ინგლისურიდან თარგმნა გიორგი მაჭარაშვილმა
იმ ოთახში, რომელშიც ახლა ვმუშაობ, კედელზე იაფფასიან ჩარჩოში ჩასმული ძველი ფოტოსურათი კიდია. მასზე სახლია გამოსახული. ფოტო 1946 წელსაა გადაღებული და იმ პერიოდს ირეკლავს, როცა დაბადებულიც კი არ ვარ ამქვეყნად. სამსართულიანი სახლი საკმაოდ უცნაურად გამოიყურება. იგი კრამიტის სახურავითაა გადახურული და ორივე მხარეს მრგვალთაღოვანი, კოშკისმაგვარი ნაგებობით ბოლოვდება. ფოტოს შემყურეს, ლ. პ. ჰარტლის რომანის, „შუამავლის“ ცნობილი დასაწყისი მაგონდება, რომელიც შემდეგნაირად გამოიყურება: „ადამიანთა წარსული რაღაცით უცხო ქვეყანას ჰგავს. იქ ყოველთვის ყველაფერი სხვაგვარად ხდება.“ ვუყურებ სურათს და ვხვდები, რომ ამ იდეის თავდაყირა დაყენება მინდება. ჩემთვის უცხოა აწმყო, რომელშიც ვიმყოფები. ფოტოზე გამოსახული, სადღაც შორს, დაქცეულ, თუმცა მშობლიურ ქალაქში მდგარი სახლი კი ნაცნობი წარსულია. მტვერწაყრილი, დროით ქარტეხილებს გადარჩენილი, ნისლში გახვეული ეს ნაგებობა თავის არსებობას კვლავდაკვლავ მახსენებს.
რამდენიმე წლის წინ, თითქმის ნახევარი ცხოვრების გავლის შემდეგ, ჩემს დაკარგულ ქალაქს, ბომბეის ვესტუმრე. ჩასვლისთანავე მღელვარებამ ამიტანა. მყისვე სატელეფონო ჯიხურს მივაკითხე, ცნობარი გადავფურცლე და გავოგნდი, როცა იქ უცვლელად დამხვდა მამაჩემის სახელი, ჩვენი ძველი საცხოვრებელი მისამართი, ტელეფონის ნომერი. ისე ჩანდა, თითქოს ბომბეიდან არც არასდროს წავსულვართ უცხო მიწაზე. ამის გააზრებამ თავზარი დამცა. უცნაური განცდა დამეუფლა, თითქოს ვიღაც ჩემს პოვნას ცდილობდა, რათა დავერწმუნებინე, რომ აქამდე არსებული ამბები ყალბი იყო. მხოლოდ აქ და ახლა არსებული უწყვეტი აწმყო მოჩანდა ერთადერთ სარწმუნო რეალობად. ფიქრებით მოცულმა მალევე გადავწყვიტე ფოტოზე გამოსახული სახლი მომენახულებინა. ვიდექი გარეთ, ვუყურებდი ნაცნობ ნაგებობას და ოდნავი სურვილიც (არც გამბედაობა) არ გამაჩნდა ახალი მფლობელებისთვის საკუთარი ვინაობა გამემხილა (სიმართლე გითხრათ, ნამდვილად არ მინდოდა გამეგო, როგორ გადაასხვაფერეს მათ მშობლიური კერა). გაოგნებული ვიყავი და ხმას ვერ ვიღებდი. ჩემს ოთახში არსებული ფოტო, რა თქმა უნდა, შავ-თეთრი იყო და ნელ-ნელა გონებაში წამოტივტივებული ყველა ბავშვობის კადრიც მას დაემსგავსა. ისინი ფრთხილად მოიწევდნენ წინ და სხვადასხვა სიტუაციას ირეკლავდნენ. ჩემმა ისტორიებმა ნელ-ნელა ფერადოვნება შეიძინა. თითოეული მათგანი ცდილობდა გონების მარწუხებისგან თავის დაღწევას. მათი ფერები ორივე თვალს ეხეთქებოდა შიგნიდან და მე ვხედავდი წითლად მობრდღვიალე სახურავის ფილებს, ყვითელ-მწვანე კაქტუსის ფოთლებს, აყვავებული ბუგენვილეას დიდებულებას. ალბათ, გამოუსწორებელ რომანტიკოსად არ მომნათლავთ, თუკი გეტყვით, რომ ჩემი რომანი „შუაღამის შვილები“ სწორედ იმ მომენტში დაიბადა, როცა გავაცნობიერე, რამდენად მსურდა წარსულის დაბრუნება. მე არ მინდოდა, იგი ძველი, საოჯახო ალბომში შემონახული ფოტოებით აღმედგინა. ასე მეტისმეტად ნაცრისფერ სურათს მივიღებდი. მსურდა, რომ სრულყოფილად მომეხელთებინა წარსული, თითოეული კადრი დამენახა სხვადასხვა პრიზმიდან და დავმტკბარიყავი მისი ფერადოვნებით.
ბომბეი ის ქალაქია, რომელიც უცხოელებმა სრულიად გავერანებულ მიწაზე ხელახლა ააშენეს. მე საკმაოდ დიდი დრო გავატარე მისგან შორს. შესაძლოა, არც ვიმსახურებ, რომ ვინმემ ბომბეის მკვიდრად მომიხსენიოს. რწმენა – აი, ის ერთადერთი რამ, რაც მთელი ამ პერიოდის განმავლობაში გამაჩნდა. მუდამ მეგულებოდა სადღაც შორს ქალაქი და ისტორია, რომელიც უნდა აღმომეჩინა და აღმედგინა.
ჩემს მდგომარეობაში მყოფი მწერლები, რომლებიც რაიმე მიზეზით იქცნენ დევნილებად ან ემიგრანტებად, ხშირად შესაძლოა სამშობლოს დანაკლისს განიცდიდნენ. ისინი შეპყრობილები არიან ამ იდეით და ცდილობენ რაიმე ფორმით აღადგინონ წარსული, უკან მოიხედონ, თუნდაც ეს მარილის სვეტად გადაქცევას მოასწავებდეს. მათ გააზრებული აქვთ, რომ დაბრუნება დიდ რისკებთან ასოცირდება, თუმცა მაინც ესწრაფვიან ამ ნაბიჯის გადადგმას. აღსანიშნავია, რომ თუკი ჩვენ მართლა მივაბრუნებთ მზერას წარსულისკენ, მაშინ აუცილებელია, ცოდნაც გაგვაჩნდეს მის შესახებ, რაც, თავის მხრივ, დიდ გაურკვევლობას ბადებს. გარდაუვალია, რომ ამ პროცესში მე ფიზიკურ გაუცხოებას არ განვიცდიდე ინდოეთის მიმართ. ეს ერთადერთ რამეზე მიმანიშნებს: იმისთვის, რომ დავიბრუნო რაღაც წარსულიდან, ის, რაც ოდესღაც დავკარგე, მნიშვნელოვანია, რომ შევთხზა, გამოვიგონო. მე ჩემი ფიქციური სამყაროთი არა რეალურ ქალაქებსა და სოფლებს, არამედ უხილავ, წარმოსახვით სამშობლოს ვხატავ, ინდოეთის არაერთ სახე-ხატს, რომლებიც გონებაში სხვადასხვაგვარად ტივტივებს.
ლონდონის ჩრდილო ნაწილში ვცხოვრობდი, ვწერდი წიგნს, ვიყურებოდი ფანჯრიდან და ვხვდებოდი, რომ გარეთ ნანახი სრულებით არ შეესაბამებოდა იმ სცენებს, რომლებიც ფურცელზე გადმომქონდა. რაღაც არ მასვენებდა შინაგანად, სანამ არ მივხვდი, რა იდეასთან მიწევდა ტექსტზე მუშაობისას გამკლავება (მე ერთგვარად შეპყრობილი ვიყავი პრუსტიანული ამბიციით. ვცდილობდი, გამეღო დაკარგული დროის კარები, რათა დამენახა ობიექტური რეალობა, ის სინამდვილე, რომელთან გამკლავებასაც ესწრაფოდნენ ადამიანები. დარწმუნებული ვიყავი, შემეძლო შემექმნა ტექსტი, რომელიც მეხსიერების ყოველი მანკიერი გამოვლინებისგან თავისუფალი იქნებოდა). მე რომანს მოგონებებზე ვწერდი, ვქმნიდი „ჩემს ინდოეთს“, რომელიც ირეკლავდა მხოლოდ საკუთარ წარმოდგენებს სამშობლოს შესახებ და არაფერი ჰქონდა საერთო იმ ასეულ მილიონობით სურათ-ხატთან, რომელთაც მსოფლიოში მიმოფანტული ადამიანები წარმოისახავდნენ გონებაში. ნაწარმოებში ვცდილობდი სინამდვილე ამესახა, თუმცა ამას თავისი პრობლემაც სდევს თან. როცა რაღაცას წარმოიდგენ, ნათელი ხდება, რომ ჭეშმარიტება, რომელთანაც გიწევს გამკლავება, ერთდროულად სარწმუნოცაა და საეჭვოც. წერისას მქონდა განცდა, რომ ინდოეთის იმ ვერსიას ვქმნიდი, რომლის ნაწილიც ყოველთვის მინდოდა ვყოფილიყავი (ბომბეის დატოვებით მე ვეღარ გავხდი ის ადამიანი, ვინც სამშობლოდან გამგზავრების გარეშე ვიქნებოდი).
სწორედ ამიტომ გადავწყვიტე, რომ ნაწარმოებში ჩემს მთხრობელს, სალემს უცნაურად უნდა ესაუბრა. იგი არაერთ შეცდომას უშვებს თხრობისას, რომლებიც მისი არასრულყოფილი მეხსიერებით აიხსნება. ამასთან, სიტუაციას ამძაფრებს მთავარი გმირის ხასიათი და ის გარემოებები, რომლებიც მის გარშემოა წარმოქმნილი. სწორედ ამის გამოა, რომ იგი გარკვეულ მოვლენებს ფრაგმენტულად ხედავს. ვფიქრობ, რომ ინდოელი მწერალი, რომელსაც სამშობლოს გარეთ უწევს მუშაობა, იქაური ამბების ასახვისას გატეხილ სარკეებში იყურება, რომელთა ზოგიერთი ნაწილიც სამუდამოდ დაკარგულია.
აი, პარადოქსსაც მივადექით. ხანდახან გატეხილი სარკე უნაკლოზე ძვირფასი და ღირებული შეიძლება აღმოჩნდეს. საილუსტრაციოდ ისევ პირად გამოცდილებას მოვიხმობ. „შუაღამის შვილების“ დაწყებამდე მრავალი თვე გავატარე იმის გახსენებაში, როგორ გამოიყურებოდა ბომბეი 1950-60-იან წლებში. ვიგონებდი ქაშმირს, დელისა და ალიგარჰსაც. ეს ყველაფერი ძალიან გამომადგა ქალაქი აგრის აღსაწერად, რომელიც ნაწარმოებში ტაჯ-მაჰალთან დაკავშირებულ ხუმრობასაც კი მივუსადაგე შემდგომ. გაოცებული ვიყავი, რამდენი რამ წამოტივტივდა მეხსიერებაში. მაგონდებოდა ადამიანთა ტანისამოსი, სასკოლო სცენები, ბომბეის სხვადასხვა უბანში მოსმენილი დიალოგები (თანაც სიტყვა-სიტყვით ან თითქმის მიახლოებული სიზუსტით). მახსოვდა რეკლამები, ფილმების პოსტერები, ნეონის მანათობელი ნათურა „ჯიპის“ ფირმის ლოგოთი, კბილის პასტის რეკლამები (ბინაკა და კოლინოსი), საფეხმავლო ხიდი, რომელიც რკინიგზის ლიანდაგს გადაჰყურებდა. მის ერთ მხარეს ეწერა: „Esso puts a tiger in your tank[1]“. გაიხედავდი მოპირდაპირედ და მყისვე ურთიერთსაწინააღმდეგო გაფრთხილებას წააწყდებოდი: „მართე მანქანა ჯოჯოხეთურად და თავად გამოცდი Esso-ს შესაძლებლობებს.“ რაც უფრო დიდხანს ვფიქრობდი, მით უფრო მეტი დეტალი ტივტივდებოდა ჩემს გონებაში. არსაიდან ჩამესმოდა ძველი სიმღერები, როგორ მღეროდნენ ქუჩის მუსიკოსები „ღამე მშვიდობისა, ქალბატონებო-ს“, ანდაც ფილმ „Mr. 420”-ის (ჩემი პერსონაჟი მას არაერთხელ გამოიყენებს) ცნობილ ჰიტს „Mera Joota Hai Japani[2]“, რომელიც შემდგომ ჩემი გმირის ერთ-ერთ მთავარ ხმადაც კი იქცა.
წერისას ვგრძნობდი, რომ მდიდარ მასალას მივაკვლიე, თუმცა, სამწუხაროდ, სრულყოფილი მეხსიერებით ვერ დავიკვეხნი, რის გამოც მოგონებები აქა-იქ ფრაგმენტული ხდებოდა. სწორედ ამბავთა ნაწილ-ნაწილ გახსენებამ განაპირობა ის აღელვება, რომელსაც მუშაობისას განვიცდიდი. თითოეულმა ფრაგმენტმა ახლა იმაზე მეტი მნიშვნელობა შეიძინა, ვიდრე მანამდე წარმომედგინა. ისინი თავისდა უნებურად გარდაისახებოდნენ სიმბოლოებად, ერწყმოდნენ და შორდებოდნენ ერთმანეთს, რისი წყალობითაც არაერთი განსაკუთრებული ნიშან-თვისებაც შეიძინეს თხრობისას. ეს ყველაფერი რაღაცით არქეოლოგიურ გათხრებზე მუშაობას ჰგავდა. უძველესი გატეხილი ქოთნები ხშირად ძალიან დიდ აღელვებას იწვევს აღმოჩენისას, ვინაიდან მიუხედავად მათი ყოველდღიური ბუნებისა, დროებით მაინც არის შესაძლებელი წარსულის რეკონსტრუქცია, მისი გარკვეული მონაკვეთების ხელახლა აღდგენა.
შეიძლება ითქვას, რომ ადამიანები წარსულიდან ემიგრირებული არსებები ვართ. ჩვენ ოდესღაც დავკარგეთ იგი, თუმცა ამაში გასაკვირი არაფერია, ვინაიდან მისი დათმობა კაცობრიობის ერთ-ერთ უმთავრეს მახასიათებელს წარმოადგენს. ეს ჩემთვის კიდევ უფრო ცხადი მოცემულობაა, თუმცა, როგორც მწერალი, შესაძლოა ამ დანაკარგს კიდევ უფრო ინტენსიურად განვიცდიდე. მე ხომ მშობლიური ქვეყნისა და ენისგან შორს ვიმყოფები. ფიზიკური შემხებლობის არქონის გამო ჩემი ტკივილი კიდევ უფრო ხელშესახები ხდება. აწმყო ხომ წარსულისგან დიდი მანძილის მოშორებით, სრულებით სხვა ადგილას მეგულება. ეს არის ის, რასაც შეიძლება ეწოდოს „გაუცხოება“. სწორედ ასეთი რამ აძლევს მწერალს ძალას, ისაუბროს ამ თემაზე და შეძლოს ჩასწვდეს ერთი შეხედვით უცნაური, მნიშვნელოვანი იდეის არსს.
მოდით, კიდევ ერთი ნაბიჯი გადავდგათ წინ. გატეხილი სარკე მხოლოდ ნოსტალგიას როდი აღძრავს ჩვენში. იგი აწმყოზე მუშაობის დროსაც ფასდაუდებელ დახმარებას გვიწევს.
ჯონ ფაულზი „დენიელ მარტინს“ შემდეგი სიტყვებით იწყებს: „მთლიანობის აღქმა: ან დანთქმა ყველაფერ დანარჩენთან ერთად.“ ადამიანებს არ შეგვიძლია სამყაროს სრულყოფილ ერთიანობად დანახვა. ჩვენ არ ვართ ღმერთები, უბრალო, დაჭრილი ქმნილებები ვართ, რომელთაც მხოლოდ გაბზარული ლინზები გაგვაჩნია, საიდანაც ყველაფერი ფრაგმენტულად მოჩანს. რეალობაში გაფანტულ, უწყვეტობას მოკლებულ არსებებს წარმოვადგენთ. ჩვენ ვცდილობთ, მნიშვნელობა შევძინოთ ყოველივეს, რაც გარშემო ხდება. ამისთვის გონებაში მყიფე ნაგებობას ვაშენებთ, რომელიც ფორმას იძენს სხვადასხვა ნარჩენით, კერძოდ, ბავშვობის დროინდელი ტრავმებით, საგაზეთო სტატიებით, შემთხვევით წარმოთქმული ფრაზებით, შენიშვნებით, ძველი ფილმების ციტატებით, მცირე გამარჯვებებით, საძულველი ობიექტებითა და საყვარელი ადამიანებით. ალბათ, ამიტომაც არის ჩვენი წარმოდგენები ხშირად ბუნდოვანი, ვინაიდან ის არასაკმარისი მასალისგანაა შექმნილი, თუმცა მას სიცოცხლის ბოლომდე ერთგულად ვიცავთ და არც ისე მარტივად გვეთმობა. ფაულზის მოსაზრება ჩემთვის რაღაცით დანებებასთან ასოცირდება. თითქოს რაღაც მაღალს, ილუზორულს ქედი უნდა მოვუხაროთ, თუკი მთლიანობის წვდომას ვერ შევძლებთ. მწერლები დღეს აღარ ჰგვანან წარსული დროის ბრძენკაცებს, რომლებიც საუკუნეების წინ არსებულ მოსაზრებებს გადასცემდნენ მომდევნო თაობებს. ყველას, ვინც იძულებული გავხდით ახალი კულტურის ნაწილად ვქცეულიყავით, მოგვიხდა სხვადასხვა ჭეშმარიტების, განსხვავებულად დანახული რეალობის მიღება და გაანალიზება. ამრიგად, ისიც კი შეიძლება ითქვას, რომ თანამედროვე დროებამ გარკვეული რწმენა-წარმოდგენები თავსაც კი მოგვახვია. ადამიანებს არ შეგვიძლია ოლიმპოდან გადმოხედვა და იქიდან სამყაროს სრულყოფილად დანახვა, ამიტომ ყველა ჩვენგანს, მწერლებსაც და ამ სფეროთი ნაკლებად დაინტერესებულ ინდივიდებსაც, გვიწევს მოვლენები ისე აღვწეროთ, როგორც ამას ყოველდღიურად ვხედავთ გარშემო.
„შუაღამის შვილებში“ მთავარი გმირი, სალემი, ერთ მომენტში კინოჩვენების მაგალითს მოიხმობს და ამ მეტაფორით ცდილობს გადმოსცეს საკუთარი შეხედულება: „წარმოიდგინეთ, რომ კინოთეატრის უშველებელ დარბაზში იმყოფებით. თავდაპირველად ბოლო რიგში ზიხართ, შემდეგ კი ნელ-ნელა წინ მიიწევთ. ეს იქამდე გრძელდება, ვიდრე თქვენი ცხვირი ეკრანს არ შეეხება. თანდათან ხედავთ მოელვარე ფიგურებს, რომლებიც თქვენს სახეზე სხვადასხვა მოძრაობას ასრულებენ. თითოეული დეტალი რაღაც გროტესკულ ფორმას იღებს… თქვენ ხვდებით, რომ ის, რაც ადრე ილუზიად მიგაჩნდათ, ახლა რეალობას წარმოადგენს.“ ეკრანთან მიახლოების მეტაფორა მიგვანიშნებს, რომ თხრობა რაც უფრო მეტად უახლოვდება აწმყოს, მით უფრო ბუნდოვანი ხდება. საგნები კარგავს ფორმას, სილუეტები ფერმკრთალდება და ყველაფერი ფრაგმენტებად იშლება. მე როცა ნახევარი საუკუნის წინანდელი ამბების გადმოცემას ვცდილობ, ყოველთვის გავურბივარ გადმოცემის ამგვარ ფორმას. არადამაჯერებელია ერთნაირად ჰყვებოდე გუშინ წინ მომხდარ ისტორიებსა და შორეულ წარსულში გადახდენილ თავგადასავლებს. სწორედ ამიტომ, რომანში აწმყოში მომხდარ ამბებს ფრაგმენტულად ვუჩვენებ (მათი ერთ მთლიანობად დანახვა შეუძლებელია). მათ გარშემო ხშირად შეამჩნევთ ბუნდოვანების ელემენტებს.
ერთხელ ოქსფორდში თანამედროვე მწერლობის შესახებ გამართულ კონფერენციაში მივიღე მონაწილეობა. მეც, ისევე, როგორც სხვა ავტორები, გულმოდგინედ განვიხილავდი ისეთ საკითხს, როგორიცაა მოვლენათა აღწერის ახალ-ახალ გზათა ძიების საჭიროება. უცბად ჰოვარდ ბრენტონმა საინტერესო კითხვა დასვა და მიგვანიშნა, რომ შესაძლოა რაღაცებს ზედმეტად ვაქცევდით მკაცრ საზღვრებში: განა ლიტერატურას მხოლოდ სიტუაციის აღწერის დანიშნულება აქვს? ცოტა არ იყოს, შეკითხვამ გაგვაკვირვა და მისგან თავის არიდების მიზნით, ყველამ პოლიტიკაზე დავიწყეთ მყისვე საუბარი.
მოდით, თავს უფლებას მივცემ და ბრენტონის შეკითხვას ინგლისში მცხოვრები ინდოელი მწერლების რეალობას მივუსადაგებ. ისინი უცხო ქვეყანაში ცხოვრობენ და წერენ თავიანთ სამშობლოზე. განა შეუძლიათ მათ სიტუაციის აღწერის გარდა, რაიმე სხვა გააკეთონ? მათ ხომ დიდი მანძილი აშორებთ ინდოეთამდე. ხსნის კი ეს მდგომარეობა რაიმე შესაძლებლობის ფანჯარას მწერლებისთვის?
ეს კითხვები, რა თქმა უნდა, გარკვეულწილად პოლიტიკასაც უკავშირდება და მის გარეშე პასუხის გაცემა წარმოუდგენელიც კი ჩანს. რაიმეს აღწერა ხშირად პოლიტიკურ აქტს წარმოადგენს. ამერიკელმა მწერალმა, რიჩარდ რაიტმა ერთხელ შენიშნა, რომ შავკანიან და თეთრკანიან ამერიკელებს შორის გაუგებრობის მიზეზი ხშირად რეალობის განსხვავებული პრიზმიდან დანახვა გახლდათ. მათ მიერ აღწერილი რეალობა ერთმანეთს არ შეესაბამებოდა. ცხადია, იმისთვის, რომ ეს დამოკიდებულება შეცვლილიყო, საჭირო გახდა გარკვეული მოვლენების ხელახლა გადააზრება და აღწერა, რამაც დაუდო კიდეც სათავე სამყაროს ახლებურ ხედვას. ხანდახან დგება დრო, როცა სახელმწიფო უხეშად ერევა აზროვნების ფორმირების პროცესში და ცდილობს რეალობის გადასხვაფერებას. იგი განგებ ამახინჯებს მოვლენათა შინაარსს, ცვლის წარსულს, რათა ამით აწმყოში არსებულ ვითარება დამაჯერებელი გახადოს. ამ დროს იქმნება ალტერნატიული რეალობა ხელოვნების სახით, იწერება რომანები, რომელთაც უკვე მომხდარი ამბების გადასხვაფერებული ფორმით წარმოჩენის ფუნქცია გააჩნიათ (ერთგვარად, მეხსიერების როლს ითავსებენ ამ დროს ნაწარმოებები). არაერთი მათგანი უამრავი პოლიტიკური ელემენტითაა გაჯერებული. მილან კუნდერა შენიშნავდა, რომ „ადამიანთა ჭიდილი ძალაუფლების მქონე ინდივიდებთან – ნიშნავს დაპირისპირებას მარადიულ ხსოვნასა და დავიწყებას შორის.“ მწერლები და პოლიტიკოსები ამ დროს ერთმანეთის პირისპირ აღმოჩნდებიან. ორივე მათგანი ცდილობს საკუთარი წარმოდგენების შესაბამისი სამყაროს შექმნას. ისინი ერთსა და იმავე ტერიტორიაზე იბრძვიან. მძლავრი რომანი ერთ-ერთი წარმატებული გზაა, როგორ შეიძლება დაემხოს პოლიტიკოსების ნაამბობი სიმართლის შესახებ.
ბანგლადეშთან ომის დროს სახელმწიფო ავრცელებდა ინფორმაციას, თითქოს აღმოსავლეთის ფრონტზე პაკისტანელ ჯარისკაცებს ტყვეების მიმართ არ გამოუჩენიათ სისასტიკე. ამბის ამ ვერსიას არაერთი ინტელექტუალი იზიარებდა და იწონებდა კიდეც. ინდოეთის ოფიციალური პოზიცია წლების შემდეგ ქალბატონმა განდიმ გააჟღერა. იგი ცოტა ხნის წინ გამოვიდა BBC-ის ეთერში, სადაც განაცხადა, რომ ხალხი მძიმე დროების შესახებ ბევრ რამეს ჰყვება, თუმცა მათ მონაყოლს არაფერი აქვს საერთო სიმართლესთან (ინდოეთი უბრალოდ პაკისტანელების თავდასხმის შედეგად საგანგებო სიტუაციაში აღმოჩნდა). განდიმ უარყო ინდოეთის მხრიდან სასტიკად მოპყრობის ფაქტები და მათ სიცრუე უწოდა. ბატონ რობერტ კის, რომელიც უძღვებოდა ინტერვიუს, არც კი გასჩენია წინააღმდეგობის გაწევის სურვილი. მან განდის დემოკრატი მმართველი უწოდა და განაცხადა, რომ ამ ქალბატონს ეს სტატუსი თავისი ქმედებებიდან გამომდინარე სრულიად შეეფერებოდა.
მნიშვნელოვანია, ლიტერატურა დაუპირისპირდეს ფართოდ გავრცელებულ ფაქტებს, თუმცა აქ ერთი დეტალი არ უნდა გამოგვრჩეს მხედველობიდან: ის ადამიანები, რომლებმაც ინდოეთი დიდი ხნის წინ დავტოვეთ, რამდენად უნდა ვამხელდეთ იქ არსებულ რეალობას? არის კი ეს ჩვენი მწერლობის დანიშნულება? ემიგრანტები ერთი შეხედვით ხომ დილეტანტებად ვჩანვართ ამგვარ საკითხებში, ვინაიდან ქვეყანაში გამეფებულ წესრიგს ყოველდღიურად ჩვენს თავზე სრულებით ვერ ვგრძნობთ. ვამხელთ სახელმწიფოს, თუმცა შორეულ ქვეყანაში გადახვეწილებს საფრთხე არ გვემუქრება. საერთოდ, რამდენად უნდა ვსაუბრობდეთ ამაზე? გვაქვს კი ამ დროს სხვათა მხილების უფლება?
მოცემულ შეკითხვაზე ჩემი პასუხი საკმაოდ მარტივია. ლიტერატურა თვითკმარი რამაა. მას ავტორისგან დამოუკიდებლად შეუძლია საკუთარი ღირსების სრულყოფილად წარმოჩენა. ალბათ, ამიტომაცაა, რომ იგი მწერლებს არ განარჩევს იმისდა მიხედვით, რამდენად იყვნენ ისინი მზად შეექმნათ ესა თუ ის ქმნილება. ყოველთვის მთავარია ტექსტი, რომელიც იქმნება და რჩება. არსებობენ საზარელი წიგნები, რომელთა ავტორებსაც იქ აღწერილი მოვლენები თავიანთ ტყავზე გამოუცდიათ (ფაქტობრივად, საკუთარ გამოცდილებას გვიზიარებენ). მათ გვერდით დგანან უჩვეულო ფანტაზიით შექმნილი ამბები, რომლებიც ხშირად ბევრად უფრო დამაჯერებელი და დიდებულია, იმის მიუხედავად, რომ მწერალს ისტორიის გამოგონება დასჭირდა.
ლიტერატურა იმითაა საინტერესო, რომ იგი გარკვეულ ჯგუფებს არ მიაკუთვნებს ხოლმე ერთ კონკრეტულ თემას. მწერლობის მთავარი რისკი ისაა, რომ ხელოვანი ნაწარმოებზე მუშაობის პროცესში უკიდურეს ზღვრამდე უნდა მივიდეს, რათა ამბავი სხვადასხვა მხრიდან დაინახოს და უამრავი ვარიაციიდან დაბადოს ტექსტის საბოლოო ვარიანტი. წიგნი დიდებული მაშინაა, როცა ავტორი მიუახლოვდება გონებაში არსებულ ყველაზე შორეულ წერტილს და იქიდან შეძლებს ისტორიის შექმნას. ეს არის ის საბედისწერო ზღვარი, რომელიც ხშირად საფრთხესაც კი უქმნის ხელოვანს, იმის მიხედვით, თუ რისი თქმა გაბედა მან და რისი ვერ.
ალბათ, გადაჭარბებული არ იქნება, თუკი ინგლისში გადმოხვეწილი ინდოელი მწერლები თავს შეგვახსენებენ გ. ვ. დესანის ცნობილი ნაწარმოების, ,,ჰ. ჰატერის” ცნობილი ფრაზით, რომელიც დაახლოებით ასე ჟღერს: ,,და აი, აქ ვართ ჩვენ! ამ ადგილას ვარსებობთ.” მიუხედავად ამგვარი ყოფისა, ინდოელები ნამდვილად არ ვაპირებთ დავივიწყოთ ჩვენი მემკვიდრეობა და უარვყოთ იგი. ჩვენ მისგან განცალკევებით არ ვარსებობთ. ბრედფორდში დაბადებულ ინდოელ ბავშვს აქვს უფლება, იყოს ბრიტანული საზოგადოების სრულფასოვანი წევრი და ამასთან, საკუთარი წარსული, ფესვები გამოიყენოს დიდი ხელოვნების შესაქმნელად. ასეთ რამეს ხომ არაერთი ემიგრირებული მწერალი აკეთებდა სხვადასხვა დროს (ვგულისხმობ, მაგალითად, ჯოისს, რომელმაც მიატოვა დუბლინი (ასევე, გრასის დანციგი იქცა გდანსკად). აქვე შეგვიძლია მოვიგონოთ ისააკ ბაშევის ზინგერი, მილან კუნდერა, მაქსინ ჰონგ კინგსტონი და სხვები. ეს სია უსასრულოდ შეიძლება გაგრძელდეს).
ნება მომეცით, თავი ავარიდო იმ თავდაცვით ნარატივს, რომელმაც ჩემს ბოლო რამდენიმე წინადადებაში გამოჟონა. ინდოელი ავტორი თავისი სამშობლოსაკენ ყოველთვის ნაღვლიანი და ცოდვით აღვსილი მზერით იყურება (რა თქმა უნდა, უმთავრესად, ამ მომენტში თუ ვინმეზე ვსაუბრობ, ეს საკუთარი თავია). მხედველობაში მყვანან ემიგრანტები, ადამიანები, რომლებიც ერთხელ მაინც დავეჭვებულვართ ცხოვრებაში, იქნებ და ქვეყნის დატოვებით დიდი შეცდომა დავუშვით. რაღაცით იმ ინდივიდებს ვგავართ, მთვარეს რომ ესტუმრნენ და ახლა უცნაურად აღიქვამენ საკუთარ თავს. ჩვენ შავი წყლის გადამლახავი ინდოელები ვართ, მუსლიმები, რომლებიც ღორის ხორცს ვჭამთ. ქრისტიანული ტერმინოლოგიით რომ ვთქვათ, „ცოდვით დავეცით“ და აი, სწორედ ამ გზით გავხდით დასავლეთის ნაწილი. ჩვენი იდენტობა ერთდროულად მრავალ ასპექტს აერთიანებს, თუმცა მაინც არასრულია. ხანდახან, გვაქვს განცდა, თითქოს ორ სკამზე ვსხედვართ და ამით დასავლურ და აღმოსავლურ კულტურას ვამთლიანებთ. ამგვარი მარად ცვალებადი სიტუაცია მწერლისათვის შესაძლებლობას იძლევა, რათა მან ახალ-ახალ იდეებს მიაგნოს და რეალობას განსხვავებული კუთხიდან შეხედოს. ლიტერატურა ხომ სწორედ ესაა. ჩასწვდე თავს დამტყდარი ამბების რაობას და მისი ყოველი წახნაგი გულდასმით შეისწავლო. ინდოეთამდე არსებული მანძილი, ისევე, როგორც ჩვენ გარშემო არსებული გეოგრაფიული რეალობა და სიშორის განცდა, იძლევა საშუალებას, ისტორიებს სწორედ უჩვეულო მხრიდან შევხედოთ. არც ისაა გამორიცხული, რომ ამგვარი შეხედულების გაჩენა ჩვენს სურვილებს უკავშირდებოდეს, ფიქრებს, რომელთა თანახმადაც ამგვარი მიდგომით უფრო მეტი რამის აღმოჩენაა შესაძლებელი.
,,შუაღამის შვილებში” წინა პლანზეა წამოწეული სეკულარიზმის იდეა და მოვლენების აღქმა სწორედ მისი საშუალებით ხდება. მე თავად ვეკუთვნი ინდოელთა იმ თაობას, რომელთანაც ახლოს დგას ამგვარი მსოფლმხედველობა და მის მიერ შემოთავაზებული იდეალები. ერთ-ერთი უმთავრესი რამ, რაც ძალიან მომწონს ინდოეთში და დღესაც გულწრფელად ვუჭერ მხარს ამ იდეას ისაა, რომ ეს ქვეყანა კონკრეტულ პოლიტიკურ თუ რელიგიურ ჯგუფებს არ ეკუთვნის. იგი სწორედ ამ სეკულარულ ფილოსოფიას მიუყვება. ალბათ, ამიტომაც იყო, რომ მე სწორხაზოვნად არასდროს გავუზრდივარ მხოლოდ მუსლიმური გარემოსთვის დამახასიათებელი წესებით. მუდამ მიმაჩნდა, რომ ინდური კულტურა სრულებით არაა უცხო ჩემთვის. იგი, ისევე როგორც ისლამური ფილოსოფიური მემკვიდრეობა, მნიშვნელოვან საყრდენს წარმოადგენს. მწამს, რომ ეს ყველაფერი გადაჯაჭვულია ბომბეისთან, ქალაქთან, რომელსაც დანამდვილებით შეიძლება ეწოდოს მეგაპოლისი. ამ ადგილას თავს იყრის სხვადასხვა კულტურისა და რელიგიური მრწამსის მქონე ადამიანი, რის გამოც სეკულარული ატმოსფერო კიდევ უფრო მძაფრდება. სალემ სინაი ჩემს რომანში ეკლექტიკურებით გამოირჩევა. იგი ნებისმიერ მოვლენას სწორედ ამგვარი განწყობით ეკიდება. მის ამ მახასიათებელზე მუშაობისას ნათლად ვგრძნობდი, რომ ინდოეთიდან გადახვეწა წერაში მნიშვნელოვნად მეხმარებოდა. მივხვდი, რომ ამგვარი სტილით საუბარი იმავე საკითხებზე ქვეყნის შიგნით საკმაოდ გამიჭირდებოდა.
ბოლოს, მინდა შევყოვნდე ერთ მნიშვნელოვან დეტალზე, რომლის წარმოჩენასაც ,,შუაღამის შვილებში” შევეცადე. ეს ინდოელთა ყოფის აღწერას ეხება. მთლიანობაში, გასაკვირი სრულებით არაა, რომ საკმაოდ პესიმისტური სურათი დაიხატა. წიგნი ინდოეთში კრიტიკის ქარცეცხლში გაატარეს მისი სასოწარკვეთილი ბუნების გამო. ზოგმა ამ მახასიათებლის გათვალისწინებით რომანს ზედაპირულიც კი უწოდა. ასეა თუ ისე, ჩემს კრიტიკოსებს არ ვეთანხმები. არ მგონია, რომ ეს წიგნი ნიჰილისტურია ანდაც რაიმე ფორმით უკავშირდება სასოწარკვეთას. ცხადია, მთხრობლის თვალთახედვა სრულებით არ იმეორებს ავტორის შეხედულებებს. მე მხოლოდ პარადოქსული სიტუაციის დახატვა ვცადე, როდესაც ფორმა და შინაარსი ერთმანეთს შევუპირისპირე. ამით ნაწარმოებში დაძაბულობის ველი შეიქმნა, რომელმაც მკითხველში უიმედობის განცდა აღძრა. მართლაც, სალემი სასოწარკვეთამდე მისსავე თავგადასავალს მიჰყავს, თუმცა იგი ისეა მოთხრობილი, რომ მასში კარგად ჩანს ინდოეთის მარადიული სწრაფვა საკუთარი მყოფადობის ხელახლა შექმნისაკენ. ამ ტექსტზე მუშაობისას მთელი ჩემი შესაძლებლობები სწორედ აქეთკენ იყო მიმართული, რომ მკითხველს ამგვარი შეგრძნება დარჩენოდა. ნაწარმოებში, რაც უფრო შორს მიდის ადამიანი, მით მეტად გრძნობს, თუ როგორ იქმნება მის თვალწინ ხელახლა ნაცნობი ისტორიები. ისინი მკითხველის სიახლოვეს ფორმირდება და ახალ-ახალ სახეებს იღებს. სწორედ ამ მრავალფეროვნებას მივყავართ უსასრულო შესაძლებლობებამდე, რაც უპირისპირდება სალემის პირად ტრაგედიას და ოპტიმიზმის ელემენტი შემოაქვს რომანში. აი, ესაა ნამდვილი მიზეზი, რატომაც მგონია, რომ ამგვარ ნაშრომს წარმოუდგენელია ოდესმე სასოწარკვეთილი ეწოდოს.
ინგლისში მცხოვრები ინდოელი მწერლები ბევრი რამით განვსხვავდებით ერთმანეთისგან. ზოგიერთი ჩვენგანი პაკისტანელია, ზოგიც ბანგლადეშელი. ასევე აქ შეხვდებით ავტორებს დასავლეთ და აღმოსავლეთ რეგიონებიდან. ზოგიერთი მწერალი სამხრეთ აფრიკიდანაც კია ინგლისში გადმოხვეწილი. აქვე არის ასევე ერთი კაცი, ვ.ს. ნაიპოლი, რომელიც სრულიად სხვა მოვლენას წარმოადგენს ლიტერატურისთვის. ყველანი „ინდოელის“ კლასიფიკაციის ქვეშ ვერთიანდებით, რომელიც ჩვენს დასახასიათებლად შექმნილ ერთგვარ საერთო, ფართო კონცეფციას წარმოადგენს ბრიტანელებისთვის. ზოგიერთი მწერალი პოლიტიკურ არეულობას გამოექცა, სხვები დიდი ხნის წინ ჩამოვიდნენ აქ. არიან ისეთებიც, რომლებიც დროებით, თუმცა საკმაოდ შეძლებულად ცხოვრობენ ინგლისში. დროის გასვლასთან ერთად ისეთებიც მომრავლდნენ, რომლებიც უკვე აქ დაიბადნენ და ინდოეთი არასდროს უნახავთ. ცხადია, ეს სია გრძელდება, თუმცა აქ მთავარი სრულებით სხვა რამაა. ინდო-ბრიტანული პროზა ნელ-ნელა ბრიტანეთში დიდ ძალას იკრებს და მთლიანად ცვლის ნაწარმოების წერის სტილსა და თავისებურებებს. ფაქტობრივად, ჩვენ თვალწინ ახალი თამაშის წესები ყალიბდება, რომლის მიხედვითაც, მომავალში ამ სტილით შექმნილი ნაწარმოებები არა მხოლოდ დელისა და ბომბეიში, არამედ ლონდონში, ბირმინგემსა და იორკშირშიც დაიწერება.
ერთ-ერთი მთავარი ცვლილება, რომელიც იოლი შესამჩნევია, უშუალოდ ინგლისურ ენას უკავშირდება. ბევრი დღესაც კითხვის ნიშნის ქვეშ აყენებს იმ ფაქტს, თუ რამდენად შეუძლია ამ უკანასკნელს ინდოელთა პრობლემატიკის ჯეროვნად გადმოცემა. დარწმუნებული ვარ და ეს ეჭვგარეშეა, რომ ჩვენ ინგლისელთა მსგავსად ამ ენას ვერ გამოვიყენებთ. მას გარდაქმნა ესაჭიროება, რათა იგი ინდურ ამბებს მოერგოს. მწერლები, მრავალი სირთულის მიუხედავად, ინგლისურად სწორედ იმიტომ ვწერთ, რომ მასში საკუთარი პრობლემები დავინახოთ, კიდევ უფრო კარგად გამოვაჩინოთ იმ სამყაროს ანარეკლი, რომელშიც ვცხოვრობთ. მისი საშუალებით ვახერხებთ კულტურათა შორისი კონფლიქტის დანახვას. ჩვენ ვცდილობთ სწორედ ენის დახმარებით ჩავწვდეთ იმ თავსმოხვეულ გავლენებსა თუ თავს დატეხილ სტერეოტიპებს, რომლებიც საზოგადოებაში დღეს ასეა გავრცელებული. ინგლისურის სრულყოფილი ფლობა და მისი დახმარებით ამბავთა გამთლიანება შეიძლება იყოს კიდეც მთავარი გასაღები საბოლოოდ გათავისუფლების პროცესში.
ინდოელ მწერლებს არჩევანი არ გვაქვს. ჩვენ ვერ უარვყოფთ ინგლისურს. ბევრი ადამიანის შვილი სწორედ ამ ენაზე მოსაუბრედ გაიზარდა. მათ დაბადებიდან ესმოდათ ინგლისური და უპრობლემოდ ლაპარაკობდნენ. გვერდს ვერ ავუვლით იმ ფაქტს, რომ ბრიტანული ინდოეთის იდენტობის ჩამოყალიბებაში ამ ფაქტმა უდიდესი როლი ითამაშა. მიუხედავად გარკვეული წინააღმდეგობისა, ჩვენ ეს ენა უნდა მივიღოთ (სიტყვა „თარგმნა“ ლათინური ენიდან იღებს სათავეს და იგი „რაღაცის ზუსტად მიგნებას, აღმოჩენას“ ნიშნავს. ჩვენ, ვინც შევძელით მსოფლიოს სხვადასხვა მხარეს საკუთარი თავის აღმოჩენა, ერთგვარად შევუერთდით იმ უწყვეტ პროცესს, რომელსაც ადამიანთა საყოველთაო ენაზე გადათარგმნა ეწოდება. ხშირად ამბობენ, რომ თარგმნის დროს ყოველთვის იკარგება რაღაც. მე ამ ფაქტს ჯიუტად არ ვეთანხმები. მგონია, რომ თუკი რაღაცას ვთმობთ პროცესში, სანაცვლოდ ახალსაც ვქმნით, რაც შესაძლოა ძველზე არანაკლებ დიდი მნიშვნელობის იყოს).
დღევანდელ საზოგადოებაში არ არის მარტივი, იყო ინდოელი მწერალი. აქ ყოველ დღე გიწევს საკუთარი პოზიციისა თუ იდენტობის ახსნა. იმისთვის, რომ რაღაც შექმნა, საჭიროა, მისი მნიშვნელობა განმარტო. სწორედ ამის გაკეთება უწევთ ინდოელ ავტორებსაც. როგორ შეიძლება შეინარჩუნო საკუთარი კულტურა გარშემო არსებული ცვლილებების კვალდაკვალ? როგორია უცხო ქვეყანაში გადმოხვეწილი „ინდოელის“ ყოფა? იცვლება თუ არა ადამიანების ქცევა სამშობლოს მიღმა? რა საშუალებებს შეგვიძლია მივმართოთ, რომ ერთი მხრივ მკაფიოდ დავაფიქსიროთ ჩვენი აზრი ცვლილებების აუცილებლობაზე და თან ამით სრულიად შემთხვევით არ გავხდეთ რასობრივი დევნის მსხვერპლი? არის თუ არა ცნობილი ის შედეგები, სადამდეც დასავლური იდეებისა და კულტურის უარყოფას მივყავართ? როგორი შეიძლება იყოს ჩვენი ცხოვრება მათი მიღების შემთხვევაში (ჩვენ ხომ ისედაც ბევრი რამ გადავიტანეთ)? საბოლოოდ ყველაფერი ერთ უმთავრეს ეგზისტენციალურ შეკითხვამდე დადის: „როგორ უნდა ვიცხოვროთ ამ სამყაროში?“
ეს ის საკითხებია, რომელთა გადაჭრაზეც გვიწევს მუშაობა ყოველდღიურად. იმისთვის, რომ ვიარსებოთ, ჩვენ გარკვეულ მომენტებში უნდა შევეგუოთ კიდეც გარშემო არსებულ რეალობას. ცხადია, თითოეულ კითხვაზე რაიმე დოგმატური პასუხის შემოთავაზება არ შემიძლია, ვინაიდან გადაჭრით მათზე საუბარი შეუძლებელია.
ახლა მსურს მზერა გარე სამყაროსკენ მივაპყრო და რამდენიმე სიტყვით შევეხო ინდოელი მწერლისა და თეთრკანიანთა მიერ შექმნილი კულტურის ურთიერთმიმართებას. ავტორს ადრე თუ გვიან აუცილებლად მოუწევს მასთან შეჯახება, ვინაიდან იგი სწორედ მის შუაგულში ცდილობს საკუთარი ხმის პოვნას.
ბომბეიში მცხოვრებ ბევრ საშუალო ფენის ოჯახში გაზრდილ ბავშვთან არაერთი საერთო მაქვს, თუმცა მათგან უმთავრესი ის გახლავთ, რომ ინგლისის შესახებ იდუმალი ცოდნის მიღების სურვილით გავიზარდე. ბრიტანელებისგან უმეტესად საკმაოდ მეგობრული დამოკიდებულება მიგრძნია. ჩემი ოცნების ინგლისი თავისებურად გამოიყურებოდა: ვუყურებდი კრიკეტის თამაშს და მკაფიოდ ჩამესმოდა ჯონ არლოტის ხმა. ფრედი ტრუმენი უშედეგოდ აწვდიდა ბურთს პოლი უმრიგარს. თითქოს აქვე იყვნენ ენიდ ბლაიტონი და ბილი ბანტერი. მახსოვს, როგორი ღიმილით ვხვდებოდით ტრიბუნაზე მყოფ ყველა ნაბობს[3]. ვეღარ ვითმენდი, ისე მინდოდა ინგლისში ჩასვლა. ეს განცდა დღითიდღე ძლიერდებოდა. სამართლიანობისთვის უნდა ითქვას, რომ ბრიტანეთი ცუდად არასდროს მომქცევია, თუმცა, ამის მიუხედავად, ხშირად მაინც მიჭირს ხოლმე მადლიერების ჯეროვნად გამოხატვა. ჩემდამი გამოვლენილი ინგლისური ტოლერანტობა და გულთბილი სტუმარმასპინძლობა განპირობებული იყო უცნაურად ღია ფერის კანით, უაქცენტო ინგლისურის ფლობითა და სოციალური ფენით, რომელსაც მივეკუთვნებოდი. ჩამოთვლილთაგან რომელიმე მაინც რომ ყოფილიყო განსხვავებული, დარწმუნებული ვარ, ეს ქვეყანა ჩემდამი ამგვარად არ იქნებოდა განწყობილი. ოცნების ინგლისი პატარა ბავშვის გონებაშივე დარჩებოდა.
სამწუხაროა, რომ ბევრი თეთრკანიანი ბრიტანელი ჯერაც არ აპირებს გამოღვიძებას და კვლავაც საკუთარ ილუზორულ სამყაროში ცხოვრობს. ცოტა ხნის წინ, ერთმა კარგმა იუმორისტმა მიმიწვია გადაცემაში და პირდაპირ ეთერში მკითხა, რატომ არ მსიამოვნებდა ადამიანთაგან იმის მოსმენა, რომ „მუქკანიანი[4]“ ვიყავი. იგი ხუმრობდა, რომ ამ სიტყვას სრულებით არ ჰქონდა უარყოფითი დატვირთვა და პირიქით, მზრუნველობას გამოხატავდა ჩემ მიმართ. იუმორისტმა შემდეგი რამ მომითხრო: „რამდენიმე დღის წინ ზოოპარკში ვიყავი, სადაც ერთ ნაცნობს გადავეყარე, რომელიც იქვე მუშაობს მომვლელად. მან მითხრა, რომ ყველაზე კარგად ცხოველებს სწორედ მუქკანიანი ადამიანები უგებენ. ისინი თითებს გაიჩრიან ყურებში და თავს აქეთ-იქით იქნევენ. ამ დროს ცხოველები ძალიან მშვიდად გრძნობენ თავს.“ მისი მონაყოლის მოსმენისას გონებაში ერთადერთი აზრი მიტრიალებდა: ჩემგან არცთუ ისე შორს კვლავაც დაიარებოდა ჰური ჯანმსეტ რამ სინგჰის[5] აჩრდილი.
რიჩარდ რაიტმა ცოტა ხნის წინ აღმოაჩინა, რომ ამერიკაში შავკანიანებისა და თეთრკანიანების ურთიერთმიმართება შეიცვალა. მათ დასახასიათებლად გამოყენებული სიტყვები უკვე თანამედროვეობას აღარ შეესაბამება. გამონაგონისა და რეალობის შერწყმა გვაძლევს საშუალებას, რომ ეს საკითხი გამოვასწოროთ. ჩვენი ნაწარმოებები თავიანთი ფორმით ეხმიანებიან ამგვარ ამბებს. ისტორიებში სწორედ ის რეალობაა არეკლილი, რომელიც ჩვენ წინაშეა გამეფებული. ყველას სხვადასხვა რამ გვაწუხებს. მნიშვნელოვანია, გავიგოთ, როგორ შეიძლება ავაშენოთ „თანამედროვე სამყარო“ ისე, რომ თან არ დავკარგოთ წარსულიდან მემკვიდრეობად გადმოცემული ლეგენდები, კულტურა, უძველესი ცივილიზაციისთვის დამახასიათებელი ნიშან-თვისებები. ჩვენ ხომ ის ადამიანები ვართ, ვინც სხეულითა და გონებით მოვიტანეთ ეს ყველაფერი დღევანდელობამდე. მიუხედავად მოგზაურობისა, სამყაროს დასალიერში გადახვეწისა, ინდოელ მწერლებს მაინც შეგვიძლია საკუთარ ისტორიებზე განსხვავებულად საუბარი. ჩვენ ერთგვარად ორ პერსპექტივას ვამთლიანებთ. საზოგადოების ნაწილი ვართ, თუმცა ამავდროულად გარე დამკვირვებლის როლსაც ვირგებთ. სწორედ ამგვარი ხედვა შეიძლება იყოს ის ამოსავალი წერტილი, რომელსაც დავეფუძნებით. სრულებით არაა საგანგაშო, თუკი ამ ორი განსხვავებული მხარის გამთლიანებას ვერ შევძლებთ. მნიშვნელოვანია, რომ ისინი სათანადოდ ავირეკლოთ.
უკანასკნელი იდეა, რომელზეც მინდა რომ დავწერო – საკმაოდ ორაზროვანია. შესაძლოა, მას წაკითხვისთანავე არ დაეთანხმოთ. ჩვენ წინაშე არაერთი საფრთხე და გამოწვევა არსებობს, თუმცა მათ შორის ყველაზე მნიშვნელოვანია, არ გავხდეთ რასობრივ უმცირესობასთან (გეტოში მყოფთა მსგავსად) დაკავშირებული აზროვნების მსხვერპლი. თუკი დავივიწყებთ, რომ სამყარო ამის მიღმაც არსებობს, მაშინ ჩავიკეტებით საკუთარ კულტურულ საზღვრებში. ამ დროს ჩვენ ნებაყოფლობით ვადგებით დევნილობის გზას, ოღონდ არა ფიზიკურად, არამედ სულიერად. სამხრეთ აფრიკაში ამას ,,მშობლიურ ფესვებთან“ დაბრუნებას ეძახიან. აუცილებელია სიფრთხილის გამოჩენა, რათა ინდო-ბრიტანული მიმართულებით არ შევქმნათ ბოფუტატსვანასა და ტრანსკეის მსგავსი მაგალითები.
ჩნდება კითხვა: ვისთვის ვწერთ? ამაზე ძალიან მოკლე პასუხი მაქვს. წერისას გონებაში ერთი ტიპის, კონკრეტული მკითხველი არასდროს მყოლია. მე თავში არაერთი იდეა, ადამიანი, მოვლენა, გამოხატვის ფორმა მიტრიალებს, რომლებიც შემდგომ ფურცელზე გადამაქვს. გამოდის, რომ ამბებს ვქმნი და ვიმედოვნებ, რომ იგი სხვებისთვისაც საინტერესო აღმოჩნდება. ვინ არის ჩემი მკითხველი? „შუაღამის შვილების“ წერისას დარწმუნებული ვიყავი, რომ თუ ინდოეთში მცხოვრები ადამიანები მას უარყოფდნენ – ეს დიდი წარუმატებლობა იქნებოდა, იმის მიუხედავად, თუ როგორ შეაფასებდნენ რომანს დასავლეთში. თამამად შემიძლია იმის თქმა, რომ ნაწარმოებს იმ ხალხისთვის ვქმნი, რომლებიც აღწერილი მოვლენების ნაწილად გრძნობენ თავს. დამატებით, რა თქმა უნდა, არ უარვყოფ, იარსებებენ ისეთი მკითხველებიც, რომელთა გულებსაც ჩემი რომანები მიწვდება. ცნობილ შავკანიან ამერიკელ მწერალს, რალფ ელისონს ვეთანხმები, როცა ის შენიშნავს, რომ დღევანდელ ამერიკაში შავკანიანად ყოფნა საკმაოდ საინტერესო მოცემულობაა, თუმცა მას კიდევ უფრო მეტი აღმოჩენის გაკეთება სურს (ვგულისხმობ, ესეების კრებულს „ჩრდილი და აქტი“). იგი წერს: „ადრეული ასაკიდანვე მქონდა სურვილი, თავი მომეყარა ყველა იმ მახასიათებლისთვის, რაც ასე მიყვარს შავკანიანთა საზოგადოებაში. დამატებით, შევეცადე სამყაროსეული მიმართებებიც არ დამევიწყებინა და ამ ორი განსხვავებული ხედვის გამთლიანება ვცადე. ჩემში დალექილ ამბებს ის ნიშან-თვისებები დავამატე, რაც მათ გარეთ იმყოფებოდა.“
ხელოვნებას გონებისთვის მხოლოდ ვნება მოაქვს. რაღაცის შესაქმნელად, წარმოსახვაში გასაცოცხლებლად მნიშვნელოვანია, რომ ჩვენი ფიქრები თავისუფალი იყოს. დასავლელი ხელოვანები სწორედ ასეთები არიან. ისინი ფორმის, თემატიკის, გარემოს ძიებაში სრულიად თავისუფლები არიან. არ ერიდებიან ექსპერიმენტებს. არაერთი მათგანი სესხულობს ვიზუალური ხელოვნების შესაქმნელად იდეებს აფრიკული, აზიური თუ ფილიპინური კულტურიდან. მტკიცედ მწამს, რომ ჩვენც ამგვარად უნდა ვიქცეოდეთ.
არ უნდა დამავიწყდეს იმის აღნიშვნაც, რომ ინგლისში მცხოვრები ინდოელი მწერლები შეკავშირებულები ვართ ერთ მეტად საინტერესო მოვლენასთან, რომელიც სრულიად განსხვავდება რასობრივ საკითხებთან დაკავშირებული ამბებისგან. ჩვენ არაერთხელ გამოგვიცდია მიგრაცია, გადაადგილება, სხვადასხვა პოლიტიკური ქარტეხილი, რომელთა დროსაც ხშირად უმცირესობაში ვიყავით. არ იქნება გადაჭარბებული, თუ ვიტყვით, რომ ჩვენი წინაპრები იყვნენ ჰუგენოტები, ირლანდიელები, ებრაელები. წარსული, რომელსაც ვეკუთვნით, სათავეს შორეულ ბრიტანეთში იღებს. სვიფტი, კონრადი, მარქსი ჩვენი ლიტერატურული წინაპრები არიან, ისევე როგორც თაგორი ან რამ მოჰან როი. ამერიკაც ხომ იმ გზების შესწავლის შედეგად შეიქმნა, თუ როგორ უმკლავდებიან ადამიანები ახალ სამყაროს. იგი მიგრანტთა ერთ-ერთ ყველაზე დიდ ნავსაყუდელს წარმოადგენს. ჩვენს წინაპრებზე დაკვირვებით შესაძლებელია ახალ-ახალი აღმოჩენის გაკეთება, რაც საშუალებას მოგვცემს, შევქმნათ მათი მსგავსი ქმნილებები.
ჩემ მიერ ზემოთ აღწერილი დაკვირვება ერთ-ერთ შესაძლო გზას წარმოადგენს, რომელსაც მწერალი შეიძლება გაყვეს. დღეს, გვინდა ეს თუ არა, სხვა რეალობა დგას. ყველანი საერთაშორისო სივრცის ნაწილები ვართ, ამრიგად, ბევრი რამ ახდენს გავლენას რომანის ფორმაზე (ისეთი მწერალიც კი, როგორიც ბორხესია, აღიარებს რობერტ ლუის სტივენსონის გავლენას. ჰაინრიხ ბიოლი ირლანდიურ ლიტერატურას ემადლიერება. ამრიგად, სხვადასხვა კულტურული პროცესი ამდიდრებს მწერალთა წარმოსახვას და ერთგვარად გზაჯვარედინის პირისპირაც კი ტოვებს მათ). დევნილი მწერლისათვის ყველაზე სასიამოვნო ისაა, რომ მას აქვს თავისუფლება, თავად აირჩიოს საკუთარი „მშობელი“ ლიტერატურაში. მეც მქონდა ეს ბედნიერება, როცა გათვითცნობიერებულად და ნაწილობრივ გაუთვითცნობიერებლად არჩევანი გოგოლზე, სერვანტესზე, კაფკაზე, მელვილსა და მაჩადო დე აისსზე შევაჩერე. საკმაოდ მრავალფეროვანი გენეალოგია გამომივიდა და ყოველთვის დიდ პატივად მივიჩნევ, რომ სწორედ მათგან ვიღებ სათავეს.
სოლ ბელოუს ბოლო რომანში, რომელსაც „დეკანის დეკემბრის თვე“ ეწოდება, არის ერთი ძალიან ლამაზი ეპიზოდი. მთავარი პერსონაჟი, კორდი (დეკანის თანამდებობა აქვს) ყურს უგდებს ძაღლის ყეფას, რომელიც მას სადღაც შორიდან ჩაესმის. იგი ფიქრებში ჩაიძირება და წარმოიდგენს თუ რას შეიძლება ეს ქმედება ნიშნავდეს, რის შედეგადაც საბოლოოდ დაასკვნის, რომ ცხოველი მისი მისამართით გამოხატავს პროტესტს. მას სურს, დეკანმა გამოცდილება გაუზიაროს და არ ჩაიკეტოს იგი საკუთარ ნაჭუჭში. თითქოს ძაღლი ამბობს: „ღმერთო ჩემო, გახადეთ სამყარო მისაწვდომი, სულ ცოტათი მაინც!“ ბელოუ, რა თქმა უნდა, ამ ეპიზოდის წერისას ცხოველებზე არ საუბრობს. მეჩვენება, რომ მისი ამ მომენტში გამჟღავნებული სურვილი სრულად იმეორებს ჩემს და კიდევ არაერთი ადამიანის წადილს, რომლებიც ჩუმად, ხანაც ხმამაღლა ვიძახით ხოლმე: „ღმერთო ჩემო, გახადეთ სამყარო მისაწვდომი, სულ ცოტათი მაინც!“
1982 წელი
[1] ცნობილი სარეკლამო კამპანია. 1960-იან წლებში მან განსაკუთრებული პოპულარობა მოიპოვა. იგულისხმება, რომ კომპანია ესო „ვეფხვს ჩასვამს შენს ავზში“ (ბენზინის ხარისხზე იყო აქცენტი გაკეთებული, შენ. მთარგმნელი).
[2] სიმღერა დაახლოებით ასე ჟღერდა:
,,ჩემი ფეხსაცემელები იაპონურია,
შარვალი კი ინგლისური,
წითელი ქუდი რუსული მაქვს,
წრფელი გული კი ინდური.“
[3] ინგლისელი, რომელიც ევროპაში გამდიდრებული დაბრუნდა
[4] Wog (ორიგ) – დამამცირებელი ტერმინია.
[5] ბილი ბანტერის ამბავთა სერიის ერთ-ერთ გმირი
© არილი