ჩემთვის მაშინდელი სინემათეკის გარშემო განვითარებული მოვლენები (1) მაისის მღელვარებათა თავისებურ პროლოგს წარმოადგენდა… თუკი საგნებს ცოტათი ცინიკურად შევხედავთ, კიდევ ერთხელ დავრწმუნდებით, რომ თუკი არაფერი გამოგვდის კაბინეტებსა და თათბირებზე, ქუჩებში უნდა გამოვიდეთ.
დავუბრუნდეთ 1968 წლის მაისის კანს…
მოვლენებს რადიოთი ვადევნებდი თვალყურს; ეს ხდებოდა 17 მაისამდე, ამ დღეს კანში უნდა წავსულიყავი და სინემათეკასთან დაკავშირებულ პრესკონფერენციაში უნდა მიმეღო მონაწილეობა. ორლიდან თვითმფრინავები უკვე აღარ დაფრინავდნენ, ასე რომ, მანქანა ვიქირავე და მთელი საფრანგეთი ისე გადავჭერი, ყური არ მომიცილებია რადიოსთვის. მახსოვს, ყოველ ნახევარ საათში ახალი ამბები ახალ-ახალ გაფიცვებსა და ფაბრიკების პარალიზებაზე გვაუწყებდა. სიმართლე ითქვას, სწორედ იმ დღეს დაიწყო წარმოების მასობრივი შეჩერება, რომელიც კვირას, 19-ში ქვეყნის სრული პარალიჩით დამთავრდა. როცა სასტუმროში მივედი, გადმომცეს, რომ ჟაკ რივეტი მეძებდა. რამდენჯერმე დაურეკავს კიდეც. იგი კინემატოგრაფისტების ყრილობაზე იყო, ვოჟირარში, სადაც არ წავედი. ბოლოს და ბოლოს, თავად დავუკავშირდი – ზუსტად არ მახსოვს, მასთან დავრეკე თუ რომელიმე მის მეგობართან – და მესმის: “იცი რა, ჩვენ გადავწყვიტეთ გავაჩეროთ კანის ფესტივალი”. უეცრად ძალზე ბუნებრივად მომეჩვენა ეს გადაწყვეტილება, თითქოს თავისთავად ცხადი იყო, რომ ასეც უნდა მომხდარიყო; გადავურეკე კიდევ რამდენიმე მეგობარს და გავაფრთხილე ამის შესახებ. საჭირო იყო მხოლოდ ფაქტის წინაშე დაგვეყენებინა ხალხი. შევხვდი ლუი მალს – იგი ჟიურის წევრი იყო – და მან თავის მხრივ, სხვების აგიტირება დაიწყო (მონიკა ვიტის, ტერენს იანგის (2), რომან პოლანსკის), მოუწოდებდა, უარი ეთქვათ ჟიურის წევრობაზე. შემდეგ რეჟისორებსაც დავუკავშირდით, ვცდილობდით გაგვეგო, ვინ იყო მზად იმისთვის, რომ თავისი ფილმი მოეხსნა კონკურსიდან.
მეორე დღეს, თერთმეტი საათისთვის, გოდარი მოვიდა; მზადების დრო აღარ იყო. ყველაფერი ჟურნალისტებითა და კინოს მოყვარულებით გადაჭედილ ჟან კოკტოს დარბაზში ხდებოდა. მე გამოვედი და ტექსტი წავიკითხე, სულ რამდენიმე სტრიქონი, რომელშიც ნათქვამი იყო, რომ ყრილობის დელეგატები ფესტივალის შეჩერებას მოითხოვენ და მონაწილეებს მოუწოდებენ, შემოუერთდნენ ამ საერთო აქციას. ძირითადი აზრი იმაში მდგომარეობდა, რომ მხარი დაგვეჭირა ქვეყანაში მიმდინარე მოვლენებისთვის. საფესტივალო კანი, საერთოდ ძალზე ჩაკეტილი ადგილია, ყველა მხოლოდ კინოზე ლაპარაკობს. არავინ უსმენს ახალ ამბებს რადიოთი, გაზეთებსაც იშვიათად ნახავ, მხოლოდ “კინემატოგრაფიულ მაცნეს” კითხულობენ. ხალხი საქმითაა დაკავებული და მორჩა. რაღაც გაფიცვები ამ ხალხს ნაკლებად აინტერესებდა და წარმოდგენაც არ ჰქონდა, თუ რითი ცხოვრობდა ამ დროს ქვეყანა; აიღეთ, მაგალითად, 1958 წლის 13 მაისი (3); ფესტივალი გრძელდებოდა, თითქოს არაფერი მომხდარიყოს. უნდა ითქვას, ჩვენმა განცხადებამ ყველა განაცვიფრა, ამგვარი რამ არავის მოუვიდოდა თავში. მაგრამ რაც მთავარია, პროტესტი არავის გამოუთქვამს. ვცდილობდი ამეხსნა ხალხისთვის, რომ ფესტივალი მაინც დაიხურებოდა, იმიტომ, რომ რეჟისორების უმრავლესობას უკვე მოეხსნა თავისი ფილმები ჩვენებიდან (ასე მოიქცნენ რენე, ლელუში და კურნო (4)), ჟიურის წევრები კი ერთიმეორის მიყოლებით ტოვებდნენ ფესტივალს, უარს ამბობდნენ თავიანთ მოვალეობაზე. გოდარმა, – რომელიც პირდაპირ პარიზიდან ჩამოვიდა და ჩემგან განსხვავებით, უშუალოდ მონაწილეობდა იქაურ მოვლენებში – უეცრად შემოგვთავაზა: “წავიდეთ დიდ დარბაზში და დისკუსია გავმართოთ”. აქ დაიწყო მთელი ეს სორბონული ალიაქოთი. უკვე შუადღე იქნებოდა, ჩვენ დიდ დარბაზში მივედით. იქ უკვე იყვნენ კლოდ ბერი (5), კლოდ რიში (6), ლელუში და როგორც ყოველთვის, ბლომად ჟურნალისტი ირეოდა. ყველა ერთდროულად ლაპარაკობდა, ერთმანეთს აწყვეტინებდნენ, გამოჩნდნენ უცხოელებიც – რიჩარდ ლესტერმა (7) განაცხადა, რომ მოხსნა ფილმი პროგრამიდან, შემდეგ საურაც მოვიდა. ფავრ-ლებრე შეეცადა მოლაპარაკებებით გადაგვეწყვიტა პრობლემა და ჩვენი გამოყრაც დააპირეს დარბაზიდან. ყველაფერი ეს დროში გაიწელა, სიტუაცია ამჟავდა და აუტანელი გახდა. შემდეგ კი, ხომ იცით, ცელი რომ ქვას მოხვდება… სადმე რომ მონაწილეობ და უცბად გაძევებენ იქიდან, რაღაც მაინც გაიძულებს დარჩე. სრული აბსურდი იყო, მაგრამ უკვე ვეღარაფერს იზამდი, ვერ უშველიდი სიტუაციას. მიკროფონიდან ახალ-ახალი, უთავბოლო კინკლაობების უზარმაზარი ნაკადები იღვრებოდა. სამის ნახევრისთვის დარბაზში ნემსი ვერ ჩავარდებოდა. მე და კიდევ რამდენიმე ადამიანი სცენაზე ვიყავით; პარტერის რიგები ყვავილებით იყო აჭრელებული… უნდა ითქვას, რომ აუდიტორიას ძირითადად ადგილობრივები წარმოადგენდნენ; ცოტა ვინმეს თუ ახსოვს, მაგრამ ადრე ფესტივალზე სწორედ რიგითი მაყურებელი დადიოდა, თავად კანის მოსახლეობა – “პროფებს”, როგორც წესი, უკვე ნანახი ჰქონდათ ფილმები. აქ კი კინოში ნაკლებად გამოცდილი პუბლიკა იყო, მაგრამ მათ კარგად ჰქონდათ გაცნობიერებული თავიანთი უფლებები და ფესტივალის პრესტიჟსაც უფრთხილდებოდნენ. ბუნებრივია, მათ მთელი ეს ბალაგანი დაუშვებლად მიაჩნდათ და ამიტომაც ჩვენი ლანძღვა-გინება დაიწყეს, ორიოდე ადგილობრივი “სამართალდამცავი” სცენაზე ამოვარდა და სრული ამ სიტყვის მნიშვნელობით შემოგვღრიალა მე და ლელუშს: “რას გავს ეს, ჩვენ ხომ უცხოელი სტუმრები გვყავს… თქვენ კიდევ ფესტივალის გარეშე არარაობა ხართო” და ა.შ. ხალხი აქეთ-იქით აწყდებოდა; სამ საათზე ადმინისტრაცია გამოჩნდა. ფავრ-ლებრე აშკარად ძალიან ნერვიულობდა და სეანსის დაწყება უბრძანა ხელქვეითებს. ეკრანზე საურას ფილმის (9) ტიტრები გამოჩნდა და ამ დროს დაიწყო საშინელი, ველური ღრიანცელი. უკუნ სიბნელეს პროჟექტორის ერთადერთი სხივი ჭრიდა და ეკრანიდან კარგად ჩანდა, რომ სცენაზე ნამდვილი ალიაქოთი ამტყდარიყო. ჩემი აზრით, მთელი დღის მანძილზე ეს ერთადერთი წარმატებული მომენტი იყო მთელ ამ უაზრო აბდაუბდაში.
ვიღაცამ იყვირა: “ფარდა დაითრიეთ!” და ჩვენ, თხუთმეტი-ოცი კაცი ვცდილობდით ხელი შეგვეშალა, რათა ფარდა არავის აეწია. ჩვენთან იყვნენ საურა და ჯერალდინა ჩაპლინი, მათ ფილმს აჩვენებდნენ – უკვე კადრები წავიდა და მაყურებელი პირდაპირ ჩვენი სხეულებიდან “უყურებდა” ფილმს – ისინი იბრძოდნენ, რათა ჩვენება შეეჩერებინათ! მაგარი რამე იყო; სწორედ იმ წამს, ზუსტად იმ მომენტში ვიგრძენი ყველაფერი… ვიღაცამ, როგორც ჩანს, ხმა გამორთო, არაფერი ისმოდა, მხოლოდ კადრები ჩანდა. ბოლოს და ბოლოს, შუქი აანთეს, პროექტორი გააჩერეს და დაიწყო წეწა-გლეჯა, უფრო სწორად, ცემა-ტყეპა. ნიცელი და კანელი მაყურებლები სცენაზე ამოვარდნენ, ვიღაცამ სახეში გამარტყა და როცა აზრზე მოვედი, დავინახე, როგორ დაითრია ერთმა ჩემმა მეგობარმა ეს ტიპი და პირდაპირ თაიგულების ზღვაში გადაუშვა. მაგარი სასაცილო რამე იყო… აურზაური მთელი დღე გრძელდებოდა, ყველაზე მურდალი სიტყვები და ბრალდებები გავიგონეთ ჩვენი მისამართით; ვიღაცა ამტკიცებდა, რომ ფესტივალი აუცილებლად უნდა გაგრძელებულიყო და საფესტივალო სასახლიდან სასტუმროში დაბრუნებულმა, უეცრად გავაცნობიერე, როგორ ვერ გვიტანდნენ მაყურებლები… სულ მუშტებს გვიქნევდნენ…
როგორც ჩანს, არავის სურდა გაეგო, რომ ქვეყანა სულს ღაფავდა და ფესტივალის ჩავარდნა ერთადერთი შესაძლებელი და უბრალოდ, ლოგიკური შედეგი იქნებოდა ამგვარ ვითარებაში. იმავე დღეს პარიზს გავემგზავრე… დამღალა ყველაფერმა ამან. კლოდ ბერიმ დამირეკა და ჩვენი მაშინდელი საუბრიდან ორი საინტერესო რამე მახსოვს: მან თქვა: “წარმოგიდგენიათ, რა საშინელ ქალაქში ვცხოვრობთ!” – როგორც ჩანს, ბიზნესმენებზე, საქმეებზე და ა.შ. უნდოდა ლაპარაკი, შემდეგ კი დასძინა: “ჩვენ, ალბათ ვერ გვიტანენ”. თავიდან გამეცინა და ვუპასუხე: “ჰო, რა თქმა უნდა”-მეთქი, მან კი შემაწყვეტინა: “არა, ჩვენ სა-ერ-თა-შო-რი-სო მასშტაბით ვერ გვიტანენ!”
თუკი დავფიქრდებით, საბოლოოდ დავრწმუნდებით, რომ მაშინ სხვანაირად ვერ მოვიქცეოდით. შესაძლოა ყველაფერი იდეალურად ვერ გაკეთდა, მაგრამ მაინც ხომ გაკეთდა. ჩემთვის ეს ფანტასტიური შეგრძნება იყო – არა იმდენად თავად ფესტივალი, რამდენადაც ყველაფერი, რაც მაშინ ხდებოდა, პარიზსა და მთელ საფრანგეთში. უბრალოდ, არის მომენტები, როცა უნდა გადაწყვიტო, ვის მხარეს ხარ. იმავე 1968 წელს, ინტერვიუებს ვიძლეოდი, რომლებშიც ვრცლად განვმარტავდი, რომ არც ერთ ბანაკს არ ვეკუთვნოდი, არავისი მჯეროდა და საერთოდაც, ცინიკური და ასოციალური ტიპი ვიყავი… ნელ-ნელა ჩამითრია ამ ამბავმა; კანიდან დაბრუნებულმა, 1 ივნისის დემონსტრაციაშიც კი მივიღე მონაწილეობა (ადრე არაფერი ამდაგვარი არ ყოფილა ჩემს ცხოვრებაში). მეორე მხრივ, სორბონაში არ წავსულვარ, არ მინდოდა ვიღაც უქნარას დავმსგავსებოდი, მაგრამ რაღაც ინტიმურ, ღრმად პიროვნულ დონეზე უცბად გავაცნობიერე – სტუდენტების წყალობით – რომ ჩემი ცინიზმი კაპიკად არ ღირდა; ადამიანური სიბრიყვის, მოუთმენლობისა და შეზღუდულობის (მნიშვნელობა არა აქვს, პოლიტიკურია იგი თუ არა) პასუხად, როგორც წესი, მხრებს ვიჩეჩავდი: “ღირს კი თავის გაწირვა”. ასე რომ, ამ ამბოხმა თითქოს მაჩვენა, რომ უბრალოდ, მორალური უფლება არა მაქვს, სხვაგვარად მოვიქცე: თავის გაწირვას ყოველთვის აქვს აზრი…
ახალგაზრდების მიმართ, რომლებსაც შეუძლიათ გადაკეტონ ელისეს მინდვრები სკანდირებით: “ისე გვექცევიან, როგორც ებრაელებს გერმანიაში” (10), მხოლოდ უსაზღვრო აღფრთოვანების გრძნობა თუ გაგიჩნდება. ვერასდროს წარმომედგინა, რომ ქუჩაში ერთდროულად ერთმანეთს შეერწყმოდა გონება, იუმორი, ძალა და სამართლიანობა. სწორედ ამან შემძრა და აშკარა იყო, თუ რა არჩევანს გავაკეთებდი მათ ლოზუნგსა და სამსახურში მოჩქარე ავტომობილისტების ისტერიულ პიპინს შორის…
(1) იგულისხმება ანრი ლანგლუას, პარიზის სინემათეკის დირექტორის გათავისუფლება.
(2) ტერენს იანგი (1915-1994) – ინგლისელი რეჟისორი და სცენარისტი.
(3) ალჟირის კრიზისის პიკი.
(4) მიშელ კურნო – ფრანგი სცენარისტი და რეჟისორი.
(5) კლოდ ბერი (დ.1934) – ფრანგი სცენარისტი, რეჟისორი, მსახიობი და კინოპროდიუსერი.
(6) კლოდ რიში (დ.1929) – ფრანგი მსახიობი და სცენარისტი.
(7) რიჩარდ ლესტერი (დ.1932) – ინგლისელი რეჟისორი, პროდიუსერი, მსახიობი, სცენარისტი და ოპერატორი.
(8) რობერ ფავრ-ლებრე – ფრანგი კინოს მოღვაწე, კანის ფესტივალის პრეზიდენტი (1952-1971).
(9) საუბარია კარლოს საურას ფილმზე “პეპერმინტ ფრაპე”.
(10) ლოზუნგში გათამაშებულია დანიელ კონ-ბენდიტის გერმანული წარმოშობაც, რომელზეც რევანშისტულ ტონებში მიანიშნებდა ჟორჟ მარშე თავის მოწინავე სტატიაში “იუმანიტე”-სთვის (1968, 3 მაისი). იგი მას “გერმანელ ანარქისტ კონ-ბენდიტს” უწოდებდა.
© „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“
დავუბრუნდეთ 1968 წლის მაისის კანს…
მოვლენებს რადიოთი ვადევნებდი თვალყურს; ეს ხდებოდა 17 მაისამდე, ამ დღეს კანში უნდა წავსულიყავი და სინემათეკასთან დაკავშირებულ პრესკონფერენციაში უნდა მიმეღო მონაწილეობა. ორლიდან თვითმფრინავები უკვე აღარ დაფრინავდნენ, ასე რომ, მანქანა ვიქირავე და მთელი საფრანგეთი ისე გადავჭერი, ყური არ მომიცილებია რადიოსთვის. მახსოვს, ყოველ ნახევარ საათში ახალი ამბები ახალ-ახალ გაფიცვებსა და ფაბრიკების პარალიზებაზე გვაუწყებდა. სიმართლე ითქვას, სწორედ იმ დღეს დაიწყო წარმოების მასობრივი შეჩერება, რომელიც კვირას, 19-ში ქვეყნის სრული პარალიჩით დამთავრდა. როცა სასტუმროში მივედი, გადმომცეს, რომ ჟაკ რივეტი მეძებდა. რამდენჯერმე დაურეკავს კიდეც. იგი კინემატოგრაფისტების ყრილობაზე იყო, ვოჟირარში, სადაც არ წავედი. ბოლოს და ბოლოს, თავად დავუკავშირდი – ზუსტად არ მახსოვს, მასთან დავრეკე თუ რომელიმე მის მეგობართან – და მესმის: “იცი რა, ჩვენ გადავწყვიტეთ გავაჩეროთ კანის ფესტივალი”. უეცრად ძალზე ბუნებრივად მომეჩვენა ეს გადაწყვეტილება, თითქოს თავისთავად ცხადი იყო, რომ ასეც უნდა მომხდარიყო; გადავურეკე კიდევ რამდენიმე მეგობარს და გავაფრთხილე ამის შესახებ. საჭირო იყო მხოლოდ ფაქტის წინაშე დაგვეყენებინა ხალხი. შევხვდი ლუი მალს – იგი ჟიურის წევრი იყო – და მან თავის მხრივ, სხვების აგიტირება დაიწყო (მონიკა ვიტის, ტერენს იანგის (2), რომან პოლანსკის), მოუწოდებდა, უარი ეთქვათ ჟიურის წევრობაზე. შემდეგ რეჟისორებსაც დავუკავშირდით, ვცდილობდით გაგვეგო, ვინ იყო მზად იმისთვის, რომ თავისი ფილმი მოეხსნა კონკურსიდან.
მეორე დღეს, თერთმეტი საათისთვის, გოდარი მოვიდა; მზადების დრო აღარ იყო. ყველაფერი ჟურნალისტებითა და კინოს მოყვარულებით გადაჭედილ ჟან კოკტოს დარბაზში ხდებოდა. მე გამოვედი და ტექსტი წავიკითხე, სულ რამდენიმე სტრიქონი, რომელშიც ნათქვამი იყო, რომ ყრილობის დელეგატები ფესტივალის შეჩერებას მოითხოვენ და მონაწილეებს მოუწოდებენ, შემოუერთდნენ ამ საერთო აქციას. ძირითადი აზრი იმაში მდგომარეობდა, რომ მხარი დაგვეჭირა ქვეყანაში მიმდინარე მოვლენებისთვის. საფესტივალო კანი, საერთოდ ძალზე ჩაკეტილი ადგილია, ყველა მხოლოდ კინოზე ლაპარაკობს. არავინ უსმენს ახალ ამბებს რადიოთი, გაზეთებსაც იშვიათად ნახავ, მხოლოდ “კინემატოგრაფიულ მაცნეს” კითხულობენ. ხალხი საქმითაა დაკავებული და მორჩა. რაღაც გაფიცვები ამ ხალხს ნაკლებად აინტერესებდა და წარმოდგენაც არ ჰქონდა, თუ რითი ცხოვრობდა ამ დროს ქვეყანა; აიღეთ, მაგალითად, 1958 წლის 13 მაისი (3); ფესტივალი გრძელდებოდა, თითქოს არაფერი მომხდარიყოს. უნდა ითქვას, ჩვენმა განცხადებამ ყველა განაცვიფრა, ამგვარი რამ არავის მოუვიდოდა თავში. მაგრამ რაც მთავარია, პროტესტი არავის გამოუთქვამს. ვცდილობდი ამეხსნა ხალხისთვის, რომ ფესტივალი მაინც დაიხურებოდა, იმიტომ, რომ რეჟისორების უმრავლესობას უკვე მოეხსნა თავისი ფილმები ჩვენებიდან (ასე მოიქცნენ რენე, ლელუში და კურნო (4)), ჟიურის წევრები კი ერთიმეორის მიყოლებით ტოვებდნენ ფესტივალს, უარს ამბობდნენ თავიანთ მოვალეობაზე. გოდარმა, – რომელიც პირდაპირ პარიზიდან ჩამოვიდა და ჩემგან განსხვავებით, უშუალოდ მონაწილეობდა იქაურ მოვლენებში – უეცრად შემოგვთავაზა: “წავიდეთ დიდ დარბაზში და დისკუსია გავმართოთ”. აქ დაიწყო მთელი ეს სორბონული ალიაქოთი. უკვე შუადღე იქნებოდა, ჩვენ დიდ დარბაზში მივედით. იქ უკვე იყვნენ კლოდ ბერი (5), კლოდ რიში (6), ლელუში და როგორც ყოველთვის, ბლომად ჟურნალისტი ირეოდა. ყველა ერთდროულად ლაპარაკობდა, ერთმანეთს აწყვეტინებდნენ, გამოჩნდნენ უცხოელებიც – რიჩარდ ლესტერმა (7) განაცხადა, რომ მოხსნა ფილმი პროგრამიდან, შემდეგ საურაც მოვიდა. ფავრ-ლებრე შეეცადა მოლაპარაკებებით გადაგვეწყვიტა პრობლემა და ჩვენი გამოყრაც დააპირეს დარბაზიდან. ყველაფერი ეს დროში გაიწელა, სიტუაცია ამჟავდა და აუტანელი გახდა. შემდეგ კი, ხომ იცით, ცელი რომ ქვას მოხვდება… სადმე რომ მონაწილეობ და უცბად გაძევებენ იქიდან, რაღაც მაინც გაიძულებს დარჩე. სრული აბსურდი იყო, მაგრამ უკვე ვეღარაფერს იზამდი, ვერ უშველიდი სიტუაციას. მიკროფონიდან ახალ-ახალი, უთავბოლო კინკლაობების უზარმაზარი ნაკადები იღვრებოდა. სამის ნახევრისთვის დარბაზში ნემსი ვერ ჩავარდებოდა. მე და კიდევ რამდენიმე ადამიანი სცენაზე ვიყავით; პარტერის რიგები ყვავილებით იყო აჭრელებული… უნდა ითქვას, რომ აუდიტორიას ძირითადად ადგილობრივები წარმოადგენდნენ; ცოტა ვინმეს თუ ახსოვს, მაგრამ ადრე ფესტივალზე სწორედ რიგითი მაყურებელი დადიოდა, თავად კანის მოსახლეობა – “პროფებს”, როგორც წესი, უკვე ნანახი ჰქონდათ ფილმები. აქ კი კინოში ნაკლებად გამოცდილი პუბლიკა იყო, მაგრამ მათ კარგად ჰქონდათ გაცნობიერებული თავიანთი უფლებები და ფესტივალის პრესტიჟსაც უფრთხილდებოდნენ. ბუნებრივია, მათ მთელი ეს ბალაგანი დაუშვებლად მიაჩნდათ და ამიტომაც ჩვენი ლანძღვა-გინება დაიწყეს, ორიოდე ადგილობრივი “სამართალდამცავი” სცენაზე ამოვარდა და სრული ამ სიტყვის მნიშვნელობით შემოგვღრიალა მე და ლელუშს: “რას გავს ეს, ჩვენ ხომ უცხოელი სტუმრები გვყავს… თქვენ კიდევ ფესტივალის გარეშე არარაობა ხართო” და ა.შ. ხალხი აქეთ-იქით აწყდებოდა; სამ საათზე ადმინისტრაცია გამოჩნდა. ფავრ-ლებრე აშკარად ძალიან ნერვიულობდა და სეანსის დაწყება უბრძანა ხელქვეითებს. ეკრანზე საურას ფილმის (9) ტიტრები გამოჩნდა და ამ დროს დაიწყო საშინელი, ველური ღრიანცელი. უკუნ სიბნელეს პროჟექტორის ერთადერთი სხივი ჭრიდა და ეკრანიდან კარგად ჩანდა, რომ სცენაზე ნამდვილი ალიაქოთი ამტყდარიყო. ჩემი აზრით, მთელი დღის მანძილზე ეს ერთადერთი წარმატებული მომენტი იყო მთელ ამ უაზრო აბდაუბდაში.
ვიღაცამ იყვირა: “ფარდა დაითრიეთ!” და ჩვენ, თხუთმეტი-ოცი კაცი ვცდილობდით ხელი შეგვეშალა, რათა ფარდა არავის აეწია. ჩვენთან იყვნენ საურა და ჯერალდინა ჩაპლინი, მათ ფილმს აჩვენებდნენ – უკვე კადრები წავიდა და მაყურებელი პირდაპირ ჩვენი სხეულებიდან “უყურებდა” ფილმს – ისინი იბრძოდნენ, რათა ჩვენება შეეჩერებინათ! მაგარი რამე იყო; სწორედ იმ წამს, ზუსტად იმ მომენტში ვიგრძენი ყველაფერი… ვიღაცამ, როგორც ჩანს, ხმა გამორთო, არაფერი ისმოდა, მხოლოდ კადრები ჩანდა. ბოლოს და ბოლოს, შუქი აანთეს, პროექტორი გააჩერეს და დაიწყო წეწა-გლეჯა, უფრო სწორად, ცემა-ტყეპა. ნიცელი და კანელი მაყურებლები სცენაზე ამოვარდნენ, ვიღაცამ სახეში გამარტყა და როცა აზრზე მოვედი, დავინახე, როგორ დაითრია ერთმა ჩემმა მეგობარმა ეს ტიპი და პირდაპირ თაიგულების ზღვაში გადაუშვა. მაგარი სასაცილო რამე იყო… აურზაური მთელი დღე გრძელდებოდა, ყველაზე მურდალი სიტყვები და ბრალდებები გავიგონეთ ჩვენი მისამართით; ვიღაცა ამტკიცებდა, რომ ფესტივალი აუცილებლად უნდა გაგრძელებულიყო და საფესტივალო სასახლიდან სასტუმროში დაბრუნებულმა, უეცრად გავაცნობიერე, როგორ ვერ გვიტანდნენ მაყურებლები… სულ მუშტებს გვიქნევდნენ…
როგორც ჩანს, არავის სურდა გაეგო, რომ ქვეყანა სულს ღაფავდა და ფესტივალის ჩავარდნა ერთადერთი შესაძლებელი და უბრალოდ, ლოგიკური შედეგი იქნებოდა ამგვარ ვითარებაში. იმავე დღეს პარიზს გავემგზავრე… დამღალა ყველაფერმა ამან. კლოდ ბერიმ დამირეკა და ჩვენი მაშინდელი საუბრიდან ორი საინტერესო რამე მახსოვს: მან თქვა: “წარმოგიდგენიათ, რა საშინელ ქალაქში ვცხოვრობთ!” – როგორც ჩანს, ბიზნესმენებზე, საქმეებზე და ა.შ. უნდოდა ლაპარაკი, შემდეგ კი დასძინა: “ჩვენ, ალბათ ვერ გვიტანენ”. თავიდან გამეცინა და ვუპასუხე: “ჰო, რა თქმა უნდა”-მეთქი, მან კი შემაწყვეტინა: “არა, ჩვენ სა-ერ-თა-შო-რი-სო მასშტაბით ვერ გვიტანენ!”
თუკი დავფიქრდებით, საბოლოოდ დავრწმუნდებით, რომ მაშინ სხვანაირად ვერ მოვიქცეოდით. შესაძლოა ყველაფერი იდეალურად ვერ გაკეთდა, მაგრამ მაინც ხომ გაკეთდა. ჩემთვის ეს ფანტასტიური შეგრძნება იყო – არა იმდენად თავად ფესტივალი, რამდენადაც ყველაფერი, რაც მაშინ ხდებოდა, პარიზსა და მთელ საფრანგეთში. უბრალოდ, არის მომენტები, როცა უნდა გადაწყვიტო, ვის მხარეს ხარ. იმავე 1968 წელს, ინტერვიუებს ვიძლეოდი, რომლებშიც ვრცლად განვმარტავდი, რომ არც ერთ ბანაკს არ ვეკუთვნოდი, არავისი მჯეროდა და საერთოდაც, ცინიკური და ასოციალური ტიპი ვიყავი… ნელ-ნელა ჩამითრია ამ ამბავმა; კანიდან დაბრუნებულმა, 1 ივნისის დემონსტრაციაშიც კი მივიღე მონაწილეობა (ადრე არაფერი ამდაგვარი არ ყოფილა ჩემს ცხოვრებაში). მეორე მხრივ, სორბონაში არ წავსულვარ, არ მინდოდა ვიღაც უქნარას დავმსგავსებოდი, მაგრამ რაღაც ინტიმურ, ღრმად პიროვნულ დონეზე უცბად გავაცნობიერე – სტუდენტების წყალობით – რომ ჩემი ცინიზმი კაპიკად არ ღირდა; ადამიანური სიბრიყვის, მოუთმენლობისა და შეზღუდულობის (მნიშვნელობა არა აქვს, პოლიტიკურია იგი თუ არა) პასუხად, როგორც წესი, მხრებს ვიჩეჩავდი: “ღირს კი თავის გაწირვა”. ასე რომ, ამ ამბოხმა თითქოს მაჩვენა, რომ უბრალოდ, მორალური უფლება არა მაქვს, სხვაგვარად მოვიქცე: თავის გაწირვას ყოველთვის აქვს აზრი…
ახალგაზრდების მიმართ, რომლებსაც შეუძლიათ გადაკეტონ ელისეს მინდვრები სკანდირებით: “ისე გვექცევიან, როგორც ებრაელებს გერმანიაში” (10), მხოლოდ უსაზღვრო აღფრთოვანების გრძნობა თუ გაგიჩნდება. ვერასდროს წარმომედგინა, რომ ქუჩაში ერთდროულად ერთმანეთს შეერწყმოდა გონება, იუმორი, ძალა და სამართლიანობა. სწორედ ამან შემძრა და აშკარა იყო, თუ რა არჩევანს გავაკეთებდი მათ ლოზუნგსა და სამსახურში მოჩქარე ავტომობილისტების ისტერიულ პიპინს შორის…
(1) იგულისხმება ანრი ლანგლუას, პარიზის სინემათეკის დირექტორის გათავისუფლება.
(2) ტერენს იანგი (1915-1994) – ინგლისელი რეჟისორი და სცენარისტი.
(3) ალჟირის კრიზისის პიკი.
(4) მიშელ კურნო – ფრანგი სცენარისტი და რეჟისორი.
(5) კლოდ ბერი (დ.1934) – ფრანგი სცენარისტი, რეჟისორი, მსახიობი და კინოპროდიუსერი.
(6) კლოდ რიში (დ.1929) – ფრანგი მსახიობი და სცენარისტი.
(7) რიჩარდ ლესტერი (დ.1932) – ინგლისელი რეჟისორი, პროდიუსერი, მსახიობი, სცენარისტი და ოპერატორი.
(8) რობერ ფავრ-ლებრე – ფრანგი კინოს მოღვაწე, კანის ფესტივალის პრეზიდენტი (1952-1971).
(9) საუბარია კარლოს საურას ფილმზე “პეპერმინტ ფრაპე”.
(10) ლოზუნგში გათამაშებულია დანიელ კონ-ბენდიტის გერმანული წარმოშობაც, რომელზეც რევანშისტულ ტონებში მიანიშნებდა ჟორჟ მარშე თავის მოწინავე სტატიაში “იუმანიტე”-სთვის (1968, 3 მაისი). იგი მას “გერმანელ ანარქისტ კონ-ბენდიტს” უწოდებდა.
© „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“
Facebook Comments Box