ჯადოქარი

“ზედ, შენ გამოცდილი და საიმედო ჯადოქარი ხარ. მქონდეს იმედი, რომ ერთ თხოვნას შემისრულებ? ხომ იცი, ვალში არ დაგრჩები!”
ბიჭმა კვესტის ბოლოს დახედა:
Reward – 10000 xp, 2 ოქრო და წამოსასხამი – 9 გამძლეობა, 5 ძალა და 10 ინტელექტი… საჩუქარს არა უშავს, ალბათ არც ისე ადვილი კვესტია.
DDდღეს ალბათ მიაღწევს მეორმოცე დონეს… მთელი თვეა ამ წუთზე ფიქრობს, წუთზე, როცა ორმოცის გახდება და ცხენის ყიდვის უფლება ექნება. საკმარისია ეს კვესტი შეასრულოს, ერთი-ორი მონსტრიც მოკლას და…
კვესტის კითხვა განაგრძო:
“მოკლედ, დებიურების კარმიდამოში, აროტში უნდა წახვიდე. რეფიუჯ პოინტის ჩრდილო-აღმოსავლეთით. წადი და კენატასა და იმისი შვილების ფარდელისა და მარსელის თავები მომიტანე!
ეგ ღორი! ეგ… har…“
ბიჭმა დისპლეის თვალი მოაცილა. გვერდით პატარა მაგიდიდან ინგლისურ-ქართული ლექსიკონი აიღო და “harlot”-ის ძებნას შეუდგა.
ოთახი პატარა იყო – სამი ოთხზე. ფანჯარასთან საწოლი იდგა. იქვე, საწოლის თავზე, ნიშაში – წიგნის სამი თარო. პირველ თაროზე “ტომ სოიერი” და “ჰეკლბერ ფინი”, “რობინზონ კრუზო”, “საიდუმლო კუნძული”, “80 ათასი კილომეტრი წყალქვეშ” და “კაპიტან გრანტის შვილები”, ლინდგრენის “პეპი გრძელი წინდა”, “ბიჭუნა და კარლსონი”, “ჰარი პოტერის” ხუთივე წიგნი და, რა თქმა უნდა, “პატარა უფლისწული”.
მეორე თარო დისკებით, მაუსისა და ფერად-ფერადი კაბელების კოლოფებით იყო სავსე. მარჯვენა კუთხეში მაღვიძარა იდგა. მესამე თაროზეც წიგნები ეწყო. ესენი ჯერ არ ჰქონდა წაკითხული.
ფანჯრებს იქიდან ღამე იცქირებოდა. არც ადამიანების, არც მანქანების ხმა – გარედან შემოსული წვიმის ჩუმი შრიალი პროცესორის ვენტილატორის ღუღუნს უერთდებოდა.
ნაცრისფერტილოგადაკრულ სავარძელში იჯდა. კარიდან რომ შეგეხედათ, მარტო წაბლისფერთმიანი თავი მოუჩანდა. ამ ზაფხულს თორმეტისა კი გახდა, მაგრამ ასაკთან შედარებით პატარა და თანაც ძალიან გამხდარი იყო.
har… har… ბიჭმა თითი ჩამოაყოლა გვერდს… აი ისიც: harlot – ბოზი. ჩაეცინა. ლექსიკონი დახურა, ისევ მაგიდაზე გადადო და კვესტის კითხვა განაგრძო. მარჯვენა ხელი მაუსზე ედო, მარცხენა ხელის თითები – კლავიატურაზე. Elwynn Forest-ში მშვიდად ვერ იქნები – ყოველ წამს შეძლება მონსტრი ან ალიანსელი გამოჩნდეს.
დისპლეიზე უჟმური, ჩამუქებული ტყე მოჩანდა. თვითონ ჯადოქრის გრძელ ბალახონში გამოწყობილი თეთრთმიანი ქალის წინ იდგა. კვესტის ტექსტი ეკრანის მარცხენა ზედა კუთხეში იყო მოთავსებული. მეჩხერი ტყის მიღმა ჟანგიან რკინისღობეშემოვლებულ სასაფლაოზე გრანიტის სვეტები აჩოჩხილიყო.
“… ეგ ბოზი! კენატა ჯერ კიდევ ცოცხალია. მისი ოჯახი Hჰყვავის და სულ უფრო მდიდრდება, მაშინ როცა მე ვიტანჯები! რა უსამართლობაა! ჩემი ოჯახი დაიქცა, ჭირმა და უბედურებამ გააჩანაგა. ქონება წაგვართვეს, გაგვძარცვეს. ცალკე ხანძარმა შთანთქა ყველაფერი. და ამის შემდეგ მასა და მის საზიზღარ შვილებს თავხედობა ეყოთ მოეპარათ მამის დანატოვარი უკანასკნელი ძვირფასეულიც. არანაირი ნივთები აღარ მჭირდება. ის, რაც ახლა მინდა, მათი თავებია!
მოკალი ჩემი გულისთვის! წადი აროტში, რეფიუჯ პოინტის ჩრდილო-აღმოსავლეთით და მათი თავები მომიტანე!”
ბიჭმა მართკუთხა ჩარჩოს ქვედა მარცხენა კუთხეში Accept-თან მიიტანა კურსორი და დააწკაპუნა. კვესტის ჩარჩო დაიხურა.
– ნიკა, დაწექი, გვიანია!­ – მოისმა ქალის ხმა მეზობელი ოთახიდან.
– ცოტაც, რა, დე, – ბიჭმა ჯერ საათს შეხედა, მერე კარისკენ მიაბრუნა თავი, – ჯერ თერთმეტიც არ არის…
მაგიდის ლამფისკენ გაიწვდინა ხელი და სინათლეს დაუკლო.
მეზობელი ოთახიდან აღარავინ გამოხმაურებია. ფანჯრის იქით ისევ შრიალებდა წვიმა.
დისპლეის ქვემოთა მარჯვენა კუთხეში პატარა მართკუთხედი ამოვარდა. “ელენე” ურეკავდა “სკაიპით”.
“აქ ხარ?” – ეწერა პირველ სტრიქონზე.
“ჰო” – ლათინური ასოებით აკრიფა კლავიატურაზე.
“სკარლეტ მონასტერში” არ წამომყვები? ასორმოცდაათიან, შვიდსტამინიან და ათინტელექტიან სტაფს აგდებს ერთ-ერთი ბოსი.
“რეფიუჯ პოინტის” კვესტზე ვაპირებდი წასვლას, ზუსტად ეხლა გამოვართვი. მაგრამ არა უშავს. მერე გავაკეთებ. სად შევხვდეთ?”
იცოდა, რატომაც ურეკავდა ელენე. “სკარლეტ მონასტრის” შესასვლელთან დღედაღამ ალიანსელები დაძრწიან. ის “ვარიორიც” იქ იქნება…
ეტყობა, უკნიდან ვიღაც მიეპარა – განათდა და სიცოცხლის ხაზიც დამოკლდა. შებრუნდა.
ვეებერთელა რუხი დათვი იყო, Frost Nova მონიშნა. გაყინა. მერე მოშორდა და Frost Bolt-ი ესროლა. დათვი ისე ჩქარა ვეღარ იქნევდა ტორებს. ახლა Fireball გაუშვა თავდამსხმელისკენ. მერე კიდევ. დათვმა ყინული მოიხსნა, მაგრამ უკვე გვიან იყო. ღმუილით წამოსულს შუა გზაზე უწია კიდევ ერთმა Fireball-მა. კურსორი მკვდარ დათვს დაადო, ფული და რაღაც ნივთები აკრიფა.
ისე, სკარლეტში წასვლას ტანარისში ჯობდა წასულიყვნენ. ძალიან უყვარდა ტანარისი. იქ ტყე არ იყო, სასაფლაოც კი უფრო მხიარულად გამოიყურებოდა. ქვიშის ბორცვები ისე ლამაზად მისდევდნენ ერთმანეთს… ეგეთ ქვიშიან ბორცვზე მოვიდა დედამიწაზე თავისი B-12 პლანეტიდან პატარა უფლისწული. თეთრ ქვიშაზე აქეთ-იქით საქმიანად დადიოდნენ ჯუჯა, გრძელცხვირა გობლინები. მას შემდეგ, რაც თავისი დაბადების ადგილი დუროტარის პატარა დაბა Den-ი მიატოვა, მეათედან ოცდამეთხუთმეტე დონემდე სულ ტანარისში აიწია. აქვე გამართა თავისი პირველი დუელი ალიანსელთან… წაგება ვის სიამოვნებს, მაგრამ როცა პატიოსან, რაინდულ ბრძოლაში მარცხდება, არ სწყინს…
ერთი კვირის წინანდელი ამბავი გაახსენდა. შესვენებაზე დერეფანში ელენესთან იდგა ფანჯარასთან. წვრილი გოგო იყო. წაბლისფერი თმა და კოხტა ცხვირი ჰქონდა. კომპიუტერი თითქმის ერთდროულად უყიდეს მშობლებმა. WoW-ის თამაშიც ერთდროულად დაიწყეს. ზედი რატომ დაირქვიო, ეკითხებოდა.
– მამაჩემი რომ თარგმნის წიგნს, იქ არის ერთი პირველი რანგის მოხუცი ჯადოქარი, ზედიკუს ზულ ზორანდერი. ზედ შემოკლებული სახელია.
– საინტერესოა?
– ძალიან. თვითონ არ წამიკითხავს, მაგრამ თითქმის თავიდან ბოლომდე ვიცი, დედაჩემს უყვება ხოლმე. სულ ცხრა წიგნია გამოსული, ამერიკელი მწერალია, ეხლა მეათესაც წერს თურმე.
– რა ჰქვია?
– ვის?
– წიგნს.
– არა, ვიფიქრე, მწერლის გვარი ხომ არ აინტერესებს-მეთქი.
– ეგეც მაინტერესებს.
– ტერი გუდქაინდი. წიგნების საერთო სათაური “ჭეშმარიტების მახვილია”, ცალ-ცალკე კი “ჯადოქრის პირველი კანონი”, “ჯადოქრის მეორე კანონი” და ასე შემდეგ, მეცხრემდე.
– არ აპირებ წაითხვას?
– კი. პოტერის მეხუთე წიგნს მოვრჩები და მერე…
– მეც მათხოვებ?
– გათხოვებ, ოღონდ მარტო პირველს.
– რატომ მარტო პირველს?
– დანარჩენები ქართულად არ არის ნათარგმნი. თუ რუსულად ან ინგლისურად შეგიძლია…
ამ დროს დერეფანში მეშვიდეკლასელმა ბიჭებმა ჩაიარეს. ორ-ორად – მხრებზე ხელგადახვეულებმა. ერთი გაჩერდა და ნიკას თვალი თვალში გაუყარა.
– საქმე მაქვს შენთან.
ბიჭს გაუკვირდა, რა საქმე უნდა ჰქონდესო, მაგრამ მაინც გაჰყვა.
– შენ, ბიჭო, მაგ გოგოსთან მეორედ არ გნახო, თორემ ცხვირ-პირს გაგინგრევ! გაიგე?
ხმა არ გაუცია.
მეორე დღეს დიდ დასვენებაზე ისევ ფანჯარასთან იდგნენ. ელენე მულგორეზე ეკითხებოდა, კვესტი მაქვს შესასრულებელი და რომელი გზით ჯობს წასვლაო.
ამ დროს ისევ იმ შანტრაბამ ჩამოიარა. ჭიტომ – ასე ეძახდნენ იმ ბიჭს – ჯერ განზე გაიხმო, მერე ტუალეტში შევიდეთო. დანარჩენები მიჰყვნენ.
– ხომ გითხარი, მაგ გოგოსთან არ გნახო-მეთქი! – თქვა და ისე ჩამოუსვა თავზე ხელი, თმა თვალებზე ჩამოეშალა. უკნიდან ვიღაცამ პანჩური ამოარტყა.
მუშტი მომუჭა.
– ერთი ამას უყურე, მგონი თავის დაცვასაც აპირებს, – ჩაიცინა ერთმა.
– ეხლა წადი, ბიჭო, და დაიხსომე, რაც გითხარი, – ისევ ჭიტომ თქვა, – ისე დაგისიებთ ცხვირ-პირს, დედიკო ვეღარ გიცნობს.
გუშინწინ თვალებჩალუჯებული დაბრუნდა სკოლიდან.
– უი, თვალი დამიდგეს, – შეიცხადა ბებიამ.
– ვინ გცემა? – ჰკითხა დედამ
მამას არაფერი უკითხავს. თავი დაანებეთო, უთხრა ქალებს, თვითონ მოაგვარებს თავის პრობლემებსო.

* * *
ცოტათი გულიც კი დასწყდა, საინტერესო კვესტი იყო, მაგრამ ელენეს მარტოს ხომ ვერ გაუშვებდა სკარლეტში. აუცილებლად მოკლავენ.
– სად შევხვდეთ და ანდერსითის წინ, მცველები რო დგანან იქ.
– ო’კეი. მე ახლა დუროტარში ვარ, თხუთმეტ წუთში მანდ ვიქნები.
სკარლეტში ალიანსელებიც დადიან. ის “ვარიორიც” სულ იმ მიდამოებში ტრიალებს. ოთხჯერ შეებრძოლა, ოთხჯერვე დამარცხდა. ორმოცდაათიანთან წაგება სასირცხვო არ იყო, მაგრამ მაიცდამაინც თავისზე დაბალლეველიან მეტოქეს ირჩევს ხოლმე… ჭიტოსავით…
რაღაც უნდა მოიფიქროს. ტყის ვიწრო ბილიკზე მირბოდა და თან ფიქრობდა. უცებ გონება გაუნათდა. Frost Nova –ს შემდეგ რამდენჯერმე შენიშნა, რომ Frost Bolt-ი 316-ის მაგივრად 500-ზე მეტს ურტყამდა. აი თურმე როგორ გამოდის კრიტიკალი! ესე იგი ეს კომბინაცია რამდენჯერმე რომ გაიმეოროს, “ვარიორი’ ვერც მოუახლოვდება და აღარც Fireball-ის სროლა დასჭირდება. Frost Bolt-ი ხომ თითქმის წამით სწრაფია! ანდერსითიში შესასვლელთან ორი გოლიათი დარაჯის გარდა არავინ ჩანდა.
ესენი “კომპის” მცველები იყვნენ – სამოციანები. ჰორდელების ქალაქს ალიანსელებისგან იცავდნენ.
ბალახიან ფრდობზე დაჯდა და სიცოცხლე აღიდგინა. მალე მოპირდაპირე კოშკიდან ტელეპორტით გადმოსული ელენეს ფიგურა შენიშნა. გუშინ ოცდათოთხმეტი გახდა და სკარლეტის მწვანე სტაფის დაჭერის უფლებაც მოიპოვა. მაგრამ ჯერ სკარლეტში უნდა შეაღწიონ, მერე კი საიდუმლოებების მცველი დოანი მოკლან.
ერთად წავიდნენ მონასტრისკენ მიმავალ დაკლაკნილ ბილიკზე. გზაზე რამდენიმე მონსტრის მოკვლა მოუხდათ.
კიბეებზე ფართომხრებიანი “ვარიორი” იჯდა. ალიანსელები მორიგეობით დარაჯობდნენ სკარლეტს. არტეფაქტები რომლებიც იქ იშოვებოდა, ძალიან აძლიერებდნენ მოთამაშეს და ბუნებრივია მტრისთვის დათმობა არ უნდოდათ.
ნიკამ ყურსაცვამები მოირგო თავზე და ლაპარაკის რეჟიმზე გადავიდა.
– ორივე მოვერევით, მაგრამ მერე მთელ ქვეყანას შეყრის ორი ერთზე მოვიდაო.
– აბა, რა ვქნა, ვუყურო როგორ მოგკლავს?
– ვერ მომკლავს! შენ აქეთ-იქით იყურე ვინმე არ მოვიდეს მოსაშველებლად.
– ო’კეი.
“ამას ვის ვხედავ!” – გაჩნდა წარწერა ეკრანის ქვემოთა მარცხენა კუთხეში, – “დაითესეთ ეხლა, სანამ ლამაზები ხართ. რამდენჯერ უნდა მოგკლა რომ ჭკუა ისწავლო?”
“გაგვატარე, ეს მონასტერი შენი საკუთრება არ არის. ჩვენც გვინდა არტეფაქტები.”
“კი ბატონო, სცადე, თუ გაივლი…”
FFrost Nova წრედ გაიშალა მწვანე ბალახზე და “ვარიორის” ფეხები ყინულმა შებოჭა. ნიკამ Frost Bolt-იც მიაყოლა. “ვარიორის” თავზე მოთავსებული მწვანე ხაზი საგრძნობლად დამოკლდა.
ნიკა მეტოქის ფერად-ფერად ტანისამოსსა და ცინიკურად მომღიმარე სახის მეტს ვეღარაფერს ხედავდა.
სკარლეტის დაუპატიჟებელი მცველი უკვე ფეხზე იდგა, ყინული მოიხსნა და ხმალშემართული წამოვიდა. ნიკამ იგრძნო როგორ დაკარგა მოძრაობის უნარი.
“თუ მოასწრო ჩემამდე მოსვლა, კარგი დღე არ დამადგება.” საბედნიეროდ მხოლოდ ერთხელ მოასწრო დარტყმა “ვარიორმა”. ზედი განზე გახტა და ისევ Frost Nova და Frost Bolt-ი უთავაზა. ჭიტო ისევ დაება. ღიმილი გაუქრა სახიდან. თვითონაც მშვენივრად დაინახა როგორ დაპატარავდა მწვანე ზოლი.
“რამდენიმე ასეთი სროლა და მომკლას ეს ლაწირაკი.”
– ნიკა, ალიანსელები! – მოესმა ყურმილში ელენეს ხმა.
ეტყობა ახლო-მახლო დაძრწოდნენ და “ჩატით” გამოიძახა.
– ეკრანის მარცხენა კუთხეს დახედა. ერთი ხუთჯერ მაინც ეწერა: Help! Help! Help!
იგრძნო როგორ მოხვდა Fireball-ი – უცებ განათდა და ნაპერწკლები აქეთ-იქით გაცვივდა. სადღაც ზურგიდან ესროლეს. ხეებს შორის კიდევ რამდენიმე ჩრდილი გამოჩნდა.
– გაიქეცი, ელენე! ანდა, “ლოგაუტი” მიეცი! ჩქარა!
ისევ იელვა Fireball-მა. დისპლეიზე მწვანე ზოლს ახედა. რამდენიმე მილიმეტრიღა დარჩენილიყო.
– ჩქარა, ელენე, ჩქარა!
წამის შემდეგ პატარა ფიგურა აღარსად იყო. ახლა შეეძლო მომკვდარიყო და სანამ სულად იქცეოდა, ვიღაცის ნათქვამი თუ წაკითხული გაახსენდა:
“ადრე თუ გვიან ყველა ზღაპარი სრულდება;
ადრე თუ გვიან ყველა გმირი ეცემა ბრძოლის ველზე”
რატომღაც საათს გახედა. ორი სრულდებოდა. ფანჯრებს იქით ჩუმად შრიალებდა წვიმა.

ბლეიდერი

– ცხოვრება ძალიან მოკლეა საიმისოდ, რომ თამაშისთვის მოცდე.
ჩემი მბრუნავი სავარძლის უკან დგას და ეგეთი ფილოსოფიური შეგონებით მამუნათებს ცოლი. წყალი არ გაუვა, ისიც დისპლეიზე გაფრანგებულ ჩემს “ზედიკუსს” შესცქერის, მარცხნივ და მარჯვნივ რომ კაფავს მტერს.
“ბრძოლის” კადრი ჩავხსენი და ისევ თარგმანს მივუბრუნდი. ახლა აღარც გამოსხივება აქვს კომპიუტერს და აღარც ერთ ადგილზე ჯდომით ვიმოკლებ სიცოცხლეს. ის, რაც პირდაპირ თუ ირიბად მაინც ფულის წყაროს უკავშირდება, ჯანმრთელობისთვის ამ საშიშ გავლენებს როგორღაც ანეიტრალებს. თუ როგორ, ესეც ალბათ მარტო ჩემმა თანამეცხედრემ იცის.
– ჩაის დალევ თუ ჰერკულესი გირჩევნია? – უკვე სამზარეულოდან მესმის ხმაში სითბოშეპარული ჟღურტული.
– ჰერკულესი.
ჩაისთვის ძველი პიჯაკივით მორგებული სავარძლიდან უნდა ავდგე, მაგიდასთან მივიდე. არა, ჯერ ხელები უნდა დავიბანო და მხოლოდ ამის შემდეგ მივიდე მაგიდასთან. იქიდან კი ჩემი P-4 შორსაა – ვერც ვთარგმნი და ვერც “ზედიკუსს” მივადევნებ თვალს. მაგიდასთან იმიტომ, რომ ამ ჩემს მყუდრო კუთხეში შეიძლება ფინჯანს წავკრა ხელი, ან კიდევ რამე სხვა უბედურება დამემართოს.
“- ნეტა რა ნახე მაგ კოცონებში? მაინც რა არის საინტერესო? – ბუტბუტებდა კეისუკე სანაპიროსკენ მიმავალ გზაზე. ყინავდა, მაგრამ უქარო ღამე იყო. ამოისუნთქებ და სიტყვები პირს გამოსცდება თუ არა, იქვე იყინება.
– “პერლ ჯემში” რაღაა საინტერესო? კაკაფონიაა და მეტი არაფერი, – უპასუხა ძიუნკომ.
– “პერლ ჯემს” ათ მილიონამდე თაყვანისმცემელი ჰყავს მთელ მსოფლიოში…
– კოცონის თაყვანისმცემლები კი უკვე ორმოცდაათი ათასი წელიწადი ცხოვრობენ დედამიწაზე.
– რაც მართალია, მართალია, – დაეთანხმა კეისუკე.
– ერთ მშვენიერ დღეს “პერლ ჯემი” აღარ იქნება, კოცონის თაყვანისმცემლები კი დარჩებიან.
– ეგეც სიმართლეა.”
დიალოგი ჩავიკითხე და მოთხრობის თარგმნა გავაგრძელე.
მეორე წელიწადია, მურაკამის ვთარგმნი. ხარუკი მურაკამის. სამი რომანი და რამდენიმე მოთხრობა დამიგროვდა. ახლაც არ ვიცი, რატომ მოვკიდე ხელი. თარგმნაზე არასოდეს ვგიჟდებოდი. ხომ არიან, ხომ კი არა ნამდვილად არიან უკეთესი მწერლები. რაღა მაინცდამაინც ეს? რა უცნაურია. შეიძლება ვერც ვერასოდეს მივხვდე – რომანი ხომ მანქანა არ არის, ძრავის სიმძლავრით, სპიდომეტრზე დაწერილი ციფრებითა და დიზაინით ჩაგივარდეს გულში. ქალივით. თანაც სად მე და სად იაპონია, რა უნდა გვქონდეს საერთო? ალბათ მარტო მთები…
“კეისუკემ ჯიბიდან მარჯვენა ხელი ამოიღო და ძიუნკოს მოხვია.
– მაგრამ იცი რას გეტყვი, ძიუნკო?.. სულ არ მაინტერესებს, რა იყო ხუთასი საუკუნის წინათ და რა იქნება კიდევ ხუთასის შემდეგ. სულ არ მაინტერესებს! მთავარი ის არის, რაც ახლაა. იცის კი ვინმემ, რამდენი დარჩა ქვეყნის აღსასრულამდე? შენ გგონია, ფიქრობს ვინმე მომავალზე? კუჭი უნდა გქონდეს ამოვსებული და გიდგებოდეს. რა, არა?”
ერთხანს დისპლეის უაზროდ შევყურებ. მერე ისევ ჩავიკითხე ბოლო აბზაცი. თითქოს არა უშავს. მაგრამ ბოლომდე მაინც ვერ ვუდებ გულს. ეტყობა, რაღაც დავაკელი ჭიას. როგორც იტყვიან ხოლმე, ყველა თავის ჭიას ახარებს – ზოგი მათემატიკურს, ზოგი ალკოჰოლურს, ზოგი ფილოლოგიურს, ზოგი კაზინოში აკიდებულს, ზოგიც ვინ იცის სად ნაპოვნსა თუ ნაშოვნს. ეს online თამაში silk road-იც ჭიის ნაირსახეობაა. ეს არის და ეს. მაგრამ ამას სხვის გასაგონად არ ვამბობ. რა თქმა უნდა, ვერც ცოლს ვეტყვი – აზრი არა აქვს. ან ვერ, ან კიდევ უარესი – არ გაიგებს. ნეტა ჩემი “ზედი” რას შვრება? ისე, რა გამიტრაკა საქმე ამ ჩემმა კნეინამ. ჩემთვის ერთიც თამაშია და მეორეც. გააჩნია, როდის, როგორ და რა გუნებაზე ვარ. ვითომ სულ ერთი არ არის, რით მივიღებ სიამოვნებას? ჩემი ცოლი იტყვის, მურაკამი ინტელექტუალური სიამოვნებააო. თითქოს მართალია, მაგრამ ერთი უმნიშვნელო, მისთვის უმნიშვნელო დეტალი ავიწყდება: აზარტი. იქ, სადაც აზარტი არ არის, არაფერი მესაქმება. წლები თავისას შვრება – პოკერს უკვე ვეღარ ვთამაშობ, ნერვები აღარ მყოფნის. ჰო, უვალიუმოდ ვეღარ. დალევ და გინდ გითამაშია, გინდ არა – სანახევროდ გძინავს, ბურანში ხარ. არც პულსი აგიჩქარდება, არც წნევა აგიწევს. ადრენალინზე ლაპარაკი ხომ ზედმეტია. კარესა და ჭირიანი ვალეტების ორ წყვილს ერთნაირად, დანისლული თვალებითა და გაგრილებული გულით უყურებ. მოკლედ, პრეზერვატივით სიყვარულსა ჰგავს. ეს, რაც შეეხება პოკერს, მაგრამ პაემნებზე სიარულის დროცა და გოგოებზე ლამის ქუჩაში ნადირობის დროც ძალიან შორს დარჩა. აი, Silk Road სულ სხვა რამეა. თან ახლა მოდაშიც რომ არის აბრეშუმის გზა?! არა, ხომ ლამაზი სახელია. დუელი გინდა? კი ბატონო. ქარავანი გინდა ატარო ბანდიტებით სავსე გზებზე? კი ბატონო. ისე, თუ მოინდომებ, შენც შეგიძლია ძარცვო ქარავნები. გადაიცვი ბანდიტის შავი ტანისამოსი და ხოცე ვაჭრები. რომ იცოდე, როგორ ელამუნება ყურს აგონიაში მყოფი ფულის ტომრების წყევლა-კრულვა! თითოეული მეომრის, სოვდაგრისა თუ ბანდიტის უკან ცოცხალი და, რაც მთავარია, შენი მასტის ადამიანები არიან. ზიხარ შენთვის მომყუდროებულში, რბილ, მართლა შენზე მორგებულ სავარძელზე გიდევს საჯდომი და თუმცა ხინკალსა და მწვადს აქ არავინ გაღირსებს, მაგრამ სამაგიეროდ დაუყვედრებლად გაქვს ჩაი, რძიანი ყავა, გახეხილი ვაშლი, გემრიელი ბუტერბროტები და, რაღა თქმა უნდა, ჰერკულესი…
სანამ ჩემი “ზედის” ფარ-ხმლითა და აბჯრით ვტკბები, პროცესორის გვერდით კუჭის საუკეთესო მეგობრით სავსე მათლაფა იკავებს ადგილს. საუკეთესო მეგობარს საუკეთესო სურვილებიც მოჰყვა:
– შენი გამოსწორება არ იქნება. ჰერკულესის კი არა, ვიცი, რისი ღირსიცა ხარ.
თამაშის ჩახსნა, რა თქმა უნდა, ვერ მოვასწარი. საოცარია, მაინც როგორ ახერხებს ხოლმე ასე მოულოდნელად თავზე წამოდგომას.
– კარგი, რა, მუშაობამ ვირი მოკლა, – თავის დაცვას ვცდილობ, – ხანდახან მეც ხომ შეიძლება ამოვისუნთქო!
ამ ჩემს კონტრშეტევას ყურადღების ღირსადაც არ თვლის და თავის სამუშაო ადგილს უბრუნდება. მეც ჩემს ჭიას უნდა მივხედო. დღეს საღამოს “WAR-ია” – “ფენიქსებს” უნდა შევებრძოლოთ, ომი გამოგვიცხადეს და ქვეშიდან ხომ არ გამოვალთ. მანამდე ხოტანში – ეს ჩემი ქალაქია – ერთ-ორ რეისს მოვასწრებ აქლემით. ცოტა ფულს ვიშოვი. გზაზე ჩასაფრებული ბანდიტებისგან დავიცავ ჩემს ტვირთსა და აქლემს. ისე იოლად ვეღარ მერევიან – ხუმრობა ხომ არ არის, სამოცდამეოთხე დონის ბლეიდერი მყავს!
დისპლეის მარცხენა ქვედა კუთხეში ტექსტი ტექსტს მიჰყვება. ერთმანეთშია არეული გერმანული, რუსული, ინგლისური…
ქალაქში გახურებული ვაჭრობაა. ყიდიან, ყიდულობენ. ზოგს იარაღი უწყვია დახლზე, ზოგს აბჯარი, ზოგსაც სხვადასხვაგვარი ელექსირები, მიქსტურები – სამკურნალო, სიცოცხლის მოსამატებელი, ძალის მოსამატებელი…
ჩვენს გილდიას საკუთარი სალაპარაკო არხი აქვს. შეკრების დრო, ადგილი, რომელიმე ქარავანზე თავდასხმა თუ პირიქით – ტვირთის გადატანა ერთი ქალაქიდან მეორეში – ეს ყველაფერი, ცხადია, საიდუმლოა და სხვამ არ უნდა გაიგოს.
ეხლა გამოხტება ვინმე პრაგმატისტი და მეტყვის: ეგ ხომ ერთ მოცუცქნულ ეკრანზე ხდება, ადამიანებიც, იარაღიც, ფულიცა და აქლემებიც ვირტუალურია. ნეტა, რა სიამოვნებას ნახულობო.
აბა, რა ვუთხრა, მაშინ ის თქვი, რა არ არის ვირტუალური-მეთქი. თანაც აქ ორმოცდაათი წლის წინათ პრივატიზებულ ჭიაზეა ლაპარაკი, ჩემს საკუთარ ჭიაზე.
აი, ვიღაც თურქი ამეკიდა. ამ ბოლო დროს ეგენიც მომრავლდნენ, ვარსკვლავითა და ნახევარმთვარით შემკული ემბლემით უცბად იცნობ. რაღაცას მთხოვს დამტვრეული ინგლისურით. მგონი, ფარი მომყიდეო. მერე მე ონანიზმით გავერთო-მეთქი? მინდა ვუთხრა, მაგრამ არ ვიცი როგორ დავწერო “ონანიზმი” ინგლისურად. თურქულად ხომ არ ვიცი და არ ვიცი. ამიტომ go away-მეთქი და გზას ვაგრძელებ.
– Hi. – მწვანე ფერის შრიფტია. ვიღაც დროებითი პარტნიორი მესალმება. ესტელა. ქალია. თუმცა, ვინც არ უნდა იყოს, სალამს ხომ ვერ დავუჭერ. ჰაი-მეთქი.
– German?
– No,Georgian.
პაუზა. ეტყობა, ვერ მიხვდა ვის ელაპარაკება.
– Where’r u from?
სხვა რა გზაა, უნდა გავიმეორო. ვიცი, უაზრობაა, მაგრამ რაღაც ხომ უნდა ვუპასუხო. ისევ პაუზა და:
– What’s your name?
ნამეტანი ჩქარი ტემპით მოიწევს. ეტყობა, რაღაც უჭირს.
– Ira, – ბრიჯში აშშ ნაკრების კაპიტანს ჰქვია. შინაურობაში მეც, მაგრამ ამერიკულ ვერსიაში სუფთა მამაკაცური სახელია. ეგრეც მიიღებს. ასე რომ, ყველაფერი რიგზეა.
– No. Honey.
– What?
– I want to call you such. May I?
აი, ახალი ნათლიაც ვიშოვე. მაგრამ რა ჯანდაბაა ეს Honey, წარმოდგენა არა მაქვს. ვხვდები, რომ რაღაც მოსაფერებელი სიტყვა უნდა იყოს, თითქოს ნაცნობიც არის, მაგრამ… ჯობს ისევ ლექსიკონს დავეკითხო.
ძველი, ორკილოგრამიანი მიულერის ლექსიკონი მაქვს. იქვე, გვერდზე, პატარა ტუმბოზე მიდევს სხვა ლექსიკონებთან ერთად. honey… honey… honey… აი… 1. თაფლი. 2. საყვარელი. რაღაც ვარიანტში თაფლის კვერიც შეიძლება იგულისხმო. თაფლის კვერიც გავხდი. ჯანდაბას, რაც არი, არი – ძალინ მაინტერესებს მაინც რა უნდა.
– Ok.
– Honey.
როცა არც ხმა გესმის და ვერც ხედავ, აუცილებლად ახალგაზრდასა და ლამაზს წარმოიდგენ. სხვისი არ ვიცი, მე კი სწორედ ეგრე მემართება. ნეტავ საიდან არის?
– Were’r u from, honey?
– Philippines, honey.
თხელები, ნაზები, ძალიან ქალურები. ისეთი მომსახურება იციან, მეშვიდე ცაზე აგაფრენენ. არც კი ვიცი, საიდან მაქვს ეგეთი წარმოდგენა, ფილიპინი თვალითაც არ მინახავს. ალბათ კინოდან. გაბრდღვიალებული წითელი ფარნები, წითელი ფარდები, ნელსაცხებლების სურნელი და ხერხემლის დაყოლებაზე მოცეკვავე ნატიფი თითები… ვგრძნობ, როგორ მიხშირდება პულსი.
– What u want? – ფლირტი კარგია, მაგრამ მაინტერესებს მაინც რა უნდა.
– Gold. Give me gold, honey.
ღმერთო, რა ჩქარა შემოიხია ყველაფერი. მეგობრების ფანჯარაში ეს-ეს არის ჩაწერილი ესტელა უცებ წავშალე და bb-მეთქი.
ჰო, ამ ფილიპინელი გამომძალველის გადამკიდე, სულ დამავიწყდა, რომ ჩემს ერთგულ მგელს – სხვათა შორის, ბროფი ჰქვია, ფენტეზის ჟანრის ერთ-ერთ წიგნში მგლად გადაქცეული კაი კაცის სახელი – ჭამა სჭირდება. სიცოცხლის ხაზი თითქმის განახევრებია. სულ პატარა ვიყიდე. ძალიან ლამაზი და საყვარელი იყო. ახლა ისეთი კოხტა აღარ არის, სამაგიეროდ სამოცდამესამე დონეს მიაღწია, ზედთან ერთად იზრდება, თანდათან ემატება ძალა და გამძლეობა. რაც მთავარია, ძალიან მეხმარება ბანდიტებთან და მონსტრებთან ბრძოლაში. განსაკუთრებით მაშინ, როცა ქარავანი მიმყავს ხოტანიდან დონჰანგში. იქ ერთი ადგილია, შხამიანი მონსტრებით სავსე, სიკვდილის ხეობას ეძახიან. სწორედ იქ უყვართ ჩასაფრება მოთამაშე ბანდიტებს. ცალკე მონსტრების, ცალკე ყაჩაღების მოგერიება ძალიან ჭირს. ბევრი, ძალიან ბევრი მექარავნე ტოვებს ამ ხეობაში საკუთარი ოფლით მონაგარს.
– ისევ ომობანას თამაშობ, მურაკამის კი მალიარი ცაცოს ბიჭი გითარგმნის, არა?
რომ აქვს, სულ არ მიკვირს, მაგრამ საიდან გამოაძრო ეს უჩინმაჩინის ქუდი ამ ჩემმა ცოლმა, ეგაა საინტერესო. თამაშის ჩახსნა აღარ მიცდია.
– Hi. – ყავისფერი ასოებით მესალმება ვიღაც. ვიღაც კი არა, ჩემი გილდიელია. გოგო უნდა იყოს, აბა Princessa-ს რატომ დაირქმევდა. თუმცა, რა ვიცი… ისე, ქალების ნამდვილი ცვენაა დღეს. რაღაც პატარა ქალაქი ახსენა. დასავლეთ უკრაინიდან უნდა იყოს. Princessa-ს ინგლისური, ჩემი არ იყოს, Hi-თი იწყება და ამითვე მთავრდება. რუსულიც, ეტყობა, ისერა იცის. მაინც რუსულით ვაგრძელებთ.
– ჩვენი გილდიიდან შენს გარდა არავინ თამაშობს, – ერთი სტრიქონი დაწერა და მერე, როგორც ჩანს, ყოყმანი დაიწყო, გავაგრძელო თუ არაო, – ეტყობა, სძინავთ ჯერ. ერთი შემპირდა, აქლემი დატვირთე და მე გამოგყვებიო. ნახევარი საათია ველოდები…
– სად ხარ?
– დონჰანგში.
– სად მიგაქვს, პირველ ქალაქში თუ ხოტანში?
– ხოტანში.
– შემოვლითი გზით თუ პირდაპირ, სიკვდილის ხეობის გავლით.
– რა ვიცი, როგორც შენ იტყვი.
– გოგო ხარ თუ ბიჭი?
– რა მნიშვნელობა აქვს?
– ამ ბოლო დროს ბიჭებიც გოგოს სახელს ირქმევენ. ალბათ გამორჩენის მიზნით. თავს შეგაცოდებენ, და…
– არა. გოგო ვარ. ჩვიდმეტი წლის. სამედიცინო ინსტიტუტში ვსწავლობ, პირველ კურსზე. საკმარისია? ჰო, ოლია მქვია.
ცოტა არ იყოს, დავიბენი. ამდენი რამის კითხვას ნამდვილად არ ვაპირებდი.
– ანკეტების შევსება არ მჩვევია. უბრალოდ მაინტერესებდა, ასეთი რისკიანი მართლა გოგოა-მეთქი?
– სარისკო რა არის, მართლა ხომ არ მომკლავენ.
უცებ წარმოვიდგინე როგორ გლეჯენ ჩვიდმეტი წლის გოგოს სხეულს მონსტრები, ყაჩაღებს კი სიცილ-ხარხარით მიაქვთ მისი ტვირთი.
– დამელოდე. ხუთ წუთში მანდ ვიქნები. მე გაგაცილებ.
მადლობა გადამიხადა და გაჩუმდა. სიცოცხლისა და მანის მოსამატებლები ვიყიდე, ბროფის ბოლომდე გავუვსე მწვანე ხაზი და ტელეპორტით დონჰანგში გადავედი. დასავლეთის კართან მელოდებოდა თავისი აქლემით.
– შეჯექი და, რაც არ უნდა მოხდეს, არ ჩამოხვიდე. აქლემისთვის სიცოცხლის მოსამატებლები მოიმარაგე?
– ჰო.
– რამდენი ვარსკვლავი მოგაქვს?
– ერთი.
– ეგრე ჯობს. ცოტა და ნაღდი. სიხარბეს კარგი არაფერი მოაქვს. მაშინ სიკვდილის ხეობით წავალთ, შემოვლით ძალიან შორსაა.
– კარგი.
ერთი ვარსკვლავი ტვირთის ის რაოდენობაა, როცა მოთამაშე ყაჩაღს უფლება არა აქვს უშუალოდ შეუტიოს აქლემსა და მის პატრონს. ორი და მეტი ვარსკვლავი კი, ესე იგი, გაცილებით მეტი ტვირთი და შესაბამისად მეტი მოგებაც, ამის უფლებას აძლევს. თუმცა ყაჩაღებს ერთვარსკვლავიანი ქარავნის გაძარცვის საშუალებაც აქვთ. თავის ცხენს კომპიუტერის ყაჩაღების მისატყუებლად ცოტაოდენ ტვირთს აჰკიდებენ და ქარავანს წინ გაუვლიან. მერე ცხენიდან ჩამოხტებიან და კომპის ყაჩაღებს ისღა რჩებათ, ქარავანს მიესიონ. თუ აქლემსაც მოკლავენ და მის პატრონსაც, მიწაზე დაყრილ უკვე უპატრონო ტვირთს მოთამაშე ყაჩაღი კრეფს. ნაძარცვი თავის, მხოლოდ მძარცველებისთვის განკუთვნილ ბუნაგში მიაქვს და იქ ყიდის.
– Party მომეცი.
ეკრანზე “ზედის” ქვემოთ “პრინცესას” ფოტოც გამოჩნდა. ახლა ჩვენი საუბარი მხოლოდ ჩვენ “გვესმის”.
სიკვდილის ხეობა დონჰაგიდან მთელი სავალის სამ მეოთხედზეა. ისე გავიარეთ ეს გზა, რომ ხმლის ამოღება არც დამჭირვებია – კომპიუტერულ ყაჩაღებსა და თითო-ოროლა მონსტრს დისტანციური ელვისა და ბროფის დახმარებით ისე ადვილად ვხოცავდი, რომ საუბრის გაგრძელების საშუალებაც კი მოგვეცა:
– სად ცხოვრობ?
– თბილისში.
ეტყობა, იმ პატარა წყენამაც გაუარა და ცოტა გათამამდა კიდეც:
– რამდენი წლისა ხარ?
– ბევრის.
– მაინც რამდენის – ოცის, ოცდახუთის?
სიზმარში რომ დაფრინავ, ანდა განძს იპოვი, გაგეღვიძება და – არაფერი, ზუსტად ეგრე დამემართა.
– უფრო მეტის.
– ოცდაათის, ოცდათხუთმეტის?
ჩვიდმეტწლიანებისთვის ეს ალბათ სულ ზედა ზღვარია. თითქოს საკმარისი არ იყო იმედგაცრუება. ახლა კიდევ ერთხელ მაღვიძებს და სილასავით მაწნის სახეში, რომ არც ფრენა შემიძლია და განძიც თვალსა და ხელს შუა ამიორთქლდა.
ტყუილის თქმა არ მინდა. არადა, სიმართლე ამ მოულოდნელად გაბმულ უდღეურ ძაფებსაც დაწყვეტს. რამდენიც არ უნდა თქვას, ასაკს რა მნიშვნელობა აქვსო, მაინც დაწყვეტს.
– დაახლოებით ეგრე, – ისევ ტყუილის თქმა ვამჯობინე.
“კოცონის თაყვანისმცემლები კი უკვე ორმოცდაათი ათასი წელიწადი ცხოვრობენ დედამიწაზე… ერთ მშვენიერ დღეს “პერლ ჯემი” აღარ იქნება, კოცონის თაყვანისმცემლები კი დარჩებიან”.
რა ვქნა, მე ჩემს პატარა კოცონს ვუფრთხილდები.
სიკვდილის ხეობა არც ისე გრძელია, მაგრამ თავიდან ბოლომდე გავლას საკმაო დრო სჭირდება. არც ურჩხულები არიან მაინცდამაინც დიდები, მაგრამ ძალიან სწრაფები და გესლიანები არიან. ერთს რომ მოკლავ, იმის ადგილზე ორი ჩნდება. მე ვერაფერს დამაკლებენ, მაგრამ აქლემს უტევენ – ორ-ორი, სამ-სამი, ოთხ-ოთხიც კი. ბროფი თავის სტიქიაშია – აზარტში შესული ფლეთს შხამიან მონსტრებს. ყველაზე დიდი პრობლემა მაინც სივიწროვე და სიბნელეა – გზა სახურავივით წამოფარებულ ორ კუპრივით შავ კლდეს შორის მიიკლაკნება. არც გასასვლელი ჩანს, არც შემოსასვლელი. ერთ ადგილზე თუ დიდხანს იტრიალე, შეიძლება დაგავიწყდეს კიდეც, საიდან შემოხვედი და საით მიდიხარ.
როგორც იქნა, უსწორმასწორო სამკუთხედის ფორმის სინათლეც გამოჩნდა.
– ეხლა რაც შეიძლება სწრაფად იარე, არ გაჩერდე, გასასვლელთან იქნებიან.
დღის სინათლეზე პირველები მე და ბროფი გავდივართ. მართლა გასასვლელთან ჩასაფრებულან. სამნი არიან. შავებში. ორი მაშინვე ჩამოხტა ცხენიდან. ფარზე და მახვილზე ეტყობათ – სამოცზე ნაკლები არც ერთი არ არის. მენტები არიან, მაგრამ ბლეიდერის დაგდება არც ისე იოლია. მთავარი ის მესამეა. სანამ ცხენიდან არ ჩამოვა, ვერც მიხვდები რა დონისაა. გავჩერდი. დრო უნდა მოვიგო. პრინცესას ჯერ ხელს ვერ ახლებენ. ეს იმათაც მშვენივრად იციან და შეტევაზე გადმოდიან. ბევრი ვერაფერი დამაკლეს. სიცოცხლე შევივსე და Heaven chain-ით ვუპასუხე. ბროფიც იმას ეცა და სიცოცხლე თითქმის გავუნახევრეთ. მეორემ Freeze იხმარა. მიქსტურა ავტომატურ რეჟიმში მაქვს დაყენებული – ყინული მტვერივით ჩამოვიფერთხე და ისევ პირველს დავცხე. ერთი ასეთი დარტყმაც და ორნიღა დარჩებიან.
მარცხნივ პრინცესას მოვკარი თვალი. თავისი აქლემით ერთ ადგილზე დგას. არ ვიცი, ბრძოლამ გაიტაცა თუ უბრალოდ ჩემი მიტოვება არ უნდა.
– წადი, რას მომჩერებიხარ, სანამ ესენი ჩემს მოკვლას მოახერხებენ, უკვე შორს იქნები.
ამასობაში მესამე მიხვდა, რომ მის ორივე პარტნიორს ადრე თუ გვიან გავუსწორდებოდი და ისიც ჩამოხტა ცხენიდან. ზუსტად ჩემი დონისაა. სხვა შემთხვევაში ალბათ გავეცლებოდი, აქლემსა და ტვირთსაც კი დავუტოვებდი, მაგრამ ახლა ბოლომდე ვიბრძოლებ. მე ეხლა იერუსალიმისკენ დაძრულ ჯვაროსნებზე მეტი მიზეზი მაქვს – ერთი პატარა ქალბატონის ბედი მაბარია.
იმ მესამემ პირდაპირ ბროფის დაჰკრა. მგელი უსულოდ გაიშალა მიწაზე. აქ კი პატარა შეცდომა მომივიდა. იმის მაგივრად, იმ პირველისთვის მომეღო ბოლო, გამწარებული ბროფის მკვლელს ვეცი. ამასობაში პირველმა სიცოცხლე ისევ აღიდგინა და სამივემ ერთად შემომიტია.
შორს, იქ, სადაც მდინარეზე გადასასვლელი ბორანი მეგულებოდა, პრინცესას მოვკარი თვალი. კარგია, რომ დამიჯერა…
შიგნით, სადღაც გულთან ახლოს რაღაც დაინთო. სიცოცხლის მწვანე ხაზი ნელ-ნელა მოკლდება, მაგრამ ეს უკვე აღარ მადარდებს…
– ტყუილად კი არ ამბობენ, ბებრუხუნებს პატარა გოგოები მოსწონთო!
ახლა კი ვიკადრე და უკან მივიხედე. ჩემი ცოლი დოინჯშემოყრილი მისჩერებია დისპლეის.
“რა სულელები არიან ეს ქალები”, გავიფიქრე და იმის თქმა დავაპირე, რომ არც ჩემი და არც იმ გოგოს ასაკი აქ არაფერ შუაშია, რომ უბრალოდ… უბრალოდ…

© „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“

გელა ოდიკაძე

ბესო სოლომანაშვილი, ზამორა (მოთხრობები). რედაქტორი ანა ჭაბაშვილი. თბ. “დიოგენე”, 2007.

ქართულ ლიტერატურაში იყო ე.წ. ხელშეუხებელი თემები. XX საუკუნემ ფაქტობრივად ისე გაიარა, რომ ამ თემებს მწერლები არ შეხებიან. საქმე ისაა, რომ 90-იან წლებამდე საბჭოთა ცენზურა ინერციით ინარჩუნებდა ძალას, ამის შემდეგ კი ქვემეხები გრუხუნებდნენ და მუზები სდუმდნენ.
თუმცა სხვაც უნდა ითქვას: მწერლები ამ წლებშიც წერდნენ. იყვნენ ისეთებიც, რომლებიც უაღრესად კრიტიკულ მომენტებშიც არ გაჩერებულან (მაგონდება შოთა იათაშვილის “ავადმყოფი ქალაქი”. ეს მოთხრობა თბილისის ომის დროს დაიწერა და თითქოს ამ მოვლენის შემზარავ ექოს გამოსცემს). საბოლოოდ, ცენზურა ჩვენს ცნობიერებაში ხელშეუხებელი თემების შეხებამ მოხსნა. წყალს სადინარი უნდა მისცემოდა და მიეცა კიდეც.
ბესო სოლომანაშვილის “ზამორა” სწორედ იმ სიცარიელეს ავსებს, რომელიც ქართულ ლიტერატურაში გაჩნდა. ქვემეხების გრუხუნი, ალბათ, არა იმდენად პასიურობის გამომწვევი იყო, რამდენადაც დაბნეულობის. მწერალი წინამდებარე მოთხრობის მეშვეობით XX საუკუნის კატაკლიზმებს ეხმაურება: ზამორა უფროსი და ზამორა უმცროსი – ერთი საუკუნის ორი სრულიად სხვადასხვა ომის მონაწილე.
ბესო სოლომანაშვილი უფროსი ზამორას მეგობრის, ალექსანდრეს პირით მოგვითხრობს ამბავს. თხრობა არტაშას დუქანში მიმდინარეობს. ბოჰემური გარემო და წარსულის მტკივნეული მომენტები ბუნებრივად ერწყმის ერთმანეთს და თავისებურ ინტიმს ქმნის.
ზამორების (წარმოშობით ესპანელები არიან) სისხლის ყივილი, ვაჟკაცური ჯიში და მოდგმა თვალსაჩინოდ აღიბეჭდება ალექსანდრეს მონაყოლშიც.
ბესო სოლომანაშვილის ოსტატობას ავლენს ფაქტობრივი მასალის წარმოსახვასთან დაკავშირება. ჯერ ერთი, მწერალმა კარგაც იცის ტოტალიტარული სახელმწიფოს ატმოსფერო, კონკრეტული რეალიები, ტიპაჟი, მათი მეტყველება. ალექსანდრეს ცხოვრება (ისევე, როგორც ზამორების) იმ ავტორიტარული რეჟიმის პერიპეტიებთან არის გადაჭდობილი, რომლებმაც ათასობით ადამიანის ბედი დაამახინჯა და გაამრუდა.
გარდა ამისა, ავტორი თავიდანვე იშველიებს თხრობის ისეთ ინტონაციას და ფორმას, რომლის მეშვეობითაც ცხოვრების თუნდაც ყველაზე უფრო უხეში გამოვლინებები, ყველაზე სასტიკი შტრიხები დამაჯერებლად და ძალდაუტანებლად შემოდის ჩვენში.
ბესო სოლომანაშვილმა იცის ერთი რამ: თხრობის ასეთი ფორმა ცხოვრებისეულ მასალას სრულიად თავისებურად განაფენს, აქ მთხრობელის სუბიექტივიზმი ერწყმის რეალობის აუხსნელ და უცნაურ ფაქტებს და თავისებურ სიმბიოზს ქმნის. სამხედრო გამომძიებლების, ჩეკისტების ისტორიები არა მხოლოდ პირადი, არამედ სამსახურებრივი წვრილმანი დეტალებისგან შედგება, რისი ცოდნაც მწერალს ნამდვილად სჭირდებოდა. ყოველივე ეს წარსულის რეალობიდან უნდა აეღო, სხვაგვარად წარმოუდგენელი იყო. ამის კარგი მაგალითია მოთხრობაში აღწერილი მხატვართა ტილოების ეპიზოდი. ამ ეპიზოდში არა მარტო ალექსანდრეს, გრიშას და ზამორას პიროვნული თავისებურებები ჩანს, არამედ მთელი ტოტალიტარული ეპოქა, რომელიც მზაკვრობაზე და ძალადობაზეა აგებული. ასეთი ქვეყნის სამსახურში პასუხსაგებ თანამდებობებზე მომუშავე სინდისის მქონე ადამიანები ცდილობდნენ რთულ ვითარებაში სამართლებრივად და ზნეობრივად ყველაზე ოპტიმალური გზა გამოენახათ, რათა სხვა არ დაეზიანებინათ და საკუთარი თავის გადარჩენაზეც ეზრუნათ. ალექსანდრეც სწორედ იმ ამბებს ჰყვება, სადაც ხაფანგიდან თავდაღწევის ათასგვარი გზებია მონიშნული.
ამ ხაფანგში სხვადასხვა თაობები მოხვდნენ, ამიტომ აქ მამათა და შვილთა პრობლემაც ბუნებრივად წამოიჭრება. კარგად ამბობს ალექსანდრე: “შენ რა, მართალი ხომ არ გგონია, შვილები მამების ცოდვებზე პასუხს არ აგებენო! აგებენ! აგებენ! ჩვენ თქვენთვის და თქვენ ჩვენთვის, – ერთი სისხლია, სამყაროსთვის ერთი გადაწიტებაა შენსა და ჩემს ასაკს შორის მანძილი. შენ რომ იზამ, ჩემი ბრალია, მე რომ ვიზამ – შენი. თქვენ ხო არ გგონიათ, რაც ჩვენ გავაკეთეთ, თქვენი ბრალი არ არის, ან რასაც თქვენ იზამთ, ჩვენი ბრალი არ იქნება? ერთი სისხლი აკეთებს, ერთი სისხლი.”
ბესო სოლომანაშვილი პროფესიული ოსტატობით ფლობს მასალას, აწესრიგებს სათქმელს, კრავს კომპოზიციას. სიტყვა მასთან სადაა, ზუსტი და მიზანმიმართული. საერთოდ, ავტორს, როგორც პროფესიონალ მწერალს შეჰფერის, ერთი მთავარი სათქმელი აქვს და სხვა, მეორეული კომპონენტები ამ სათქმელს არის დაქვემდებარებული. ეს მოთხრობა თანამედროვე ქართული ლიტერატურის ძალზე მნიშვნელოვანი ნაწარმოებია და სერიოზულ ანალიზს იმსახურებს.
კრებულში კიდევ ორი საინტერესო, შედარებით მცირე მოცულობის მოთხრობაა შესული – “გიბონა” და “თითრინავი”. ჩემი აზრით, მაინც აჯობებდა ვრცელი მოთხრობა “ზამორა” ცალკე გამოცემულიყო. ეს ერთი ეპოქის დამტევი მრავლისმომცველი ნაწარმოებია და თითქოს თავის თავშივე კრავს წრეს. ცალკე გამოცემის შემთვევაში, ალბათ, შრიფტიც უფრო მსხვილი იქნებოდა და გრაფიკულადაც, ვრცელი პანორამის შთაბეჭდილება შეიქმნებოდა.

© „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“

ცხრა წლის ვიქნებოდი, დიდი კარადიდან წიგნი რომ ავწაპნე და მის წასაკითხად სადღასაც მივიმალე. დედამ მომძებნა და შენიშვნა მომცა, საშენო წიგნი არ აგიღიაო, მაგრამ ამით რაღას შემაჩერებდა. ეს იყო ცხოვრების ერთ-ერთი იმ გარდამტეხ მომენტთაგანი, რომელთა მნიშვნელობას მრავალი წლის შემდეგღა იცნობიერებ. წიგნის სათაურმა მიმიზიდა: “სად იყავი? – არსად. რას აკეთებდი? – არაფერს”. იგი წარმოადგენდა რჩევების კრებულს მშობლებისათვის, რომელშიც, კერძოდ, ეწერა, რომ ზოგჯერ ბავშვს უჩნდება სავსებით ბუნებრივი მოთხოვნილება, უბრალოდ, წამოწვეს ბალახზე და უცქიროს ღრუბლებს, ცაზე რომ მიიზლაზნებიან. წიგნში ნათქვამი იყო, რომ ეს სავსებით ნორმალური სურვილია და როცა ბავშვი კითხვაზე – “რას აკეთებ?” – გიპასუხებს – “არაფერსო”, – ამაში არაფერია საძრახისი.
ამ ცოდნით შეიარაღებული ეზოში გავედი, ბალახზე წამოვწექი და კითხვა განვაგრძე. წიგნმა მომანიჭა კანონიერი უფლება, მეკეთებინა ის, რასაც ისედაც ვაკეთებდი, ოღონდ ისე, რომ ჩემი უფლებები ამ სფეროში გაცნობიერებული არ მქონდა. მან, თითქოსდა, გარკვეულწილად წამართვა უცოდველობა, მოსპო უოდსუორთისეულად უშუალო კავშირი ჩემსა და ღრუბლებს შორის და ნეტარი უსაქმობა ერთგვარ პოზად გადამიქცია.
დამოკიდებულება უქმი ოცნებებისადმი ყოველთვის წინააღმდეგობრივი იყო, მაგრამ სულის სიღრმეში ყველამ კარგად იცის, რომ ეს არცთუ უსარგებლო საქმიანობაა. ბავშვისთვის ეს არის ერთ-ერთი საშუალება, ისწავლოს აზროვნება. მახსოვს, ღრუბლების ცქერამ მეც ბევრი მნიშვნელოვანი რამ გამაგებინა, მაგალითად ის, რომ ცვლილებები ნელა და ხშირად სრულიად შეუმჩნევლად ხდება. დღეს, საწერ მაგიდასთან რომ ვიჯექი და სარკმელში უმიზნოდ ვიყურებოდი, გამახსენდა, როგორ გვიკითხავდა უნივერსიტეტში ბერძნული ფილოსოფიის ისტორიას პროფესორი ფელი. ისიც ხშირად შეგვაქცევდა ხოლმე ზურგს და დაფიქრებული იმზირებოდა ფანჯარაში, ვიდრე ჩვენ სუნთქვაშეკრულნი ველოდით პასუხს მის მიერვე დასმულ კითხვაზე. შესაძლოა, დოქტორი ფელის ამ საქციელსაც მნიშვნელოვანწილად პოზა განაპირობებდა. შესაძლოა, მას სურდა, მიმსგავსებოდა სოკრატეს, ქუჩაში რომ შეჩერდებოდა ხოლმე და ხანგრძლივად შესცქეროდა ზეცას.
დორზეს ეთიოპური ტომისადმი მიძღვნილ წიგნში ანთროპოლოგი დენ სპერბერი მოგვითხრობს ერთ ამბავს, რომელიც მე ძალიან მიყვარს: “ბავშვობაში ჩემზე დაუვიწყარი შთაბეჭდილება მოახდინა ასეთმა სცენამ: მამაჩემი ვერანდაზე სავარძელზეა მიწოლილი; უძრავად ზის – ხელები უსიცოცხლოდ ჩამოუყრია და სივრცეში რაღაცისთვის მიუციებია თვალი; ჩამესმის დედის ჩურჩული: “ხელს ნუ შეუშლი, მამა მუშაობს”. გავიდა დრო, მე ეთნოგრაფი გავხდი და პროფესიამ ეთიოპიაში ჩამიყვანა; და ერთხელ აქ, საველე დაკვირვებების დროს, ჩემი ყურით გავიგონე, როგორ გადაუჩურჩულა დედამ პატარა ბიჭს: “ხელს ნუ შეუშლი, მამა წინაპრებს აპურებს”.
სპერბერის მსგავსად, მეც პროფესორი გავხდი. ახლა ჩემი ღრუბლებიცა და ჩემი წინაპრებიც ჩემივე წიგნებია. შემიძლია, სრულ სიჩუმეში, ყველასა და ყველაფრისგან განმარტოებული, საათობით ვიჯდე და წიგნს ვკითხულობდე. მიმაჩნია, რომ ჩვენს ეპოქაში, როცა ცხოვრების ტემპი განუწყვეტლივ ჩქარდება და ჩქარდება, კითხვის ეს ასპექტი, – სიჩუმე და განმარტოება, – უდიდეს თავისთავად ღირებულებას იძენს.
უცნაურობა კითხვის პროცესისა, ღრუბლების ჭვრეტას რომ მიაგავს, სწორედ განმარტოებისა და ნელი ტემპის აუცილებლობაში მდგომარეობს. ვიცი, რომ, შეიძლება, ველოტრენაჟორზე ვარჯიშის დროსაც იკითხო რამე და დილაობით ძუნძულით სირბილისას ან მანქანის საჭესთან ჯდომისასაც ისმინო პლეერით მოთხრობები. მაგრამ აქ სხვაგვარ კითხვაზე გესაუბრებით – ძველმოდურ, არაეფექტურ, ანტისოციალურ საქმიანობაზე, უამრავ დროს რომ მოითხოვს. მინდა დავწერო წიგნი: “სად იყავი? – არსად. რას აკეთებდი? – წიგნს ვკითხულობდი… თქვენ თუ შეგიძლიათ, რომ თავს ამის უფლება მისცეთ?” ეს შრომა განკუთვნილი არ იქნება ფართო საზოგადოებისთვის, რომელიც (წიგნის მაღაზიების მზარდი რაოდენობის მიხედვით თუ ვიმსჯელებთ), პოულობს დროს, რათა იკითხოს. არა, მის ადრესატად უფრო ვიწრო წრე წარმომიდგენია, კერძოდ – უნივერსიტეტების პროფესორები. მე ხომ ყოველდღიურად ვისმენ, როგორ შესჩივიან ისინი ერთმანეთს, წიგნების წასაკითხავად ვეღარ ვიცლითო.
იყო დრო, როცა იმგვარ კითხვაზე ვოცნებობდი, როგორსაც აღწერს მაკიაველი: “საღამოობით, შინ რომ ვბრუნდებოდი, ჩემს კაბინეტს მივაშურებდი. გავიხდიდი ჩემს დაჭუჭყიანებულ-დამტვერილ სადაგ ტანსაცმელს და მეფური შესამოსლით ვიმოსებოდი. შემდეგ კი ასე ჯეროვნად მორთული დიდ წინაპართა საკრებულოში შევაბიჯებდი. ისინი ხელგაშლილად მხვდებოდნენ ხოლმე და მე ვტკბებოდი მარტოდენ ჩემთვის განკუთვნილი ნუგბარით, რომლისთვისაც ვიყავ შობილი. აქ შემეძლო მორიდებისგან შეუბორკავს მესაუბრა მათთან, დავკითხოდი ამა თუ იმ საქციელის მიზეზს და წინაპრები პასუხს არ იშურებდნენ”.
ჩემთვის ნაცნობია ეს გრძნობა. ოცდახუთი წლის წინ ჩემი პირველი საპროფესორო შვებულება ამგვარ კითხვაში გავატარე. ვკითხულობდი ყველაფერს, რაც კი სკოლასა და უნივერსიტეტში დამრჩა წაუკითხავი. აი, მაშინდელი ავტორები და წიგნები: პლატონი, კანტი, შექსპირი, მილტონი, შელი, “დაო დე ძინი”, “უპანიშადები”, “ბჰაგავატგიტა”, ლაიბნიცი, ბეკონი, მონტენი, უაიტჰედი, ბერგსონი, კასირერი, ფროიდი, შოუ, იეიტსი, ჰაიდეგერი, ლევი-სტროსი და… დენ სპერბერი. კითხვას გვიანობით, ღამით ორ ან სამ საათზე ვწყვეტდი საოცარი მღელვარებით მოცული. თავს ეზეკიელივით ვგრძნობდი, როცა უფალმა უთხრა მას: “ადამის ძევ!.. შეჭამე ეს გრაგნილი… აჭამე შენს მუცელს და აივსე ნაწლავები ამ გრაგნილით, რომელსაც მე გაძლევ. მეც შევჭამე და თაფლივით მეტკბილა პირში”.
ვათვალიერებ იმდროინდელ ჩანაწერებს, – ერთიანად შენიშვნებით აჭრელებულ გაყვითლებულ ფურცლებს, თავბრუდამხვევ აღმოჩენათა ამბავს რომ მოგვითხრობენ, – და შეცბუნება მიპყრობს: იმ დროს მეჩვენებოდა, რომ ცხოვრების არსი შევიცანი და ყოფიერების ყველა საიდუმლოს ჩავწვდი! და თუმცა შემდგომში აღარასოდეს გამიმეორებია ასეთი ექსპერიმენტი, ეს იყო მეტად ფასეული გამოცდილება. დროდადრო ჩემს თავს ვუსვამ შეკითხვას: განუცდია კი ჩემს რომელსამე სტუდენტს (ან მომავალში თუ მოელის) ეს ენით აუწერელი მღელვარება – კითხვის ვნებით მანიაკალური შეპყრობილობა?
ახლა, როცა ბევრად უფრო მოწიფული კაცი მეთქმის, მივხვდი, რომ მაკიაველის დამოკიდებულებაც კითხვისადმი და ჩემი უძილო ღამეებიც მნიშვნელოვანწილად ეგოიზმის გამოვლინებას წარმოადგენდა. მაკიაველი თავდაჯერებული ადამიანი იყო და ფიქრობდა, რომ ძალა შესწევდა ისე გასაუბრებოდა პლატონს, ტიტუს ლივიუსსა და ციცერონს, როგორც ტოლი ტოლებს. კითხვამ, შესაძლებელია, შეგიქმნათ იმ ავტორებთან თანასწორობის მცდარი შეგრძნება, რომელთა აზრის გაგებაც მოახერხეთ. ასეთი კითხვა თანამედროვე აბსტრაქტული მხატვრობის თვალიერებას ჰგავს, როცა დიდია ცთუნება განაცხადო: “ამის დახატვას ხომ მეც შევძლებდი!” ჰო მაგრამ, ეს სურათები ხომ თქვენ არ დაგიხატავთ და, რომ არ გენახათ, აზრად არასოდეს მოგივიდოდათ, რაღაც მსგავსის შექმნა შემიძლიაო.
პირველ ლექციაზე სტუდენტებს ასე მივმართავ ხოლმე: “ჩემი კურსის დამუშავება კლასში არ ხდება. უნდა იშრომოთ შინ ან სადმე სხვაგან, სადაც განმარტოებას შეძლებთ და ხელს არავინ შეგიშლით. ეს შეიძლება იყოს ბიბლიოთეკის მყუდრო კუთხე, სხვენი ან ნებისმიერი სხვა ადგილი, რომელსაც თქვენს დროებით თავშესაფრად – წიგნის კითხვისთვის განკუთვნილ ადგილად – აქცევთ. ჩემთვის ასეთი თავშესაფარი არის ჩემი ბინა ღამის საათებში, როცა ბოლოს და ბოლოს ყველა დაიძინებს და მთელი სახლი ჩაბნელდება ხოლმე. მაშინ შემიძლია ავიღო წიგნი და მოვკალათდე სინათლის მაგიურ წრეში, სადაც ვარსებობთ მხოლოდ მე და წიგნი; ან უფრო სწორად ვარსებობთ მე და ავტორი, წიგნი კი, უბრალოდ, შუამავალია ჩვენ ორს შორის”.
გაოცდები კაცი, იმდენად დიდია რაოდენობა ახალგაზრდებისა, რომლებიც შეცბუნების გარეშე გამოგიტყდებიან, კითხვა არ გვიყვარსო; და მათ რიცხვში თვით სიტყვიერების შემსწავლელი სტუდენტებიც კი გამოერევიან ხოლმე. ეს გასაგებიცაა – კითხვა ხომ ჯოჯოხეთურად ნელი საქმიანობაა. დღეს, როცა უკვე კომპიუტერის ეკრანის ორწამიან გაშეშებასაც კი ძალუძს მოთმინებიდან ჩვენი გამოყვანა, კითხვა ადამიანისგან სრულ შეჩერებას მოითხოვს – საჭიროა, უბრალოდ, შევჩერდეთ და სხვას ვუსმინოთ.
ბოლო დროს კითხვას სწორედ სხვისი ხმის სმენად აღვიქვამ. პირველ ლექციას რომ განვაგრძობ, სტუდენტებს ვეუბნები: “სინათლის მაგიურ წრეში წიგნით ხელში რომ შეაბიჯებთ, არ უნდა იფიქროთ, თითქოს თქვენი ამოცანა ამ წიგნის დამორჩილება, მოთვინიერება, გაკრიტიკება ან თუნდაც გარჩევა-გაანალიზება იყოს. წიგნის კითხვას იმიტომ კი არ იწყებთ, რომ შეიყვაროთ ან შეიძულოთ ის; და არც იმიტომ, რომ დაამტკიცოთ, თითქოს ავტორზე უფრო ჭკვიანი ბრძანდებით. არა, წიგნს უწინარეს ყოვლისა იმიტომ კითხულობთ, რომ მოისმინოთ, რას გეუბნებათ იგი”.
ასეთი მიდგომა კითხვისადმი ნაკლებეგოისტურია, ვიდრე მაკიაველისეული. ადამიანი, ვინც წიგნისადმი ეს ბევრად უფრო თვინიერი დამოკიდებულება მასწავლა, ზიგმუნდ ფროიდი იყო. დამწყები ფსიქოანალიტიკოსებისათვის განკუთვნილ მის რჩევებს რომ ვეცნობოდი, სადაც ფროიდი მოძღვრავს მათ, როგორ უნდა უსმინონ პაციენტებს, მე აღმოვაჩინე კავშირი კითხვასა და ღრუბლების ჭვრეტას – არაფრის კეთების ხელოვნებას შორის. სწორად სმენის წესი, ამბობს ფროიდი, “უბრალოდ, იმაში მდგომარეობს, რომ განსაკუთრებით არაფერზე მოახდინოთ კონცენტრირება და გულისყური მუდამ თანაბრად გქონდეთ მიპყრობილი ყველაფრისკენ, რასაც პაციენტი მოგითხრობთ. რადგან როგორც კი რაღაც ერთზე გაამახვილებთ ყურადღებას, მაშინვე მასალის დახარისხებას იწყებთ… თქვენ კი სწორედ ამას უნდა გაურბოდეთ. როცა შერჩევას დაიწყებთ, თქვენ უკვე საკუთარი მოლოდინის ტყვე ხდებით და, მაშასადამე, დიდია შანსი, ვეღარაფერი გაიგონოთ გარდა იმისა, რაც ისედაც იცით… ექიმის კანონი ასე უნდა იქნას ფორმულირებული: “საჭიროა, უბრალოდ, ვუსმინოთ”.
რთული სასწავლია, უბრალოდ, უსმინო ადამიანს: არც მისი სიტყვების დაუყოვნებლივ ინტერპრეტირება სცადო, არც ნაუცბათევი დასკვნები გააკეთო, არც საკუთარი რჩევებით ჩაეჩარო საუბარში.
ბედის ირონიით, არაფრის კეთების ხელოვნება, რომლის სრულყოფას ყრმობიდან მოყოლებული ამდენი ძალა შევალიე, ჩვენს უნივერსიტეტებში დიდად არ ფასობს. ჩემმა კოლეგებმა მგონი დაივიწყეს, რომ ჩვენი პროდუქციის უდიდესი ნაწილი ხშირად სწორედ იმ სახის შრომის შედეგად მიიღება, როგორითაც პატარა დენ სპერბერი მამამისმა გააოცა. ჩვენს დღეებში უნივერსიტეტებში მთავარ საზრუნავად იქცა ფონდები და კანონმდებლობა, ბაზარი და კონკურენცია, ტექნოლოგიები და მოდის ბოლო კაპრიზების დაკმაყოფილება. ბოლოს და ბოლოს, უმაღლესი განათლებაც ხომ ბიზნესია.
მწვანე მდელოები და კორომები პასტორალურ საუნივერსიტეტო ტრადიციებს გვახსენებს. ეს კორომები დასაბამიდანვე მოწყვეტილი იყო კომერციული სულისკვეთებითა და ყოველდღიური საზრუნავით სავსე გარემომცველი სამყაროს ფუსფუსსა და ამაოებას. უნივერსიტეტი იმ ადგილს წარმოადგენდა, სადაც ადამიანს შეეძლო შეჩერებულიყო, ეკითხა, ესმინა, ესწავლა. ჩემი პროფესორობის ოცდაათი წლის განმავლობაში კი აკადემიურმა სამყარომ ნელა, მაგრამ არსებითად იცვალა სახე (აი, კიდევ ერთი ილუსტრაცია იმისა, რაც ბავშვობაში მასწავლეს ღრუბლებმა – სამყარო თანდათანობით და შეუმჩნევლად იცვლება). დღეს გვარწმუნებენ, რომ ისტორიამ სვლა ააჩქარა, ხოლო საზოგადოება ყოველდღიურად სულ უფრო სწრაფად იცვლება; რომ თუკი ჩვენ წამით მაინც შევჩერდებით, მომავალი ჩაგვიქროლებს და უნივერსიტეტებს სადღაც შორეულ წარსულში ჩატოვებს; რომ ჩვენ უნდა ვიქცეთ მომავლის უნივერსიტეტებად, კომპიუტერების ეპოქის უნივერსიტეტებად, XXI საუკუნის უნივერსიტეტებად…
სჯერათ კი ამის იმ ადამიანებს, რომლებიც დღეს ჩვენს უნივერსიტეტებს განაგებენ? დევიზი – “დროს არ ჩამოვრჩეთ” – სარეკლამო მოწოდებასავით ჟღერს. და მართლაც, უნივერსიტეტები ცდილობენ ბაზარზე გაყიდონ საკუთარი თავი. კაცმა არ იცის რა მიზეზით, მათ მიიჩნიეს, რომ ამერიკას სურს ისინი ზეთანამედროვე, სუპერტექნოლოგიურ, ეფექტიან კორპორაციულ დაწესებულებებად იქცნენ, რომლებიც შეძლებენ კომპიუტერული ტექნოლოგიების ბატონობის ეპოქაში თავიანთი კლიენტები, კურსის დამთავრების შემდეგ, გარანტირებული მაღალანაზღაურებადი სამუშაოთი უზრუნველყონ.
ვფიქრობ, ამერიკა უკეთ ერკვევა თავის საჭიროებებში. ამერიკას არაფერში სჭირდება განუწყვეტელი და სულ უფრო აჩქარებული ცვლილებები; ისინი სჭირდება ბაზარს, რომელიც ცდილობს გამუდმებით გაუჩინოს მომხმარებელს სულ ახალ-ახალი ნივთების ყიდვის სურვილი. ხოლო ამერიკას კი სჭირდება უნივერსიტეტები და კოლეგები, რომლებიც მოდის კაპრიზებს არ აჰყვებიან და ყოველწლიურად არ იცვლიან სახეს. ვისურვებდი, უნივერსიტეტები ნამდვილად განსაზღვრავდნენ მომავალს, ნაცვლად იმისა, რომ თავქუდმოგლეჯით მისდევდნენ აწმყოს. ცხადია, სინათლის მაგიურ წრეში ჯდომით და ძველ ავტორებთან დინჯი საუბრით, მათი ხმის აუჩქარებლად სმენით ჩვენ მომავალს ვერ დავეწევით. ლამპის შუქი სხვა მაგიურმა ნათებამ შეცვალა – ციმციმმა სარეკლამო დაფისა, რომელიც გიგანტური საინფორმაციო ჰაივეის გასწვრივ არის დაყენებული, უნივერსიტეტის მწვანე კორომს რომ სერავს.
გამორიცხული არ არის, მომავალი მართლაც კომპიუტერებს დარჩეს, მაგრამ წარსული ხომ უეჭველად წიგნების იყო. სწორედ ამიტომ ვცდილობ ვასწავლო ჩემს სტუდენტებს წიგნების კითხვა და წინაპართა ხმების აუჩქარებლად სმენა, სწორედ ამიტომ ვეუბნები მათ: “თუ ჩვენ არ გვეხსომება წარსული და პატივს არ ვცემთ მას, იმედი არ უნდა გვქონდეს, რომ მომავალი თაობები პატივისცემით მოგვიგონებენ. არადა, ჩვენ ხომ ნამდვილად გვაქვს იმის იმედი, რომ მომავალ თაობებს ეხსომებათ სამყარო, რომელშიც ჩვენ ვცხოვრობდით, საგნები, რომლებიც ჩვენ გვიყვარდა, წიგნები, რომლებიც ჩვენ დავწერეთ?

The Cronicle of Higher Education

ჩვენ მეხუთე უბანზე ვცხოვრობდით, ბაბოჩემი და პაპაჩემი – მეოთხეზე. ჩვენი ბაღჩები ერთმანეთს მედიკო ძალოაანთ ბაღჩით იყო აცდენილი. როგორც დედაჩემი ამბობდა, მომიჯნეები ვიყავით ჩვენ და მედიკოაანი, ბაბოჩემისა და პაპაჩემის ბაღჩის ბოლო კი ვანია ძიაანთ ვენახს ემიჯნებოდა. ბაბოჩემთან რომ მივდიოდით, ჯერ ეზოდან ბაღჩაში უნდა გავსულიყავით ვიწრო, წოწლოპინა ფიცრის კარებით, რომელიც მამაჩემმა საფუტკრიდან მოტანილი ძველი ფიცრებისგან შეკრა. გარდა სივიწროვისა, ამ კარს კიდევ ის ნაკლი ჰქონდა, რომ ძნელად იღებოდა და იკეტებოდა. ერთ მშვენიერ დღესაც მამაჩემს ნერვებმა უმტყუნა, კარი მთლიანად გააღო და უკნიდან სახელურზე გამობმული მავთულით, ამირანივით სამუდამოდ მიაბა ქვითკირის გალავანზე. რამდენჯერ სთხოვა დედაჩემმა მისი შეცვლა ან საერთოდ ჩამოხსნა, მაგრამ სიჯიუტისა თუ მოუცლელობის გამო მამაჩემს კარი აღარ შეუცვლია.
ბაღჩაში გასული ოციოდე მეტრს რომ გაივლიდი, ოდნავ წინ გადმოხრილი, დაჯღარკული ფურცელი შეგხვდებოდა.Aამ უნაყოფო ბებერ ხეს ფესვები სანახევროდ ზემოთ ჰქონდა ამოყრილი და პაპაჩემთან წარამარა პირაშვებული ფლოსტების დასაკერებლად სირბილი მათი პირდაპირი დამსახურება იყო. ერთხელაც, უფროსების ნებართვით მე და ჩემმა და-ძმამ ამ ფესვების ამოთხარა გადავწყვიტეთ. მიწით გამოტენილი, უცნაურად დაგრეხილი ძირკვების ამოღებისას, ვნახეთ, რომ ერთ ყველაზე დიდ ფესვს ყანწის ფორმა ჰქონდა. ეს ჩვენი არქეოლოგიური მონაპოვარი სახლში წავიღეთ, გულმოდგინედ გავასუფთავეთ, შიგნიდან ცხელი სანთელი გამოვავლეთ, სატუჩე გამოვუყვანეთ და ნამდვილ ხის ყანწად ვაქციეთ. ყანწს დღემდე ვინახავთ ოჯახში და ვინც ნახავს ყველა გაოცებულია მისი სილამაზითაც და ტევადობითაც.
ფურცლიდან მიწა ოდნავ მაღლდებოდა, ასე, ნახევარი მეტრით. ბორცვზე რამდენიმე ნაბიჯს აადგამდი, მარცხნივ გაუხვევდი და იწყებოდა ბაბოჩემისა და პაპაჩემის სახლისკენ მიმავალი ბილიკი. ამ ბილიკზე წინ და უკან სიარულსა და სირბილში გაირბინა ჩემი, ჩემი დისა და ჩემი ძმის ბავშვობამ. თუმცა, ჩემი ძმა ჩვენზე ბევრად უმცროსი იყო და, დღეს, როცა ან მესიზმრება ეს ბილიკი, ან შეგნებულად ვიხსენებ ბავშვობას, მხოლოდ ჩემს დასთან ერთად ვხედავ მასზე მიმავალ საკუთარ თავს. შვიდი-რვა წლისები ვართ და გასწრებაზე მივრბივართ ბილიკზე. ხან ერთს აგვიცდება ფეხი და ხნულში გადავვარდებით, ხან მეორეს. ტანზე დედაჩემის შეკერილი ჩითის ჭრელი კაბები გვაცვია, თმებიც ერთნაირად მოკლედ გვაქვს შეკრეჭრილი, როგორც ყველა ზაფხულს… ყურში კი მაშინდელივით ცხადად ჩამესმის ვენახში მომუშავე პაპაჩემის ხმა: “ჰაი, ინოოო, მიბრუნდი ერთი, წყაროდან ცივი წყალი მამირბენინე…”
ბაღჩაზე გადასვლას ხუთ-ექვს წუთს ვანდომებდით. იმის მიხედვით, რა საქმეზე გვაგზავნიდნენ, დრო ან მცირდებოდა, ან იზრდებოდა. ჩემი გაუთხოვარი, ცოტა ქალაბიჭა დეიდისთვის ეს დრო ფურთხის გაშრობით შემოფარგლებოდა და, იცოცხლე, ჩვენც თავს არ ვზოგავდით. ისეც ყოფილა, რომ სიბნელის გამო, რომლის შიშიც საკმაოდ მოზრდილ ასაკში დავძლიე, გულამოვარდნილი სამ წუთშიც დავბრუნებულვარ შინ და ერთი საათიც მომინდომებია სახლიდან ბაბოჩემამდე გადასვლისთვის. ასე კი ძირითადად გაზაფხულზე ხდებოდა, როცა ზემოდან იქვე, ბილიკის თავში მდგარი აყვავებული ბალტყემლისა და შავი ბლის ქვეშ მივდიოდი; სახეზე მარცხენა მხარეს ჩარიგებული ჟონჟლების თეთრი, მტევანა კუნწულები მელამუნებოდა და ფეხებს ფრთხილად ვადგამდი, რომ არაფერი მევნო ბილიკის ძირში ამოსული ქალის იებისთვის. ამას თუ დავუმატებ პაპაჩემის ნათესავის, თენგიზას თეთრი ცხენით მოხნული მიწიდან ამოყრილი ბელტების ოხშივარს, გასაკვირი აღარ უნდა იყოს ჩემი შეყოვნების მიზეზი.
ადრე ბაღჩის ეს ნაწილი მთლიანად ვენახს ეკავა. მერე პაპაჩემმა ნახევარზე მეტი ვენახი გაჩეხა, ძველი ვაზია, მეჩხერადღა ისხამსო, და ვენახმაც, უფრო სწორად, დარჩენილმა რამდენიმე პლანმა, მელიტოაანთ ღობისკენ ჩაიჩოჩა. გაკაჭული ადგილი კი ბაბოჩემმა პამიდვრისა და ბადრიჯნის ჩითილებით შეავსო.
მელიტო პაპაჩემის ნახევარძმა და მარჯვენა მხრიდან მისი მომიჯნე იყო. ისინი მთელი ცხოვრება ერთმანეთს არ ელაპარაკებოდნენ, მგონი მიწის, თუ რაღაც მემკვიდრეობის არასწორად გაყოფის გამო, მაგრამ არ მახსოვს, პაპაჩემს ოდესმე მასზე ცუდი წამოცდენოდა. რაც შეეხება ბაბოჩემს და მელიტოს ცოლს, ჟუჟუნას, ისინი ერთმანეთთან მართლა ვერ შველდებოდნენ. ბაბოჩემი თავის ნახევარმაზლის ცოლს იმის ღირსადაც კი არ თვლიდა, სახელით მოეხსენიებინა; მაგ არსაქნელის ქათმებმა სულ გადამიქექეს ბოსტანი, ან მაგ არსახსენებლის ფეხი ჩემ სახლში არა ვნახოო, იტყოდა ხოლმე მის დანახვაზე და გემრიელადაც ჩამოწყევლიდა. არ ვიცი, ბაბოჩემის დანაბარებისა თუ რის გამო, არც ჟუჟუნა და არც მელიტო მართლა არ მოსულან მის სამძიმარზე. ის კი კარგად მახსოვს, პაპაჩემის გასვენების დღეს როგორ ბავშვივით ტიროდა თავისი ქუჩის კარებთან უხერხულად მდგარი, ჯოხზე დაბჯენილი მელიტო.
პაპაჩემს სხვა ვენახიც ჰქონდა სოფლიდან მოშორებით, შოროხევის მარჯვენა ნაპირზე, სადაც ხშირად მივყავდით ხოლმე ხან მაყვლის და ასკილის საკრეფად, ხან ჭინჭარზე, ზოგჯერ უბრალოდ გასასეირნებლად, რთველში ხომ – თავისთავად. ვენახის შესასვლელში, თაღართან, დაბალი, მრგვალად ტოტებგაშლილი შვინდი იდგა, რომლის ქვეშაც გაზაფხულობით მთვარე იები ამოდიოდა. გაფენდა ბაბოჩემი შვინდის ძირში ჭურჭლის ზოლებიან ტილოს, ვედროდან საგზალს ამოალაგებდა, რომელიც ძირითადად შოთი პურისა და ცხვრის ყველისგან შედგებოდა და ჩვენც მეტი რა გვინდოდა, მდინარის გრილ ნიავს და ბაბოჩემის დამოძღვრას, “ყველი ბეწა-ბეწა, პური ბევრი”, გემრიელად ვყლაპავდით ლუკმებთან ერთად. მერე კი, მე და ჩემი და მთელ ვენახს გარს ვუვლიდით და ჩვენთვის საინტერესო რაღაც-რუღაცეებს ვაგროვებდით.Mმახსოვს, როგორ ვეძებდით ორღობეებში ჩემთვის დღემდე სასაცილო და ცოტა უხერხული სახელის მქონე პატარა წითელ სოკოებს, ტურუტუტუს, რომელსაც მინდვრის ყვავილებთან ერთად ვაზაში ვაწყობდით. საერთოდ კი, მგონი იმ ბავშვებს უწვავდნენ და აჭმევდნენ, რომლებსაც უნებლიე შარდვა ჰქონდათ. მართალია პაპაჩემის ვენახში ვიყავით, დღე იყო და მზეც ანათებდა, მაგრამ ცოტათი მაინც ყოველთვის გვეშინოდა და, ვცდილობდით, უფროსები თვალიდან არ დაგვეკარგა.
ჩვენი შიშის მიზეზი ლეკები იყვნენ, რომლებიც ვენახიდან ერთი ხელის გაწვდენაზე, მდინარის მეორე ნაპირზე ცხოვრობდნენ. როცა წამოვიზარდეთ და გავიგეთ, რომ თურმე ლეკებიც ჩვეულებრივი ადამიანები იყვნენ, შიში რა თქმა უნდა გაქრა, მაგრამ მისი ჩანერგვა დიდწილად უფროსების კისერზე იყო; სწორედ მათ აძლევდათ ხელს გუდიანი ლეკებით ბავშვების დაშინების მეთოდი. თუმცა, ამასაც თავისი რეალური მიზეზი გააჩნდა, რომელიც სათავეს ლეკიანობის დროიდან იღებდა. ლეკის ქალები, ფატინები, ყოველდღე დადიოდნენ ჩვენს სოფელში; წელზე ჭრელაჭრულა შალები ჰქონდათ შემოხვეული, ფეხზე კი იშვიათი სილამაზის ასევე ფერადოვანი ლეკური წინდები, ან ჩითები ეცვათ და ათასი წვრილმანით ვაჭრობდნენ. მე დღემდე მაქვს ასეთი წინდები, რომელიც ჩემი ბავშვობის ხელშესახები სახსოვარია.
ბილიკის მარცხენა მხარეს, საიდანაც მედიკოაანთ ბაღჩა ბაბოჩემისას ემიჯნებოდა, შავი ღოღნოშო ქლიავის ძირში იდგა იმ გარემოსთვის ოდნავ შეუფერებელი ვარდისფერი რკინის სკამ-სავარძელი, რომელზეც დაღლილი ბაბოჩემი და პაპაჩემი თუ არ ციოდა, საათობით ისხდნენ ერთმანეთის გვერდით. ბაბოჩემს ფართუკის ჯიბეში სულ ჰქონდა ვაშლის ჩირი, ჩამიჩი, პიტნის კანფეტი, გალეტის ნამტვრევები ან სხვა სასუსნავი და ფიცრების საზურგეზე ოდნავ მიწოლილი, როგორც თვითონ უყვარდა თქმა, ნება-ნება მიირთმევდა ამ ნუგბარს. სკამი ბილიკის გასწვრივ იდგა, პირით ჩრდილოეთისკენ და მასზე მჯდომი თვალს ვერ მოსწყვეტდი კავკასიონის მთების ულამაზეს ჯაჭვს. ერთ ადგილას მთები ვარცლივით იყო ჩაზნექილი, სადაც წელიწადის ნებისმიერ დროს თეთრად მოქათქათე თოვლს მე ცომს ვეძახდი. შემოდგომობით, როცა ძველს ახალი თოვლი დაემატებოდა, ვამბობდი, ცომი ამოფუვდა, ცომი-მეთქი. მარცხნივ თუ გადმოიტანდი მზერას, დაინახავდი თითქმის სრულიად მოტიტვლებულ მინდორს – ნაკალოვარს. პაპაჩემის მონაყოლის მიხედვით, ლეკებს იქ ქართველი ტყვეები აუყვანიათ, ხელფეხშეკრულები ძირს დაუყრიათ და თავთავივით გაულეწავთ. მას შემდეგ დაურქმევიათ ამ ადგილისთვის ნაკალოვარი. ბუნებრივია, რომ ლეკების მიმართ ჩემი და ჩემი დის ზემოთ ხსენებული შიშის ერთ-ერთი მიზეზი, ეს საშინელი ამბავიც იყო.
კიდევ ოციოდე ნაბიჯის გავლის შემდეგ, სანამ ბილიკი მარჯვნივ გადაუხვევდა და ბაღჩის პირველ კარს მიადგებოდი, კუთხეში ზღმარტლის უშნო ხეს თითქოს სიმახინჯის დასამალადო, წინიდან ეფარებოდა ბებერი გუდა ლეღვი, რომელიც ზაფხულში უგემრიელესი ნაყოფით ერთნაირად გვიმასპინძლდებოდა ბავშვებს, დიდებს, ათასგვარი სახეობის მწერებსა და ფუტკრებს, ზამთარში კი, ჩვენი ქალების წყალობით ქარვისფერ მურაბად იქცეოდა და იმის ჭამას არაფერი სჯობდა.
მწერების ხსენებისას, ფუტკრები შემთხვევით არ გამომიყვია ცალკე. ისინი ჯერ კიდევ ჩემი შორეული წინაპრებიდან მოყოლებული, ჩვენი ოჯახის მატერიალურ მდგომარეობას უზრუნველყოფდნენ და, შესაბამისად, ყოველთვის დიდი პატივით მოიხსენიებოდნენ. როცა სახლში სუფრა იშლებოდა, რაც არცთუ იშვიათად ხდებოდა, მამაჩემი თითქმის ყოველთვის სვამდა ამ გონიერი, სასარგებლო და შრომისმოყვარე არსების სადღეგრძელოს. მიუხედავად იმისა, რომ საფუტკრე ყოველთვის სოფლიდან შორს, რომელიმე მთის ძირში ან მინდორში გვქონდა მოწყობილი, ჩვენს სახლში ზამთარ-ზაფხულ ირეოდა ფუტკარი. თუ ძალიან არ შეგვაწუხებდა ცხვირწინ ბზუილით, მათ ხელსაც არ ავუქნევდით, რადგან ვიცოდით, რომ ამით უფრო გავაღიზიანებდით. კბენით კი, იცოცხლე, იმდენჯერ უკბენიათ, რამდენჯერაც გინდათ. იმის ცოდნა, რომ კბენის შემდეგ ფუტკარი კვდება, ჩვენი ცრემლების გამომზეურების უფლებას არ გვაძლევდა და ნესტრის ამოღებამდე მოთმინებით ვიტანდით ტკივილს – რა თქმა უნდა იშვიათი გამონაკლისების გარდა. მერე კი, ცივი ქვა და იმის ჯანი… დავიდებდით ნაკბენზე და აღარც ძალიან გვისივდებოდა და, რამდენიმე წუთში ტკივილიც უკვალოდ ქრებოდა.
დაწვრილებით მართლა არ ვიცი როგორი იყო მამის მხრიდან ჩემი წინაპარი პაპა-ბებიების დამოკიდებულება ამ მწერის მიმართ, მაგრამ მამაჩემს მეფუტკრის პროფესიასა და ფუტკრის შესახებ ცოტა უცნაური და შესაძლოა, გადაჭარბებული წარმოდგენა რომ ჰქონდა, ეს მთელმა სამეზობლომ და ყველა მისმა ახლობელმა იცოდა. ალბათ ამიტომაც არავის გაჰკვირვებია, როცა თებერვლის ცრიატ დღეს, ეზოში ჩალის სკამებზე დასვენებულ მამაჩემის კუბოს, მთელი ერთი საათი დასტრიალებდა თავზე ფუტკრების გუნდი. იქნებ, მართლაც უკანასკნელ გზაზე გასაცილებლად, როგორც ამას მერე ხალხი ამბობდა…
ფართო, ხის ჩარჩოთი შეკრული მავთულის ბადის კარებში გახვიდოდი თუ არა, ათი-თხუთმეტი მეტრი სიგრძის სულ სხვანაირ ბილიკზე იდექი. ეს ისევ იმ ბილიკის გაგრძელება იყო, მაგრამ თან დამოუკიდებელი, უფრო კოხტად, ლარივით გაჭიმული კარიდან კარამდე. ბაღჩის ამ ნაწილში პაპაჩემს და ბაბოჩემს ძირითადად ბოსტნეული მოჰყავდათ. აქ მიწას გუთნით არასოდეს ხნავდნენ, სულ ბარით და თოხით ამუშავებდნენ. ამიტომ, ბილიკი ყოველთვის საგულდაგულოდ და ფაქიზად იყო გვერდებზე ჩამოსწორებული. მასზე მიმავალს ისეთი შეგრძნება გქონდა, თითქოს ეს-ესაა ზღვაში გრძელი ნავით შეცურე და მიწის შავი ბელტები აქეთ-იქიდან ტალღებად გეხლებაო. გვიანი გაზაფხული თუ იდგა და მთელი ბოსტანი სარზე ასული ლობიო-ბარდის იისფერნარევი თეთრი ყვავილით ერთიანად იყო გადაპენტილი, ხომ თავი შუაგულ სამოთხეში გეგონებოდა. მთელ ამ მშვენიერებას ემატებოდა წითლად მოელვარე ღაჟღაჟი, რომელსაც ბაბოჩემი ხახვთან ერთად ულამაზესი კოპწია კვლების გარშემო ჩათესავდა ხოლმე. ბაღჩის ამ ნაწილშივე იდგა ორი კეხურა ვაშლის, ერთი გულაბი მსხლისა და ერთიც ჯიშიანი კარალიოკის ხე, რომლებიც აგვირგვინებდნენ ამ იდილიას, ტანმაღლები, ზემოდან დაჰყურებდნენ ნარგავებს, ემანდ არავინ არაფერი ავნოსო.
მაგრამ ყოველთვის ასე მომხიბლავად როდი გამოიყურებოდა ეს ჩემ მიერ სამოთხედ მონათლული ადგილი. მაგალითად, ზამთრის პირზე, უმთვარო კუნაპეტ ღამეში, როცა ზევით-ქვევით მოთარეშე სუსხიანი ქარი ათასნაირ საშინელ ხმას გამოსცემდა, მე და ჩემი და კი შიშისგან ძლივს მივათრევდით სახლისკენ ფეხებს და ვფიქრობდით ხუთიოდე წუთის წინ გაგუზგუზებულ ღუმელთან პაპის მონაყოლ ლეგენდაზე დაცემული ანგელოზების შესახებ; კბილს კბილზე ვაცემინებიდით, ერთი სული გვქონდა სახლში მალე მივსულიყავით, რომ თბილ ლოგინში შემძვრალებს ვეღარ დაგვენახა თავს ზემოთ გაკაშკაშებული ცა, სადაც, ჩვენი აზრით, ანგელოზები შეკრებას მართავდნენ…
მეორე კარს გააღებდი და იწყებოდა ბაღჩის ყველაზე მოზრდილი, ძირითადად ხეხილით გაშენებული ნაწილი. ბილიკი აქ ისეთი გამოკვეთილი და სწორი აღარ იყო, მაგრამ ერთგან მაინც კარგად ემჩნეოდა წლების განმავლობაში გატკეპნილი ვიწრო ზოლი, რომელიც ხან სწორად მიდიოდა, ხანაც დიდ, გაფართხულ თხილის ძირებში უჩინარდებოდა და ისევ ჩნდებოდა. ჯერ მარჯვენა მხარეს გვერდით ჩაუვლიდი ბებერ ხეჭეჭურსა და მის ქვეშ მდგარ, უფრო სწორად, სოკოსავით ამოსულ ცემენტის რკინისფეხიან მრგვალ მაგიდას, რომელსაც ბრტყელი რკინისავე სალტე ჰქონდა შემოვლებული. Aწინ და უკან ბევრი რომ არ ევლო, ბაბოჩემი ამ მაგიდაზე აგროვებდა ძირს ნაყარ ხილს, ჭყინტ სიმინდს, სხვადასხვა ბოსტნეულს და, შებინდებისას, ბაღჩაში საქმეს რომ მოითავებდა, ყველაფერი ერთ წაღებაზე მიჰქონდა შინ. სხვათა შორის, ხეჭეჭური უფრო იმით დამამახსოვრდა, რომ ბაბოჩემი ამ მსხალს ხარშავდა და ისე ჭამდა – ალბათ, უკბილობის გამო. თუმცა, ერთი-ორჯერ მეც გავუსინჯე გემო და, ვერ ვიტყვი, რომ უგემური მეჩვენა.Aაი ჩემი და კი მსგავს რამეს არასოდეს დააკარებდა პირს. მაგალითად, ასევე მარცვალ-მარცვალ მოხარშულ სიმინდს, რომელსაც მე, ბაბო და პაპა გემრიელად შევექცეოდით ზამთარში.
მსხლიდან ოდნავ მოშორებით, სადაც ზაფხულობით მზე ნაკლებად უდგებოდა, ისეთივე რკინის გრძელი, ოღონდ უზურგო სკამი იდგა, როგორიც ვენახში. იქვე, სკამის უკან კი სარწყავი რუ გადიოდა და, თაკარა სიცხეში აქ ჯდომას და დასვენებას არაფერი სჯობდა. რაც შეეხება ტკბილ ბროწეულს, რომელსაც ტოტები სანახევროდ მედიკოაანთ ბაღჩაში ჰქონდა გადაშვერილი, ჩემი და ჩემი დის უსაყვარლესი ხილი იყო. სამწუხაროდ, მეწლეურობისა და იმის გამო, რომ საერთოდაც ცოტას ისხამდა, მისი ჭამით გული არასოდეს გვიჯერებია. სამაგიეროდ, ძღომაზე და თავზე საყრელად გვქონდა შავი ცერისსიმსხო თუთა, რომელიც, ჩემი აზრით, ცოტა უადგილო ადგილას, შუაგულ ეზოში იდგა. მიუხედავად იმისა, რომ მის კენწეროზე შემომჯდარს ფეხებში შიშის ქარი მივლიდა, მაინც ერთ რამედ ღირდა სამყაროსთვის ზემოდან ცქერა და უგემრიელესი თუთით პირის ჩატკბარუნება. ზოგჯერ, როცა ბევრი ერთად დამწიფდებოდა, თუთის ქვეშ დავდგებოდით, მაგიდის მუშამბას კუთხეებით გავჭიმავდით და პაპაჩემი ან ჩემი გაუთხოვარი დეიდა, რომელსაც მამაჩემი ცოლისძმას ეძახდა, თუთას რამდენჯერმე ძლიერად შეაქანებდნენ ხოლმე. მოდიოდა და მოდიოდა ტყაპატყუპით თუთის წვიმა და მუშამბის შუა ნაწილში შავი, სურნელოვანი გორა დგებოდა. მაშინდელი თუთის გემოს და სუნს დღემდე უცნაური, თავბრუდამხვევი ნეტარებით ვიხსენებ. ბავშვობის შემდეგ სულ რამდენჯერმე ვჭამე თუთა, მაგრამ, რა თქმა უნდა, მას ის გემო და სურნელი აღარ ჰქონდა…
ბროწეულის ხესთან ახლოს, მსხვილ პალოებზე ძველი რკინის საწოლის ჩაჭყლეტილი ბადე იდო, რომელზეც პაპაჩემი თივის უზარმაზარ ზვინს დგამდა ხოლმე. მის ქვეშ ზამთარ-ზაფხულ ქათმები იქექებოდნენ და კრიახობდნენ. ზვინის შემდეგ იდგა გვერდმობრეცილი ფეხსადგილი და საღორე, რომელთა გვერდით გავლაც ვერ გეტყვით რომ დიდ სიამოვნებას წარმოადგენდა. ამიტომაც, ბილიკი ზვინიდან მკვეთრად უხვევდა მარჯვნივ და უგემრიელეს, ლოყაწითელა და წვნიან მსხლის ხესთან გადიოდა. ხეს უკან მოექცეოდი თუ არა, თან ცალი ხელით ბაღჩის მესამე, პატარა და ვიწრო ეზოში შესასვლელი მაღალი კარი უნდა შეგეღო.
ეზოში, სათონესთან, კიდევ ერთი მძიმე, მრგვალი რკინა ეგდო, რომელსაც სკამი არ ეთქმოდა, მაგრამ მის მოვალეობას მშვენივრად ასრულებდა. აცივდებოდა თუ არა, რკინაზე საზაფხულოდ დაფენილ თხელ ტილოს ბაბოჩემი ზემოდან ოთხად დაკეცილ კუბოკრულ შალს გადააფარებდა, ზედ თბილად დაჯდებოდა და ხან კალთაში ჩაყრილ ხახვს არჩევდა, ხანაც კარტოფილს ფცქვნიდა ან ვაშლს ჩირავდა. მარჯვენა მხარეს, მთელი ღობის გაყოლებაზე, სანამ ქვიტკირის გალავანი დაიწყებოდა, თითა ყურძნის პატარა ხეივანი იყო გაშენებული, რომლის ქვეშაც სხვადასხვა ფერის სურნელოვანი ვარდები გვიან შემოდგომამდე ყვაოდა. ეზოს სიგანეზე ჩამოუდიოდა საკმაოდ განიერ, ცემენტის კალაპოტში მოქცეული რუ. გადაივლიდი მის ერთ ნაწილზე ხიდად გადებულ ხმაურიან თუნუქს და ქვიტკირისავე ძველი, ორსართულიანი შენობის წინ იდექი. ეს იყო ბაბოჩემისა და პაპაჩემის სახლი.
თეთრად შეღებილი ხის კარებით დაბალჭერიან, ყვითელფარდებიან ოთახში შედიოდი. მარცხნივ, მარანში შესასვლელი კარები იყო, მარჯვნივ ღუმელი, კუშეტკა და დიდი, გასაშლელი მაგიდა იდგა. მეორე, შედარებით პატარა ოთახში ბაბოჩემს და პაპაჩემს ეძინათ ფანჯრებთან მიდგმულ რკინის საწოლებში; ერთ ფანჯარაზე ყოველთვის იდგა ყავისფერმუცლიანი ძველებური ნავთის ლამფა, დანარჩენ ორზე კი, ძველ ჩაიდნებსა და ქვაბებში ჩარგული ბაბოჩემის ოთახის ყვავილები ეწყო.Aამ ოთახიდან ფარდაჩამოფარებულ კარს შიგნითა ოთახში გაჰყავდი, სადაც ხან ჩვენ, ხანაც სტუმრად მოსული ჩემი დეიდები, ბიძები და დეიდაშვილები იძინებდნენ.
მარანში შესვლამდე, რომელიც ბაბოჩემისა და პაპაჩემის სახლის ერთ-ერთ ყველაზე საინტერესო ადგილს წარმოადგენდა, ჯერ მძიმე ურდული უნდა აგეხსნა ერთმანეთზე ცერად დაკრული ფიცრებისგან შეკრული განიერი კარებისთვის, მერე ცემენტის ერთი საფეხურით ქვემოთ ჩასულს უნდა გადაგეტრიალებინა მარცხენა კედელზე შნურებზე დამაგრებული ძველებური დენის ჩამრთველი და, პირველი, რასაც შუქის ანთებისთანავე დაინახავდი, იყო ჭერამდე ასული უბრალო გაურანდავი ფიცრის განიერი თაროები, რომლებზეც ათასნაირი ხილის კომპოტების, მურაბების, პავიდლოების, კონსერვებისა და მწნილის ქილები ეწყო. იქვე, დაბალ მაგიდაზე იდო შავი ემალის დიდი ქვაბი, რომელშიც ბაბოჩემი ორად გადატეხილ შოთ პურებს აწყობდა. ჭერში კი შიშველ კოჭებზე ჩამოკიდული, კონებად შეკრული გამხმარი მწვანილეული, პიტნის ნაწნავები, ხახვისა და ნივრის გალები და გრძელ ძაფებზე აკინძული ყურძნის მტევნები კონწიალობდა. ცოტა მოშორებით, ხის კავებით ეკიდა თონეში შებოლილი ღორის დიდრონი ბარკლები და ნეკნები, რომელსაც ზამთარში წვრილად ჩაკუწულს ხარშავდა ბაბოჩემი. Aამის მერე, დატკეპნილ მიწაზეც თუ მოატარებდი თვალს, დაინახავდი სამ უზარმაზარ სიპ ქვას, რომელთა ქვეშაც მუცელგაბერილ ოცჩაფიანებში, პაპაჩემი თავის დაწურულ ღვინოს ინახავდა.
რაც შეეხება ორთვალა სახლის მეორე სართულს, ის რიყის ქვით ნაშენი რამდენიმე ფარღალალა ოთახისგან შედგებოდა. ერთი მათგანი მამაჩემს წლების წინ, ახალი სიძე რომ ყოფილა, თავისი ხელით გაუბათქაშებია, მაგრამ მას მერე ამ ოთახებს ბევრი აღარაფერი შემატებია და, ასაკში შესულ პაპაჩემსაც საბოლოოდ აუღია ხელი მათ გამართვაზე.
ბაბოჩემი და პაპაჩემი ღრმა სიბერემდე ჯანმრთელობას მაინცდამაინც არ უჩიოდნენ. ერთი ეგ იყო, ბაბოჩემს ახალგაზრდობიდანვე დიაბეტი ჰქონდა და მსუყე საკვებს არასდროს მიირთმევდა; ჭამდა რუხი ფქვილით გამომცხვარ პურს და შაქარს და მარილს ახლოს არ ეკარებოდა. კულაკის ნებიერა ქალიშვილი, ბაბოჩემი, ჟამუტაანთ ბაბულია, ცოტა ცივი და ქედმაღალი ქალი იყო. სხვა სოფლელი ქალებივით მეზობლებში არასოდეს ითქვიფებოდა და საშინლად სძულდა ჭორაობა; თავსაც შეძლებისდაგვარად უვლიდა და საქმესაც ზომიერად აკეთებდა – დღეებზე ანაწილებდა, რომ ერთბაშად არ გადაღლილიყო. ზაფხულში სიგრილით წავიდოდა დაბლა ვენახში და იქიდანაც მზის ჩასვლამდე არ ამოვიდოდა; შვინდით ან ლეღვით სავსე მძიმე ვედროს არასოდეს ასწევდა, -Dკრეფდა იმდენს, რამდენის ტარებასაც შეძლებდა. თავზე მუდამ ლამაზი ბამბის მოსახვევი ეფარა და ჩითის კაბა და ჩუსტიც ყოველთვის შესაფერისი ეცვა. ჰყავდა საკუთარი მკერავი, გაუთხოვარი კოჭლი მარუსა. გაზაფხულისა და შემოდგომის სეზონს ისე არ ჩააგდებდა, ერთი ახალი საგარეო კაბა და თითოც ბამბაზიისა და ჩითის ხალათი რომ არ შეეკერა. ყმაწვილქალობაში ბაბოჩემი თურმე ბაფთიან გიტარაზეც უკრავდა და კარგი მოლხენაც ჰყვარებია.Uმერე და მერე, ასაკში რომ შევიდა, უფრო გაზეთი და ახალი ინფორმაციები აინტერესებდა. დიდ მაგიდაზე ყოველთვის ეწყო მშობლიური რაიონის გაზეთი და “სოფლის ცხოვრების” ახალი ნომრები. ამ ყველაფერთან ერთად, გიორგევნა, როგორც სიძეები ეძახდნენ ბაბოჩემს, დომინოს თამაშის უბადლო ოსტატი იყო და თავის ძირითად პარტნიორთან, პაპაჩემთან ერთად, საანგარიშოს ჩხაკუნსა და დომინოს კოჭების კაკუნში გაჰყავდა ზამთრის მოსაწყენი საღამოები.
მისი მართლაც ერთგული თანამეცხედრე, პაპაჩემი გოგია კი უფრო ნაკლებად პრეტენზიული, უბრალო მშრომელი გლეხი იყო. ტრაქტორისტების ბრიგადირი დღესა და ღამეს მინდორში ატარებდა და სახლში ზოგჯერ დასაძინებლადაც ვერ მიდიოდა. პაპაჩემი ომის დროს ზურგში დაუტოვებიათ და უთქვამთ, იცოდე, ნახევარი საბჭოთა კავშირი შენი ტრაქტორებით მოხნულმა მიწამ და კომბაინით აღებულმა ხორბალმა უნდა გამოკვებოსო. ამასაც დაუკაპიწებია მკლავები და ზედმეტსახელი “მინდორაც” იმდროიდან შერქმევია. მაგრამ მხოლოდ ეს ჯილდო არ უკმარებიათ: მოსკოვში რომელიღაც ყრილობაზეც მიუწვევიათ და სტალინის ხელმოწერით საპატიო სიგელი გადაუცათ.Eიქიდან ჩამოტანილი ეს სქელი მუყაოს ფურცელი და კიდევ ორი სუვენირი – უზარმაზარი ჭრელი ფანქარი და შავ-თეთრი კალამი კრემლის გამოსახულებით, რომელთა ხელში დაჭერა ბავშვობაში ჩვენი ოცნების საგანს წარმოადგენდა, უკანასკნელად პაპაჩემის გასვენების დღეს ვნახე მის სხვა ნივთებთან ერთად. მე მას სიცოცხლეშივე დავპირდი, რომ დავიტირებდი და სიტყვა შევუსრულე:
– პაპი, არც ერთი ყვავილი ისე ლამაზი აღარ იქნება, როგორც მინდვრიდან შენი მოტანილი ყაყაჩოები… როგორ მომენატრები ჩემო კარგო პაპი… მოვთქვამდი შაოსან ნათესავ ქალებში მორცხვად ჩამჯდარი და, კარგად მახსოვს, როგორ უერთდებოდა ჩემს ნატირალს ჩემი დეიდაშვილი გოგოების ხმამაღალი ქვითქვითი. აი, ასე გამოვემშვიდობე პაპაჩემს ჩემი პირველი და, ვინ იცის, უკანასკნელი ხმით ნატირალით, რადგან მერე, ვერც მამაჩემისა და ვერც ბაბოჩემის დატირება ვეღარ შევძელი.
საწყალი ბაბოჩემი ამ დროს წნევადარტყმული და ფეხმოტეხილი, თუმცა გრძნობაზე მყოფი, მეორე ოთახში გაუნძრევლად იწვა. დროდადრო კედელზე ხელის რტყმითა და ხმამაღალი ამოკვნესით პაპაჩემს აქედან გაეხმიანებოდა ხოლმე, უმეტესად კი თავისთვის იყო გატრუნული ლოგინში და ჭერში უაზროდ აცეცებდა ცრემლდამშრალ თვალებს.
პაპაჩემის შემდეგ, წესით მისი რიგი უნდა დამდგარიყო, მაგრამ, როგორც იტყვიან, თურმე ეშმაკს არ ეძინა: სრულიად საღსალამათი მამაჩემი ავარიით გარდაიცვალა და უბედურ ბაბოჩემს კიდევ უფრო გაუმწარა დარჩენილი სიცოცხლე, სიკვდილი სანატრელად ექცა და მამაჩემის ორმოცამდე რამდენიმე დღით ადრე დაისვენა კიდეც საწყალმა… წესიერად ვერც დავიტირეთ, ვიღას ჰქონდა მისი თავი, მამაჩემის შემდეგ დახოცილები ვიყავით.
თითქმის ორი კვირა იყო ღია ბაბოჩემისა და პაპაჩემის უკანა ეზოს დიდი, ცისფრადშეღებილი ქუჩის კარები. Qქელეხისთვის ნაქირავები გასაშლელი მაგიდები და სკამები დასაფლავების დღესვე წაიღეს სატვირთო მანქანით, ცხიმიან ხელსახოცებს და სუფრად გამოყენებული ქაღალდის დიდრონ ნაგლეჯებს კი კიდევ დიდხანს დააფრიალებდა აქეთ-იქით ქარი. მიუხედავად იმისა, რომ ბაბოჩემსა და პაპაჩემს სწორედ უკანა ეზო აკავშირებდა გარე სამყაროსთან – სოფლის მთავარ ქუჩასთან, ისინი ამ ეზოს ერთიანი კარმიდამოს ნაწილად მაინც ვერ აღიქვამდნენ.Dრამდენიმე დღე ისე გავიდოდა, რომ ბაბოჩემი აქეთ არცკი გამოხედავდა;Aან რა საქმე ჰქონდა ამ ცარიელ ეზოში, სადაც ერთი ჯუჯა, უხვნაყოფიანი ბალტყემლისა და კედლის ძირებზე ჩარიგებული ვარდების მეტი არაფერი იდგა. მარტო ზამთარში უხდებოდათ მოხუცებს აქეთ ხშირი სიარული, როცა პაპაჩემი ტყიდან მოტანილ ორ-სამ ლაფეტ პატარა მორებად დახერხილ წიფლისა და რცხილის შეშას დაახვავებდა ხოლმე.
ბაბოჩემის ორმოცამდე დეიდაჩემი მესამე უბნიდან აქეთ გადმოსახლდა. ათასი საქმე იყო – სახლი არეული, ჭურჭელი დასაბინავებელი, არც მიმსვლელ-მომსვლელი წყდებოდა. გარდა ამისა, სანთელი ხომ უნდა აენთო ვინმეს ყოველ დღე? თანაც, ეს დეიდა, ყველაზე პატარა იყო დებს შორის და, ბაბოჩემმა და პაპაჩემმა სწორედ მას დაუმტკიცეს მთელი თავიანთი მონაგარი სახლ-კარიანად; ვერ ვიტყვი, რომ ეს დიდი ქონება იყო, მაგრამ რაც შეძლეს საწყლებმა ის მოიქონიეს თავიანთი ალალი შრომით და პატიოსანი ცხოვრებით, სიბერეში კი პენსიისა და ოთხი გათხოვილი ქალიშვილის ანაბარა დარჩნენ. ეჰ, ბიჭის ფასი არაფერი არ არის, წამოსცდებოდა ხოლმე ზოგჯერ შვილებზე ნაწყენ ბაბოჩემს და დიდი ხნის წინ გარდაცვლილ ერთადერთ ბიჭსაც, რომლის შესახებაც არასოდეს არაფერს ამბობდა, მაშინ გაიხსენებდა ხოლმე სინანულით.
მალე ორმოციც გავიდა და დეიდაჩემიც ისევ გადაბარგდა ქმრის სახლში. თავიდან თითქმის ყოველდღიურად გადმოდიოდა, სახლს გაანიავებდა, ლოგინებს გამოამზეურებდა და საღამოს ისევ უკან დაბრუნდებოდა. მერე ნელ-ნელა უკლო სიარულს, ხან რამდენიმე კვირა და თვეც ისე გავიდოდა, რომ აქეთ არც კი გადმოიხედავდა. ასე თანდათანობით, ბაბოჩემისა და პაპაჩემის სახლი საბოლოოდ გამოყრუვდა და გაცივდა… იდგა გარინდებული, ოდესღაც სიცოცხლით სავსე და აღარავის ხიბლავდა შიგნით შესვლა. იქ მარტო ყოფნა არც მე მსიამოვნებდა, მაგრამ ზოგჯერ, დღისით, სახლის კარებიდან მაინც ჩამოვხსნიდი უცხო თვალის მოსაჩვენებლად ტყუილად ჩამოკიდულ ბოქლომს, ჩამოვჯდებოდი მაღალ კუშეტკაზე, რომელზეც ბაბოჩემის საყვარელი, უკვე ალაგ-ალაგ ჩრჩილისგან შეჭმული ჭრელი ფარდაგი იყო გადაფარებული და ვიხსენებდი ჩემი ბავშვობისა და ყრმობის საუკეთესო წლებს.
ზუსტად მართლა არ მახსოვს ბაბოჩემის სიკვდილის შემდეგ რამდენ ხანში დაიწყო სახლის გაყიდვაზე ლაპარაკი. დაიწყო და აღარც დამთავრებულა, სანამ ბოლომდე არ მივიდა საქმე. ერთადერთი და რეალური მყიდველი, ისევ ჩვენი და ბაბოჩემის მომიჯნე, ნემსაძეაანთ მედიკო იყო, რომელსაც გროშებად უნდოდა სახლის ხელში ჩაგდება: “ვის დაუთმობ, გო, ორი ბიჭის დედა ვარ, მაგრამ ფასზე უნდა მოვილაპარაკოთ, უნდა მაცადო, ნაწილს ეხლა მოგცემ, დანარჩენს მერე, გამქცევი ხო არა ვარ”… ასე იწყებოდა თითქმის ყოველ დილა ღობეზე გადმომდგარი მედიკოსა და დეიდაჩემის ლაპარაკი. ამასობაში კი, ჩემი მეორე, მეზობელ რაიონში გათხოვილი დეიდა ხან ვისი პირით შემოუთვლიდა კვირაში რამდენჯერმე უმცროს დას და ხან ვისი პირით, რა ქენი, ხო იცი, შენს იმედზე ვარ, არ დამღუპოო; თურმე მულები პირში აგონებდნენ, იმ თქვენებიაანთ სახლში ხო აღარავინ ცხოვრობს და, მადლი იქნება ჩვენი ძმის შვილისთვის, ეგებ რამე ეშველოსო. “რა ვქნა, გო, ცალკე იმ ბალღის ცოდვით აღარა ვარ, ცალკე კიდე აქ აღარ ვიცი რა ვქნა, ჩალის ფასად ხო არ გადავაგდებ მართლა და მართლა ამხელა სახლს”, – დაიჩივლებდა ხოლმე დედაჩემთან ნათელა, ჩვენი უმცროსი დეიდა. მისთვის დეიდა არასოდეს დაგვიძახია არც მე და არც ჩემ და-ძმას, განა იმიტომ, რომ არაფრად ვაგდებდით, პირიქით, ძალიან ჩვენიანად რომ მიგვაჩნდა, იმის გამო. ის ჩვენთვის ნათო-ნათელა იყო ყოველთვის და ასეა დღესაც.
ბოლოს მაინც ისე მოხდა, როგორც ნათელამ იწინასწარმეტყველა, მაგრამ ყველაზე დასანანი ის არის, რომ თურმე ბოლოს მედიკოც უკმაყოფილო დარჩენილა, დამპალი სახლი შემომატყუესო. დღემდე მიკვირს, ბაბოჩემისა და პაპაჩემის სახლის ფულს, რომელსაც უმძიმეს მდგომარეობაში მყოფი ჩემი დეიდაშვილი ფეხზე უნდა დაეყენებინა, რატომ არ დაემატა მათი ასევე მიტოვებული, თანაც სახლის კი არა, ცარიელი ადგილის ფული… თუმცა, ამაზე პასუხი ყველაზე კარგად თავად დეიდაჩემის, მარინეს სიზმარმა გამცა: სახლის გაყიდვიდან რამდენიმე თვეში, პაპაჩემი და ბაბოჩემი შებინდებისას ვენახში შვინდის ქვეშ ერთმანეთის გვერდით მსხდარნი დასიზმრებია. უკითხავს, ღამდება, სახლში რატომ არ მიდიხართო, იმათ კიდევ უთქვამთ, აბა სად წავიდეთ, სახლი აღარა გვაქვს, შვილებმა გაგვიყიდესო… ამოქანდა დილაუთენია დეიდაჩემი ტირილით საფლავზე სანთლების დასანთებად და ბოდიშის მოსახდელად. ან მეტი რა უნდა ექნა?!
გაყიდული სახლიდან სიმბოლური თანხა დედაჩემსა და უფროს დეიდასაც შეხვდათ. ნათელამ თავისი წილი ფულიდან ერთი მეწველი ძროხა და, შვილებისთვის, როგორც თვითონ ამბობდა, ფანცი-ფუნცები იყიდა, დარჩენილი ორი კაპიკით კი ვალები გადაიხადა.
გაზაფხულობით, როცა ქალის იები აყვავდება, მავთულის ღობესთან მდგარი დიდხანს გავყურებ ბაბოჩემისა და პაპაჩემის ერთიანად გადახნულ ბაღჩას და ვცდილობ, წარმოდგენაში ისევ გავირბინო ბილიკზე, ისევ გავიგონოAვენახიდან ექოდ გამოსული პაპაჩემის ძახილის ხმა: ინოოოოოო, ოო, ჰაი ინოოოოოოოოოოოოოოო… და სამუდამოდ ჩემთვის შევინახო ეს მოგონება ან, თუ ძალიან მომინდება ვინმესთვის გულის გადაშლა, მარტო ჩემს დას ვუამბო ამის შესახებ.

© „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“