გრემ სვიფტი, “დღის სინათლე”
The Light of Day
By Graham Swift
Hamish Hamilton, 256 გვ.

რომანის ეპიგრაფიდანვე მიხვდებით, რომ ამ წიგნის მკითხველს მტკიცე ნერვები სჭირდება: “სიყვარულსა და ომში ყველაფერი მიმზიდველია”. თავად მწერალი კი ნებისყოფის სიმტკიცეს ნამდვილად არ უჩივის. ეს რომანი, საინტერესო სიუჟეტის გარდა, მწერლის – გრემ სვიფტის ერთგვარ პორტრეტსაც წარმოგვიდგენს, რადგანაც აქ ავტორის სიმტკიცესთან ერთად მისი ხასიათის სხვა თვისებებიც ეკვეთება.
ახალი რომანი “დღის სინათლე” მოგვითხრობს გამომძიებელზე, სახელად ჯორჯ ვებზე, რომელიც უიმბლდონში დასახლდება, ნოემბრის ერთ ჩვეულებრივ დღეს მისტერ ვები ყვავილებს ყიდულობს და საფლავზე მიდის. ცოტა ხნის შემდეგ კი იმ ქალს მოინახულებს ციხეში, რომელსაც მკვლელობა ედება ბრალად. რაშია საქმე? – მკითხველს პირველივე წინადადების წაკითხვისთანავე ცნობისმოყვარეობა იპყრობს. გამომძიებელი ერთი უიღბლო კაცია, ქორწინებამ არ გაუმართლა და აი, გაიცნო ქალი – მასწავლებელი და მთარგმნელი, რომელმაც ის კერძო დეტექტივად დაიქირავა. ამიერიდან, ვები სარა ნეშის აგენტია და მის ქმარს უთვალთვალებს. ნეშს აგენტის დაქირავების მიზეზი აქვს: მის ქმარს, პროფესიით ექიმს თავისი პაციენტი – ახალგაზრდა ხორვატი ქალი შეუყვარდება. თუმცა მათი ურთიერთობა ხანმოკლე აღმოჩნდება, კრისტინა უკვე შინ აპირებს დაბრუნებას და რომ არა სარას გადამეტებული ეჭვიანობა, ტრაგედიაც არ დატრიალდებოდა. მაგრამ სარა მანამდე არ მოეშვება თავის გამოძიებას, სანამ არ დარწმუნდება, ნამდვილად ავა თუ არა კრისტინა თვითმფრინავში. გამოძიების ამ ჯაჭვს მკვლელობამდე მივყავართ. ახლა, ორი წლის შემდეგ, ჯორჯ ვები ყვავილებს აწყობს უდროოდ დაღუპული ექიმის საფლავზე და სარას სანახავად მიდის. ფაქტობრივად, ისიც დაღუპული ადამიანია, რომელიც საკუთარი გამოძიების მსხვერპლი ხდება.
ეს ეპიზოდი ჰგავს გრემ გრინის რომანს “სიყვარულის დასასრული” (The End of the Affair); ორივე რომანის მთავარ გმირ ქალებს ერთი და იგივე სახელი ჰქვიათ. სვიფტის ნაწარმოებშიც იგრძნობა გრინის მელანქოლია, ელეგიურობა, გრინის რომანის მსგავსად, აქაც რეტროსპექტული თხრობაა, რომელსაც აწმყოსკენ მოვყავართ.
სვიფტი იმდენად არ ამახვილებს ყურადღებას მომხდარ ტრაგედიაზე, რამდენადაც ადამიანის ფსიქოლოგიურ შრეებზე. ბევრ რამეს არც კი ეფინება ნათელი…
“დღის სინათლე” მკითხველისგან გონების დიდ დაძაბულობას მოითხოვს, ეს არის სიყვარულის სამკუთხედის ტრაგიკული ისტორია, ეს სამკუთხედი მხოლოდ მკვლელობის შემდეგ იხსნება, თანაც ამ მკვლელობიდან ორი წლის შემდეგ.
რომანის მთელი პათოსი ერთი ფრაზით შეიძლება გამოიხატოს: “ბევრს ნურაფერს ელოდები”. და რომანის გმირები მაინც ელოდებიან რაღაცას და ჰგონიათ, რომ ეს რაღაც ძალიან შორსაა, თუმცა Terra Incognita შესაძლოა ძალიან ახლოს, სადღაც აქ, კუთხეში იყოს.
სვიფტის 23 წლის წინ დაწერილ რომანში “ტკბილეულობის მაღაზიის მეპატრონე” (The Sweet Shop Owner) ვკითხულობთ: “ადამიანის ცხოვრება რუკასავით არის გადაშლილი”. ახალი რომანიც ადამიანის ფსიქოლოგიურ რუკას წარმოგვიდგენს. გმირების შინაგანი მდგომარეობის წვდომა სენტიმენტალურ განწყობას გვიქმნის და სოფისტური მსჯელობის გუნებაზეც გვაყენებს: სიყვარული სრულყოფილია, რადგანაც მიუწვდომელია, და რეალურია, რადგან არარეალურია.
რომანს აქვს საოცრად დახვეწილი სტრუქტურა, აქ გათვლილია ყოველი დეტალი, ყოველი წინადადება, ყოველი წუთი, ყოველი საათი.
“დღის სინათლეში” პერიოდულად მეორდება ასეთი სცენა, ერთი ადამიანი მიდის მეორე სნეული ადამიანის სანახავად. ვაჟები მამას ეწვევიან ფსიქიატრიულ საავადმყოფოში, ეს საავადმყოფო მათთვის უცხო ქვეყანასავითაა, ციხეში სტუმრობაც უცხო მხარეში ჩასვლას ემსგავსება. ადამიანები ილტვიან უცხო სამყაროსაკენ, რომანში მარტო კრისტინა არ არის ლტოლვილი, აქ ყველა გმირი ლტოლვილია, ზოგი ერთმანეთს გაურბის, ზოგიც საკუთარ თავს.
“ჩვენ ერთმანეთს ვხვდებით და ერთმანეთს ვშორდებით, ჩვენ მივდივართ, მაგრამ არავითარი კანონი და წესი არ გვაქვს იმისათვის, რომ ერთმანეთის სიცოცხლე დავიცვათ,” – ნათქვამია რომანში. ეს ნათქვამი ჭეშმარიტებაა სწორედ ამიტომ არის ტრაგედია.

იოზეფ როთი, “რა ვნახე – ამბები ბერლინიდან, 1920-1933”
What I Saw: Reports from Berlin, 1920-1933
By Joseph Roth,
Translated by Michael Hofmann
Norton, 2002

ამ წიგნის ანოტაცია ძალიან ლაკონურად, სულ რაღაც ორი სიტყვით შეიძლება გადმოვცეთ: ფაშიზმის დაბადება. მისი ავტორი იოზეფ როთი გერმანულენოვან ქვეყნებში ერთ-ერთი საუკეთესო ჟურნალისტი იყო.
როთი 1894 წელს დაიბადა ებრაულ ოჯახში გალიციაში, ჰაბსბურგის იმპერიის აღმოსავლეთ საზღვარზე. პირველი მსოფლიო ომის დროს ის ავსტრო-უნგრეთის არმიაში მსახურობდა და აღმოსავლეთ ფრონტზე იბრძოდა. შემდგომში თავის სტატიაში წერდა კიდეც: მე წავაგე ბრძოლა, როგორც გენერალმა ლუდენდორფმა, მაგრამ, ლუდენდორფისგან განსხვავებით, ჩემთვის ჩინ-მედლები არავის მოუციაო”. ჟურნალისტური საქმიანობა როთმა ვენაში დაიწყო, მემარცხენეთა გაზეთისთვის წერდა. 1920 წელს ის ბერლინში გადავიდა და ადგილობრივ გაზეთში – Berliner Boersen-Courier-ში მუშაობდა კორესპონდენტად. სამი წლის შემდეგ ფელეტონების წერა დაიწყო და ერთ-ერთ ყველაზე პრესტიჟულ გაზეთში Frankfurter Zeitung-ში (ახლა Frankfurter Algemeiner Zeitung) დაიდო ბინა. ამ ფელეტონებს თავის სახელს ასეთნაირად აწერდა: rth. ამასთან ერთად, იოზეფ როთი წერდა ჩანახატებს, ამზადებდა სასამართლოდან რეპორტაჟებს და რეცენზიებს კინოზე, თეატრსა და ლიტერატურაზე. სწორედ ამ წელს გამოვიდა მისი პირველი რომანი Das Spinnennetz (“ობობას ქსელი”), რომელშიც მწერლის მემარჯვენე განწყობა იყო ასახული.
1925 წელს, როცა გენერალი ჰინდენბურგი რესპუბლიკის პრეზიდენტი გახდა, მან გაღიზიანებულმა განაცხადა, რომ როთის რომანს არასოდეს წაიკითხავდა. როთმა ბერლინი მიატოვა და ისევ ფელეტონების წერას მიუბრუნდა, ამ პერიოდში მწერალს მთლიანად გაუქარწყლდა მემარცხენე ილუზიები. როცა 1933 წელს გერმანიის სათავეში ჰიტლერი მოვიდა, როთმა საერთოდ მიატოვა სამშობლო და პარიზში, ამსტერდამსა და ოსტენდში ცხოვრობდა. სასოწარკვეთილი იყო და ამ სასოწარკვეთილებაში მყოფი 1939 წლის მაისში გარდაიცვალა კიდეც.
აღნიშნულ კრებულში ჯოზეფ როთის ბერლინური მიმოხილვებია შეკრებილი. ეს სტატიები 1996 წელს შეკრიბა მაიკლ ბინერტმა და თარგმნა ჰოფმანმა. “რა ვნახე” მცირე ზომის სკეჩების კრებულია, ეს არ არის წმინდა დოკუმენტური წყარო, მაგრამ დოკუმენტურ მასალაზე ბევრად უფრო შთამბეჭდავია. როგორია როთის ბერლინი? – ქალაქი, რომელიც სირცხვილისა და ნოსტალგიის ჭაობში ჩაფლულა და თან მოდერნიზაციისაკენ მიისწრაფის. ეს არის ქალაქი, რომლის გზაც არსად არ მიდის, გარდა ბერლინისა.
როგორც კრიტიკოსები ამბობენ, თუ შეიძლება, რომ როთის ნაწერებს რამე ნაკლი გამოვუძებნოთ, ეს ხასიათის სწორხაზოვნებაა, როთის გმირები არ არსებობენ უნიფორმის გარეშე. სხვათა შორის, ეს სწორხაზოვნება – იგივე Einseitigkeit, როგორც გერმანულ ჟურნალისტიკასა და მწერლობაში მიღებულია, როთის დიდ ნიჭზე მეტყველებს. ქალაქის მცხოვრებთა პორტრეტები თვალის ერთი შევლებით არის დახატული.
იოზეფ როთის ახალი კრებული საინტერესო მასალაა ლიტერატურით, პოლიტიკით, მასმედიის მუშაობით, სამყაროში მიმდინარე კატაკლიზმებით, გერმანიის პოლიტიკური პროცესებითა და ფაშიზმის ფენომენით დაინტერესებული მკითხველისთვის.
1933 წლის 10 მარტს ფაშისტებმა ოპერნპოლატცში საჯაროდ დაწვეს წიგნები, მათ შორის “ობობას ქსელიც” იყო. “ჩვენ ვუმღეროდით გერმანიას, ნამდვილ გერმანიას, სწორედ ამიტომაც დაგვწვეს დღეს ჩვენ” – ასე გამოეხმაურა გულგატეხილი მწერალი ამ ფაქტს.

ნიკ ჰორნბი, “31 სიმღერა”
31 Songs
By Nick Hornby
Viking, 208 გვ.

წიგნმა, რომელიც თანამედროვე მუსიკაზე და შემსრულებლებზე იწერება, ორ გამოცდას მაინც უნდა გაუძლოს. პირველ რიგში, ავტორმა უნდა გაითვალისწინოს, რომ მკითხველს ეს სიმღერა შესაძლოა მოსმენილიც კი არ ჰქონდეს; ამასთან, წიგნმა მკითხველი თანამედროვე მუსიკალური პროცესებით მეტნაკლებად უნდა დააინტერესოს. დანარჩენი კი უკვე მწერლის ნიჭსა და უნარზეა დამოკიდებული. ლიტერატურულ ალღოსა და გემოვნებას კი ისეთ ცნობილ ბრიტანელ მწერალს, როგორიც ნიკ ჰორნბია, ნამდვილად ვერ დაუწუნებთ. ახალი კრებული, რომელშიც 31 თანამედროვე მუსიკალური კომპოზიციაა მიმოხილული, ზემოაღნიშნულ ფუნქციებს ნამდვილად ასრულებს. წიგნი უდავოდ დააინტერესებს მუსიკის, და არამარტო მუსიკის, მოყვარულებს. აქ შეხვდებით ძველი თაობის ვარსკვლავებს – ბრუს სპრინგტინს, ბობ დილანს, როდ სტიუარტს, სანტანას, “ლედ ზეპელინს”, “ბითლზს”, ვან მორისონსა და სხვებს, ახალი თაობის პოპულარულ შემსრულებლებს და ნაკლებად ცნობილ მუსიკოსებს.
ნიკ ჰორნბის ახალი წიგნი ესეების კრებულია: ეს არის წიგნი მუსიკაზე, – ამბობს ავტორი. თუმცა ამ ესეებს კრიტიკოსთა ერთი ნაწილი მუსიკალურ რეცენზიებად არ განიხილავს. თუმცა ეს, რა თქმა უნდა, წიგნის მხატვრული ღირსებებს არაფერს აკლებს. ესაა ავტორისეული ინტერპრეტაციაა იმ 31 სიმღერისა, რომლებმაც, შეიძლება ითქვას, შეცვალეს მწერლის ცხოვრება, ესაა წიგნი ისეთ ადამიანებზე, რომლებიც ნიკ ჰორნბის მსგავსად აზროვნებენ.
მუსიკის ავანტურა იმაში მდგომარეობს, რომ არასოდეს იცი, სად მიგიყვანს იგი. როდ სტიუარტმა ჰორნბი ბობი ბლანდთან მიიყვანა, ბობი ბლანდის მუსიკამ ბიბი კინგი ამოატივტივა და ასე დაიბადა ესეების კრებულიც, რომელიც მუსიკალურ თემებთან ერთად მრავალ სხვადასხვა ასპექტსაც შეიცავს.
თანამედროვე შემსრულებელთა შეფასებისას ნიკ ჰორნბი არასოდეს გაურბის სიტყვას “სრულყოფილი” (perfect), ერთ-ერთი ასეთი perfect-ის ნიმუშია ყველსასათვის ცნობილი მომხიბლავი ნელი ფურტადო და მისი სიმღერა I am Like a Bird, ასე ხშირად რომ ტრიალებს MTV-ის ჰიტ-აღლუმში.
თუმცა აქვე ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ ჰორნბის ესეები მუსიკალური კრიტიკის სფეროს არ მიეკუთვნება, ხშირად ისინი უბრალოდ ავტორის ემოციებსა და გრძნობებს გადმოგვცემს. ამასთან, სიმღერები – მათი ტექსტი, მუსიკა, შესრულების სტილი გამოყენებულია ამა თუ იმ სოციალური მოვლენისა ან ცალკეული ადამიანის ფსიქოლოგიის ამოსახსნელად.
კრიტიკოსები ერთხმად აღნიშნავენ, რომ ამ წიგნის რეცენზიის დაწერა ძალიან რთულია. მიზეზი მარტივია – როგორც უკვე ვთქვით, ეს ხომ არც წმინდა წყლის მუსიკალური კრიტიკაა, არც მსჯელობა სოციალურ თემებზე და და არც სხვა რამ. კრებული მრავალი ასპექტის ნაზავს წარმოადგენს, ბოლოსდაბოლოს წიგნში ხომ ის 31 სიმღერაა შესული, რომლებმაც შეძრა ნიკ ჰორნბი. კრებული ბევრს გვეუბნება თვით მწერლის პიროვნებაზე, იმაზე, თუ როგორ ზემოქმედებას ახდენს მუსიკა ადამიანის სულზე…
წიგნში ხუმრობანარევ თერაპიულ რჩევებსაც შეხვდებით, რომლებიც თანამედროვე მსმენელთან ერთად დიჯეებსაც გამოადგებოდათ, მაგალითად ასეთს: “მოუსმინეთ ამ კომპოზიციას და გახდებით ისეთივე ბედნიერი, ბრძენი და მაგარი, როგორიც მე ვარ.”
დაბოლოს, ისიც უნდა ითქვას, რომ კრებული ნიკ ჰორნბიმ მას შემდეგ დაწერა, რაც, თავისი ანგარიშით, 1500-ჯერ მოისმინა ბრუს სპრინგსტინის Thunder Road-ს, ხოლო ლეგენდარული “ბითლზი” უკვე იმდენჯერ ჰქონდა მოსმენილი, რომ ვერც კი დაითვალა.
ნიკ ჰორნბი თავის დროზე მკითხველმა პოპულარული საფეხბურთო წიგნით შეიყვარა: But It’s About Arsenal.

კლინტონ ჰეილინი, “გრძნობთ სიჩუმეს? ვან მორისონი: ახალი ბიოგრაფია”
Can You Feel the Silence? Van Morrison: A New Biography
By Clinton Heylin
Penguin Viking, 505 გვ.

ვან მორისონის ახალი ბიოგრაფიით იმედგაცრუებას კრიტიკოსები ვერ მალავენ. ეს არ არის ბიოგრაფიული ხასიათის თხზულებაა, არც დოკუმენტურ წყაროდ გამოდგება და არც მხატვრული ღირებულება აქვს, – გამანადგურებელი ეპითეტებით უმალ შეამკეს ახალი წიგნი ლიტერატურული რეცენზიების ავტორებმა და იქვე დააზუსტეს: ეს არის სიტყვების თამაში, გრძელი, გაწელილი ამბავი, თანაც იუმორს მოკლებული; არადა, იუმორი პრინციპში აუცილებელი ატრიბუტია შოუ-ბიზნესის სამყაროს ცხოვრების აღწერისასო.
თავისი მკითხველი ამ წიგნს მაინც გამოუჩნდა, თუმცა ძნელია იმის თქმა, რამ განაპირობა მკითხველის ინტერესი – ავტორის ლიტერატურულმა ალღომ თუ თავად მორისონის წინააღმდეგობრივმა ფიგურამ: ვან მორისონი ხომ სწორედ ის მუსიკოსია, რომელიც როკ-ენ-როლის უცენზო სამყაროშიც კი გამოირჩეოდა მძიმე ხასიათითა და უცნაური ქცევით და როკ-ენ-როლის უსაზღვრო სტანდარტებშიც კი არ ჯდებოდა. თანამედროვეთა გადმოცემით, მისი მოქმედების პროგნოზირება ფაქტობრივად შეუძლებელი იყო, ვან მორისონის პიროვნება იდუმალებით მოცულიც იყო და ერთგვარად შემაძრწუნებელიც.
მაინც სამწუხაროა, – თავისას არ იშლიან კრიტიკოსები, – ეს ყველაფერი ბევრად უფრო კარგად შეიძლებოდა დაწერილიყო. არსებობს მდიდარი მასალა, მომღერლის ბიოგრაფიული დეტალები, ურთიერთობები და შეხლა-შემოხლა სხვა მუსიკოსებთან, ბოჰემური ცხოვრება. თანაც არიან ავტორები, რომლებიც უფრო მეტ დროს გაატარებდნენ არქივებსა და წიგნებში თავჩარგულნი, და ნაკლებ დროს დაუთმობდნენ ფუჭ ლაპარაკს. 505 გვერდის დაწერა ნამდვილად არ არის საჭირო იმისათვის, რომ თქვა ის, რაც დიდი ხანია ნათქვამია და რომც არ იყოს ნათქვამი, ისედაც ყველამ კარგად იცის: დიახ, ვან მორისონი ძალინ რთული ტიპი იყო, მაგრამ ძალიან კარგი მუსიკოსი. თუ მწერალი ასეთ სქელტანიან წიგნში მხოლოდ ამის თქმას შეძლებს და სხვას ვერაფერს იტყვის, ესე იგი, ავტორს ლიტერატურაში ბევრი არაფერი გაეგება.
ამ წიგნის გმირი წინააღმდეგობრივი პიროვნება იყო, ასეთივე წინააღმდეგობებითაა სავსე რომანიც, რომელიც მის ცხოვრებაზე მოგვითხრობს. განსხვავება ისაა, რომ მძიმე ხასიათს ვან მორისონის შემოქმედებითი კარიერისთვის ხელი არ შეუშლია, წიგნში გაპარული უზუსტობები კი მწერლის არაკომპეტენტურობაზე მეტყველებს…
აქედან გამომდინარე, შესაძლოა, კრიტიკოსების შენიშვნები სხვა ავტორებსაც დაუჯდეთ ჭკუაში, და ვან მორისონის ცხოვრება კვლავაც მოექცეს ლიტერატურის ყურადღების ცენტრში, რადგან მწერალიც და მკითხველიც შემოქმედებაში ჭეშმარიტებას ეძიებს, ვან მორისონის თავზეხელაღებულ ცხოვრებაში კი იდო ერთი უდავო ჭეშმარიტება – მუსიკა.

იტალო კალვინო, “განდეგილი პარიზში”
Hermit in Paris
By Italo Calvino
Jonathan Cape, 276 გვ.

ცნობილ მწერალს – იტალო კალვინოს (1923-1985) ანტისემიტიზმში ბრალს ნამდვილად ვერ დასდებთ. თუმცა მკითხველთა და კრიტიკოსთა ერთი ნაწილი ასე არ ფიქრობს. ამის მიზეზი ისაა, რომ მწერლის ახლად გამოცემულ წიგნში, რომლის სახელწოდებაა “განდეგილი პარიზში”, დიდი ადგილი ეთმობა ებრაელების თემას. უნდა ითქვას, რომ კალვინო ძალზედ საინტერესოდ და ორიგინალურად წერს ებრაელების შესახებ და, რაც მთავარია, მისი მსჯელობა ყოველთვის თამამია და არც დაკვირვებებია ბანალური. ეს კალვინოს შემოქმედების დიდი ღირსებაა, რომელსაც საფუძვლად უდევს შიში – არ გაიმეოროს ის, რაც უკვე ნათქვამია, თავი არ შეაწყინოს მკითხველს.
“ნიუ იორკის ბეჭდვითი გამოცემების 75% ებრაელების ხელშია, თეატრალური სამყაროს 90% ებრაელები შეადგენენ, ნიუ იორკის წამყვან ინდუსტრიაში – ფეშენის ინდუსტრიაში ებრაელები ბატონობენ, ამერიკულ ბანკებსა და უნივერსიტეტებზეც ებრაელებს აქვთ მონოპოლია,” – წერს კალვინო. სწორედ ამდაგვარი ციტატების გამო მიიჩნევენ კალვინოს მსჯელობას ანტისემიტურად, თუმცა მწერალი უბრალოდ სემიტური რასის ფენომენით არის დაინტერესებული და სხვა არაფერი. და თუ მის დაინტერესებას მაინცდამაინც ანტისემიტიზმის სახელით მოვნათლავთ, კალვინოს ანტისემიტიზმი სწორედ იმავე მიზეზით არის საყურადღებო, რითიც ელიოტის ანტისემიტიზმი.
იტალო კალვინოს “განდეგილიòპარიზში” ქალაქურ ცხოვრებაზე გვიამბობს. ნაწარმოების კითხვისას მკითხველს აუცილებლად გაახსენდება ერთი ეპიზოდი მისი რომანიდან “უხილავი ქალაქები”: ყუბლაი ხანი მარკო პოლოს უბრძანებს, აღწეროს თავისი მოგზაურობა. და მარკო პოლოც იწყებს ერთიმეორის მიყოლებით ქალაქების ჩამოთვლას, ყოველი ახალი ქალაქის ნახვით მიღებული შთაბეჭდილება ძველზე უფრო მძაფრი და ფანტასტიკურია. მაგრამ უეცრად აღმოჩნდება, რომ მარკო პოლო, რომელიც სამშობლოს მოშორებული ენაწყლიანად გვიამბობს თავის ხანგრძლივ მოგზაურობაზე, უცხო ქვეყნის ქალაქებს კი არ აღწერს, არამედ თავის მშობლიურ ქალაქზე – ვენეციაზე გვიამბობს. “მშობლიური ქალაქის მიტოვება, – უხსნის მარკო მბრძანებელს, – ეს წარმოსახვაში მშობლიურ ქალაქთან დაბრუნებაა. რაც უფრო ბევრს ხედავ, მით უფრო შეიცნობ იმ მცირეს, რაც შენია, შენი საკუთრებაა.”
პრინციპში მწერალი მარკო პოლოს ათქმევინებს იმას, რასაც თავად ფიქრობს. მშობლიურობის შეგრძნება იტალო კალვინოს ყოველთვის თან სდევდა და ეს განცდა, გნებავთ ინტუიტიური წვდომა თუ წარმოსახვა კარგად აისახა რომანში “განდეგილი პარიზში”, რომელიც მისი ავტობიოგრაფიული ჩანაწერების პატარა კოლექციას წარმოადგენს. აქ თავმოყრილია 19 სკეჩი და ესე. ამ ჩანაწერებიდან ვიგებთ, როგორ გაიარა კალვინოს ბავშვობამ ჩრდილო იტალიაში, რა გავლენა მოახდინა მასზე ფაშიზმის წლებმა, როგორ უარყო კომუნისტური იდეალები და სხვა. “მეც სტალინისტი ვიყავი? – სვამს ერთგან შეკითხვას, რომელიც რელიგიური კონფესიის მსგავსად ჟღერს და იქვე უპასუხებს: ცოტათი ახლაც ვარ სტალინისტი”.
წიგნის ძირითადი თემა მაინც “გლობალური კულტურისკენ ლტოლვაა”. კალვინოს ყურადღების ცენტრში მსოფლიოს ორი მნიშვნელოვანი ქალაქი ექცევა: პარიზი და ნიუ იორკი. კალვინო ფაქტობრივად ორივე ქალაქის მოქალაქედ მიიჩნევს თავს.
წიგნის შესავალში, რომელიც კალვინოს ქვრივს ეკუთვნის, წერია: “როგორც ავტობიოგრაფიული დოკუმენტი, ჩემთვის ეს წიგნი ძალიან არსებითია. ეს არის მისი ავტოპორტრეტი, ყველაზე უფრო სტიქიური ხასიათისა და უშუალო ბიოგრაფია.”
ასეთი ბიოგრაფიული ხასიათის ნაშრომის არსებობა იტალიური ლიტერატურისთვის განასაკუთრებით მნიშვნელოვანია. იტალო კალვინო ხომ თავისი ხალხისთვის მხოლოდ მწერალი არ იყო. 1985 წლის 19 სექტემბერს, როდესაც ის გარდაიცვალა, იტალიელები მიხვდნენ, რომ მათ საუკეთესო მეგობარი დაკარგეს. უმბერტო ეკოს ნეკროლოგმა, რომელიც გაზეთ Corriere della Sera-ში გამოქვეყნდა, თითქმის დაჩრდილა თავზარდამცემი ინფორმაცია მექსიკაში მომხდარი დიდი მიწისძვრის შესახებ. ამავე გაზეთში ჯონ აპდაიკი წერდა: “მსოფლიო ლიტერატურას აღარა აქვს ყველაზე თავისუფალი სამოქალაქო ხმაო.” მისი ქვრივის ცნობით, კალვინო, რომელიც 62 წლის ასაკში გარდაიცვალა, კიდევ 14 წიგნის დაწერას აპირებდა.

ნორმან მეილერი, “საშინელი ხელოვნება”
The Spooky Art
Some Thoughts on Writing
By Norman Mailer
New York: Random House, 330 გვ.

გენიოსი ნორმან მეილერი – ასე მოიხსენიებენ კრიტიკოსები ამ ახალი წიგნის ავტორს, რომლის სახელწოდებაა “საშინელი ხელოვნება” (The Spooky Art). მწერალი წერს იმაზე, თუ რას წერენ სხვები, იმაზე, თუ როგორ წერენ და იმაზეც, თუ საერთოდ როგორ და რატომ უნდა ვწეროთ. “საშინელი ხელოვნება” საკმაოდ თავშესაქცევი წასაკითხია, სერიოზულ დაკვირვებებთან ერთად ასეთ სახალისო რჩევებსაც ამოიკითხავთ. თუნდაც ერთი მაგალითი ავიღოთ. ავტორი დიდ მნიშვნელობას ანიჭებს საგაზეთო მიმოხილვებსა და რეცენზიებს და თვლის, რომ მათი გაცნობა ყველა ადამიანისათვის აუცილებელია. არგუმენტი კი ასეთია: “მიმოხილვებს სისტემატურად ვკითხულობ, მათი იგნორირება აზრადაც არ გამივლია. არ წაიკითხო მიმოხილვა, ეს იგივეა, არ შეხედო შიშველ ქალს, რომელიც ღია ფანჯარაში დგას. დამეთანხმებით, სულ ერთია, ლამაზია ის თუ არა, ამ ქალისკენ მაინც გააპარებთ თვალს.”
ნორმან მეილერი საკუთარ გამოცდილებასა და დაკვირვებებს უშურველად გვიზიარებს. იმასაც ეუბნება მკითხველს, თუ როგორ გამოიმუშავა სამუშაო ჩვევები. ამას, როგორც ავტორი ამტკიცებს, დიდი ფილოსოფია არ სჭირდება: “უთხარით თქვენ თავს, რომ ხვალ, ამა და ამ საათზე, საწერ მაგიდას მიუჯდებით და დაწერთ, მერე კი უბრალოდ თქვენი ნათქვამი შეასრულეთ. ეს კანონი წლების განმავლობაში აღმოვაჩინე.”
კრებულში მკითხველი შეხვდება ლიტერატურულ წერილებს ჰემინგუეიზე, ჰენრი მილერზე, ჰენრი ჯეიმსზე, ტოლსტოიზე, დოსტოევსკისა თუ ფოლკნერზე. განსაკუთრებით საინტერესო და ორიგინალურია ესე ჰეკლბერი ფინზე – პერსონაჟზე, რომელსაც ლამის აღმერთებს წიგნის ავტორი. ისე, მარტო ამ ესეს გულისთვის ღირს აღნიშნული კრებულის წაკითხვა.
უნდა ითქვას ისიც, რომ ნორმან მეილერის ნაწერები ობიექტურობით გამოირჩევა, ეს ობიექტურობა მხოლოდ საკუთარი თავის შეფასებისას ირღვევა, ოღონდ მწერალი ამ შემთხვევაში სუბიექტურობისაკენ კი არ იხრება, არამედ პირიქით, ის ზედმეტად პრეტენზიულად უყურებს და აფასებს საკუთარ შემოქმედებას.
დიდი ადგილი ეთმობა წიგნში კინოს თემას. კინემატოგრაფზე საუბრისას წარმოდგენილია ავტორისეული დაკვირვებები და კინოს ფენომენის ამოხსნის მცდელობა: “ფილმის ერთ-ერთი საიდუმლო კინოვარსკვლავის ამოუხსნელ ფენომენში უნდა ვეძიოთ,” – ამბობს ავტორი. როგორც კრიტიკოსები აღნიშნავენ, კინოსექციაში ბევრი მოსაზრება მცდარია, ბევრს შეცდომაში შევყავართ, ბევრია განყენებული მსჯელობაც. მაგალითად განყენებული მსჯელობის დიდი ნაკადი გადაფარავს მკითხველს ესეს – “უკანასკნელი ტანგო პარიზში” კითხვისას. ეს სტატია სასიამოვნო საკითხავი კია, მაგრამ ძალიან აბსტრაქტულია. სხვათა შორის, კრებულში მისი სცენარების მიხედვით გადაღებული ფილმების ხოტბასაც შეხვდებით – ზოგი ჩანაწერი სარეკლამო სტატიასაც ემსგავსება.
შეცდომებისგან დაზღვეული არავინაა, ამიტომ ერთი-ორი ლაფსუსის გამო ნორმან მეილერის წიგნის კრიტიკა ნამდვილად არ იქნება მისაღები. მეილერი, ლიტერატურათმცოდნეების შეფასებით, ამერიკული საგანძურის ნაწილია და ამ ახალ კრებულში ის ამჯერადაც შეუდარებელია.

მოამზადა თამარ სუხიშვილმა

© “წიგნები – 24 საათი”

ჩემ­თ­ვის მა­შინ­დე­ლი სი­ნე­მა­თე­კის გარ­შე­მო გან­ვი­თა­რე­ბუ­ლი მოვ­ლე­ნე­ბი (1) მა­ი­სის მღელ­ვა­რე­ბა­თა თა­ვი­სე­ბურ პრო­ლოგს წარ­მო­ად­გენ­და… თუ­კი საგ­ნებს ცო­ტა­თი ცი­ნი­კუ­რად შევ­ხე­დავთ, კი­დევ ერთხელ დავ­რ­წ­მუნ­დე­ბით, რომ თუ­კი არ­ა­ფე­რი გა­მოგ­ვ­დის კა­ბი­ნე­ტებ­სა და თათ­ბი­რებ­ზე, ქუ­ჩებ­ში უნ­და გა­მო­ვი­დეთ.
და­ვუბ­რუნ­დეთ 1968 წლის მა­ი­სის კანს…
მოვ­ლე­ნებს რა­დი­ო­თი ვა­დევ­ნებ­დი თვალ­ყურს; ეს ხდე­ბო­და 17 მა­ი­სამ­დე, ამ დღეს კან­ში უნ­და წავ­სუ­ლი­ყა­ვი და სი­ნე­მა­თე­კას­თან და­კავ­ში­რე­ბულ პრეს­კონ­ფე­რენ­ცი­ა­ში უნ­და მი­მე­ღო მო­ნა­წი­ლე­ო­ბა. ორ­ლი­დან თვით­მ­ფ­რი­ნა­ვე­ბი უკ­ვე აღ­არ დაფ­რი­ნავ­დ­ნენ, ასე რომ, მან­ქა­ნა ვი­ქი­რა­ვე და მთე­ლი საფ­რან­გე­თი ისე გა­დავ­ჭე­რი, ყუ­რი არ მო­მი­ცი­ლე­ბია რა­დი­ოს­თ­ვის. მახ­სოვს, ყო­ველ ნა­ხე­ვარ სა­ათ­ში ახ­ა­ლი ამ­ბე­ბი ახ­ალ-ახ­ალ გა­ფიც­ვებ­სა და ფაბ­რი­კე­ბის პა­რა­ლი­ზე­ბა­ზე გვა­უწყებ­და. სი­მარ­თ­ლე ითქ­ვას, სწო­რედ იმ დღეს და­იწყო წარ­მო­ე­ბის მა­სობ­რი­ვი შე­ჩე­რე­ბა, რო­მე­ლიც კვი­რას, 19-ში ქვეყ­ნის სრუ­ლი პა­რა­ლი­ჩით დამ­თავ­რ­და. რო­ცა სას­ტუმ­რო­ში მი­ვე­დი, გად­მომ­ცეს, რომ ჟაკ რი­ვე­ტი მე­ძებ­და. რამ­დენ­ჯერ­მე და­უ­რე­კავს კი­დეც. იგი კი­ნე­მა­ტოგ­რა­ფის­ტე­ბის ყრი­ლო­ბა­ზე იყო, ვო­ჟი­რარ­ში, სა­დაც არ წა­ვე­დი. ბო­ლოს და ბო­ლოს, თა­ვად და­ვუ­კავ­შირ­დი – ზუს­ტად არ მახ­სოვს, მას­თან დავ­რე­კე თუ რო­მე­ლი­მე მის მე­გო­ბარ­თან – და მეს­მის: “იცი რა, ჩვენ გა­დავ­წყ­ვი­ტეთ გა­ვა­ჩე­როთ კა­ნის ფეს­ტი­ვა­ლი”. უეც­რად ძალ­ზე ბუ­ნებ­რი­ვად მო­მეჩ­ვე­ნა ეს გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბა, თით­ქოს თა­ვის­თა­ვად ცხა­დი იყო, რომ ას­ეც უნ­და მომ­ხ­და­რი­ყო; გა­და­ვუ­რე­კე კი­დევ რამ­დე­ნი­მე მე­გო­ბარს და გა­ვაფ­რ­თხი­ლე ამ­ის შე­სა­ხებ. სა­ჭი­რო იყო მხო­ლოდ ფაქ­ტის წი­ნა­შე დაგ­ვე­ყე­ნე­ბი­ნა ხალ­ხი. შევ­ხ­ვ­დი ლუი მალს – იგი ჟი­უ­რის წევ­რი იყო – და მან თა­ვის მხრივ, სხვე­ბის აგ­ი­ტი­რე­ბა და­იწყო (მო­ნი­კა ვი­ტის, ტე­რენს იან­გის (2), რო­მან პო­ლან­ს­კის), მო­უ­წო­დებ­და, უარი ეთქ­ვათ ჟი­უ­რის წევ­რო­ბა­ზე. შემ­დეგ რე­ჟი­სო­რებ­საც და­ვუ­კავ­შირ­დით, ვცდი­ლობ­დით გაგ­ვე­გო, ვინ იყო მზად იმ­ის­თ­ვის, რომ თა­ვი­სი ფილ­მი მო­ეხ­ს­ნა კონ­კურ­სი­დან.
მე­ო­რე დღეს, თერ­თ­მე­ტი სა­ა­თის­თ­ვის, გო­და­რი მო­ვი­და; მზა­დე­ბის დრო აღ­არ იყო. ყვე­ლა­ფე­რი ჟურ­ნა­ლის­ტე­ბი­თა და კი­ნოს მოყ­ვა­რუ­ლე­ბით გა­და­ჭე­დილ ჟან კოკ­ტოს დარ­ბაზ­ში ხდე­ბო­და. მე გა­მო­ვე­დი და ტექ­ს­ტი წა­ვი­კითხე, სულ რამ­დე­ნი­მე სტრი­ქო­ნი, რო­მელ­შიც ნათ­ქ­ვა­მი იყო, რომ ყრი­ლო­ბის დე­ლე­გა­ტე­ბი ფეს­ტი­ვა­ლის შე­ჩე­რე­ბას მო­ითხო­ვენ და მო­ნა­წი­ლე­ებს მო­უ­წო­დე­ბენ, შე­მო­უ­ერ­თ­დ­ნენ ამ სა­ერ­თო აქ­ცი­ას. ძი­რი­თა­დი აზ­რი იმ­ა­ში მდგო­მა­რე­ობ­და, რომ მხა­რი დაგ­ვე­ჭი­რა ქვე­ყა­ნა­ში მიმ­დი­ნა­რე მოვ­ლე­ნე­ბის­თ­ვის. სა­ფეს­ტი­ვა­ლო კა­ნი, სა­ერ­თოდ ძალ­ზე ჩა­კე­ტი­ლი ად­გი­ლია, ყვე­ლა მხო­ლოდ კი­ნო­ზე ლა­პა­რა­კობს. არ­ა­ვინ უს­მენს ახ­ალ ამ­ბებს რა­დი­ო­თი, გა­ზე­თებ­საც იშ­ვი­ა­თად ნა­ხავ, მხო­ლოდ “კი­ნე­მა­ტოგ­რა­ფი­ულ მაც­ნეს” კითხუ­ლო­ბენ. ხალ­ხი საქ­მი­თაა და­კა­ვე­ბუ­ლი და მორ­ჩა. რა­ღაც გა­ფიც­ვე­ბი ამ ხალხს ნაკ­ლე­ბად აინ­ტე­რე­სებ­და და წარ­მოდ­გე­ნაც არ ჰქონ­და, თუ რი­თი ცხოვ­რობ­და ამ დროს ქვე­ყა­ნა; აიღ­ეთ, მა­გა­ლი­თად, 1958 წლის 13 მა­ი­სი (3); ფეს­ტი­ვა­ლი გრძელ­დე­ბო­და, თით­ქოს არ­ა­ფე­რი მომ­ხ­და­რი­ყოს. უნ­და ითქ­ვას, ჩვენ­მა გან­ცხა­დე­ბამ ყვე­ლა გა­ნაც­ვიფ­რა, ამგ­ვა­რი რამ არ­ა­ვის მო­უ­ვი­დო­და თავ­ში. მაგ­რამ რაც მთა­ვა­რია, პრო­ტეს­ტი არ­ა­ვის გა­მო­უთ­ქ­ვამს. ვცდი­ლობ­დი ამ­ეხ­ს­ნა ხალ­ხის­თ­ვის, რომ ფეს­ტი­ვა­ლი მა­ინც და­ი­ხუ­რე­ბო­და, იმ­ი­ტომ, რომ რე­ჟი­სო­რე­ბის უმ­რავ­ლე­სო­ბას უკ­ვე მო­ეხ­ს­ნა თა­ვი­სი ფილ­მე­ბი ჩვე­ნე­ბი­დან (ასე მო­იქ­ც­ნენ რე­ნე, ლე­ლუ­ში და კურ­ნო (4)), ჟი­უ­რის წევ­რე­ბი კი ერ­თი­მე­ო­რის მი­ყო­ლე­ბით ტო­ვებ­დ­ნენ ფეს­ტი­ვალს, უარს ამ­ბობ­დ­ნენ თა­ვი­ანთ მო­ვა­ლე­ო­ბა­ზე. გო­დარ­მა, – რო­მე­ლიც პირ­და­პირ პა­რი­ზი­დან ჩა­მო­ვი­და და ჩემ­გან გან­ს­ხ­ვა­ვე­ბით, უშ­უ­ა­ლოდ მო­ნა­წი­ლე­ობ­და იქ­ა­ურ მოვ­ლე­ნებ­ში – უეც­რად შე­მოგ­ვ­თა­ვა­ზა: “წა­ვი­დეთ დიდ დარ­ბაზ­ში და დის­კუ­სია გავ­მარ­თოთ”. აქ და­იწყო მთე­ლი ეს სორ­ბო­ნუ­ლი ალ­ი­ა­ქო­თი. უკ­ვე შუ­ად­ღე იქ­ნე­ბო­და, ჩვენ დიდ დარ­ბაზ­ში მი­ვე­დით. იქ უკ­ვე იყვ­ნენ კლოდ ბე­რი (5), კლოდ რი­ში (6), ლე­ლუ­ში და რო­გორც ყო­ველ­თ­ვის, ბლო­მად ჟურ­ნა­ლის­ტი ირ­ე­ო­და. ყვე­ლა ერთ­დ­რო­უ­ლად ლა­პა­რა­კობ­და, ერთ­მა­ნეთს აწყ­ვე­ტი­ნებ­დ­ნენ, გა­მოჩ­ნ­დ­ნენ უც­ხო­ე­ლე­ბიც – რი­ჩარდ ლეს­ტერ­მა (7) გა­ნაცხა­და, რომ მოხ­ს­ნა ფილ­მი პროგ­რა­მი­დან, შემ­დეგ სა­უ­რაც მო­ვი­და. ფავრ-ლებ­რე შე­ე­ცა­და მო­ლა­პა­რა­კე­ბე­ბით გა­დაგ­ვეწყ­ვი­ტა პრობ­ლე­მა და ჩვე­ნი გა­მოყ­რაც და­ა­პი­რეს დარ­ბა­ზი­დან. ყვე­ლა­ფე­რი ეს დრო­ში გა­ი­წე­ლა, სი­ტუ­ა­ცია ამ­ჟავ­და და აუტ­ა­ნე­ლი გახ­და. შემ­დეგ კი, ხომ იც­ით, ცე­ლი რომ ქვას მოხ­ვ­დე­ბა… სად­მე რომ მო­ნა­წი­ლე­ობ და უც­ბად გა­ძე­ვე­ბენ იქ­ი­დან, რა­ღაც მა­ინც გა­ი­ძუ­ლებს დარ­ჩე. სრუ­ლი აბ­სურ­დი იყო, მაგ­რამ უკ­ვე ვე­ღა­რა­ფერს იზ­ამ­დი, ვერ უშ­ვე­ლი­დი სი­ტუ­ა­ცი­ას. მიკ­რო­ფო­ნი­დან ახ­ალ-ახ­ა­ლი, უთ­ავ­ბო­ლო კინ­კ­ლა­ო­ბე­ბის უზ­არ­მა­ზა­რი ნა­კა­დე­ბი იღვ­რე­ბო­და. სა­მის ნა­ხევ­რის­თ­ვის დარ­ბაზ­ში ნემ­სი ვერ ჩა­ვარ­დე­ბო­და. მე და კი­დევ რამ­დე­ნი­მე ად­ა­მი­ა­ნი სცე­ნა­ზე ვი­ყა­ვით; პარ­ტე­რის რი­გე­ბი ყვა­ვი­ლე­ბით იყო აჭ­რე­ლე­ბუ­ლი… უნ­და ითქ­ვას, რომ აუდ­ი­ტო­რი­ას ძი­რი­თა­დად ად­გი­ლობ­რი­ვე­ბი წარ­მო­ად­გენ­დ­ნენ; ცო­ტა ვინ­მეს თუ ახ­სოვს, მაგ­რამ ად­რე ფეს­ტი­ვალ­ზე სწო­რედ რი­გი­თი მა­ყუ­რე­ბე­ლი და­დი­ო­და, თა­ვად კა­ნის მო­სახ­ლე­ო­ბა – “პრო­ფებს”, რო­გორც წე­სი, უკ­ვე ნა­ნა­ხი ჰქონ­დათ ფილ­მე­ბი. აქ კი კი­ნო­ში ნაკ­ლე­ბად გა­მოც­დი­ლი პუბ­ლი­კა იყო, მაგ­რამ მათ კარ­გად ჰქონ­დათ გაც­ნო­ბი­ე­რე­ბუ­ლი თა­ვი­ან­თი უფ­ლე­ბე­ბი და ფეს­ტი­ვა­ლის პრეს­ტიჟ­საც უფრ­თხილ­დე­ბოდ­ნენ. ბუ­ნებ­რი­ვია, მათ მთე­ლი ეს ბა­ლა­გა­ნი და­უშ­ვებ­ლად მი­აჩ­ნ­დათ და ამ­ი­ტო­მაც ჩვე­ნი ლან­ძღ­ვა-გი­ნე­ბა და­იწყეს, ორ­ი­ო­დე ად­გი­ლობ­რი­ვი “სა­მარ­თალ­დამ­ცა­ვი” სცე­ნა­ზე ამ­ო­ვარ­და და სრუ­ლი ამ სიტყ­ვის მნიშ­ვ­ნე­ლო­ბით შე­მოგ­ვღ­რი­ა­ლა მე და ლე­ლუშს: “რას გავს ეს, ჩვენ ხომ უც­ხო­ე­ლი სტუმ­რე­ბი გვყავს… თქვენ კი­დევ ფეს­ტი­ვა­ლის გა­რე­შე არ­ა­რა­ო­ბა ხარ­თო” და ა.შ. ხალ­ხი აქ­ეთ-იქ­ით აწყ­დე­ბო­და; სამ სა­ათ­ზე ად­მი­ნის­ტ­რა­ცია გა­მოჩ­ნ­და. ფავრ-ლებ­რე აშ­კა­რად ძა­ლი­ან ნერ­ვი­უ­ლობ­და და სე­ან­სის დაწყე­ბა უბრ­ძა­ნა ხელ­ქ­ვე­ი­თებს. ეკ­რან­ზე სა­უ­რას ფილ­მის (9) ტიტ­რე­ბი გა­მოჩ­ნ­და და ამ დროს და­იწყო სა­ში­ნე­ლი, ვე­ლუ­რი ღრი­ან­ცე­ლი. უკ­უნ სიბ­ნე­ლეს პრო­ჟექ­ტო­რის ერ­თა­დერ­თი სხი­ვი ჭრი­და და ეკ­რა­ნი­დან კარ­გად ჩან­და, რომ სცე­ნა­ზე ნამ­დ­ვი­ლი ალ­ი­ა­ქო­თი ამტყ­და­რი­ყო. ჩე­მი აზ­რით, მთე­ლი დღის მან­ძილ­ზე ეს ერ­თა­დერ­თი წარ­მა­ტე­ბუ­ლი მო­მენ­ტი იყო მთელ ამ უაზ­რო აბ­და­უბ­და­ში.
ვი­ღა­ცამ იყ­ვი­რა: “ფარ­და და­ით­რი­ეთ!” და ჩვენ, თხუთ­მე­ტი-ოცი კა­ცი ვცდი­ლობ­დით ხე­ლი შეგ­ვე­შა­ლა, რა­თა ფარ­და არ­ა­ვის აეწია. ჩვენ­თან იყვ­ნენ სა­უ­რა და ჯე­რალ­დი­ნა ჩაპ­ლი­ნი, მათ ფილმს აჩ­ვე­ნებ­დ­ნენ – უკ­ვე კად­რე­ბი წა­ვი­და და მა­ყუ­რე­ბე­ლი პირ­და­პირ ჩვე­ნი სხე­უ­ლე­ბი­დან “უყ­უ­რებ­და” ფილმს – ის­ი­ნი იბრ­ძოდ­ნენ, რა­თა ჩვე­ნე­ბა შე­ე­ჩე­რე­ბი­ნათ! მა­გა­რი რა­მე იყო; სწო­რედ იმ წამს, ზუს­ტად იმ მო­მენ­ტ­ში ვიგ­რ­ძე­ნი ყვე­ლა­ფე­რი… ვი­ღა­ცამ, რო­გორც ჩანს, ხმა გა­მორ­თო, არ­ა­ფე­რი ის­მო­და, მხო­ლოდ კად­რე­ბი ჩან­და. ბო­ლოს და ბო­ლოს, შუ­ქი აან­თეს, პრო­ექ­ტო­რი გა­ა­ჩე­რეს და და­იწყო წე­წა-გლე­ჯა, უფ­რო სწო­რად, ცე­მა-ტყე­პა. ნი­ცე­ლი და კა­ნე­ლი მა­ყუ­რებ­ლე­ბი სცე­ნა­ზე ამ­ო­ვარ­დ­ნენ, ვი­ღა­ცამ სა­ხე­ში გა­მარ­ტყა და რო­ცა აზრ­ზე მო­ვე­დი, და­ვი­ნა­ხე, რო­გორ და­ით­რია ერთ­მა ჩემ­მა მე­გო­ბარ­მა ეს ტი­პი და პირ­და­პირ თა­ი­გუ­ლე­ბის ზღვა­ში გა­და­უშ­ვა. მა­გა­რი სა­სა­ცი­ლო რა­მე იყო… აურ­ზა­უ­რი მთე­ლი დღე გრძელ­დე­ბო­და, ყვე­ლა­ზე მურ­და­ლი სიტყ­ვე­ბი და ბრალ­დე­ბე­ბი გა­ვი­გო­ნეთ ჩვე­ნი მი­სა­მარ­თით; ვი­ღა­ცა ამტ­კი­ცებ­და, რომ ფეს­ტი­ვა­ლი აუც­ი­ლებ­ლად უნ­და გაგ­რ­ძე­ლე­ბუ­ლი­ყო და სა­ფეს­ტი­ვა­ლო სა­სახ­ლი­დან სას­ტუმ­რო­ში დაბ­რუ­ნე­ბულ­მა, უეც­რად გა­ვაც­ნო­ბი­ე­რე, რო­გორ ვერ გვი­ტან­დ­ნენ მა­ყუ­რებ­ლე­ბი… სულ მუშ­ტებს გვიქ­ნევ­დ­ნენ…
რო­გორც ჩანს, არ­ა­ვის სურ­და გა­ე­გო, რომ ქვე­ყა­ნა სულს ღა­ფავ­და და ფეს­ტი­ვა­ლის ჩა­ვარ­დ­ნა ერ­თა­დერ­თი შე­საძ­ლე­ბე­ლი და უბ­რა­ლოდ, ლო­გი­კუ­რი შე­დე­გი იქ­ნე­ბო­და ამგ­ვარ ვი­თა­რე­ბა­ში. იმ­ა­ვე დღეს პა­რიზს გა­ვემ­გ­ზავ­რე… დამ­ღა­ლა ყვე­ლა­ფერ­მა ამ­ან. კლოდ ბე­რიმ და­მი­რე­კა და ჩვე­ნი მა­შინ­დე­ლი სა­უბ­რი­დან ორი სა­ინ­ტე­რე­სო რა­მე მახ­სოვს: მან თქვა: “წარ­მო­გიდ­გე­ნი­ათ, რა სა­ში­ნელ ქა­ლაქ­ში ვცხოვ­რობთ!” – რო­გორც ჩანს, ბიზ­ნეს­მე­ნებ­ზე, საქ­მე­ებ­ზე და ა.შ. უნ­დო­და ლა­პა­რა­კი, შემ­დეგ კი დას­ძი­ნა: “ჩვენ, ალ­ბათ ვერ გვი­ტა­ნენ”. თა­ვი­დან გა­მე­ცი­ნა და ვუ­პა­სუ­ხე: “ჰო, რა თქმა უნ­და”-მეთ­ქი, მან კი შე­მაწყ­ვე­ტი­ნა: “არა, ჩვენ სა-ერ-თა-შო-რი-სო მას­შ­ტა­ბით ვერ გვი­ტა­ნენ!”
თუ­კი დავ­ფიქ­რ­დე­ბით, სა­ბო­ლო­ოდ დავ­რ­წ­მუნ­დე­ბით, რომ მა­შინ სხვა­ნა­ი­რად ვერ მო­ვიქ­ცე­ო­დით. შე­საძ­ლოა ყვე­ლა­ფე­რი იდ­ე­ა­ლუ­რად ვერ გა­კეთ­და, მაგ­რამ მა­ინც ხომ გა­კეთ­და. ჩემ­თ­ვის ეს ფან­ტას­ტი­უ­რი შეგ­რ­ძ­ნე­ბა იყო – არა იმ­დე­ნად თა­ვად ფეს­ტი­ვა­ლი, რამ­დე­ნა­დაც ყვე­ლა­ფე­რი, რაც მა­შინ ხდე­ბო­და, პა­რიზ­სა და მთელ საფ­რან­გეთ­ში. უბ­რა­ლოდ, არ­ის მო­მენ­ტე­ბი, რო­ცა უნ­და გა­დაწყ­ვი­ტო, ვის მხა­რეს ხარ. იმ­ა­ვე 1968 წელს, ინ­ტერ­ვი­უ­ებს ვიძ­ლე­ო­დი, რომ­ლებ­შიც ვრცლად გან­ვ­მარ­ტავ­დი, რომ არც ერთ ბა­ნაკს არ ვე­კუთ­ვ­ნო­დი, არ­ა­ვი­სი მჯე­რო­და და სა­ერ­თო­დაც, ცი­ნი­კუ­რი და ას­ო­ცი­ა­ლუ­რი ტი­პი ვი­ყა­ვი… ნელ-ნე­ლა ჩა­მით­რია ამ ამ­ბავ­მა; კა­ნი­დან დაბ­რუ­ნე­ბულ­მა, 1 ივ­ნი­სის დე­მონ­ს­ტ­რა­ცი­ა­შიც კი მი­ვი­ღე მო­ნა­წი­ლე­ო­ბა (ად­რე არ­ა­ფე­რი ამ­დაგ­ვა­რი არ ყო­ფი­ლა ჩემს ცხოვ­რე­ბა­ში). მე­ო­რე მხრივ, სორ­ბო­ნა­ში არ წავ­სულ­ვარ, არ მინ­დო­და ვი­ღაც უქ­ნა­რას დავ­მ­ს­გავ­სე­ბო­დი, მაგ­რამ რა­ღაც ინ­ტი­მურ, ღრმად პი­როვ­ნულ დო­ნე­ზე უც­ბად გა­ვაც­ნო­ბი­ე­რე – სტუ­დენ­ტე­ბის წყა­ლო­ბით – რომ ჩე­მი ცი­ნიზ­მი კა­პი­კად არ ღირ­და; ად­ა­მი­ა­ნუ­რი სიბ­რიყ­ვის, მო­უთ­მენ­ლო­ბი­სა და შეზ­ღუ­დუ­ლო­ბის (მნიშ­ვ­ნე­ლო­ბა არა აქვს, პო­ლი­ტი­კუ­რია იგი თუ არა) პა­სუ­ხად, რო­გორც წე­სი, მხრებს ვი­ჩე­ჩავ­დი: “ღირს კი თა­ვის გა­წირ­ვა”. ასე რომ, ამ ამ­ბოხ­მა თით­ქოს მაჩ­ვე­ნა, რომ უბ­რა­ლოდ, მო­რა­ლუ­რი უფ­ლე­ბა არა მაქვს, სხვაგ­ვა­რად მო­ვიქ­ცე: თა­ვის გა­წირ­ვას ყო­ველ­თ­ვის აქვს აზ­რი…
ახ­ალ­გაზ­რ­დე­ბის მი­მართ, რომ­ლებ­საც შე­უძ­ლი­ათ გა­და­კე­ტონ ელ­ი­სეს მინ­დ­ვ­რე­ბი სკან­დი­რე­ბით: “ისე გვექ­ცე­ვი­ან, რო­გორც ებ­რა­ე­ლებს გერ­მა­ნი­ა­ში” (10), მხო­ლოდ უს­აზ­ღ­ვ­რო აღფ­რ­თო­ვა­ნე­ბის გრძნო­ბა თუ გა­გიჩ­ნ­დე­ბა. ვე­რას­დ­როს წარ­მო­მედ­გი­ნა, რომ ქუ­ჩა­ში ერთ­დ­რო­უ­ლად ერთ­მა­ნეთს შე­ერ­წყ­მო­და გო­ნე­ბა, იუმ­ო­რი, ძა­ლა და სა­მარ­თ­ლი­ა­ნო­ბა. სწო­რედ ამ­ან შემ­ძ­რა და აშ­კა­რა იყო, თუ რა არ­ჩე­ვანს გა­ვა­კე­თებ­დი მათ ლო­ზუნ­გ­სა და სამ­სა­ხურ­ში მოჩ­ქა­რე ავ­ტო­მო­ბი­ლის­ტე­ბის ის­ტე­რი­ულ პი­პინს შო­რის…
(1) იგულისხმება ანრი ლანგლუას, პარიზის სინემათეკის დირექტორის გათავისუფლება.
(2) ტე­რენს იან­გი (1915-1994) – ინგ­ლი­სე­ლი რე­ჟი­სო­რი და სცე­ნა­რის­ტი.
(3) ალ­ჟი­რის კრი­ზი­სის პი­კი.
(4) მი­შელ კურ­ნო – ფრან­გი სცე­ნა­რის­ტი და რე­ჟი­სო­რი.
(5) კლოდ ბე­რი (დ.1934) – ფრან­გი სცე­ნა­რის­ტი, რე­ჟი­სო­რი, მსა­ხი­ო­ბი და კი­ნოპ­რო­დი­უ­სე­რი.
(6) კლოდ რი­ში (დ.1929) – ფრან­გი მსა­ხი­ო­ბი და სცე­ნა­რის­ტი.
(7) რი­ჩარდ ლეს­ტე­რი (დ.1932) – ინგ­ლი­სე­ლი რე­ჟი­სო­რი, პრო­დი­უ­სე­რი, მსა­ხი­ო­ბი, სცე­ნა­რის­ტი და ოპ­ე­რა­ტო­რი.
(8) რო­ბერ ფავრ-ლებ­რე – ფრან­გი კი­ნოს მოღ­ვა­წე, კა­ნის ფეს­ტი­ვა­ლის პრე­ზი­დენ­ტი (1952-1971).
(9) სა­უ­ბა­რია კარ­ლოს სა­უ­რას ფილ­მ­ზე “პე­პერ­მინტ ფრა­პე”.
(10) ლო­ზუნ­გ­ში გა­თა­მა­შე­ბუ­ლია და­ნი­ელ კონ-ბენ­დი­ტის გერ­მა­ნუ­ლი წარ­მო­შო­ბაც, რო­მელ­ზეც რე­ვან­შის­ტულ ტო­ნებ­ში მი­ა­ნიშ­ნებ­და ჟორჟ მარ­შე თა­ვის მო­წი­ნა­ვე სტა­ტი­ა­ში “იუმ­ა­ნი­ტე”-სთვის (1968, 3 მა­ი­სი). იგი მას “გერ­მა­ნელ ან­არ­ქისტ კონ-ბენ­დიტს” უწ­ო­დებ­და.

© „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“

მიქელ ირემაძე
პიტერ ბერკი. ისტორია და სოციალური თეორია. გამომცემლობა “ლოგოს პრესი”. მთარგმნელი ნოდარ ლადარია. რედაქტორი და გამომცემელი ლაშა ბერაია. აბ. “ლოგოს პრნმი” 2002.

ალბათ, მეცნიერების არც ერთ დარგს არ ხვდომია წილად ისეთი დიამეტრულად საპირისპირო შეფასებები (ადამიანური არსებობის უმნიშვნელოვანეს ნაწილად აღიარებიდან დაწყებული – აგრესიულ უარყოფამდე), როგორც ისტორიას.
ჩვენს ქვეყანას რაც შეეხება, საფუძვლიანი ჩანს ცნობილი თვალსაზრისი, რომ ძველი საქართველოს ერთ-ერთი ძირითადი საყრდენი, ბიბლიასა და “ვეფხისტყაოსანთან” ერთად, “ქართლის ცხოვრებაც” იყო.
გარდა ამისა, ქართულ ცნობიერებაში მყარად ზის ილიასეული შეფასება, რომელიც ისტორიას ერების წარმომქმნელ უმთავრეს ფაქტორად მიიჩნევდა: “არც ერთობა ენისა, არც ერთობა სარწმუნოებისა და გვარტომობისა ისე არ შეამსჭვალებს ხოლმე ადამიანს ერთმანეთთან, როგორც ერთობა ისტორიისა”. როგორც ვხედავთ, თვით ავტორმა დევიზისა “მამული, ენა და სარწმუნოება” ისტორიული მეხსიერება უფრო მნიშვნელოვნად მიიჩნია ეროვნული ერთიანობის შეგნების წარმოქმნისათვის, ვიდრე ამ სამწევრა დევიზის სულ მცირე ორი მესამედი (ენა და სარწმუნოება), რასაც მიუსართა “ერთობა გვარტომობისა” ანუ ყბადაღებული “ეროვნული გენი” – გენეტიკურ-სისხლისმიერი ნათესაობა.
ისტორიის აგრესიული უარყოფის თვალსაჩინო მაგალითად კი XX საუკუნის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ინტელექტუალის სიტყვები შეიძლება იქნას მოყვანილი: “ისტორია ინტელექტის ქიმიის მიერ გამომუშავებული ყველაზე მავნე პროდუქტია. მისი თვისებები კარგად არის ცნობილი. ის იწვევს ოცნებებს, ათრობს ხალხებს, ყალბ მოგონებებს აღუძრავს მათ რეფლექსებს, პირს უხსნის მათ ძველ ჭრილობებს, ამღვრევს მათ სიმშვიდეს, განდიდებისა თუ დევნის მანიას უვითარებს, სიმწარეს, ზვაობას, ამაოებას უნერგავს და აუტანელს ხდის ერებს” (პოლ ვალერი).
რისთვის დამჭირდა ეს ციტატებიანი შესავალი? საქმე ისაა, რომ სარეცენზიო წიგნი საშუალებას იძლევა გავერკვეთ ასე დიამეტრულად საპირისპირო სულისკვეთების მიზეზებშიც და ისტორიისადმი წაყენებულ თითქმის ყველა საფუძვლიან თუ უსაფუძვლო პრეტენზიაში: არსებითად, პ. ბერკის შრომა წარმოადგენს ისტორიოგრაფიული მიდგომების, მეთოდებისა და ფუძე-ცნებების საქმის საუცხოო ცოდნით შედგენილ და კარგად დაწერილ კატალოგს, რომელიც სასარგებლო სახელმძღვანელო იქნება ყველა ისტორიული დისციპლინის და, უფრო ფართოდ, ნებისმიერი საზოგადოებრივი და ჰუმანიტარული მეცნიერების შემსწავლელი სტუდენტებისთვის.
აქ გაშიშვლებული სახით შეიძლება მოვიძიოთ ზოგი ისეთი მიდგომის იდეოლოგიური საფუძველი, რომელიც თავის დროზე ცხოველ ინტერესს იწვევდა ქართველ საზოგადოებაში. მაგალითად, ილია ჭავჭავაძეს ერთ სტატიაში გამოთქმული აქვს თვალსაზრისი, რომ ერის დაცემა და გადაგვარება იწყება მაშინ, როცა იგი საკუთარ ისტორიას ივიწყებს და, პირიქით, ისტორიის მაღალ დონეზე სწავლება ეროვნული აღორძინების წინაპირობად შეიძლება იქცეს. ალბათ ასეა, ვფიქრობთ დღეს, მაგრამ სახელდობრ რა მიზეზის გამო? პასუხს პ. ბერკის წიგნში ამოვიკითხავთ: XIX საუკუნეში “ევროპის მთავრობებმა ისტორია ეროვნული ერთიანობის მისაღწევ საშუალებად დასახეს, ან კიდევ სამოქალაქო განათლების საშუალებად, ან, როგორც ნაკლებად კეთილგანწყობილ დამკვირვებელს შეიძლება მოეჩვენოს, ნაციონალისტური პროპაგანდის საშუალებად. იმ დროს, როდესაც გერმანიისა და იტალიის ახალგაზრდა სახელმწიფოები, ისევე როგორც საფრანგეთისა და ესპანეთის ძველი სახელმწიფოები, ჯერაც დაქუცმაცებული იყვნენ მათში არსებული რეგიონალური ტრადიციების მიზეზით, სკოლებში ეროვნული ისტორიის სწავლებამ ხელი შეუწყო პოლიტიკურ ინტეგრაციას” (სხვათა შორის, ადვილი დასანახია, რომ ისტორიის ამ მიზნით გამოყენების აუცილებელი თანმდევი, ციტატაში მხოლოდ გაკვრით ნახსენები ნაციონალიზმი სწორედ ის ფაქტორია, რომლის გამოც პოლ ვალერიმ ცოდნის მთელი ისტორიული დარგი ისტორიისავე სანაგვეზე გადასაგდებლად გაიმეტა).
აქვე შეიძლება გავიხსენოთ ილიას კარგად ცნობილი ჩივილი, რომ “ქართლის ცხოვრება” მეფეთა ისტორიაა და მასში ხალხი არსად ჩანს, რასაც ზოგი სწავლული დღესაც თითქმის იმავე მწვავე უკმარისობის პათოსით იმეორებს ხოლმე. ადვილად შეიძლებოდა გვევარაუდა, რომ ამგვარი მიდგომა არ აღმოჩნდებოდა მხოლოდ ამ ერთი მოაზროვნის ლოკალური უკმაყოფილება საკუთარი ქვეყნის ისტორიოგრაფიის გამო. პ. ბერკის წიგნი კი საშუალებას გვაძლევს გავიგოთ, რამდენად მრავალფეროვანი პასუხი გასცა ევროპული ქვეყნების ისტორიულმა მეცნიერებამ ასეთ პრეტენზიებს: შექმნილია სხვადასხვა სოციალური ფენის, სამრეწველო ან აგრარული დარგის, ცალკეული სოფლის და თვით XVI საუკუნის ჩრდილოეთ იტალიის მკვიდრი, სავსებით კონკრეტული მეწისქვილისადმი მიძღვნილი შრომები. იყო ცდა ისტორიის “ქვემოდან”, ე.ი. დაბალი სოციალური ფენების თვალით დანახვისა. მოკლედ, წარსულის ყოვლისმომცველი სურათის გაცოცხლების სურვილი მკვლევრებს უბიძგებდა გამუდმებით ეცვალათ ხედვის რაკურსიცა და მანძილიც, ხან ბინოკლით ემზირად მოვლენებისთვის, ხან მიკროსკოპით, გულდასმით შეესწავლათ როგორც სხვადასხვა კონტინენტის რუკა, ისე სხვადასხვა საზოგადოების ამა თუ იმ გამოცალკევებული უჯრედის სქემა და ა.შ.
წიგნი იმასაც გაგვაგებინებს, რომ ჩვენი ისტორიის ზოგი თავისებურება, მაგალითად ინკვიზიციის არარსებობა, რაც უმაღლესი ჰუმანისტური მოსაზრებებით დიდ ბედნიერებად უნდა მივიჩნიოთ, ამავე ზომის დანაკლისია ისტორიკოსებისთვის: ეჭვმიტანილ ერეტიკოსთა დაკითხვის ოქმები ერთმა მკვლევარმა, თურმე, ვიდეოფირს შეადარა, “რადგან ამ დოკუმენტებში რეგისტრირებული იყო არა მარტო დაკითხულთა სიტყვები, არამედ მათი მოძრაობები და წამების ქვეშ კვნესაც კი” (ამის წყალობით, შესაძლებელია ისეთი სიზუსტით აღდგეს ზოგი უმნიშვნელოვანესი ისტორიული პირის, ვთქვათ, ჟანა დ’არკის სულიერი სამყარო, რომელიც ჩვენი პირობებისთვის წარმოუდგენელი და მიუწვდომელია. აქვე შევნიშნავ, რომ სწორედ დაკითხვის ოქმების გულმოდგინე, ლამის პედანტურ ილუსტრირებას, – ე.ი. ანბანურ-სიტყვიერი “ვიდეოს” ვიზუალური სურათების ენაზე გადატანას, – წარმოადგენს მსოფლიო კინოს ორი შედევრი: კარლ დრეიერის “ჟანა დ’არკის ვნებანი” (1927) და რობერ ბრესონის “ჟანა დ’არკის პროცესი” (1962), ისტორიული გმირის უაღრესად შთამბეჭდავ და თავიდან ბოლომდე დოკუმენტებზე დაფუძნებულ ფსიქოლოგიურ პორტრეტს რომ ქმნიან). და უფრო მეტიც, იმავე მკვლევარმა გნოსეოლოგიური მიზნითაც კი გამოიყენა ეს ოქმები (ანთროპოლოგის მდგომარეობის დასაზუსტებლად): ინკვიზიტორი და ანთროპოლოგი “ორივე მაღალი სტატუსის მქონე გარეშე პირია, რომელიც შეკითხვებს უსვამს უბრალო ადამიანებს, თუმცაღა უკანასკნელთ ხშირად უჭირთ ამ შეკითხვათა საზრისში წვდომა”.
როგორც ვთქვი, პ. ბერკის წიგნი ისტორიული კონცეფციების, მეთოდებისა და ძირითადი ცნებების ერთგვარ კატალოგს წარმოადგენს (რაღაც საშუალოს ისტორიული მეთოდების თეორიასა და ანოტირებულ ბიბლიოგრაფიას შორის). ამიტომ რეცენზიაში მისი შინაარსობრივი მხარის რამდენადმე მაინც დამაკმაყოფილებელი გადმოცემა შეუძლებელიც არის და არც იქნებოდა გამართლებული: რა აზრი აქვს კიდევ ერთი, მეტისმეტად შემოკლებული, ბევრად უფრო უხარისხო კატალოგის შექმნას, რომელიც მხოლოდ სარჩევ-საძიებლის ფუნქციას თუ შეასრულებს, იმასაც უხეიროდ? ამიტომ მე მხოლოდ წიგნის იმ მხარეზე შევჩერდები, რომლითაც იგი ყველაზე უფრო აქტუალურია ჩვენი ისტორიული მეცნიერების დღევანდელი მდგომარეობისათვის.
XX საუკუნეში დაწერილ ქართველ ისტორიკოსთა შრომებზე უდიდესი გავლენა მოახდინა განმანათლებლობის ეპოქის შემდეგ გაბატონებულმა ადამიანის გონების ყოვლისშემძლეობის რწმენამ, რაც სინამდვილეში “თანამედროვე” ადამიანის გონებას უფრო გულისხმობდა და არა პირდაპირ (მაგრამ თითქმის ავტომატურად) მიუთითებდა, ამ თვალსაზრისით წინაპართა შეზღუდულობასა თუ შედარებით არასრულფასოვნებაზე. ამ რწმენამ წარმოქმნა პოზიტივისტური სულისკვეთება, მზარდი ცოდნის მეშვეობით ადამიანური აზროვნების განუწყვეტელ გაუმჯობესებას რომ ქადაგებს; რასაც მარქსიზმმა დაუმატა “საყველაფრო” იდეოლოგიური იარაღი რეალობის ნებისმიერ საიდუმლოში შესაღწევად და ახალი დროის ადამიანის “მეცნიერულმა” ამპარტავნებამ მწვერვალს მიაღწია.
სახელდობრ, ისტორიულ დარგში (საბუნებისმეტყველო და ჰუმანიტარული დარგების უმეტესობისგან განსხვავებით), საკვლევი რეალობა უშუალოდ კი არ გვეძლევა, არამედ “შუამავლის”, – მემატიანის, – მიერ შექმნილი ტექსტით გადმოგვეცემა; და რაკი მემატიანე გარკვეული ეპოქისა და საზოგადოებრივი ჯგუფის ადამიანია, ტექსტში გარდუვალად ირეკლება იმ ეპოქისა და საზოგადოების იდეოლოგიური თავისებურებები.
ისტორიკოსთა პოზიტივისტურ-მარქსისტულმა ჰუბრისმა ამ “ნაკლოვანების” დაძლევა მოისურვა, თანაც, ცხადია, “აბსოლუტურ ჭეშმარიტებაზე” პრეტენზიით: შეიქმნა მიდგომა, რომლის მიხედვით, თუ ერთი მოვლენის შესახებ რამდენიმე წყარო არსებობს, ისტორიკოსმა უნდა მოახერხოს, აღადგინოს თითოეულ მათგანში იდეოლოგიის მრუდე სარკეების წიაღ დამახინჯებული სურათის ნამდვილი სახე, შეიმუშავოს საკუთარი აზრი მოვლენაზე, რომელიც, შესაძლოა, არც ერთი მემატიანის ხედვას არ დაემთხვეს (პრაქტიკულად ეს რბილი “შესაძლოა” გარდაიქმნებოდა მოთხოვნად: არავითარ შემთხვევაში არც ერთ მემატიანის ხედვას არ უნდა დაემთხვეს!), მაგრამ სინამდვილის ობიექტური სურათი აღადგინოს. არსებითად, ეს ნიშნავდა მოთხოვნას, რომ თანამედროვე ისტორიკოსი ვალდებულია იყოს ნებისმიერ ძველ ისტორიკოსზე უფრო ჭკვიანი, გამჭრიახი და ბევრის მცოდნე, მაშინაც კი, როცა რაღაც ისტორიულ ამბავს ერთადერთი წყარო მოგვითხრობს.
პ.ბერკის წიგნი თვალნათლივ გვაჩვენებს, რომ დღეს უკვე თვით ეს პოზიტივისტურ-მარქსისტული მითოლოგიის გმირი, – ყოველგვარ იდეოლოგიაზე მაღლა მდგომი (ე.ი. სულ მცირე, ნახევარღმერთის მდგომარეობამდე აღზევებული) ისტორიკოსი, – გამოიყურება საშინელ გულუბრყვილობად თუ ანაქრონიზმად: თვით ცნებითი აპარატიც კი, რომლითაც ნებისმიერი მკვლევარი ოპერირებს, “განპირობებულია გარკვეული კულტურის მიერ. ეს ცნებები უკავშირდება სოციალური ქცევის თეორიებს, რომლებიც ასევე კულტურის მიერაა განპირობებული. ამიტომაც მოითხოვება მათი ადაპტირება და არა უბრალო გამოყენება სხვა ისტორიული პერიოდებისა და მსოფლიოს სხვა ნაწილების მიმართ”, თავის მხრივ, ადაპტირების ხერხები თუ ასე მიღებული შედეგებიც მრავალმხრივი დაეჭვების საფუძველი შეიძლება გახდეს.
ამას წინათ, ერთმა ქართველმა ისტორიკოსმა წაიკითხა მოხსენება უცნაურ თემაზე: როგორი უნდა ყოფილიყო ახალ ვითარებაში ქართული ისტორიული მეცნიერების მეთოდოლოგია (ან იქნებ, ისტორიოგრაფია, – სათაური ზუსტად არ მახსოვს). როგორც აღმოჩნდა, იგი მსჯელობდა იმაზე, თუ რა იდეოლოგია უნდა დასდებოდა საფუძვლად, პირწმინდად დისკრედიტირებული მარქსიზმ-ლენინიზმის ნაცვლად, ისტორიულ კვლევას საქართველოში. პასუხი საგულისხმო და, ასეთ საკითხზე მოფიქრალი ადამიანისთვის, სრულიად ბუნებრივი აღმოჩნდა – ლენინისტური დამახინჯებებისგან გათავისუფლებული “ნამდვილი” მარქსიზმი.
უამრავი მეთოდის, მიდგომისა და კონცეფციის აღმწერი “ისტორია და სოციალური თეორია” იმითაც არის სასარგებლო წიგნი, რომ მას ადვილად შეუძლია ნებისმიერი, თვით ყველაზე დახავსებული აზროვნებაც კი გაათავისუფლოს მომავალში ერთი რომელიმე იდეოლოგიისა თუ მეთოდოლოგიის გაბატონების მავნე ილუზიისგან.

© “წიგნები – 24 საათი”

პირველად პარიზში 1968 წლის ივნისში ჩავედი. ახლაც თვალწინ მიდგას: სორბონის ყრუდ ჩარაზული კარები, ფასადზე ოთხი ვეებერთელა სურათი; მარცხნიდან მარჯვნივ, – მაო ძე დუნი, ლენინი, ტროცკი, ჩე გევარა… აყრილი ასფალტი, კედლებთან დახორავებული რკინის ნაჭრები და ქვები, რომლებსაც ჯერ კიდევ შერჩენოდა ახალგაზრდული ხელების სითბო (ქვა პროლეტარიატის და… პაციფისტების იარაღია), დამწვარი მანქანის ჩონჩხი, – შეხსენება ახლახან გარდასულ დღეთა სიმხურვალისა, წაბლის ხეების, მლოცველის ხელებივით ცისკენ აღმართული ფესვები, კაფეების ჩალეწილი ფანჯრები, ტერასების დამტვრეული მაგიდები, პოლიციის შავი მანქანები გისოსებიანი ფანჯრებით და ლათინურ უბანს შეუვალ მესერად შემოვლებული შავებში, არა, ბნელ სამოსში გამოწყობილი “სიმშვიდის მცველები”, თითებში ილუზიონისტის სიმარჯვით ათამაშებული ხელკეტები და, რაც მთავარია, უამრავი სახე სენ-ჟერმენზე და “ბულმიშზე” (სენ მიშელის ბულვარი)… სახეები, ან სულ მთლად ყმაწვილური ან უკვე ასაკში შესული და ყველა სახე ერთ სახედ ქცეული: გადატანილი შიშით და გიჟური აღტკინებით გადიდებული, გამოღამებული თვალები… გუშინდელის გახსენება, დღევანდელი შფოთი და ხვალინდელი ბუნდოვანება… რა იყო ის, რაც იყო? რა არის ის, რაც არის? რა იქნება ის, რაც იქნება? ან კი იქნება? შეიძლება თავიდან დაწყება? ან თუ შეიძლება, საიდან, რომელი დღიდან, რომელი საათიდან? როდის ჩაბრუნდება ბოთლში, იქიდან გაუფრთხილებლად, ერთბაშად ამოვარდნილი ამბოხის სული? სული ნგრევის, მსხვრევის, არსების სიღრმიდან ამოხეთქილი “გვეყო, აღარ გვსურს!” ბევრს არ ესმოდა რა “ეყო”, ან რა “აღარ სურს”. მაგრამ ყვიროდნენ, ქვებს ისროდნენ, ვიღაცას ეძებდნენ, ყველაფერში დამნაშავეს, თითით მისანიშნებელს, რომ ეთქვათ “აი, ეს არის, ეცით, არ გაუშვათ!” მტერი იყო ერთი, არა არსება, არამედ იდეა, – წინა თაობა, მამების და ბიძების თაობა… თაობა ჭკუის დამრიგებელთა, საკუთარი მოწესრიგებული ცხოვრებით (მაგალითად რომ დაუსახია შთამომავლებისათვის), კეთილმოწყობილი ბინით, თეთრი ავეჯით, თეთრად ქათქათა ცოლით, თეთრსაყელოიანი შვილებით, პირად ბიბლიოთეკაში ლამაზყდიანი, ფურცელგაუჭრელი წიგნებით. ტელევიზორის წინ კი, პატარა მაგიდაზე, ყუათიანი ვახშამი და იქვე ოქროს ძაფით ნაქარგი, ფეხებისთვის ესოდენ მოსახერხებელი ფლოსტები… ძირს ყოველივე ეს (მახსენდებოდა პატარა გავროშის სიმღერა “ყველაფერი რუსოს ბრალია, ყველაფერი ვოლტერის ბრალია”). უარი ყოველივე “კლასიკურს” და “კლასიკოსებს”, უარი კონფორმისტულ ფილოსოფიას და “საამოდ სასმენ”, ლამაზი რითმებით მოჩუქურთმებულ პოეზიას (მხოლოდ ლოტრეამონი, მხოლოდ რემბო), თვლემის მომგვრელ პროზას (გაუმარჯოს ალენ რობ-გრიეს და ჟორჟ ბატაის!) – retro, Satana! (განვედ, სატანავ!) ძირს ომები და კაცის კვლა, დიდება სიყვარულს და ყვავილებს! – აი, დღის ლოზუნგი… ვიხსენებ ახალგაზრდობის კოლონას… კოლონის თავში ჟან-პოლ სარტრი მაოს “წითელი წიგნაკით” ხელში და ჩამესმის ჩახლეჩილი ხმით ნამღერი ბორის ვიანის სიმღერა: “გეყო სიცილი ელვირა, პარიზი მხეცებით აივსო…” უარი პოლიტიკას და “პოლიტიკანებს”, უარი კულტურას და ცივილიზაციას, უფროსი თაობის ბოროტი ნებით შერყვნილს და შელანძღულს. ძველის ნანგრევებზე ახალი უნდა აშენდეს? რა და როდის? პასუხი ჯერ არავინ იცის, შენებისთვის ჯერ ადრეა, ახლა ნგრევის დროა… ფრანსუაზ საგანის “ოქროს ახალგაზრდობა” ფანჯრებდაგმანულ მდიდრულ დარბაზებში იჯდა და დღევანდელს, არსებულს ებღაუჭებოდა, დანარჩენები ქუჩაში მუშტებაღმართული იდგნენ და შორეულ ჰორიზონტებს გასცქეროდნენ…
ჩემთვის, მაშინ და ახლაც, პარიზის ქუჩების მარადიული პროზის იმწუთიერი პოეზია იყო, სტიქიური, მოზვირთებული… აქამდე დაოკებული, მაცდურად თვინიერი წყლის ვრცელმა სივრცემ ჯებირები გაარღვია და “მზის ქალაქის” კოხტა სახლებს წალეკვით დაემუქრა… ეს ლექსები იმ ნიაღვრის ზვირთებია, იმ დღეთა მუხტითაა დატვირთული… დიახ, ასფალტიდან ამოზიდული, ხანძრის სუნით გაჟღენთილი და მაინც პოეზია (ერთმანეთში არეული პოპ-მუსიკა, ქუჩის ხმაური, სექსი და ნარკოტიკი), პოეზია – ადამიანური განცდის, ტკივილის და აფორიაქებული სულის ჭეშმარიტი ხატი…
…დროდადრო აუცილებელია ასეც წერო…

ოლივიე პერელე

ხმაური
ბალახის ხმაური
ღამის სიბნელეში

ბალახი რომელსაც
შენი ნაფეხურების სურნელი ასდის

ბალახის ხმაური ჩემი მაგიდის ნათურის ქვეშ
ბალახის ხმაური ფურცელზე…

შავად წითელი ღვინო…
შავად წითელი ღვინო…

ბალახის ხმაური ენის ქვეშ
ბალახის ხმაური ბალახების ქვეშ……
სიკვდილი ღეჭავს მარცვლებს

– მესმის როგორ მირბიხარ
მესმის როგორ მორბიხარ
ფეხშიშველი
შუშის ნამსხვრევების საფლავზე
ორფეოსი 2200

ვეფხვები და ლომები
აღარ განირთხმებიან შენს ფერხთით
რადგან აღარ იქნებიან
ვეფხვები და ლომები

წელში აღარ მოიხრებიან ტყეები
და შენ ფეხით გათელავ მკვდარი ჩიტების ფრთებს
მდინარეები გადმოარწყევენ ზვირთებს
შავ ბალღამს ტბებს და ზღვებს
ტალღებს და ამოყირავებულ თევზებს
ჯოჯოხეთი?
შენ ყოველდღე ჯოჯოხეთში ჩახვალ
რკინის და მინის თანამედროვე ჯოჯოხეთი
თვალებს ამოგწვავს……
ევრიდიკე? ტელეფონით გამოძახებული მეძავი
გიჟური ძაბვის მავთულების გაუგონარ წივილში…
გაბმული ზარი, ბრძანება, აურზაური.
პროკლამაციები. რეკლამები: ამძუვნებული ძუკნა
ცერბერები, რომლებსაც ვერაფრით დაუკავშირდები.
ყურმილის ხრიალი, სირენების კივილი
სასტვენების გნიასი: გოგონას ვეღარაფერს გააგონებ…
ვეღარაფერს გააგონებ.

პიერ ტილმანი

იმ ღამით ჩვენ დავტოვეთ ქალაქის ბარები და ქუჩები
რათა გვეზეიმა გარიჟრაჟი გორაკებს შორის…
შენ დაიჩოქე და პირში აიღე
ნაძვებს შორის ვიდექი… თენდებოდა…

* * *

ეს არყოფნაა ჩემი ტერიტორია
რომელიც შარდით და ნერწყვით შემოვსაზღვრე
აი აქ ამ უკაცრიელ ალაგს
შემიძლია მიყვარდეს,
ვიბრძოლო,
გავიმარჯვო,
დავმარცხდე
სწორედ აქ სადაც სხივები ფარულად, ფეხაკრეფით მოდიან
სირცხვილისა და შიშის ნიჩაბით
გავითხარე ჩემი სორო…

ეტიენ როდა-ჟილი

* * *

ეს ინგლისური ლაბადა
რომელიც მამგვანებს
თითქმის მივიწყებული ქვეყნის
ბებერ ელჩს.

ეს ინგლისური ლაბადა
რომელსაც შემოვატარე
პარკები ძველი ქალაქებისა
სადაც სულის მოსათქმელად ჩავდიოდი.

სწორედ აქ შემხვდი
სევდიანს თუმც კი გარიდებულს
ყველა მებაჟეს და ყველა უხამსს
და ლამაზი უბნების ხორცდახარბებულ ნაგაზებს.

ეს კონტინენტალური ღიმილი
ჩემოდნის მაგივრობას მიწევს
რომელშიც ვჩურთავ ჩემს საგანძურს
რაიც ვინ იცის როდის ვინ მიწილადა.
ეს ინგლისური ლაბადა
რომელიც მამგვანებს
თითქმის მივიწყებული ქვეყნის
ბებერ ელჩს.

ბერნარ მაზო

ხეტიალი

დიდხანს დავეხეტებოდით
მოგონებათა სურნელებში
ცეცხლოვან მზერაში ჩაკარგულები
და ხელისგულზე გვედო
დაუწერელი ბავშვობის
მყიფე სინაზე.

ცხოვრება

უნდა ითქვას
რომ ცხოვრება არც ისე ადვილია
უნდა ითქვას
რომ დილის სიშიშვლეში
საგნების სიმძიმე აუტანელი ხდება
მაგრამ უნდა გააგრძელო
უნდა იყო
სიცოცხლის უკანასკნელ ზღვარამდე.

ალენ დე კასტრი

ნიუ-იორკი ათასსახოვანი ქალაქი
მომხიბვლელი და მომნუსხველი
მყისიერად იმედის გამაცრუებელი
სინათლისა და სიბნელის ქალაქი
შენს ხეშეშ ჭუჭყიან კანში
ჩემი გულის ძგერას ვგრძნობ
ტრანზისტორების ხმაურში
მე ხოტბას ვასხამ შენს სიმხურვალეს
რათა უკეთ გავექცე შენს სიცივეს
განზომილებებიდან განზომილებებში
ავდივარ და ჩამოვდივარ
დასავლეთიდან აღმოსავლეთით
ჩრდილოეთიდან სამხრეთით
მე აღმოვაჩენ ახალ სახეებს
ჩაძინებულ ქუჩებს ოხშივარი ასდის
და ისმის გაღვიძებული ადამიანების ხორხოცი
ხელკეტებით შეიარაღებული პოლიციელების
ფერადი მანქანები აღმა-დაღმა დაქრიან
მე მიყვარს შენი ჯოჯოხეთური ხმაური
მძულს შენი რასიზმი
ვაშინგტონ სკვერიდან
ამოიჭრება სიმღერები
წითელი თეთრი შავი ყვითელი
რიტმი ადამიანებს ამეგობრებს
კიდევ უფრო შორს უნდა წახვიდე
მეგობრობა მუდმივი ზეიმი არ არის
ცათამბჯენების წვერით დაღარულ ცაზე
ინტერნაციონალური სიყვარულის თვითმფრინავები დაფრინავენ
ყოველი მხრიდან მოეშურებიან
სამყაროს ყველა კუთხიდან ჩამოდიან ადამიანები
ადამიანური ძმობის მოსაპოვებლად
U.S.A. დაივიწყე ომები და დოლარები
გახსენი გული
და
შენ აღმოაჩენ
ადამიანს
სიცოცხლის უდაბნოში.

ნიუ-იორკი (1969)

© „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“