ავტორი: თაკო წულაია
მარიკე ლუკას რეინეველდი, “მძიმეა დღის ბოლო”, გამომცემლობა “პალიტრა L”, მთარგმნელი: დავით ღოლიჯაშვილი
მარიკე ლუკას რეინეველდმა ერთ-ერთ ინტერვიუში თქვა: „დისკომფორტი წმინდაა, იმიტომ, რომ მაშინ ვგრძნობთ, როცა დაუცველები ვართ. როცა საკუთარ თავად ვიქცევით, ნაცვლად იმისა, თავი იმ ადამიანად მოვაჩვენოთ, ვინც გვინდოდა, ვყოფილიყავით“.
ისიც თქვა, რომ რომანი ნაწილობრივ მისი მცირეწლოვანი ძმის სიკვდილითაა შთაგონებული, რომელიც მაშინ გარდაიცვალა, როცა მარიკე ლუკასი 3 წლის იყო. საგანგებოდ უნდა აღინიშნოს, რომ თავადაც ფერმაში გაიზარდა, მშობლები კი მორწმუნე ადამიანები იყვნენ, რომლებიც მისი ძმის სიკვდილის შესახებ თითქმის არ ლაპარაკობდნენ. საკუთარ ცხოვრებასთან წიგნის მსგავსების გამო, მარიკე ლუკასს ჰქონდა მომენტები, როცა ყოყმანობდა და აღარ იცოდა, გააგრძელებდა თუ არა წერას. ეშინოდა, რომ ამ ტექსტით ახლობლებს ატკენდა. დროდადრო კალმის ხელში აღება წარმოუდგენლად უჭირდა. სწორედ ამ დროს მეგობარმა უთხრა, თუ გინდა, წიგნი დაწერო, შეუპოვარი უნდა იყოო და ეს სიტყვა – „შეუპოვარი“ – დაწერა კედელზე, სამუშაო მაგიდის მოპირდაპირე მხარეს.
„კალამს იარაღად არ ვიყენებ. მე ადამიანის კომპლექსურობის ჩვენება მინდა და არა მკითხველის გაოგნება“, ამბობს მარიკე ლუკასი და გვიმხელს, რომ ხანდახან, უკვე დაწერილი ტექსტის წაკითხვისას, საკუთარ თავს ეკითხება: „ღმერთო ჩემო, ეს როგორ დავწერე?“, რადგან ხშირად კვეთს საზღვრებს. თუმცა, მისთვის მთავარი არა თავად საზღვრები, არამედ მათი გადაკვეთის მოტივია. მიუხედავად ამისა, აღიარებს, რომ მშობლებს მისი რომანის წაკითხვის ეშინიათ და მე, როგორც მისი სადებიუტო რომანის მკითხველს, მათი ძალიან კარგად მესმის.
ახლაც, მიუხედავად იმისა, რომ კითხვა უკვე დავასრულე, ისევ მაშინებს წიგნი, რომლის ყდაზეც წითელქურთუკიანი გოგონაა გამოსახული, ნაკვთების გარეშე, ტუჩების ადგილას ჩარჭობილი ჭიკარტით და მხარზე არხეინად შემოსკუპებული გომბეშოთი (ეს ის შემთხვევაა, როცა წიგნის ყდით შეფასება დიდი დანაშაული არაა, რადგან ეს ერთი კადრი – გოგონას უხერხული პოზა და სიცარიელე მის სახეზე – იდეალურად გამოხატავს მთელი ტექსტის სათქმელს).
მთავარი გმირიც ეს პატარა გოგოა – ათი წლის იასი, რომლის პერსპექტივიდანაც ვუყურებთ მიულდერების ოჯახის ყოველდღიურობას და ტრაგედიებს, რომლებიც არა სცენაზე, არამედ კულისებში (დახურულ სივრცეებში, საძინებლებში, სიბნელეში) თამაშდება. სცენა, ესე იგი, ოთახი, სადაც ოჯახის წევრები, ყველაფრის შემდეგ და ყველაფრის მიუხედავად, თანაარსებობენ, ცდილობს, წესრიგის ილუზია შექმნას. ამგვარად, ბუტაფორია, რომლის გარშემოც საუზმობისას თუ სადილობისას იკრიბებიან, უფრო და უფრო კარიკატურული ხდება. სცენის მიღმა ტანჯული „მსახიობები“ კარგი შვილებისა თუ კარგი ქრისტიანების როლების თამაშს წყვეტენ და ცხოვრების მექანიკურად გაგრძელების საკომპენსაციოდ ცხოველურ, ზღვარგადასულ ლტოლვებს ათავისუფლებენ. სწორედ ასეთი კონტრასტული სივრცეებისგან შედგება პატარა გოგონას სამყარო, რომელიც საგანგებოდ მშობლებისთვის ქმნის მთლიანობის მცდარ შთაბეჭდილებას, მკითხველს კი ყველა ბზარსა თუ ნაპრალს უჩვენებს, რომლებიდანაც იასის უპასუხო შეკითხვები და გაცრუებული იმედები ჟონავს.
მკითხველს არ უნდა ჰქონდეს იმედი, რომ ათი წლის ბავშვებისთვის დამახასიათებელ ინფანტილიზმსა და გულუბრყვილო თხრობას გადააწყდება, რადგან ესაა წიგნი კოშმარებზე, რომლებიც ბავშვებმა ჩაძინების გარეშე ნახეს და ზოგიერთი მათგანის კოშმარულობა გამოეპარათ. მთხრობლის ასაკი ტექსტის ფატალურობისა და გაუსაძლისობის მთავარი მიზეზია, რადგან იასის თვალი ტროპების საბურველში გახვეული სამყაროს ნაცვლად მახინჯ ნატურალიზმს ხედავს და ყველა კადრი, რომელიც აღწერილია, იმდენად ახლო ხედითაა დანახული, რომ ამ შემზარავი სიახლოვის დამსახურებით ზღვარი, რომელსაც მკითხველისა და პერსონაჟის სამყაროების ერთმანეთისაგან გამიჯვნა ევალება, არსებობას წყვეტს. ტექსტუალური სინამდვილე იმდენად გვიახლოვდება, რომ მკითხველს ნაბიჯის გადადგმაც კი აშინებს, ვაითუ იატაკმა გაიჭრიალოს და პერსონაჟებმა მისკენ გამოიხედონ მოულოდნელად.
ტექსტის მეორე მთავარი პერსონაჟი ენაა – ოღონდ არა მკაცრად აღზრდილი ოჯახის მორჩილი შვილის სამეტყველო ენა, არამედ ენა, რომლითაც მისი ცნობიერება ლაპარაკობს და რომლის ერთადერთი მსმენელი მკითხველია. ამ ენაში ადამიანების ადგილი თითქმის არაა. შედარებების უმრავლესობა ცხოველებს მიემართება და ადამიანებთან დაკავშირებული განცდებიცა და სურვილებიც მათთან დამოკიდებულებაშია სუბლიმირებული. ასე, მაგალითად, ბაყაყების შეჯვარებას იმიტომ ცდილობს, რომ ამ გზით მისმა მშობლებმა იგრძნონ ლტოლვა ერთმანეთისადმი. ხოლო მისი საყვარელი კურდღელი, რომლის გადარჩენაც უნდა, პროტესტის ფორმაა. პროტესტის, რომელიც ფერმაში ნანახი ადამიანური სისასტიკის საწინააღმდეგოდ მწიფდება.
საერთოდ, სუბლიმაცია ამ ტექსტის ერთგვარი საფუძველია. ზედაპირი, რომელზეც მერე პერსონაჟების ქმედებები უნდა დაშენდეს. იასს შეკრულობა აწუხებს, რაც, ცხადია, შემთხვევითი არაა. ქრისტიანულ გარემოში აღზრდილ ბავშვებს ვნებების შეკავებას, გაჩუმებას, ზოგიერთი ფენომენის (მათ შორის კონკრეტული სიკვდილის და არა ზოგადად სიკვდილის, აბსტრაქტული ცნების) სრულ უარყოფას აიძულებენ, რაც მათში მენტალურად ისევე აგროვებს გამოუთავისუფლებელ ენერგიებს, როგორც ფეკალური მასა გროვდება ორგანიზმში, რის გამოც იასს მუცელი ებერება და უმაგრდება. ამიტომაც, სინამდვილეში, „ენობრივი ფაღარათია“ საჭიროა, თუ შეიძლება, ასე ითქვას. სიტყვებისგან დაცლა, სიკვდილის, უსიყვარულობის, შეცდომების აღიარება. მაგრამ მსგავსი არაფერი ხდება და სწორედ აქ აქტიურდება ხსენებული სუბლიმაციის მეთოდი: ის, რასაც არ გამოხატავ, დამახინჯებული სახით ოდესღაც უცილობლად რომ იჩენს თავს, მკითხველისთვის სრულიად გასაგებია, თუმცა მაინც ძალიან მძიმე სანახავია, როგორ სუბლიმირდება მშობლების, ღმერთისა თუ, ზოგადად, სამყაროსადმი დაგროვილი ზიზღი და აგრესია სექსუალურ ლტოლვებში საკუთარი და-ძმების მიმართ. აქ არ გვხვდება ფროიდის მიერ სახელდებული ოიდიპოსის კომპლექსი, რადგან ორივე სქესის მშობელი სრულიად გაუცხოებული და სექსუალობისგან დაცლილია, თუმცა ლტოლვის ობიექტებად თავად ბავშვები იქცევიან ერთმანეთისთვის (დავუშვათ, რომ ოიდიპოსს დედის ნაცვლად და შეერთო ცოლად) და დროთა განმავლობაში მათ შორის ინცესტუალური ურთიერთობები ყალიბდება, რომლებიც სხვებისთვის უხილავ, რეცენზიაში უკვე მონიშნულ სივრცეში – კულისებში მიმდინარეობს.
კვლავ ფროიდს რომ დავესესხოთ, ადამიანში სიცოცხლისა და სიკვდილის სწრაფვის კონფლიქტია. ეს კონფლიქტი თანადროულ გადარჩენისა და თვითგანადგურების სურვილში ცხადდება. ამიტომაც ბავშვები გადარჩენისა და დაღუპვის გზებს ეძებენ, გაურბიან და ეძებენ უფსკრულებს.
მათი სექსუალური და აგრესიული ლტოლვები შეუკავებელია, მიუხედავად იმისა, რომ მშობლების თავსმოხვეული ქრისტიანული კულტურა გამუდმებით ცდილობს მათ დათრგუნვას. ეს შეუკავებელი ლტოლვებია კულტურის წინააღმდეგ აჯანყება, რომელიც მათ განადგურებით ემუქრება და სწორედ ამ განადგურების მომსწრე ვართ იასისა და მისი ოჯახის მაგალითზე.
რაკი ქრისტიანული აღზრდა რამდენჯერმე ვახსენეთ, ტექსტში ღმერთიც უნდა მოვძებნოთ:
სად არის ღმერთი? ბერდიაევს თუ დავუჯერებთ, „ღმერთი ბავშვშია, რომელსაც ცრემლი სდის და არა სამყაროსეულ წესრიგში, რომლითაც ამ ცრემლს ამართლებენ“. თუმცა, მარიკე ლუკასთან სამყარო ისეა დეფორმირებული, რომ იასი ვერ ტირის, რითაც ცრემლში დაბადების გზას უსპობს ღმერთს, რომელიც მამამისის მეგობარია და თუ მისი შეცდომებისა თუ ცოდვების შესახებ გაიგო, მაშინვე მასთან ჩაუშვებს. დამსჯელი არსება, რომელიც მშობლების ინსტანციის ერთგვარი გაგრძელებაა, სხვა დროს სრულიად გულგრილია და თავის არსებობას თითქმის არაფრით ამჟღავნებს. იასი სათამაშო ანგელოზს ფრთებს მოამტვრევს იმის შესამოწმებლად, ახალი ამოუვა თუ არა. მაგრამ ღმერთი არაფერში ერევა, არანაირ ნიშანს არ აძლევს და რაკი მასთან პირდაპირი კომუნიკაცია, მისი როგორმე დაახლოება შეუძლებელია, იგი მისი მშობლების ღმერთად რჩება, რომელიც მტრულადაა განწყობილი და უამრავი სურვილიდან იასს მხოლოდ იმას უსრულებს, რომელიც ყველაზე უარესია: კურდღლის ნაცვლად მის ძმას კლავს. ამგვარად, ამ „წიგნის ღმერთი“ სამყაროსეული წესრიგის ნაწილია – ან თავადაა მასში გაბატონებული უსამართლობის შემოქმედი, ან საერთოდაც უუნაროა და მხოლოდ დამკვირვებლის როლი აქვს, ოღონდ იმდენად შეზღუდულია მისი მზერის ტრაექტორია, რომ არსებობს ადგილები, სადაც მისგან დამალვაა შესაძლებელი.
კვლავ უნდა ვახსენო, რომ მთხრობელი ძალიან პატარაა, ამიტომ იმასთან გასამკლავებლად, რაც მის ოჯახს თავს ატყდება, აუცილებელია გადარჩენის საშუალებების მოძიება და მოძიების შეუძლებლობის გაცნობიერების შემდეგ – მათი გამოგონება. ასეთი გამოგონებებია რიტუალები, „კურთხევისა“ და „მსხვერპლშეწირვის“ ცერემონიები, რომელთა საშუალებითაც ბავშვები, ერთი მხრივ, დიდების სამყაროს იმეორებენ და თავადაც ხილული წესრიგის შექმნისკენ ისწრაფვიან, მეორე მხრივ კი, სწორედ მიბაძვის ობიექტს ემიჯნებიან და მისთვის გაუვალ ბარიერებს ქმნიან, ანტისამყაროს უყრიან საფუძველს, რომელსაც უფროსები ვერასოდეს იპოვიან და თუ იპოვეს, მაინც ვერ გაიგებენ. უწყინარ თამაშებად ჩაფიქრებული რიტუალები ბავშვების ცხოვრებას ასაკისთვის შეუფერებელი სისასტიკით, სექსუალობითა და ვულგარულობით ავსებს, მაგრამ ორივე მიზანი განხორციელებულია – მშობლები ვერ ამჩნევენ, რა ხდება სამზარეულოს იქით; ბავშვები კი მათ ემსგავსებიან და მათგან ტანჯვას, გაჩუმებას, აგრესიასა და ძალადობას სწავლობენ;
სამაგიეროდ, არის რაღაც, რაც იასს მშობლებისგან არ უსწავლია და ვერც ისწავლიდა – საკუთარი თავის შეცნობა.
იასი ჭიპში ჩაირჭობს ჭიკარტს, ნიშნად იმისა, რომ მხოლოდ საკუთარ თავში მოგზაურობა უნდა და ამ (ფიზიკურადაც) მტკივნეულ სურვილს წითელი ქურთუკის ქვეშ მალავს. ესკაპიზმი, რომელიც პირველივე გვერდებიდან ჩანს, მას სამყაროს უარყოფასა და საკუთარ თავთან შეხვედრას აიძულებს, მაგრამ ამ შეხვედრას ყველაფერი უშლის ხელს, მათ შორის, თავად იასიც, რომელიც ისე შეერწყა ფერმის ატმოსფეროს, რომ საკუთარი თავის „ამოგლეჯა“ იქაურობიდან არ შეუძლია. იასი და მისი ენა უკვე დაბინძურებულია იმ საძულველი, მდუმარებით გაჟღენთილი გარე სამყაროთი, რომელშიც საყვარელ ადამიანზე გლოვაც კი ტაბუირებულია; ადგილით, სადაც ყველა დამნაშავეა ჩადენილი თუ პოტენციურად არსებული დანაშაულების გამო; სადაც ადამიანები შეიგრძნობენ მხოლოდ სხეულებს და ყველაფერი, რაც სხეულებრივი არაა, გაუგებარი რჩება, ხოლო ის, რაც სხეულებრივია და განცდილი, მხოლოდ ნაწილობრივაა ნებადართული.
როგორ უნდა გადარჩეს ასეთ დროს პატარა გოგო?
ალბათ, მკითხველისთვისაც უმჯობესი იქნება, თუ კედელზე სიტყვა „შეუპოვარს“ ამოკაწრავს, რადგან მარიკე ლუკას რეინეველდი ნამდვილად არაა ის ავტორი, რომელიც ცარიელ ადგილს იმისათვის ტოვებს, მერე მკითხველმა ყალბი იმედით რომ ამოავსოს. მან კარგად იცის და ჩვენც, იძულებულნი ვართ, დავეთანხმოთ, რომ თითოეული პერსონაჟი განწირულია – მიულდერები კოშმარებს თავს ვერასოდეს დააღწევენ და ჩვენც გვაიძულებენ მათ ხილვას.
© არილი