1950 წლიდან Börsenverein des Deutschen Buchhandels, გერმანიის წიგნის გამომცემელთა და გამავრცელებელთა ასოციაცია მშვიდობის პრემიით ყოველწლიურად აჯილდოებს ადამიანს, რომელმაც განსაკუთრებული წვლილი შეიტანა მშვიდობის, ადამიანურობისა და ხალხთა შორის ურთიერთგაგების საქმეში. დაჯილდოებას ფრანკფურტის წიგნის ბაზრობა უძღვება. წელს პრემია უკრაინელ მწერალ სერჰი ჟადანს გადაეცა და აღინიშნა, რომ ომით დაზარალებული ადამიანების დასახმარებლად ის საკუთარი სიცოცხლით რისკავს, აქვს შთამბეჭდავი შემოქმედება და ცალსახად ჰუმანისტური პოზიცია. მისი ისტორიები ასახავს, თუ როგორ იჭრება სამყაროში ომი და დესტრუქცია და ატრიალებს ადამიანების ცხოვრებას. მთელი მისი შემოქმედების განმავლობაში, ის იყენებს უნიკალურ ენას, რომელიც გვიჩვენებს ცოცხალ და დიფერენცირებულ პორტრეტს რეალობისა, რომელსაც ბევრი ჩვენგანი დიდხანს უგულებელყოფდა.
ფრანკფურტის წიგნის ბაზრობასთან თანამშრომლობის ფარგლებში, არილი გთავაზობთ ექსკლუზივს – დაჯილდოებისას სერჰი ჟადანის მიერ წარმოთქმული სიტყვის თარგმანს.
სიტყვა, წარმოთქმული 2022 წელს, მშვიდობის ჯილდოს მიღებისას, გერმანიაში
მოდი, არ გვინდა ომის შესახებ!
ინგლისურიდან თარგმნა თამარ ლომიძემ
მას ჩამუქებული, მუშაობისგან დაკოჟრილი ხელები აქვს, რომლებზეც საპოხის ლაქები ემჩნევა და ფრჩხილებქვეშაც ჩარჩენია. როგორც წესი, ამგვარხელებიან ადამიანებს უყვართ და ემარჯვებათ მუშაობა. ახლა მათი სამუშაო სრულიად განსხვავებულია. ეს ტანმორჩილი, წყნარი კაცი მღელვარებით ჰყვება წინა ხაზზე შექმნილი ვითარების, თავისი ბრიგადისა და იმ ავტომანქანების შესახებ, რომლებიც მან უნდა ატაროს. შემდეგ მოულოდნელად გვთავაზობს:
„ჰეი, მოხალისეებო, მაცივარი გვიყიდეთ“.
„რად გინდათ ფრონტზე მაცივარი?“ – გაოცებით ვეკითხებით ჩვენ. – „თუ გჭირდებათ, სუპერმარკეტში წავიდეთ. მაცივარი შეარჩიეთ და საფასურს ჩვენ გადავიხდით“.
„არა, მჭირდება ავტომანქანა დიდი მაცივრით, რეფრიჟერატორით, რათა იქ დაღუპულთა გვამები შევინახო. ზოგჯერ გვამები ერთ თვეზე მეტი ხნის განმავლობაში ყრია მზეზე. უწინ პატარა ფურგონში ვაწყობდით, მაგრამ იქ ვეღარ ვძლებდით – სული გვეხუთებოდა.
მკვდრების შესახებ აუღელვებლად და დინჯად, ტრაბახისა და შიშის გარეშე ლაპარაკობს – ეს ხომ მისი სამუშაოა. ერთმანეთს საკონტაქტო ინფორმაციას ვუცვლით. ერთი კვირის შემდეგ ლიეტუვაში ვპოულობთ რეფრიჟერატორს და ხარკოვში ვგზავნით. მებრძოლებთან ერთად ფოტოსურათს ვიღებთ ავტომანქანასთან (ჩვენი რეპორტაჟისთვის). ამჯერად ჩვენი მეგობარი შეიარაღებულია და სუფთა ტანისამოსი აცვია. მაგრამ თუ დააკვირდებით, შეამჩნევთ, რომ ხელები კვლავ ჩამუქებული აქვს. ის ხომ ყოველდღიურად მძიმე სამუშაოს ეწევა.
*
რაზე ზემოქმედებს ომი, პირველ რიგში? დროისა და სივრცის აღქმაზე. ძალზე სწრაფად იცვლება პერსპექტივა და დროის მდინარების ტემპი. ომისგან დაფლეთილ სივრცეში ადამიანები ცდილობენ, წინასწარ არ დაგეგმონ მომავალი და არ იფიქრონ იმაზე, თუ როგორი იქნება სამყარო ხვალ. მნიშვნელოვანია მხოლოდ ის, თუ რა ხდება აქ და ახლა, და, მაქსიმუმ – ის ადამიანები და საგნები, რომელთაც იხილავთ ხვალ დილით, თუკი სიკვდილს გადაურჩებით და გაგეღვიძებათ. ყველაზე უფრო მნიშვნელოვანი ამოცანაა, ცოცხალი გადარჩე და შემდეგ იცოცხლო უახლოესი თორმეტი საათის განმავლობაში. მერე ნათელი გახდება, როგორ უნდა იმოქმედო, რით იხელმძღვანელო, რას მიაქციო ყურადღება, რა უგულებელყო. ეს, მნიშვნელოვანწილად, შეეხება სამხედრო მოსამსახურეებს და იმ „სამოქალაქო“ პირებს (ესე იგი, უიარაღო ადამიანებს), რომლებიც სიკვდილის ზონის მახლობლად იმყოფებიან. ომის პირველი დღიდანვე თან დაგყვება დროში გაჩენილი ბზარების, მისი უწყვეტი მდინარების შეჩერების, ჰაერის შედედების შეგრძნება. სუნთქვა გიჭირს, რადგან რეალობა ცდილობს, სიცოცხლიდან, ხილული სამყაროდან ამოგაგდოს. მოვლენებისა და ემოციების შეკუმშვა-შესქელება, ბლანტი სისხლიანი ნაკადი, რომელშიც იძირები – აი, რა განასხვავებს მშვიდობის რეალობისგან ომის რეალობას, როდესაც თავისუფლად ვერ სუნთქავ და ვერ ლაპარაკობ. და მაინც – უნდა ილაპარაკო. თვით ომის დროსაც კი. განსაკუთრებით – ომის დროს.
ჭეშმარიტებაა, რომ ომი ცვლის ენას, მის არქიტექტურას, მისი გამოყენების სფეროს. ომი, ბოროტმოქმედის ფეხსაცმლის მსგავსად, არღვევს ჭიანჭველათა ურთიერთობას მათ კოლონიაში. ამის შემდეგ ჭიანჭველები, როგორც შერყვნილი ენის მატარებლები, ცდილობენ სწრაფად აღადგინონ ენის ის წესრიგი და სტრუქტურა, რომელსაც მიჩვეულნი არიან. საბოლოოდ, ენა პირვანდელ სახეს აღიდგენს, მაგრამ ჩვეულებრივი მექანიზმების, უფრო სწორად კი, ძველი, მშვიდობიანობის დროინდელი, ომამდელი კონსტრუქციების მეშვეობით საკუთარი მდგომარეობის, სიშმაგის, ტკივილის, იმედის გამოხატვის უუნარობა განსაკუთრებით მტკივნეული და აუტანელი ხდება. განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც ენდობი ენას, მის უშრეტ შესაძლებლობებს. ამასთანავე, ხვდები, რომ ენის შესაძლებლობები შეზღუდულია – შეზღუდულია ამ ახალი გარემოებებით, ამ ახალი ლანდშაფტით – ლანდშაფტით, რომელიც ჩაწერილია სიკვდილის საუფლოში, კატასტროფის საუფლოში. ყოველი ჭიანჭველას წინაშე წამოიჭრება კოლექტიური ურთიერთობის საერთო ტემპისა და ურთიერთგაგების აღდგენის ამოცანა. რა როლი დაეკისრება ამგვარ შემთხვევაში მწერალს? ის კიდევ ერთი ჭიანჭველაა… სხვებსავით დამუნჯებული… ომის დაწყების პერიოდიდან მოყოლებული, ყველანი ვცდილობდით ამ დაკარგული უნარის – თვითგამოხატვისა და ურთიერთგაგების უნარის – აღდგენას. ჩვენ ყველანი ვცდილობთ გამოვხატოთ საკუთარი თავი, ასევე – სიმართლე და ჩვენი შფოთვისა და ტრავმების გარეგნული საზღვრები. შესაძლოა, ლიტერატურას ეს ყველაზე მეტად ხელეწიფება, რადგანაც ის გენეტიკურად უკავშირდება ჩვენს წინანდელ ენობრივ კატასტროფებსა და ძვრებს.
როგორ უნდა ვილაპარაკოთ ომის შესახებ? როგორ უნდა ავლაგმოთ სასოწარკვეთილება, მრისხანება, გაბოროტება და ვუერთგულოთ ჩვენიანებს, უკან არ დავიხიოთ? ვფიქრობ, მხოლოდ ჩვენ როდი გვსურს უმნიშვნელოვანესი სათქმელის გამოხატვა. მსოფლიოს, რომელიც გვისმენს, ყოველთვის როდი შეუძლია გაიაზროს უბრალო რამ, – როდესაც ვლაპარაკობთ, ძალზე მკვეთრად განსხვავდება ჩვენი ენობრივი დაძაბულობის, ენობრივი გულწრფელობისა და ენობრივი ემოციურობის ხარისხი. უკრაინელებმა არ უნდა სცადონ თავიანთი ემოციების გამართლება, მაგრამ ნამდვილად ღირს ამ ემოციათა გამჟღავნება. რისთვის? თუნდაც იმისთვის, რომ გულში არ ჩაიკლან მთელი ეს ტკივილი და მრისხანება. ჩვენ შეგვიძლია მისი გამოხატვა; შეგვიძლია, სიტყვიერად გამოვხატოთ ყველაფერი, რაც ჩვენს თავს ხდება და რაც მოხდება. უბრალოდ, მზად უნდა ვიყოთ იმისთვის, რომ ეს ჩვეულებრივი საუბარი არ იქნება. და ეს საუბარი დღესვე უნდა დავიწყოთ.
ასე მგონია, ჩვენი სიტყვების სხვადასხვაგვარ წონასა და ფერს გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს. როგორც ჩანს, ამის მიზეზია თვალთახედვის არეების, შეხედულებების, თვალსაზრისების განსხვავება, მაგრამ უმთავრესი მაინც ენაა. ზოგჯერ მეჩვენება, რომ უკანასკნელი ნახევარი წლის განმავლობაში ევროპაში მიმდინარე მოვლენებზე დაკვირვებისას მსოფლიო სარგებლობს იმ ლექსიკითა და დეფინიციებით, რომლებსაც უკვე დიდი ხანია, არ ძალუძთ ამ მოვლენათა განმარტება. მაგალითად, რას ნიშნავს, როდესაც მსოფლიო (მესმის, რომ ეს ეფემერული და აბსტრაქტული ცნებაა, მაგრამ მაინც გამოვიყენებ მას) ლაპარაკობს მშვიდობის აუცილებლობის შესახებ? შეიძლება ვიფიქროთ, რომ საუბარია ომის შეწყვეტის, შეიარაღებული დაპირისპირების შეწყვეტის, იმ მომენტის შესახებ, როდესაც ჩაწყნარდება არტილერია და სიჩუმე დაისადგურებს. ყოველივე ამან თითქოს ურთიერთგაგებამდე უნდა მიგვიყვანოს. მართლაც, რა გვსურს ჩვენ, უკრაინელებს? რა თქმა უნდა, გვსურს, რომ ომი დამთავრდეს. რა თქმა უნდა, მშვიდობა გვსურს. რა თქმა უნდა, სროლა უნდა შეწყდეს. პირადად მე, როგორც ადამიანს, რომელიც ცხოვრობს ხარკოვის ცენტრში, მრავალბინიანი სახლის მეთვრამეტე სართულზე, საიდანაც ვხედავ, როგორ ისვრიან რუსები რაკეტებს მეზობელი ბელგოროდიდან, მთელი ჩემი არსებით მსურს, რომ შეწყდეს რაკეტების სროლა, შეწყდეს ომი, დაბრუნდეს ნორმალური, ბუნებრივი ცხოვრება. რა არ მოსწონთ უკრაინელებს ევროპელ ინტელექტუალთა და ევროპელ პოლიტიკოსთა დეკლარაციებში მშვიდობის დამყარების აუცილებლობის შესახებ (ეს არმოწონება, რა თქმა უნდა, არ აუქმებს მშვიდობის აუცილებლობას)? საქმე ისაა, რომ ჩვენ გვესმის: მშვიდობა არ დამყარდება მხოლოდ იმ მიზეზით, თუკი აგრესიის მსხვერპლი იარაღს დაყრის. ბუჩის, ჰოსტომელისა და ირპინის მშვიდობიან მცხოვრებთ არავითარი იარაღი არ ჰქონდათ, რამაც ვერ იხსნა ისინი საშინელი სიკვდილისგან. ხარკოველებიც არ არიან შეიარაღებულნი, მაგრამ რუსები მათ განუწყვეტლივ და უსისტემოდ ესვრიან რაკეტებს. როგორ უნდა მოქცეულიყვნენ ხარკოველები, იმ ადამიანების აზრით, რომლებიც მშვიდობის სასწრაფოდ დამყარებისკენ მოგვიწოდებენ? სად გადის ზღვარი მშვიდობასა და წინააღმდეგობის გაუწევლობას შორის? საქმე ისაა, რომ რუსეთის მიერ წამოწყებული ამ სისხლისმღვრელი, დრამატული ომის შესახებ მსჯელობისას ზოგიერთს არ სურს იმ მარტივი ფაქტის აღიარება, რომ არ არსებობს მშვიდობა სამართლიანობის გარეშე. არსებობს კონფლიქტების გაყინვის სხვადასხვაგვარი ფორმები, არის დროებით ოკუპირებული ტერიტორიები, არსებობს შენელებული მოქმედების ბომბები, რომლებიც ვითომდა პოლიტიკურ კომპრომისებადაა შენიღბული. მაგრამ, სამწუხაროდ, არ იქნება მშვიდობა, ნამდვილი მშვიდობა, რომელიც მოგვანიჭებს უხიფათობისა და მომავლის იმედის შეგრძნებას. და როდესაც ზოგიერთი ევროპელი (მათი რაოდენობა მცირერიცხოვანია, მაგრამ ამგვარი ადამიანები მაინც არსებობენ) საყვედურობს უკრაინელებს იმის გამო, რომ მათ არ სურთ დაუთმონ მტერს, და რომ ისინი ამგვარად თითქოსდა მილიტარიზმისა და რადიკალიზმის გამო იქცევიან, ეს საკმაოდ უცნაურია: ეს ევროპელები ცდილობენ კომფორტის საკუთარ ზონაში დარჩნენ, მაგრამ არღვევენ ეთიკურ ნორმებს. და საქმე უკრაინელებში როდია – ესაა საკითხი, რომლის არსი მდგომარეობს მსოფლიოს მზადყოფნაში (ან, პირიქით, უნდომლობაში) შეურიგდნენ სრული და არაკონტროლირებადი ბოროტების მორიგ გამოვლინებას საეჭვო ფინანსური მოგების იმედით და ყალბი პაციფიზმის გამო.
საქმე ისაა, რომ ზოგიერთისთვის პასუხისმგებლობის გადანაწილების საკმაოდ ხელსაყრელ ფორმას წარმოადგენს ის, რომ მოსთხოვონ ადამიანებს, რომლებიც თავიანთ სიცოცხლეს იცავენ, მსხვერპლთა დადანაშაულება, პრიორიტეტების შეცვლა და პოზიტიური შეტყობინებებით მანიპულირება. თუმცა, სიტუაცია ძალზე მარტივია: ჩვენ ვეხმარებით ჩვენს ჯარს არა იმიტომ, რომ ომი გვსურს, არამედ იმიტომ, რომ ნამდვილად გვსურს მშვიდობა. რბილი კაპიტულაცია, რომელსაც გვთავაზობენ ვითომდა მშვიდობის სახით, არ უზრუნველყოფს მშვიდობიან ცხოვრებასა და ჩვენი ქალაქების აღდგენას. უკრაინელთა კაპიტულაციამ შეიძლება ხელი შეუწყოს იმას, რომ ევროპელები დაზოგავენ ელექტროენერგიის მოხმარების საფასურს, მაგრამ როგორ იგრძნობენ თავს ევროპელები, როდესაც მიხვდებიან – ნამდვილად მიხვდებიან – რომ მათი სახლების გათბობის საზღაურია იმ ადამიანთა სიცოცხლე და დანგრეული სახლები, რომლებსაც ასევე სურდათ ეცხოვრათ წყნარ, მშვიდობიან ქვეყანაში?
*
ვიმეორებ: ყველაფერი დაიყვანება ენაზე. საქმე ისაა, რამდენად ზუსტად და მარჯვედ ვიყენებთ გარკვეულ სიტყვებს, რამდენად გამოზომილია ჩვენი კილო, როდესაც ვლაპარაკობთ სიცოცხლისა და სიკვდილის ზღვარზე წონასწორობის დაცვის შესახებ; რამდენად საკმარისია ჩვენი უწინდელი სიტყვიერი მარაგი – ლექსიკა, რომლითაც ჯერ კიდევ გუშინ შეგვეძლო საკმაოდ ზუსტად აგვეწერა სამყარო; რამდენად საკმარისია ის ახლა, რომ ვილაპარაკოთ ჩვენს გულისწუხილზე ან რომ ამ სიტყვებით გავმხნევდეთ? საქმე ისაა, რომ ჩვენ ყველანი აღმოვჩნდით იმ სიტუაციაში, რომელზეც უწინ არ ვლაპარაკობდით. ამიტომ შეიცვალა შეფასებისა და აღქმის ჩვენეული სისტემა; შეიცვალა საზრისის კოორდინატები, შეიცვალა რაციონალურობის საზღვრები. ის, რაც შეიძლება სიკვდილის შესახებ ლაპარაკად მიიჩნიო, ხშირად სხვა არაფერია, თუ არა სიცოცხლის, მისი შესაძლებლობის, მისი უწყვეტობის შენარჩუნების თავგანწირული მცდელობები. ყველაფერს რომ თავი დავანებოთ, სად იწყება ამ ახალ, დანგრეულ, შეცვლილ რეალობაში ომი, როგორც საუბრის თემა და სად იწყება სიკვდილის საუფლო? გვამებით დატენილი რეფრიჟერატორი – ომზე საუბრის თუ სიცოცხლის შესახებ საუბრის თემაა? ქალების გადაყვანა უხიფათო ადგილებში – რა არის ეს? კონფლიქტის მშვიდობიანი გადაწყვეტა? შეძენა ჩალიჩისა, რომელიც სამხედრო მოსამსახურის სიცოცხლეს იხსნის, – ჰუმანიტარული დახმარებაა თუ სამხედრო ქმედებათა მონაწილეებისთვის გაწეული დახმარება? და, საერთოდ, შეიძლება თუ არა, რომ სიკეთისა და თანალმობის შესახებ სასიამოვნო საუბრის თემა იყოს იმათთვის გაწეული დახმარება, ვინც იბრძვის სიცოცხლის, სარდაფებში დამალული მშვიდობიანი მოსახლეობის, მეტროში ჩაყვანილი ბავშვების დასაცავად? უნდა შევახსენოთ თუ არა სხვებს, რომ უფლება გვაქვს, ვიარსებოთ ამ სამყაროში, და რომ ეს უფლება აშკარა და უცილობელია?
აღმოჩნდა, რომ ამჟამად ბევრი საგანი, მოვლენა და ცნება საჭიროებს განმარტებას ან, ყოველ შემთხვევაში, გახსენებას, ხელახლა გადააზრებასა და აღქმას. ჩვეულებრივ, ომი ავლენს იმას, რასაც ადამიანები დიდი ხნის განმავლობაში განზრახ არ ამჩნევდნენ; ომი უსიამოვნო კითხვებისა და ძნელად გასაცემი პასუხების დროა. რუსეთის მიერ წამოწყებულმა ომმა მოულოდნელად წარმოშვა მრავალი ისეთი კითხვა, რომლებიც სცილდება რუსეთ-უკრაინის ურთიერთმიმართებათა ფარგლებს. მოგვწონს თუ არა ეს, უახლოეს წლებში მოგვიხდება საუბარი იმ საკითხებზე, რომლებიც უხერხულობას გვაგრძნობინებს. ესაა პოპულიზმი და ორმაგი სტანდარტები, უპასუხისმგებლობა და პოლიტიკური კონფორმიზმი. როგორც აღმოჩნდა, ეთიკა საბოლოოდ გაქრა იმ ადამიანთა ლექსიკიდან, ვინც თანამედროვე სამყაროში მნიშვნელოვან გადაწყვეტილებებს იღებს. შეიძლება ითქვას, რომ ეს საკითხები მიემართება პოლიტიკას, რომ მოგვიხდება საუბარი პოლიტიკის შესახებ. მიუხედავად ამისა, მოცემულ შემთხვევაში პოლიტიკა მხოლოდ შირმაა, საფარია, შესაძლებლობაა, თავი ავარიდოთ მწვავე პრობლემებს და საგნებს მათი სახელები არ ვუწოდოთ, მაგრამ ჩვენ ხომ სწორედ ის გვჭირდება, რომ საგნებს მათი სახელები ვუწოდოთ. ბოროტმოქმედებს უწოდებენ ბოროტმოქმედებს. თავისუფლებას უწოდებენ თავისუფლებას. სიცრუეს უწოდებენ სიცრუეს. ომის დროს ეს ლექსიკური ერთეულები განსაკუთრებულ ექსპრესიულობას იძენენ. მათი თავიდან არიდება, ისე, რომ არ დავზიანდეთ, ძალზე ძნელია. მათ თავი არ უნდა ავარიდოთ. ისინი რეალურად არ უნდა არსებობდნენ.
სამწუხარო და, თანაც, ნიშანდობლივია, რომ მშვიდობის პრემიის შესახებ ვლაპარაკობთ იმ დროს, როდესაც ევროპაში ომი მიმდინარეობს. ამაზე უარესი რაღა იქნება. და ეს წლების განმავლობაში გრძელდება. მშვიდობის პრემიით დაჯილდოება ხდება მისი დაარსების დროიდანვე. ბუნებრივია, ვგულისხმობ არა საკუთრივ პრემიას, არამედ იმას, თუ რამდენად მზადაა ევროპა, შეეგუოს ახალ რეალობას: რეალობას დანგრეული ქალაქებით (სადაც შეიძლებოდა ყოფილიყო ერთობლივი საწარმოები), რეალობას ძმათა სასაფლაოებით (სადაც წვანან უკრაინის მოქალაქეები, რომლებიც ჯერ კიდევ გუშინ, შესაძლოა, მიემგზავრებოდნენ გერმანიის ქალაქებში მოხმარების საგნების შესაძენად და მუზეუმების დასათვალიერებლად). და რეალობას ოკუპაციაში მოყოლილ უკრაინელთა გასაფილტრი ბანაკებით (ბანაკები, ოკუპაცია, კოლაბორაციონისტები – ის სიტყვებია, რომლებსაც ევროპელები თითქმის არ იყენებენ ყოველდღიურ მეტყველებაში). გარდა ამისა, ყველაფერი დაიყვანება იმაზე, თუ როგორ ვიცხოვრებთ ჩვენ ყველანი ამ რეალობაში, დანგრეული ქალაქებით, დამწვარი სკოლებითა და განადგურებული წიგნებით, და, უპირველეს ყოვლისა, ათასობით დაღუპული ადამიანით, რომლებიც ჯერ კიდევ გუშინ მშვიდობიანად ცხოვრობდნენ, მომავლის გეგმებს აწყობდნენ და საკუთარ მეხსიერებას ენდობოდნენ.
მეხსიერების თემა მნიშვნელოვანია და, აი, რატომ. ომი, უბრალოდ, განსხვავებული გამოცდილება როდია. თუ მხოლოდ ახალ გამოცდილებას გავითვალისწინებთ, მაშინ მარტოოდენ ზედაპირულად ვიმსჯელებთ, ბევრ რასმე აღვწერთ, მაგრამ ვერ განვმარტავთ. არსებითად, ომი ცვლის ჩვენს მეხსიერებას და ავსებს მას ძალზე მტკივნეული ხატებით, ძალზე ღრმა ტრავმებით, ძალზე მწარე საუბრებით. ამ მოგონებებს ვერ გაექცევით, წარსულს ვერ შევცვლით. ეს ყოველთვის იქნება თქვენი სულის ნაწილი. მაგრამ, არა საუკეთესო ნაწილი. გახევების, სუნთქვის შეკვრის, მდუმარებისა და ახალი სიტყვების ძიების პროცესი იმდენად მტანჯველია, რომ შეუძლებელს ხდის ლაღ საუბარს მშვენიერ ხედზე, რომელიც ფანჯარაში მოჩანს. ბუჩისა და იზიუმის შემდეგ პოეზია მაინც შესაძლებელია. უფრო მეტიც, ის აუცილებელია; მაგრამ ბუჩისა და იზიუმის აჩრდილი ძალზე მტკივნეული თემა იქნება ომისშემდგომ პოეზიაში და, მნიშვნელოვანწილად, განაპირობებს მის შინაარსსა და ტონალობას. გარდაუვალი გაცნობიერება იმისა, რომ თქვენი ქვეყნის პოეზიის კონტექსტს წარმოქმნის ძმათა სასაფლაოები და დაბომბილი რაიონები, ოპტიმიზმით როდი აგავსებთ, მაგრამ გაიძულებთ შეიგნოთ, რომ ენა საჭიროებს ჩვენს ყოველდღიურ ძალისხმევას, ჩვენს მუდმივ მონაწილეობას, გარკვეულ ვალდებულებებს. როგორაა შესაძლებელი თვითგამოხატვა? მხოლოდ ჩვენი ენისა და ჩვენი მეხსიერების მეშვეობით.
თებერვლის ბოლოდან მოყოლებული, ესე იგი, მას შემდეგ, რაც ეს სისხლისმღვრელი ომი დაიწყო, გამიჩნდა მკაფიო შეგრძნება იმისა, რომ დრო თავისი კალაპოტიდან ამოვარდა. ის დაემსგავსა არხს, რომელიც ზამთარში ფსკერამდე იყინება, როდესაც წყლის დინება წყდება და ერთ ადგილას აშეშებს ყველას, ვინც ამ უძრავ ნაკადში აღმოჩნდება. ამგვარად გავშეშდით ყველანი ცივი უდროობის ვითარებაში. ძალზე კარგად მახსოვს ეს უმწეობის შეგრძნება – როდესაც ვერ ინძრევი, როდესაც სიჩუმეში ინთქმები და ვერ ხედავ, თუ რა არის შენ წინ, სიბნელესა და სიჩუმეში. ომის დრო ჭეშმარიტად, ის დროა, როდესაც პანორამა დანაწევრებულია, როდესაც ირღვევა კავშირი წარსულსა და მომავალს შორის, როდესაც „აქ“-ს და „ახლა “-ს მაქსიმალურად მძაფრად განიცდი, როდესაც იძირები გარემომცველ სივრცეში და აღიქვამ მხოლოდ იმ მომენტს, რომელიც გავსებს. ამაში ფატალიზმის ელემენტები შეიმჩნევა – როდესაც აღარ გეგმავ არაფერს და არ ფიქრობ მომავალზე, არამედ, უპირველეს ყოვლისა, ცდილობ ფესვები გაიდგა აქ და ახლა, ცის კაბადონქვეშ და ერთადერთი რამ, რაც გვაგონებს, რომ დრო მაინც მიედინება, არის ის, რომ დღეებს ღამეები მოსდევს, ზაფხული ენაცვლება გაზაფხულს და, შენი გაყინული გრძნობებისა და გაშეშების მიუხედავად, ცხოვრება გრძელდება; ის არც ერთი წამით არ ჩერდება და მოიცავს ჩვენს სიხარულსა და შიშებს, ჩვენს სასოწარკვეთილებასა და იმედებს. უბრალოდ, იცვლება მანძილი ჩვენსა და რეალობას შორის. რეალობა ახლა უფრო ახლოა. რეალობა უფრო საშიშია. და ამასთან ვერაფერს გააწყობ.
კიდევ რა იცვლება ჩვენთვის, ენისა და მეხსიერების გარდა? რით გამოვირჩევით ადამიანთა ნებისმიერ ჯგუფში, ნებისმიერ ბრბოში? ალბათ, თვალებით. ისინი თითქოს გარედან შთანთქავენ ცეცხლს; მათში ყოველთვის იქნება ცეცხლოვანი ელვარება. ჩვენ გვექნება იმ ადამიანთა მზერა, რომლებმაც ხილული სამყაროს მიღმა არსებული რეალობა იხილეს, წყვდიადს დააკვირდნენ და იქ რაღაც დაინახეს. ჩვენი მზერა ყოველთვის განსხვავებული იქნება სხვათა მზერისგან, ვინაიდან ის ასახავს ყველაზე მნიშვნელოვან მოვლენებს.
*
გაზაფხულზე, მაისში, ორკესტრთან ერთად ვეწვიე სამხედრო მოსამსახურეთა ბაზას. რამდენიმე მძიმე, ხანგრძლივი ბრძოლის შემდეგ მეომრები ისვენებდნენ. 2014 წლიდან მოყოლებული, მათთვის კონცერტებს ვაწყობდით. ხარკოვის გარეუბანი, მწვანედ ახასხასებული მიდამო, მაყურებელთა მომცრო დარბაზი. გაზაფხულზე მებრძოლთა რიგებს შეუერთდა ბევრი ჩემი ძველი ხარკოველი მეგობარი. მეუცნაურება, რომ მათ სამხედრო ფორმა აცვიათ და იარაღი უკავიათ. თვალებიც უჩვეულო აქვთ – მათი თვალები მაგონებს დამდნარ ლითონს, რომელშიც ცეცხლი კრთის. ამ სრულმასშტაბიანი ომის მეორე თვე იყო; მათი სანგრები უკვე ტყვიებით დაცხრილეს რუსებმა. და აი, ისინი იდგნენ, იღიმებოდნენ და ხუმრობდნენ. მათ თვალებში კი ჯოჯოხეთში გატარებული ორი თვე ირეკლებოდა.
„რამდენიმე ხანს საავადმყოფოში ვიყავი“, – მითხრა ერთ-ერთმა მათგანმა. – „რუსებმა ფოსფორის ბომბები ჩამოყარეს და დავიჭერი. თუმცა, არაფერი მიჭირს – უკვე საღ-სალამათი ვარ. მალე ფრონტის წინა ხაზზე დავბრუნდები.
ეს იყო ერთ-ერთი ისეთი შემთხვევა, როდესაც არ იცი, რა უპასუხო. ენა გღალატობს, და ისღა დაგრჩენია, სიტყვები ეძებო. ბოლოს და ბოლოს მათ აუცილებლად იპოვი.
როგორი იქნება ჩვენი ენა ომის შემდეგ? რის განმარტება მოგვიხდება ერთმანეთისთვის? უპირველეს ყოვლისა, მოგვიხდება დაღუპულთა სახელების მოხსენიება. ისინი უნდა დასახელდნენ. წინააღმდეგ შემთხვევაში მოხდება ენის მნიშვნელოვანი დანაწევრება, გაჩნდება სიცარიელე ხმებს შორის და ბზარი – ჩვენს მეხსიერებაში. დაგვჭირდება უდიდესი ძალა და რწმენა, რომ მკვდრების შესახებ ვილაპარაკოთ, რადგან მათი სახელები ჩამოაყალიბებს ჩვენს სიტყვათა მარაგს. და მაინც, დაგვჭირდება იმდენივე ძალა, რწმენა და სიყვარული, რათა ვილაპარაკოთ ჩვენს მომავალზე, განვსაზღვროთ, გავაჟღეროთ და მოვხაზოთ ის. მოგვწონს ეს თუ არა, მოგვიხდება დროის, პერსპექტივისა და მემკვიდრეობითობის გრძნობის განახლება. განწირულნი ვართ იმისთვის, რომ მომავალი გვქონდეს. უფრო მეტიც, ჩვენ პასუხისმგებელნი ვართ მის გამო. ახლა ის ყალიბდება ჩვენი შეხედულებებით, ჩვენი მზადყოფნით, ვიკისროთ პასუხისმგებლობა. ჩვენ ვიმუშავებთ იმაზე, რომ დავიბრუნოთ მომავლის შეგრძნება. ჩვენ შეკავშირებულნი ვართ ამ ნაკადით, რომელიც გვაერთიანებს. ჩვენ ყველანი შეკავშირებულნი ვართ ჩვენი ენით, თუნდაც წამიერად მოგვეჩვენოს, რომ მისი შესაძლებლობები შეზღუდული ან არასაკმარისია. მიუხედავად ამისა, ჩვენი იძულებულნი ვიქნებით, დავუბრუნდეთ მას და მის შესაძლებლობებს და, იმედია, მომავალში არ წარმოიქმნება არავითარი გაუგებრობა.ზოგჯერ გვეჩვენება, რომ ენა სუსტია. სინამდვილეში ენა ხშირად ენერგიის წყაროა. ის შეიძლება გარკვეული ხნის განმავლობაში ჩამოგვცილდეს, მაგრამ, რაც მთავარია, არ გიღალატებთ. სანამ გვაქვს ჩვენი ენა, თვითგამოხატვის, სიმართლის თქმისა და ჩვენი მოგონებების მოწესრიგების ბუნდოვანი შესაძლებლობაც გვაქვს. ამიტომაა, რომ ვლაპარაკობთ და განვაგრძობთ ლაპარაკს. მაშინაც კი, როდესაც სიტყვები ყელს გვტკენს. მაშინაც კი, როდესაც ისინი მიტოვებულობასა და შინაგან სიცარიელეს გვაგრძნობინებს, ჩვენი ხმების მიღმა ჭეშმარიტების გამჟღავნების შესაძლებლობა იგრძნობა. და უნდა ვისარგებლოთ ამ შესაძლებლობით. ეს, ალბათ, უმთავრესია, რაც შეიძლება შეგვემთხვეს.
© არილი