ, გაველურებულ და ქაოსში დანთქმულ გარემოში.
საინტერესოა, რომ ლარსი ევროპიდან მოდის, რათა ეზიაროს ევროპას, ანუ, უარესი და პროფანიზებული ევროპიდან მოდის რათა ხელახლა აღმოაჩინოს უკეთესი, ონტოლოგიური სიღრმის მქონე ევროპა აი სწორედ ამ “დაკარგულ ქალაქში”. ლარსი მოდის თუ გამორბის დეჰუმანიზირებული ევროპიდან, სადაც სასიკვდილო ტრავმის მიმღები სტუდენტი კატეგორიულ უარს ამბობს სასწრაფო დახმარებაზე, რადგან დაზღვევა არ აქვს; გამორბის “მარტოობაში ჩარჩენილ, უვიც, უუნარო და უსიყვარულო, კაცთმოძულე მაგრამ ცხოველების მოყვარულ დასავლელ ადამიანებისგან”; “რიცხვის მაგიით მონუსხული” დასავლეთისგან, სადაც თავისუფალ შემოქმედებით ენერგიებს მატერიალურმა კეთილდღეობამ და კონფორმიზმმა დასცა უკურნებელი დამბლა; სადაც ადამიანის CV – ასე რომ გავს ნეკროლოგს – უფრო ფასობს, ვიდრე თავად ადამიანი. ამგვარი, მერკანტილური და მატერიალიზმში ჩაფლული დასავლელები ლარსმა თბილისშიც ნახა: მსუნაგი ცხოველებივით რომ დასუნსულებდენ ერთადერთი მიზნით, რომ სიღატაკის ზღვრამდე მისულ ხალხს ძვირიან ნივთებს იაფად გამორჩენოდნენ.
გამოდის, რომ დაკარგული თუ გამქრალი ქალაქი არა მარტო დაკარგული საქართველო და თბილისია, არამედ დაკარგული ევროპაც. თითქოს “ჩაკრულოს ლოჟამ” გაფილტრა ევროპა ყველა მერემიკრული სიბილწისგან და ქართული სულის ნიადაგზე დანერგილი, ან ქართული სულის პრიზმაზე გადამტყდარი ევროპული კულტურა უფრო სუფთად შეინახა და დაიცვა, ვიდრე თავად იმ დიდი ევროპელების გენეტიკურმა და გეოგრაფიულმა მემკვიდრეებმა. “ჩაკრულოს ლოჟის” და ჩვენი ეპოქის სულისკვთების გააზრებისას თვალწინ წარმოგიდგება ინტელიგენტი მშობლები, რომლებიც უკანასკნელ კაპიკს გაიღებდნენ, რომ შვილებისთვის უცხო ენა ესწავლებინათ კერძო მასწავლებლებთან; რომ იშვიათი და საინტერესო ევროპელი ან ამერიკელი ავტორების წიგნი ეყიდათ; რომ მუსიკაზე ეტარებინათ; რომ მათთვის თვალსაწიერი გაეფართოვებინათ, სული გაემდიდრებინათ და დაეხვეწათ. თვალწინ წარმოგიდგება მშობლები, რომლებიც საბჭოთა სინამდვილეშიც ახერხებდნენ საკუთარი პატარა პლანეტების ბაობაბებისგან გაწმენდას და თავისი და თავისი შვილების ამგვარ არამატერიალურ გამდიდრებასა და სულის გაფაქიზებას; რომლებიც ღამ-ღამობით დახშულ რადიო “თავისუფლებას” და “ამერიკის ხმას” უსმენდნენ, სამიზდატის და ტამიზდატის წიგნებს უცვლიდნენ ერთმანეთს და საბჭოთა რეალობისგან გამიჯნულ, პარალელურ სამყაროში სულიერად ემიგრირებდნენ. ამ ემიგრაციაში იყო რაღაც რომანტიკულ-განწირული: ეს სიღრმე და დახვეწილობა, რაფინირებულობა უფრო ისტორიის მიღმა იჭერდა ადგილს და არ აღიქმებოდა როგორც არსებული რეალობის შეცვლის პოტენციალი. თითქოს არსებული რეალობა იყო ურყევი კონსტანტა, რომელიც ასწლეულები უნდა გაგრძელებულიყო. ამრიგად შეურიგებლობა არსებულთან უფრო პასიურ და ელიტისტურ ხასიათს ატარებდა; დიადი ევროპული კულტურა, მის ყველაზე აღმატებულ გამოვლინებებში, ხდებოდა ამ ელიტური სამყაროს მიკუთვნების ნიშანი: ყალბი ყოველდღიურობის დამძლევი, მაგრამ, ვფიქრობ, ამ ყოველდღიურობის ბედის ანაბარა მიმტოვებელიც; ყოველდღიურობისგან დისტანცირების გამძაფრებული პათოსით; ერთგვარი გნოსტიკურ-ოკულტური სულისკვეთებით. ისინი იყვნენ, თამაზ ჩხენკელის სიტყვები რომ გამოვიყენო, “მედინი დროის დამთრგუნველები” მაგრამ ამავე მედინი დროის აბუჩად ამგდებნი და უგულებელსმყოფლებიც. ნოდარ დუმბაძე არ მიეკუთვნებოდა მათ, თავისი, კეთილშობილი, თუმცა უტოპიური იდეით, რომ რაფინირებული, გულწრფელი, პატიოსანი, მორწმუნე პიროვნება, თვით სტალინური რეპრესიების მსხვერპლთა შვილი, შეიძლება კომპარტიის წევრიც გამხდარიყო და არსებული ვითარების უკეთესისკენ შეცვლა ეცადა, როგორც მისი “მარადისობის კანონის” პროტაგონისტი. ზემოთხსენებულ სულიერ ემიგრანტებში მუშაობდა უფრო სხვა ლოგიკა, მაგალითად გურამ დოჩანაშვილის “სამოსელი პირველის” ლოგიკა, როდესაც რეჟიმის წინააღმდეგ მებრძოლთა მეთაური, მენდეს მასიელი ამბობს “ღმერთმა დაგვიფაროს გამარჯვებისგანო”. მე ეს ასე მესმის, რომ რეჟიმი მთელი მისი სიყალბით და ძალადობით თითქოს სასურველიც იყო, როგორც ქურა, რომლებშიც უნდა გამობრძმენდილიყვნენ სულები მარადისობისთვის, მაგრამ აქ, დროით, ისტორიულ სამყაროში რადიკალური ცვლილების იმედი არ რჩებოდა. არა, ისე ვინ წარმოიდგენდა ან 60-იანებში და თუნდაც 80-იანებში რომ სსრკ ასე მალე დაიშლებოდა?!
როგორ სრულდება პროტაგონისტის ინიციაცია? იგი ძაღლების საბედისწერო შურისძიების მსხვერპლი ხდება. მანამდე აქვს ხილვა-სიზმარი, რომელშიც თავიდან სრულ ჰარმონიას განიცდის, ეიფორიულ ფრენას, მაგრამ აღმოჩნდება, რომ ეს ფრენა არის ფრანის ფრენა, რომელიც ბაწრებით იმართება მიწიდან და როგორც კი ბაწრების დაჭიმულობას გრძნობს, საშინელი ტკივილი აიტანს. რატომღაც აქ კნუტ ჰამსუნის “მისტერიების” კნუტი გამახსენდა, რომელზეც თვითმკვლელობისგან გათავისუფლებული ნაგელი ყვება თავისი სულიერი მდომარეობის დასასურათებლად: კნუტი, რომელიც საწამლავის დალევას გადარჩა, მაგრამ სინამდვილეში ეს გადარჩენა არა შვება, არამედ უფრო დიდი წამების მომასწავებელია მისთვის, რადგან ანკესის კაუჭი აქვს ყელში გახირული. თუმცა ლარსი, ნაგელისგან განსხვავებით, პოულობს შვებას, მაგრამ ეს შვება არ არის არც მერკანტილური და დეგრადირებული ევროპა, არც “უხილავი ქალაქი”, არამედ უახლოვესი ადამიანის, სესილიას, მისთვის სიყვარულით ზრუნვა: გადარჩენის კუნძული თუ მტკიცე რაუკარი, რომელიც ტალღების ყველანაირ შემოტევას უძლებს, არის მის პირად, ოჯახურ სივრცეში და არა სადმე მის გარეთაც, საზოგადოებრივ სივრცეში. ეს იმიტომ, რომ როგორც ევროპაშია დეგრადირებული სისტემა, რომელიც “ადამიანის განადგურებას, როგორც მატლი რომელიმე ხილში, შიგნიდან იწყებს”, ისე საქართველოშიც დეგრადირებულია საზოგადოება, ყველაფერი ბნელს მოუცავს და კიჩში, ველურობაში, ან სრულ აბსურდულობაში იძირება, სადაც მხოლოდ “გამქრალი ქალაქია” ანგარიშგასაწევი და დასაფასებელი. მაგრამ ისიც, “გამქრალი ქალაქიც” არანაირ იმედს არ ტოვებს, რომ გარემომცველ ბნელში სინათლეს შეიტანს, არამედ რაღაც ოკულტურ განზომილებაშია, წყლით დაფარულ “град Китеж”-ივით და სამუზეუმო ფუნქციისთვის არის განწირული როგორც ქართველებთან, ისე თომასისნაირ ევროპელებთან. ყოველ შემთხვევაში არ ჩანს ცხადად, რომ ლარსის ზიარება “გამქრალ ქალაქთან”, მისი მეორედ დაბადება რამე გარდამტეხი მუხტის შემტანი გახდება მის ცხოვრებაში, მის პიროვნულ, ისტორიულ მისიაში, თუ ეს მხოლოდ, ასე ვთქვათ, ვეშაპის წამიერი ამოსვლა იყო ოკეანის ზედაპირზე სუფთა ჰაერის ჩასაყლაპად, რათა იქ, სიღრმეში ცხოვრება სრულიად გაუსაძლისი არ იყოს. ეს საკითხი ღიად რჩება და კირკეგორული “ან-ან”-ის დაძაბულობაში ტოვებს მკითხველს.
“გამქრალი ქალაქის” ხიბლი, და ის შორეული მოწოდება რაც ამ ქალაქიდან მოდის, მძლავრად უნდა რეზონირებდეს (არ ვიცი, ბევრი თუ ცოტა) ქართველის გაურყვნელ და ოცნება-მოუმკვდარ გულთან. ეს ქალაქი ევროპის იმ ყველაზე სიღრმისეულ, ფილოსოფიურ, რაფინირებულ და კეთილშობილ იდეასთან არის დაკავშირებული, რაც სცილდება “ცხოვრების დონის” და “ადამიანის უფლებების” უკვე გულისამრევად გალოზუნგებულ-გაენჯეოშნიკებურ, გაწარამარაებულ-გამჩატებულ არახარუხებას. ეს ქალაქი, ასევე, იმ რაინდული ქართული სულის დამტევია, რომლის იდეასაც ბავშვობიდან გვინერგავდნენ, აი, “შავჩოხიანო ვაჟკაცო, ჭრილობა ხომ არ შეგხსნიას”-მაგვარის. ამ სულს ეზიარება ლარსი უგემრიელეს ქართულ ღვინოსთან და “ჩაკრულოს” სიმღერასთან ერთად, სულს გამოვლენილს “შარმიან ბიჭობაში, სიმამაცესა და ერთგულებაში, არაკოკეტურ სიბრძნეში და კიდევ უამრავ სხვა რამეში, როგორც მრავალსახოვანი ღმერთი, რომელიც ახლა ამ სიმღერაში ცხადდებოდა, რომელსაც მეც ვმღეროდი”. მაგრამ ზემოთქმული რეზონირება თანამედროვე გულებთან, ვფიქრობ, არ უნდა იქცეს ისევ ელიტურ-გნოსტიკური თუ ოკულტური სივრცის შექმნის მოტივად, როგორც მაშინ, 60-იანებში, ან თუნდაც ლარსის აღწერილ 90-იანებში; პირიქით, “უხილავი ქალაქი” უნდა გაეხსნას ხილულ ქალაქს, კირკეგორი და პო, კანტი და ჰუსერლი ა.შ. არა ერთეულების გმირული სულიერი ძალისხმევის, არამედ საუნივერსიტეტო კულტურის და საზოგადო დისკუსიის, ღია სოციო-პოლიტიკური დისკურსის ნაწილი უნდა გახდეს. თერგადქცეული მყინვარის ილიასეული სახე ხომ სწორედ ევროპის ამგვარ, არაოკულტურ, არამედ ისტორიულად ქმედით, ფართოსაზოგადოებრივ მიღებაზეა! მეორეს მხრივ, ევროპის ის ხატი, რომელიც “უხილავ ქალაქში” ბრწყინავს, არა მარტო საქართველოსთვის, არამედ თავად ახალი ევროპისთვისაც კი მოსანატრია, როგორც ავტორი ცდილობს აჩვენოს თავის რომანში. “ჩაკრულოს” ევროპა არის ამაღლებულის და ღირსეული ცხოვრების ფორმების დაუოკებლად მძებნელი ევროპა, რომლის “იოლად მიღწევა არ შეიძლება, და ის მარტო მისკენ სავალ გზაზე არსებობს, რომელზეც მხოლოდ მისი უნდა გჯეროდეს და ამ რწმენაში საკუთარი თავი შეიცნო”.
ამგვარად, რომანში გამოხატულ ნოსტალგიას, ამ მონატრების ქარის “ფორას” (წაღებას) ორი მიმართულება აქვს: დეგრადირებული და გავერანებული საქართველოს მხრივ თავისი 60-იანი წლების ქართული ინტელექტუალური ელიტის ქართულ-ევროპული კულტურისა და ურთიერთობების მონატრება, ხოლო გამერკანტილურებული და დეჰუმანიზირებული ევროპისთვის თავისი ღრმა, ასე ვთქვათ, კირკეგორული ფესვების მონატრება. იქნებ სწორედ ამ ორმხრივ ფორას გამოხატავს რომანის გარე ყდაზე გამოსახული ქარის ქროლის მაჩვენებელი ისარი, პატარა მონადირე კაცუნათი?
ბევრია კიდევ სალაპარაკო ამ რთულ პროზაზე, რომელშიც უამრავი ნიუანსი და ფსიქოლოგიური დეტალია, რომლებზე სათითაოდ გაჩერებაც ძალიან გამიგრძელებდა სიტყვას. რომანი ერთ დაჯდომაზე იკითხება: თავიდანვე მძლავრი ინტრიგა ჩნდება, რადგან ავტორი მიმართავს in media res-ს ხერხს და რაღაც იდუმალის მიმართ ინტერესში გაგდებს. ნაწარმოებში აქა-იქ გამოსჭვივის ხალასი იუმორი და ირონია, ოღონდ ეს არ არის პოსტმოდერნული “ირონია ირონიისთვის”, გესლივით რომ არის მოდებული თანამედროვე მსოფლიო პროზაზე, არამედ ირონია აქ დაქვემდებარებულია ჭეშმარიტების ძიების სულისკვეთებას, უჩინარი ქალაქისადმი ღრმა, ზოგადკაცობრიულ ნოსტალგიას.
Photo © Ilze Vanaga© არილი