სანდრო ჩხაიძე
საწყისი კაპიტალი
ბესო ხვედელიძე, “ჯადო”, მოთხრობები, ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა, თბილისი, 2002.
ყოველი წიგნის რეცენზირება ალბათ ერთ პრობლემასთანაა დაკავშირებული: აუცილებლად უნდა გადაწყვიტო, ვის წარადგენ — წიგნს თუ ავტორს. ამ კონკრეტულ შემთხვევაში პრობლემა საკმაოდ ადვილად წყდება: წიგნზე გაცილებით მეტის თქმა შეიძლება, ვიდრე მწერალზე. შემოქმედებითი გზის მოკრძალებული დასაწყისი და მისი აღიარებით აღსავსე მწვერვალი ერთ რამეში გვანან ერთმანეთს: შეგიძლია თავი არ შეიწუხო ავტორზე ფიქრით და პირდაპირ წიგნს მიმართო. ასე დაისმის ტოლობის ნიშანი ჯერ სათქმელსა და უკვე ნათქვამს შორის…
ბესო ხვედელიძის კრებული “ჯადო” ცხრა მოთხრობას შეიცავს, რომლებიც ერთმანეთისაგან იმდენად განსხვავდება, რომ მათ ერთ წიგნში არასოდეს გააერთიანებდა არც გამოცდილი გამომცემელი, არც თავისი პროდუქციის მიმართ ყურადღებიანი ავტორი. და მაინც, წიგნს სწორედ რომ გამომცემლის გამოცდილება და ავტორის ყურადღებიანობა ეტყობა ყველაზე მეტად: მოთხრობები სამ ძირითად მიმართულებადაა დაჯგუფებული. ეს მიმართულებები, წიგნის ყდაზე გამოსახული სამი ადამიანისა არ იყოს, ერთმანეთსაა აცდენილი.
პირველს შეგვიძლია პირობითად ვუწოდოთ რეალისტური: “თამრო”, “მამა”, “მძიმე დღე”. თუმცა კი ბესო ხვედელიძის რეალიზმი საკმაოდ თავისებურია, ანუ პირწმინდად ლიტერატურული. ახლავე შევეცდები განვმარტო, რისი თქმა მინდა. სამი მოთხრობა თითქმის სრულად მოიცავს დღევანდელ სოციალურ რეალობას: “თამრო” ქალაქია, “მძიმე დღე” — სოფელი, მოთხრობაში “მამა” კი ეს ორი სამყარო ერთმანეთს ხვდება. და მაინც, ქალაქსაც და სოფელსაც ეტყობა, რომ ორივე ავტორის განსაკუთრებული პოეტიკის ნაყოფია, და არა ჩვენი სინამდვილისა. თამროს “პლეხანოვურმა” ლირიკამ არ უნდა დაგვაბნიოს: დავით აღმაშენებლის პროსპექტი აქ სრულიად შემთხვევითი ელემენტია. გაცილებით უფრო მნიშვნელოვანია სიუჟეტის მამოძრავებელი შინაგანი ძალები: რა შეიძლება იყოს ყველაზე მწარე? — ინვალიდის შეგნება, რომ ხორციელი სიყვარულის კარი მისთვის ჩარაზულია. ყველაზე მეტად ვის შეებრალება ეს ინვალიდი? — ვისაც იგი უყვარს, მაგრამ მასთან ხორციელი ურთიერთობა აკრძალული აქვს, ესე იგი, საკუთარ დას. ყველაზე უკეთ რა წარმართავს ტრაგიკულ სიუჟეტს? — ამაო თავგანწირვა. ყველაზე უკეთ რა განმუხტავს ტრაგიკულ დაძაბულობას? — მადლიერება ამაო თავგანწირვისათვის. სწორი მიმდევრობით შევაერთოთ ეს ელემენტები, მოვათავსოთ ისინი ქალაქის სასტიკ ანონიმურ წიაღში და მოთხრობაც გამოგვივიდა.
იქნებ ვინმეს ჰგონია, რომ ამგვარი ანალიზით ავტორი დავაკნინე? მაშინ წაიკითხოს ედგარ პოს განმარტებები იმის თაობაზე, თუ როგორ გაუჩნდა “ყორანის” იდეა. განა ბევრია ჩვენს ირგვლივ ავტორი, რომელსაც ძალუძს ჩვეული ელემენტების შეერთება ისე, რომ მკითხველმა ეს ყველაფერი ჩაყლაპოს და ვერც შეამჩნიოს?
მეორე ნაწილს შეიძლება დავარქვათ ფანტასმაგორიული: “ჯადო”, “პლანეტობანა”, “ქაღალდის თვითმფრინავები”. ჩემთვის უცნობია ავტორის შინაგანი მოტივები, მაგრამ ამ უკანასკნელ მოთხრობაში აშკარად იგრძნობა გივი მარგველაშვილის “მუცალის” გამოძახილი. მოთხრობის თემა ლიტერატურულ პერსონაჟთა ბედია, — ავტორის სასტიკი ნების სათამაშო. ქართველი ფილოსოფოსის გერმანული რომანისაგან ბესო ხვედელიძის მოთხრობა ერთი არსებითი ნიშნით განსხვავდება: იგი უფრო მოკლეა.
მესამე ნაწილში თავმოყრილია მოთხრობები, სადაც რეალობა და სიზმარი ერთმანეთს ხვდება: “ერთი დაკონკილი ამბავი”, “Curriculum vitae”, “მინდვრის ყვავილები”. თუმცა კი უცნაური რეალობაა და კიდევ უფრო უცნაური სიზმარი: რეალობის სფეროს, მაგალითად, ჩვენი სინამდვილისათვის სრულიად უცხო წარმატებული პროფესიონალი განეკუთვნება (თუმცა მოთხრობის პერსონაჟი პროფესიონალი ექიმია, ეს გარემოება ბევრად არ აძლიერებს ამ სახის რეალობას), ხოლო კრეტინი ხელისუფლების პარპაში, რომელიც ჩვენი ყოველდღიურობის ტოპოსად იქცა, სიზმარშია გადატანილი. როგორც ვხედავთ, ავტორი თვითონაა თავისი შექმნილი სამყაროების ბატონ-პატრონი. მართლაც რომ იშვიათად შეხვდები ასეთ თავისუფალ ფანტაზიას. მართალია, შექმნილი სამყაროები ხშირად არცთუ მკვიდრადაა შეკრული: ქართული ენის ორთოგრაფიულ ლექსიკონზე მლოცველი რედაქტორი მათში ბევრს რასმე ნახავს ხაზგასასმელს, რასაც არც შინაარსიდან გამომდინარე მოტივაცია ამართლებს; ხანდახან ოსტატურად შექმნილ მხატვრულ სახეს მაინც აკლია დამაჯერებლობა კი არა, უბრალოდ, ესთეტური საყრდენი; მოთხრობებში წამდაუწუმ გვხვდება ხაკისფერი თმები და თვალები, მოხუცები სიცოცხლეში ძალიან ბევრს ოფლიანობენ და თუ კვდებიან, ეს ისე ხდება, რომ ნაკითხ კაცს აუცილებლად გაახსენდება ფილიპ არიესის ცნობილი გამოკვლევა. მაგრამ ავტორის მაძიებელი ხასიათი მისი მომავალი დახვეწის საწინდარია, ხოლო ავტორის თვალშისაცემი გამბედაობა — დაუოკებელი შემოქმედებითი ენერგიის, მწერლის დაუხურდავებელი კაპიტალის ნიშანი.
როგორც ეტყობა, სწორედ ამ ენერგიასა და კაპიტალზე დადო ფსონი ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობამ, როცა თავის ძირითად ტენდენციას (ერთი წიგნი — ერთი ნაწარმოები) გადაუხვია და მოთხრობათა კრებული გამოაქვეყნა. როგორც ეტყობა, აქ სულ მალე დიდი ამბები დატრიალდება და მკითხველი ბესო ხვედელიძის რომანს იხილავს. ამ რომანს ალბათ მკვეთრად გამოხატული ჟანრი ექნება და ჩვენი ავტორიც საკუთარი ტყავით მიაგნებს პასუხს კითხვაზე, თუ რატომა აქვს სტივენ კინგს გაბრიელ გარსია მარკესზე დიდი შემოსავალი.
© “წიგნები – 24 საათი“