საუბარი ნატო დავითაშვილთან
წლის დასაწყისში „საქართველოს წიგნის გამომცემელთა და გამავრცელებელთა ასოციაციისა“ და „წიგნის სახლის“ შეკვეთით მომზადებული ქართული წიგნის ბაზრის კვლევა გამოქვეყნდა. ერთი რამ, როგორც ფენტეზისა და სამეცნიერო ფანტასტიკის მკითხველს, თვალში მომხვდა: გამოკითხულთა მხოლოდ 9 პროცენტი ამბობს, რომ ამ ჟანრის ნაწარმოებებს კითხულობს.
მაგალითად, სხვადასხვა ასაკობრივ კატეგორიაში 2020 წლის ყველაზე კითხვადი წიგნების ხუთეულებში სამეცნიერო-ფანტასტიკური ან ფენტეზის ჟანრის ვერც ერთ ნაწარმოებს ვერ იპოვით და არც ყველაზე მოთხოვნად ქართველ და უცხოელ მწერალთა ხუთეულებში შეხვდებით ამ ჟანრის ავტორებს.
იმაზე, რომ ჩვენში ამ ტიპის ლიტერატურის მკითხველთა რაოდენობა მაინცდამაინც დიდი არ არის, ისიც მეტყველებს, რომ საქართველოში სახელგანთქმული ავტორების ყველაზე გახმაურებული ფენტეზი ან სამეცნიერო ფანტასტიკური რომანებიც კი შედარებით მცირე ტირაჟით გამოიცემა და არც ისე კარგად იყიდება. მაგალითად, „სულაკაურის გამომცემლობამ“ აიზეკ აზიმოვის „დასაბამის“ სერია ორი ტომის გამოცემის შემდეგ შეწყვიტა; უცნობია, გააგრძელებს თუ არა გამომცემლობა „წიგნები ბათუმში“ ფრენკ ჰერბერტის „დიუნის“ დანარჩენი ტომების გამოცემას; გამომცემლობა „დიოგენეს“ მიერ დაწყებული სტივენ კინგის „ბნელი კოშკის“ სერია, საბოლოოდ, გამომცემლობა „პალიტრამ“ დაასრულა, ისიც ხანგრძლივი პაუზის შემდეგ. რა თქმა უნდა, ზოგმა შეიძლება ყველაფერი წიგნების ფასს დააბრალოს, მაგრამ ის, რომ მსგავს გამოცემებში 15-20 ლარის გადახდის მსურველთა რიცხვი ხშირად რამდენიმე ასეულ ადამიანს არ აღემატება, დასანანია.
უნდა აღინიშნოს, რომ „ჰარი პოტერის“ წიგნების სერია, ისევე, როგორც მთელ მსოფლიოში, საქართველოშიც ძალიან პოპულარულია და გაყიდული ეგზემპლარების რაოდენობითაც ერთ-ერთი რეკორდსმენია, ხოლო „ბეჭდების მბრძანებელი“ უკვე რამდენჯერმე გამოიცა ხელახლა. თუმცა ფენტეზის ისტორიაში ყველაზე ცნობილი სერიების ასეთი წარმატება საქართველოში საერთო სურათს ჯერჯერობით დიდად ვერ ცვლის. ამ წიგნების პოპულარიზაციაში არანაკლებ მნიშვნელოვანი როლი მათი მიხედვით გადაღებულმა ფილმებმა შეასრულა.
ჩვენი მკითხველი კიდევ უფრო ნაკლებად ინტერესდება ქართული ფენტეზითა და სამეცნიერო ფანტასტიკით. სწორედ ამიტომ, ჟანრული პროზის ხელშეწყობის მიზნით, 2013 წელს ლიტერატურული კონკურსი „ინსომნია“ შეიქმნა, რომლის მონაწილეთა მიერ შეთხზული ფენტეზის, სამეცნიერო ფანტასტიკის, ჰორორის და მისტიკის ჟანრის მოთხრობები კრებულად გამოიცემა. მიზანი ერთია: ამ ტიპის პროზის გამრავალფეროვნება და მათი ავტორების პოპულარიზაცია.
2017 წელს იაკობ გოგებაშვილის სახელობის საბავშვო და საყმაწვილო ლიტერატურული პრემია დაარსდა, რომლის გამარჯვებულთა შორის 2018 წელს ნატო დავითაშვილი (წიგნისთვის „მთვარის შვილობილები“) და 2019 წელს გიორგი მასხარაშვილი („14 კრისტალის თეორია“) მოხვდნენ. 2012 წელს ილიაუნის პრემია დაიმსახურა ჯაბა ზარქუას დისტოპიურმა რომანმა „მკითხველი უნდა მოკვდეს“. 2017 წელს „საბა“ და ილიაუნის ლიტერატურული პრემია გადაეცა ზურა ჯიშკარიანს, კიბერპანკის ჟანრის ნაწარმოებისთვის „საღეჭი განთიადები უშაქროდ“. წელს „საბას“ საუკეთესო რომანის კატეგორიაში ფინალისტთა შორის მოხვდა გამომცემლობა „პალიტრის“ მიერ ცოტა ხნის წინ გამოცემული გიორგი ხარაიშვილის „ბნელია გზა – პირველყოფილი წყვდიადი“, რომელიც ე. წ. „დარკ ფენტეზის“ ქვეჟანრს განეკუთვნება. აღსანიშნავია, რომ აქამდე გიორგი ხარაიშვილს ჰოვარდ ლავკრაფტის, ბრენდონ სანდერსონის, როჯერ ზელაზნის და აიზეკ აზიმოვის ნაწარმოებების მთარგმნელად ვიცნობდით, ახლა კი მკითხველის წინაშე საკუთარი რომანითაც წარდგა. როცა „არილის“ ეს ნომერი გამოვა, უკვე გვეცოდინება, რომელი რომანი დასახელდა საუკეთესოდ, თუმცა მიუხედავად საბოლოო შედეგისა, იმედია, ახალგაზრდა დებიუტანტი ავტორის ასეთი წარმატება, სხვა ჯერჯერობით უცნობ ავტორებსაც გაუხსნის მკითხველებთან მისასვლელ გზას.
ბოლო წლებში საბაკალავრო თუ სადოქტორო თემებად ფენტეზის კვლევას სულ უფრო ხშირად ირჩევენ. მათ შორის ყველაზე მნიშვნელოვნად მიმაჩნია თამარ ქათამაძის სადოქტორო ნამუშევარი „ფენტეზის ჟანრის საერთო ელემენტები ჯონ რონალდ რუელ ტოლკინისა და ნატო დავითაშვილის ნაწარმოებებში“, როგორც პირველი ქართული ფენტეზი რომანის აკადემიური ანალიზი.
თუმცა, როგორც ჩანს, ეს საკმარისი მაინც არაა. ქართველ მკითხველთა და კრიტიკოსთა არც ისე მცირე ნაწილი ფენტეზი და სამეცნიერო-ფანტასტიკურ რომანებსა თუ მოთხრობებს ჯერ ისევ არასერიოზულ ლიტერატურად მიიჩნევს.
სამართლიანობისთვის უნდა ითქვას, რომ ამ ჟანრების მიმართ ასეთი დამოკიდებულება არა მხოლოდ საქართველოში შეიმჩნევა. თუ სამეცნიერო ფანტასტიკას შეიძლება უფრო მოწყალე თვალით შეხედონ იმის გამო, რომ მათში მოქმედება მეტწილად მომავალში მიმდინარეობს და რაც დღეს ფანტასტიკური გვგონია, შესაძლოა, ოდესღაც სინამდვილედ იქცეს, ფენტეზის უფრო ნაკლებად სწყალობენ და ესკაპისტურ ჟანრად მიიჩნევენ, მის მკითხველებს კი – უმწიფრებად, რომლებიც რეალური სამყაროს სირთულეებს მითოლოგიურ, გამოგონილ სამყაროში გაურბიან. თუმცა ასეთი შედარება ჯ. რ. რ. ტოლკინს საერთოდ არ ეთაკილებოდა და ფენტეზის მკითხველთა „გაქცევას“ ტყვის გაქცევას ადარებდა და არა – დეზერტირისას. მის აზრს იზიარებს ჯორჯ მარტინიც, რომელიც ფენტეზის შესახებ ამას წერს: „რეალობა ბერბანკის სავაჭრო ცენტრები, კლივლენდის საკვამლე მილები და ნიუარკის ავტოსადგომია. ფენტეზი მინას-ტირითი კოშკები, გორმენგასტის ძველი ქვები და კამელოტის დარბაზებია. ფენტეზი იკაროსის ფრთებით დაფრინავს, რეალობა – „საუთუესტ ეარლაინსის“… შეუძლიათ, სამოთხე თავიანთთვის დაიტოვონ. როცა მოვკვდები, მირჩევნია, მინას-ტირითში მოვხვდე.“ ტოლკინს ეხმაურება ურსულა ლე გუინიც, რომლის აზრითაც, ფენტეზის მთავარი ღირსება სწორედ ისაა, რომ ის ესკაპისტურია: „მევახშეებს, უმეცარ ადამიანებს, ავტორიტარებს ყველანი დატყვევებულები ვყავართ; თუ სულისა და გონების თავისუფლებას ვაფასებთ, თუ თავისუფლების მომხრეები ვართ, მაშინ ჩვენი პირდაპირი მოვალეობაა, გავიქცეთ და რაც შეიძლება ბევრი ადამიანი გავიყოლოთ თან.“
***
ფართო გაგებით ფანტასტიკურია ნებისმიერი ტექსტი, რომელშიც ფიზიკის კანონები დარღვეულია. მაგალითად, სამეცნიერო-ფანტასტიკურ რომანებში ხშირია დროში მოგზაურობა ან კოსმოსში სინათლის სიჩქარეზე უფრო სწრაფად მოძრაობა, ხოლო ფენტეზის ჟანრის რომანებში უმთავრეს როლს მაგია ასრულებს. თუ მაქსიმალისტ თეორეტიკოსებს მივემხრობით, მაშინ ფენტეზისა და სამეცნიერო ფანტასტიკის საწყისები ანტიკურ ხანაში უნდა ვეძიოთ, როცა მითსა და სინამდვილეს შორის ზღვარი ხშირად წაშლილი იყო. ასეთ შემთხვევაში ჩვენთვის ცნობილი ყველაზე ძველი მხატვრული ნაწარმოები, „გილგამეშიანი“, ფენტეზის პირველ ნიმუშად შეიძლება ჩაითვალოს. ხოლო სამეცნიერო ფანტასტიკის ჟანრში დაწერილ ყველაზე ადრეულ ნაწარმოებად ზოგიერთი ლიტერატურული მკვლევარი ლუკიანე სამოსატელის „ნამდვილ ამბავს“ ასახელებს, რადგან მასში აღწერილია ადამიანების მთვარეზე მოგზაურობა, სიცოცხლის არადედამიწურ ფორმებთან შეხვედრა, პლანეტათაშორისი ომები, პლანეტების კოლონიზაცია თუ ადამიანური ტექნოლოგიის მეშვეობით შექმნილი სიცოცხლის ხელოვნური ფორმები.
ამ ჟანრების გამოცალკევება მას შემდეგ დაიწყო, რაც რომანმა, როგორც თხრობითი ლიტერატურის ფორმამ, თანამედროვე სახე მიიღო. სამეცნიერო ფანტასტიკის ჟანრის ჩამოყალიბებაში დიდი როლი შეასრულა მერი შელის „ფრანკენშტაინმა“, ედგარ ალან პოს მოთხრობებმა და სამეცნიერო დეტალების სიზუსტით გამორჩეულმა ჟიულ ვერნის ნაწარმოებებმა. განსაკუთრებით აღსანიშნავია ბრიტანელი ავტორის ჰერბერტ უელსის ღვაწლი, რომელსაც სამეცნიერო ფანტასტიკის შექსპირსაც უწოდებენ. მის რომანებში გვხვდება ისეთი თემები, როგორებიცაა: უცხოპლანეტელთა შემოსევა, ბიოლოგიური ინჟინერია, დროში მოგზაურობა.
მოზრდილი მკითხველისთვის განკუთვნილი, თანამედროვე ფენტეზის ფუძემდებლად კი შოტლანდიელ მწერალს ჯორჯ მაკდონალდს მიიჩნევენ. მისმა წიგნებმა შემდგომში დიდი გავლენა მოახდინა ჯონ რონალდ რუელ ტოლკინის, კლაივ სტეპლზ ლუისის, ფრენკ ბაუმის და სხვათა შემოქმედებაზე.
ფენტეზისა და სამეცნიერო ფანტასტიკის ჟანრების განვითარებას მნიშვნელოვნად შეუწყო ხელი ჟანრული ლიტერატურის პერიოდიკამ. 1923 წელს აშშ-ში პირველად გამოვიდა ჟურნალი Weird Tales („უცნაური ამბები“), რომელშიც მისტიკის, ჰორორის, ფენტეზისა თუ სამეცნიერო ფანტასტიკის ჟანრის მოთხრობები იბეჭდებოდა. სწორედ ამ ჟურნალში გამოქვეყნებული ე. წ. „ქთულჰუს მითოსის“ მოთხრობების წყალობით გაითქვა სახელი ამერიკელმა მწერალმა ჰოვარდ ფილიპს ლავკრაფტმა.
ასეთივე ჟურნალებიდან გაიცნეს მკითხველებმა აიზეკ აზიმოვი, რეი ბრედბერი, ართურ კლარკი, რობერტ ჰაინლაინი, კლიფორდ საიმაკი, ურსულა ლე გუინი, როჯერ ზელაზნი და სხვა ბევრი ნიჭიერი მწერალი, რომელთა ნაწარმოებებიც მსოფლიოს არა ერთ ენაზეა თარგმნილი. მას შემდეგ, რაც 1949 წელს პირველად გამოიცა ჟურნალი „ფენტეზისა და სამეცნიერო ფანტასტიკა“ (The Magazine of Fantasy and Science Fiction), ეს ორი ლიტერატურული ჟანრი ერთმანეთს მჭიდროდ დაუკავშირდა.
1960-იან წლებში ფენტეზი საბოლოოდ იქცა მეინსტრიმული ლიტერატურის ნაწილად, რაც ტოლკინის „ბეჭდების მბრძანებლისა“ დამსახურებაა. იმავე პერიოდის ავტორთაგან აგრეთვე გამოსარჩევია ურსულ კ. ლე გუინი, რომელიც ცნობილია, როგორც „ზღვამიწეთის“ციკლის ფენტეზი რომანებით, ასევე „ჰაინის“ ციკლის სამეცნიერო-ფანტასტიკური რომანებით.
ფენტეზისა თუ სამეცნიერო ფანტასტიკის პოპულარობა არც ოცდამეერთე საუკუნეში იკლებს. პირიქით, ეს ჟანრები თანდათან უამრავ ქვეჟანრად იყოფა და უფრო მრავალფეროვანი ხდება, ხოლო სტივენ კინგის, ნილ გეიმანის, ჯოან როულინგის, ჯორჯ მარტინის, მარგარეტ ეტვუდის, ენდი უირის, ბრენდონ სანდერსონისა და სხვათა ნაწარმოებები ბესტსელერთა სიებში მუდმივად ხვდება.
იმ დროს, როცა ფენტეზი და სამეცნიერო ფანტასტიკა დასავლურ სამყაროში მკითხველთა ფართო მასებისკენ მიიკვლევდა გზას, საქართველოში და მთლიანად საბჭოთა კავშირში, რომლის ნაწილიც მაშინ ჩვენი ქვეყანა იყო, სამეცნიერო ფანტასტიკა უფრო პოპულარული იყო, ვიდრე ფენტეზი. ეს უკანასკნელი ლიტერატურულ ჟანრად საბჭოთა კავშირში მკაფიოდ არც ჩამოყალიბებულა. ალბათ ამიტომაცაა, რომ თუ ქართველი სამეცნიერო ფანტასტიკური რომანები და მოთხრობები ასე თუ ისე მოგვეძებნება (1930 წელს გამოიცა ალექსანდრე აბაშელის (ჩოჩიას) „ქალი სარკეში“, რომელშიც დედამიწელები მარსელების დახმარებით დედამიწას კომეტასთან შეჯახებისგან იხსნიან; დაახლოებით იმავე პერიოდში გამოიცა ივანე ყიფიანის „ამონი ანუ ათასი წლის შემდეგ“. შემდგომში სამეცნიერო ფანტასტიკურ მოთხრობებს წერდნენ ნუგზარ აფხაზავა, შოთა გაგოშიძე, ელგუჯა მერაბიშვილი, ედიშერ ყიფიანი), ქართული ფენტეზი რომანი ოცდამეერთე საუკუნემდე ფაქტობრივად არ არსებობდა.
საქართველოში ფენტეზი, როგორც ცალკე ლიტერატურული ჟანრი, ოცდამეერთე საუკუნის დასაწყისში ჩნდება, როცა ქართულ ენაზე გამოიცა „ჰარი პოტერის“ წიგნების სერია, კინოეკრანებზე კი პიტერ ჯექსონის „ბეჭდების მბრძანებლის“ ტრილოგია გამოვიდა. სწორედ ამ დროს იწყება უცხოური ფენტეზი ლიტერატურის აქტიურად თარგმნა და იბეჭდება ქართულ მითოლოგიაზე დაფუძნებული პირველი ფენტეზი რომანი, „ამბავი ლილე იროელისა“. მისი ავტორი, ნატო დავითაშვილი ფენტეზის ჟანრში დღემდე ყველაზე ნაყოფიერი ქართველი მწერალია და ფენტეზი რომანების გარდა დაწერილი აქვს სამეცნიერო ფანტასტიკის ჟანრის მოთხრობები, რომლებიც 2019 წელს კრებულის სახით „საბას“ ნომინანტთა შორის მოხვდა. ქვემოთ საქართველოში ჟანრული ლიტერატურის მდგომარეობაზე სწორედ მას ვესაუბრები.
***
– ფენტეზის ჟანრი მეინსტრიმული ლიტერატურის ნაწილად 1960-იან წლებში, ტოლკინის „ბეჭდების მბრძანებლისა“ გამოცემის შემდეგ იქცა. რა მდგომარეობა იყო ამ მხრივ საბჭოთა კავშირში?
– ამ კითხვაზე პასუხი დამოკიდებულია იმაზე, თუ როგორ განვსაზღვრავთ თავად ამ ჟანრს. თუ ფენტეზის ჟანრს მივაკუთვნებთ იმ ნაწარმოებებს, სადაც მოვლენები არ აიხსნება მეცნიერული ან ფსევდო-მეცნიერული თვალსაზრისით, სიუჟეტის განვითარების ერთ-ერთი მამოძრავებელი ძალაა სასწაული ან მაგია, მაშინ საბჭოთა კავშირში ფენტეზის ჟანრი არსებობდა. იწერებოდა ფილოსოფიური ზღაპრებიც და რომანებიც ფენტეზის ელემენტებით. ამ მიმართულებით მუშაობდა მაგ. ევგენი შვარცი („ჰოენშტაუფენის თავგადასავალი”, „ჩრდილი“), მიხეილ ბულგაკოვი („ოსტატი და მარგარიტა“), ჯემალ ქირია („მარადი მხედარი“). მაგრამ ფენტეზი ხომ მხოლოდ ეს არაა. ამ ნაწარმოებებში ვერ ამოვიცნობდით ორიგინალურ სამყაროს, რომლის არსებობა მაგიისა და სასწაულის არსებობითაა განპირობებული და იქ რეალობის საფუძველია. ჟურნალი „არილი“ მწერლებს ხშირად ეკითხება, რა უფრო მნიშვნელოვანია გამონაგონი თუ რეალობის ასახვა. ფენტეზი გამონაგონის რეალურად ასახვაა. არც არის გასაკვირი. საბჭოთა რეალიზმის ეპოქაში წარმოუდგენელი იყო საბჭოთა რეალობისგან განსხვავებულ სამყაროზე წერა. ვაითუ მკითხველს სიკეთისთვის და სამართლიანობისთვის მებრძოლ გმირებში არასაბჭოთა ადამიანი ამოეცნო, სულ სხვა იდეალებითა და მრწამსით. მოკლედ, „ფენტეზი“ მკითხველამდე თუ მაყურებლამდე ზღაპრებს თავშეფარებული ეპარებოდა.
– კითხულობდნენ თუ არა ფენტეზის ჟანრის ნაწარმოებებს საბჭოთა საქართველოში?
ამ კითხვას პასუხი ფაქტობრივად გაეცა, რაც არ იყო, რას წაიკითხავდნენ. თარგმანსაც არასდროს გადავყრივარ. მიუხედავად იმისა, რომ აქტიური საბჭოთა მკითხველი ვიყავი როგორც ქართულ, ისე რუსულ ენაზე. სხვათა შორის, ფენტეზით საბჭოთა კინემატოგრაფია უფრო ადრე დაინტერესდა და 1985 წელს გადაიღეს სატელევიზიო შოუ „ბატონ ბილბო ბეგინსის ზღაპრული მოგზაურობა, ჰობიტი”. რა თქმა უნდა, ტოლკინის ჰობიტის მიხედვით.
– როგორ შეიცვალა მდგომარეობა საბჭოთა კავშირის დანგრევის შემდეგ? გაიზარდა თუ არა ფენტეზის და სამეცნიერო ფანტასტიკის მკითხველთა რაოდენობა?
– მდგომარეობა, რა თქმა უნდა, შეიცვალა. დამოუკიდებელმა გამომცემლობებმა დაიწყეს ფენტეზის ჟანრის ლიტერატურის თარგმანი. ფენტეზი უცხოეთში პოპულარული ჟანრია და კარგადაც იყიდება. ამიტომ გამომცემლობათა დაინტერესება სრულიად ლოგიკური იყო. თუმცა, ამას ვერ ვიტყვით საქართველოსთან მიმართებით. მიუხედავად ამისა, 90-იან წლებში ჩვენამდე მაინც აღწევდა რუსულად ნათარგმნი ფენტეზი. ფანტასტიკის რამდენიმე ძალიან კარგი სერია არსებობდა და ახლაც არსებობს. ამ სერიის წიგნების შოვნა თავისუფლად შეიძლებოდა თუნდაც მშრალ ხიდზე, სადაც შაბათ-კვირას რუსეთიდან ჩამოტანილი წიგნები გამოჰქონდათ. ეს ის პერიოდია, როცა კომპიუტერიც ახალი ხილია და მისთვის პროგრამულ უზრუნველყოფასა თუ თამაშებს ასევე მშრალი ხიდის ბაზრობაზე ვპოულობდით. ფანტასტიკის მოყვარულთა მნიშვნელოვანი ნაწილი სწორედ ახალი ტექნოლოგიის ამთვისებელთა შორის იყო.
სამეცნიერო ფანტასტიკა საბჭოთა საქართველოში იწერებოდა და მკითხველიც ჰყავდა. თანამედროვე სამეცნიერო ფანტასტიკის ძიებისას ფენტეზიც აღმოვაჩინეთ. ნელ-ნელა ფენტეზის ქართულმა გამომცემლობებმაც მიაქციეს ყურადღება. ამაში ისევ კინემატოგრაფიას უნდა ვუმადლოდეთ. „ბეჭდების მბრძანებლისა“ და პოტერიადის ფილმებმა ჟანრის მიმართ ინტერესი გაზარდა.
საქართველოში ფენტეზით დაინტერესებულ მკითხველთა რიცხვი ძალიან დიდი არ არის. თუმცა მზარდია და ეს ფაქტი იმედის მომცემია. ჩვენთან ჟანრული ლიტერატურის განვითარებისთვის უდიდესი მნიშვნელობა აქვს მის მიმართ ლიტერატურული წრეების, კრიტიკოსთა თუ მწერალთა დამოკიდებულებას.
არადა, მსოფლიო ლიტერატურაში ჟანრული პროზა ხელწამოსაკრავი ამბავი ნამდვილად არ არის. თუ გვინდა, ჩვენც მსოფლიო ლიტერატურული პროცესების სრულფასოვანი მონაწილენი ვიყოთ, ჩვენთანაც აუცილებლად უნდა განვითარდეს ჟანრული პროზა.
– როდის და რატომ გაგიჩნდათ ორიგინალური, ქართულ მითოლოგიაზე დაფუძნებული ფენტეზის ჟანრის ნაწარმოების დაწერის სურვილი? რა სირთულეებს წააწყდით წიგნის წერისას?
– მე ვიყავი ქართველი მკითხველი, რომელსაც მომინდა ქართულ მითოსზე დაფუძნებული ფენტეზის წაკითხვა. სამწუხაროდ, ბევრი ძიებისა და კვლევისა ვერაფერს მივაგენი. მაშინ თავად ერთ-ერთ გამომცემლობაში ვმუშაობდი და რამდენიმე ფოლკლორისტსა და მწერალს იდეა შევთავაზე. ავუხსენი, რომ მსგავსი წიგნის დაწერით ქართულ ლიტერატურას ფაქტობრივად ახალ ჟანრს აჩუქებდნენ. მზად ვიყავი, სიუჟეტებითაც კი დავხმარებოდი. დაახლოებით ორი წლის განმავლობაში თვალს ვადევნებდი მათ უშედეგო მცდელობებს. არადა, მეჩქარებოდა, რადგან დიდი სურვილი მქონდა, საინტერესო მონათხრობით ჩემი შვილისთვის ქართული მითოლოგია გამეცნო და შემეყვარებინა. საბოლოოდ, ისევ მე მოვკიდე ხელი. რისთვისაც ქართული მითოლოგიის შესწავლა მომიხდა და ახლაც ვსწავლობ. ასე დავიწყე „ამბავი ლილე იროელისა“, რომელმაც „იროელთა ქრონიკებს“ ჩაუყარა საფუძველი. სხვათა შორის, ჩემი წიგნებიდან საუკეთესო გაყიდვები სწორედ იმ წიგნებს აქვთ, რომლებიც ქართულ მითოლოგიაზეა დაფუძნებული.
პირველი წიგნის გამოცემაც მარტივი არ გამოდგა. რამდენიმე გამომცემლობამ უარი მითხრა. მიზეზი ბევრი დამისახელეს: ახალი ჟანრი, ქართული მითოლოგიის გალიტერატურება, უცნობი ავტორი, პერსონაჟთა მოტივაციის ნაკლებობა და, წარმოიდგინეთ, ჟანრისაგან აცდენა. ვსაუბრობ წიგნზე „ამბავი ლილე იროელისა“.
პირველად ბედნიერი შემთხვევის დახმარებით გამოიცა, გამომცემელთა თინეიჯერმა ვაჟმა შემთხვევით წაიკითხა წიგნის ანაბეჭდის ნაწილი, მოიწონა და დასასრული მოითხოვა. მისი აზრი მშობლებისთვის მნიშვნელოვანი აღმოჩნდა. ამის შემდეგ გამოცემის პრობლემა არ მქონია და „იროელთა ქრონიკების“ ზოგიერთი წიგნი სამჯერაც გამოიცა.
– რა არის მიზეზი იმისა, რომ ფენტეზისა და სამეცნიერო ფანტასტიკის ჟანრები ძალიან ნელა ვითარდება საქართველოში?
– ფენტეზი მოითხოვს რეალობის ჩარჩოების რღვევას და მის გარეთ გასვლას. გადალახვას იმ კანონზომიერებებისა, რომლებიც ჩვენთვის ნაცნობია და რომელთა მიხედვითაც ვცხოვრობთ. რა თქმა უნდა, ეს ადამიანის ცნობიერების თავისუფლების ხარისხს ამაღლებს. ფენტეზისთვის დამახასიათებელია უცხო ლოგიკური ჯაჭვები და მიზეზ-შედეგობრივი კავშირები. სწორედ ეს სიახლე მკითხველისთვის ძნელად აღსაქმელი და მისაღები ხდება. უფრო მეტიც, ჟანრს არასერიოზულად აქცევს.
ფენტეზის გარეშე გაზრდილი თაობისთვის ამ ყველაფრის ასაკში აღმოჩენა და გათავისება ცოტა რთულია. ერთ-ერთი მიზეზი ჟანრის არაპოპულარობის ესეცაა.
კარგი ფენტეზი წარმოუდგენელია კარგი ამბის გარეშე. ხშირად კარგი ამბავი შესაბამისი თხრობით არ არის გადმოცემული, რაც ტექსტს აუბრალოებს და მკითხველსაც აკარგვინებს.
მიუხედავად იმისა, რომ ფენტეზის ჟანრის წიგნები საქართველოში მომრავლდა, ფენტეზის თარო მაინც ვერ იძლევა დიდ არჩევანს, რომ მკითხველმა მისთვის საინტერესო წიგნს მიაგნოს. ეს სამეცნიერო ფანტასტიკასაც ეხება. ფენტეზის უამრავი ქვეჟანრი გამოუჩნდა. გამომცემლობებმა თარგმნისას სწორი არჩევანი უნდა გააკეთონ. მიეძალონ თანამედროვე ავტორთა ნაწარმოებებს, ნებულასა და ჰუგოს ბოლო წლების რჩეულებს.
– გარდა იმისა, რომ წიგნებს წერთ, სკოლაშიც ასწავლით. რას იტყვით მკითხველთა ახალ თაობასთან და მოსწავლეებთან თქვენი ურთიერთობის შესახებ? რატომ არის სამეცნიერო ფანტასტიკა და ფენტეზი ლიტერატურისთვის მნიშვნელოვანი?
– ამის შესახებ არაერთხელ მითქვამს, ფანტასტიკა (საიფაი, ფენტეზი) ადამიანს თავისუფლების უალტერნატივობას აჩვენებს და ჩარჩოთა დასამსხვრევად გამბედაობას მატებს. სწორედ ეს მინდა ვაჩვენო ჩემს მოსწავლეებს, ახალ თაობას. ამიტომაც ვაბედვინებ და მარველის, ტოლკინისა თუ პოტერის სამყაროში ქართული მითოლოგიური გმირების ჩასმასა და მორგებას ვთხოვ; კომპიუტერული თამაშების სიუჟეტების შექმნაზე ვამუშავებ; ორიგინალური სამყაროთა წარმოდგენასა და ფურცელზე გადმოტანას ვავალებ. ერთი სიტყვით, ფენტეზის მომავალ მკითხველებს ვზრდი.
***
ალბათ გამოსავალიც ამაშია. უნდა გაიზარდოს ახალი თაობა ისეთი მკითხველებისა, რომლებიც ლიტერატურაზე წინასწარ შექმნილი მცდარი აზრებითა და კლიშეებით არ იმსჯელებენ და რომელთათვისაც ფენტეზი ან სამეცნიერო ფანტასტიკა დაბალი ხარისხის, არასერიოზულ ლიტერატურასთან არ იქნება დაკავშირებული. ასეთ მკითხველთა შორის ახლებურად მოაზროვნე მწერლებიც უთუოდ გაჩნდებიან. პროცესი უკვე მიმდინარეობს. ბოლო წლებში თანამედროვე უცხოური ფენტეზისა და სამეცნიერო ფანტასტიკის თარგმანებთან ერთად ქართული ტექსტებიც მომრავლდა. ჯაბა ზარქუას „მკითხველი უნდა მოკვდეს“ დისტოპიური რომანია, ხოლო მისივე „ბოლოს იყო სიტყვა“ XX საუკუნეში კოსმოსში გადასახლებული მამისა და მისი შვილის უწყვეტი დიალოგია, რომელიც აპოკალიფსურ ამბავს გვიყვება. დათო სამნიაშვილის „MOX“, მომავლის ვირტუალურ სამყაროს აღწერს, ხოლო მისი „მე, ოქსიმორონი“ კიბერპანკის მოყვარულებს დააინტერესებთ. „იროელთა ქრონიკების“ გარდა, ნატო დავითაშვილის კალამს ეკუთვნის მისტიკური „მთვარის შვილობილები“ და „ორსის ორდენის სამხეცე“, რომელიც ერთდროულად შეიცავს ფენტეზისა და სამეცნიერო ფანტასტიკის ელემენტებს; მათ, ვისაც ქართული საყმაწვილო ფენტეზის წაკითხვა სურთ, დიტო შველიძის „ოლდთაუნის საიდუმლოების“ წაკითხვას ვურჩევდი. თუ გინდათ, მითურ არსებათა ზღაპრულ სამყაროში შეაბიჯოთ, ახალგაზრდა მწერლის, მარიამ აილენილის „ელფთა სამეფო: შავი ჯადოქარი“ უნდა გადაშალოთ. ასე რომ, მთავარია, მკითხველები მრავლად ვიყოთ, მთხრობელები აუცილებლად გამოჩნდებიან.
© არილი