მაგდა კალანდაძე
შემოდგომის “წერომ” კიდევ ერთი ლიტერატურული კრებული მოგვიტანა. მართალია, წიგნში არც ნახატებია და ყველა გვერდზე ვერც დიალოგებს წააწყდებით, მაგრამ ამის მიუხედავად მოთხრობების კრებულის გადახედვა არ მოგაწყენთ, უფრო მეტიც – ლიტერატურული ღირებულებების მიმართ უნდობლობით განწყობილი ჯადოსნური ზღაპრის ზარმაცი პერსონაჟიც კი იპოვის აქ საინტერესო ამბებს და თავისთვის მოინიშნავს. ცამეტი ახალი მოთხრობა, ახალი და ძველი ავტორები, გამარჯვებული ფრინველოსნები და მკითხველის სხვა რჩეულები – კიდევ ერთი ლიტერატურული მარათონის წამზომი ოქტომბერში ჩაირთო. “წეროს” დაჯილდოება კი 30 ნოემბერს, გორის თეატრში გაიმართა.
ლიტერატურული კონკურსი “წერო” სეზონურია – ყოველი წლის გაზაფხულ-შემოდგომაზე პოეტური და პროზაული ტექსტების მარათონი იმართება, მკითხველები კი სეზონურ ლიტერატურულ ნუგბარს იღებენ ჯერ კონკურსის მსვლელობისას – ვირტუალურ სივრცეში, შემდეგ უკვე საკონკურსო ტექსტების კრებულის სახით. წელს საუკეთესო მოთხრობის გამოსავლენად უკვე მესამედ ჩატარდა “წერო.” ლიტერატურული საიტის www.literatura.ge–სა და ფარმაცევტული კომპანია GPC-ს ერთობლივი პროექტი ალბათ უკვე განსაკუთრებულ წარდგენას აღარც საჭიროებს – შვიდკაციანი ჟიურის მიერ შერჩეული ტექსტებიდან უკვე მკითხველი ირჩევს საუკეთესოს, მას, ვისაც ვერცხლის ფრინველი და ფულადი ჯილდო (2000 ლარი) გადაეცემა. ჯილდოვდებიან მეორე და მესამე ადგილზე გასული მოთხრობების ავტორებიც (1000 და 500 ლარი).
არა მგონია, ხმამაღალი ნათქვამი იყოს, რომ “წერო” ერთდერთი კონკურსია, სადაც მკითხველი თავად ირჩევს იმ ტექსტს, რომლის ავტორიც მისთვის კარგ ლიტერატურას ქმნის, ან, უბრალოდ, რომლის კითხვაც მას სიამოვნებას ანიჭებს – ჟიურის მიერ გაფილტრული ტექსტები უკვე რამდენადმე ამართლებს ჰედონიზმის ამგვარ გამოხატულებას და სულაც არ არის საშიში, მკითხველის გემოვნებას მივენდოთ. პირიქით, კონკურსის შედეგები მთელ რიგ გადაფასებებსა და ახლებურ თვალსაზრისებს წარმოშობს ხოლმე. გარდა ამისა, ინტერაქტიულობის ამგვარი მეთოდი და ერთგვარი პასუხისმგებლობის დაკისრება მკითხველებზე ლიტერატურული პროცესების მეტ დინამიკას და მასში მკითხველთა აქტიურ მონაწილეობას უწყობს ხელს – ერთიორად იზრდება ინტერესი, კმაყოფილდება გაუცნობიერებელი პატივმოყვარეობა – მწერლის ბედი ჩვენს ხელშია, ჩვენი უშუალო მონაწილეობისა და ჩვენთან დიალოგის გარეშე მწერალი და წიგნი ვერ შედგება – მას, უბრალოდ, არ წაიკითხავენ. თუმცა, მგონია, რომ “წეროს” კრებულს ეს ნამდვილად არ ემუქრება – კომპენტენტური ჟიურის მიერ (შოთა იათაშვილი, გაგა ლომიძე, თეონა დოლენჯაშვილი, ეკა ქევანიშვილი, თეა თოფურია, ლევან ბრეგაძე, ავთო სულაძე) შერჩეული ცამეტივე ტექსტის სახით მრავალფეროვანი საკითხავი გვაქვს ხელთ – რა თქმა უნდა, შეფარდებითი ლიტერატურული ავკარგიანობით.
სწორედ ამ ფარდობითობის გათვალისწინებით, ავკარგიანობის ხან მკვეთრ, ხანაც კი არარსებულ ზღვარზე სიარულით და ლიტერატურული განცხრომისათვის მომარჯვებული გემოვნებით გამოავლინა მკითხველმაც შემოდგომის “წეროს” წლევანდელი გამარჯვებული – ვერცხლის ჯილდო და ფულადი პრემია ირმა ტაველიძეს გადაეცა, მოთხრობისათვის “დროთა შეთანხმების წესი.” ირმას მოთხრობამ დაიმსახურა ასევე ჟიურის სიმპათიაც, რაც სპეციალური პრიზით აღინიშნა. ავტორის შესახებ იმაზე მეტს ვერაფერს ვიტყვი, რასაც თავად მისი ტექსტი არ გვეუბნება: მთავარია, პირდაპირი ნათქვამის ირიბ ნათქვამად ქცევისას და ირიბის – პირდაპირად, რთულ ენობრივ სტრუქტურებში მარტივი შინაარსის ძიებისას და მარტივში – რთულის, ბულვარული რომანიდან კვაზიავტობიოგრაფიულ წიგნებში მოზაურობისას და ხანდახან კი მათი თანხვედრისას დროთა შეთანხმების წესი სწორად დავიცვათ, და თუ მოთხრობის ბოლოს შევნიშნავთ, რომ ცეცხლთან თამაშსაც სრულყოფილად დავეუფლეთ, მიზანი მიღწეულია და ავტორის წარმატებაც – გარანტირებული.
თუ ირმა ტაველიძის მოთხრობებს აქამდეც იცნობდით, არ გაგიჭირდებოდათ ფინალისტთა შორის მისი ტექსტის ამოცნობა – ეს ის ავტორია, რომელსაც თავისი ინდივიდუალური სტილი აქვს და როგორ ამბავსაც არ უნდა გვიყვებოდეს მისი მოთხრობები, როგორიც არ უნდა იყოს მოქმედებისათვის მონიშნული დრო და ადგილი, ავტორი თხრობის სტილს, ენობრივი კონსტრუქციების მისეულ მოდელს ინარჩუნებს; ეს ის შემთხვევაა, როცა ფორმა-შინაარსის მნიშვნელობა-დანიშნულებები ხშირად იცვლის ადგილს – თუ ერთ შემთხვევაში “ენა ყოფიერების სახლია,” მეორე შემთხვევაში იგი “კონსტრუირებულია, როგორც არაცნობიერი და ლიტერატურაც – ილუზიაა.” შეიძლება თუ არა, თვალებამოწითლებულ ბაჭიებს გრამატიკა ვასწავლოთ, შესაძლებელია თუ არა, მორფოლოგია სკუპ-სკუპით, ხრამუნ-ხრამუნით, ტუჩების ცმაცუნით და თვალების დაელმებით ავითვისოთ, დროები ერთმანეთს შევუთანხმოთ და ბალიშისპირებში მორიგეობით დავმალოთ ჟილ დელეზის წიგნი, ივ სენ ლორანის პარფიუმერია და ლამაზი კაბები? ამ ყველაფერზე ირმა ტაველიძეს ერთი უწყინარი პასუხი აქვს – “რატომაც არა.”
როცა საქმე ბულვარულ რომანს ეხება და ავტორიც თავს მის პერსონაჟად მიიჩნევს, შეკითხვების სირთულეც წითელ ჩექმებსა და ჯოზეფ კონრადს შორის გასაკეთებელ არჩევანსაც არ სცდება, ამ ყველაფერზე პასუხად მარტის კურდღლის ციტირება იოლი საქმეა… მაგრამ, როგორია, წინ ინსპექტორი გედგას, მისგან საბედისწერო პასუხს ელოდებოდე ერთადერთ შეკითხვაზე – “ვგავარ ახლა მე ხუთი კაცის მკვლელს?” და ისიც მარტის კურდღლის სიმშვიდით გპასუხობდეთ: “რატომაც არა…” როგორია, დღის განმავლობაში ჯერ მანქანამ გაგიტანოს, მერე საავადმყოფოში ამოყო თავი, ამასობაში სამსახურიც დაკარგო და მოღალატე ცოლი თავის საყვარელთან ერთად სიცოცხლეს გამოასალმო, მერე კი თაღლითი მეგობრის წყალობით კიდევ სამი მკვლელობის მოწმე გახდე და დღის ბოლოს ინსპექტორს შენს შეკითხვაზე მაინც ერთი პასუხი ჰქონდეს – “რატომაც არა”.
“A perfect day Elise” – ასე ჰქვია მიშა ბახსოლიანის მოთხრობას, რომელმაც “წეროს” კონკურსში მეორე ადგილი დაიკავა. თხრობის ლაღი და თავისუფალი სტილი, სადა და მოქნილი ენა, სიუჟეტის განვითარების დინამიკა და სისხარტე დოზირებულია ავტორის იუმორთან, თვითირონიასთან, ტრაგიზმთანაც კი; მწერალი მოსალოდნელისა და მოულოდნელის ზღვარზე ეთამაშება მკითხველს და თანაავტორობის გზასაც უტოვებს – “დიახ, შესაძლებელია, ასეც ყოფილიყო” – მოთხრობის ეპიგრაფი უფლებას გვაძლევს, ვიფიქროთ, რომ არანაკლებ შესაძლებელია, არ ყოფილიყო ასე – რატომაც არა…
კონკურსში მესამე ადგილზე ნინო თარხნიშვილის მოთხრობა “ჩემი პატარა პეკინელი საყვარელი ანუ ჩემი ცოლის ჩინური თმა” გავიდა. მივლინებაში წასული ქმარი, მწერალი ცოლი, ქმარი და ცოლი – ერთად და ცალ-ცალკე, ჩინეთი და სტერეოტიპები – ესეც ერთად და ცალ-ცალკე, საბოლოოდ კი უმიზნო თავგადასავლის უსუსური გამართლება – “მე ჩემი მწერალი ცოლის ერთ-ერთი მოთხრობის ერთი ჩვეულებრივი პერსონაჟი ვარ. მე, უბრალოდ საკუთარ თავზე ავიღე მისია მომეყოლა, როგორ ძალიან მიყვარდა ჩემი პატარა პეკინელი საყვარელი.” მკითხველიც, როგორც ჩანს, მოიხიბლა მოთხრობის პერსონაჟის ცოლის მწერლური ოსტატობით, თუმცა კი არც იმდენად, რომ პეკინური თავგადასავლისთვის პირველი ან მეორე საპრიზო ადგილი გაემეტებინა. სხვადასხვა პრიზები გადაინაწილეს მოთხრობებმა “მე და ინა” (ავტ. ქეთი თუთბერიძე) და “მისი სახლი” (ავტ. მაკა ლდოკონენი). ქეთი თუთბერიძე მაღაზია “სანტა-ესპერანსამ” და მთარგმნელობითმა სახლმა დააჯილდოვა, მაკა ლდოკონენი კი ჟურნალ “ცხელი შოკოლადის” რჩეული გახდა და ჟურნალზე ერთწლიანი ხელმოწერა გადაეცა. გამარჯვებულებისა და პრიზიორების გარდა ფინალში სხვა მეტ-ნაკლებად ცნობილი თუ უცნობი ავტორების მოთხრობები დარჩნენ: “სოუზაშვილების შეკრება” (ბესო ხვედელიძე), “ბავშვობა – ბერლინი” (ჯაბა ზარქუა), “იყო ან არა იყო რა” (ლევან ფირცხალავა), “ნიბელუნგების ბეჭედი” (ხათუნა თავდგირიძე), “მულომბე” (თეკლა მოდებაძე), “ჩამომყრელი” (ბესო ალადაშვილი), “უსასრულო ხემი” (დათო ქარდავა), “ზეიკო დედას ბაღი” (ბაჩო კვირტია).
ვერცხლის ფრთოსანი ჯილდო კი ცამეტ რჩეულ მოთხრობას შორის მხოლოდ ერთს ერგო. “მიხარია, როცა წარმატებას ვაღწევ: ცეცხლთან თამაშს სრულყოფილად ვასწავლი”, – ასეთია ირმას მოთხრობის ფინალი. არ ვიცი, ავტორის წარმატება რამდენად პირდაპირპროპორციულია მისი მკითხველების ცეცხლთან თამაშში განსწავლულობასთან, მაგრამ მაინცდამაინც ნუ შეეცდებით საკუთარი ძალების გამოცდას – ცეცხლთან თამაში სახიფათოა, ირმას წარმატება კი უკვე – გარანტირებული. ან კი, სცადეთ… რატომაც არა.
სტატია დაწერილია 2008 წლის დეკემბერში
© „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“