(ნაწილი II)
ფრანგულიდან თარგმნა დავით კახაბერმა
რაც შეეხება ვიიონის შემდეგ დანაშაულს, უკვე ეჭვს აღარ იწვევს, რომ სახეზეა სისხლის სამართლის ბრალეულობის ყველა ნიშანი. არავითარი გაუგებრობა. საქმე ღამით ჩადენილ ქურდობას ეხება, საცხოვრებელი სახლის გატეხვას, თვითნაკეთი გასაღებისა და სხვა საძარცვავი იარაღის გამოყენებას.
ვიიონი გეზის მიმცემია. თანამზრახველებთან ერთად, რომელთა შორისაც პროფესიონალი ქურდებიც იყვნენ, მოიპარეს ხუთასი ოქროს ეკიუ, ნავარის კოლეჯის კუთვნილება, რომელიც კოლეჯის სამლოცველოს სალაროში ინახებოდა. გაქურდვა ორი თვის შემდეგ გაიგეს. ძალზე საინტერესოა შატლეს პროკურატურის სამეფო გამომძიებლების მიერ ჩატარებული ძიების შედეგად აღმოჩენილი დაწვრილებითი გამოძიების დეტალები. მხოლოდ ერთ ფრაგმენტს მოვიყვან.
მომკვლევებმა ნაფიც ექსპერტთა სახით ცხრა ზეინკალი გამოიძახეს, განსაკუთრებული ფიცი დაადებინეს, მათი ვინაობა და მისამართები სისხლის სამართლის საქმეში შეინახეს; ქურდების მიერ გამოყენებული ყველა ხერხი დიდი სიზუსტით აღადგინეს; მაგრამ ქურდებმა მიმალვა მოახერხეს. მათდა საუბედუროდ, გამოძიებამ კვალს მიაგნო, ერთი ქურდის გაუფრთხილებელი ლაყბობის წყალობით: ტავერნაში იყბედა ნავარის კოლეჯის გაქურდვის შესახებ, მის სიტყვებს ვიღაც კიურემ მოჰკრა ყური. ეს სასულიერო პირი, ეტყობა, კულტის მსახურებას პოლიციის პრეფექტურის ინფორმაციის შემკრებ სამსახურთან მუშაობას ამჯობინებდა. მისი დახმარებით გამოძიებამ საგრძნობლად წინ წაიწია და პირდაპირ ფრანსუა ვიიონის კვალს მიადგა. ვიიონი სწრაფად ტოვებს დედაქალაქს.
მხოლოდ ღმერთმა უწყის, როგორ წარიმართა შემდეგ მისი ცხოვრება… ხან ციხეში ზის, ხანაც ჰერცოგსა და პოეტ შარდ ორლეანელის საზოგადოებაში ატარებს დროს, დროდადრო, როგორც ჩანს, “ნიჟარათა ძმობის” თავგადასავლებშიც მონაწილეობს. ეტყობა, მენე-ლუარში საეპისკოპოსო ციხის მკაცრი რეჟიმიც იწვნია, სადაც, სავარაუდოა, რომელიღაც საეკლესიო სალაროს გაძარცვისთვის მოხვდა. ტიბო დ’ოსინი, ორლეანის ეპისკოპოსი, ძალზე მკაცრად მოექცა. ვიიონს მძიმე მოგონებად შემორჩა მიწისქვეშა საპყრობილეში წყლით წამება. ლუდოვიკო XI-ის ნებით ათავისუფლებენ, ისევ პარიზში ბრუნდება, მაგრამ ვაი, რომ მისი ცხოვრება არ მშვიდდება; მოძებნის ძველ, ბნელი წარსულით მოცულ ნაცნობებს, ახლებსაც არანაკლებს შეიძენს და მათთან მეგობრობაც მისი ცხოვრების ყველაზე სამწუხარო ავანტურებით მთავრდება. ერთი ჩხუბის შემდეგ საეპისკოპოსო ნოტარიუსი დაჭრეს. შატლეს სასამართლომ განაჩენი გამოუტანა: ვიიონს მიესაჯა “სიკვდილი ჩამოხრჩობით, ქალაქ პარიზის სახრჩობელაზე”. როგორც ჩანს, საშინელი დღეები დაუდგა, როცა წარმოიდგინა ჩამოხრჩობის შემდეგ როგორ ქანაობდა მისი სხეული სახრჩობელაზე, – ტყუილად არ გახარებია, როცა გაიგო, რომ სასამართლომ მისი აპელაცია განიხილა, ათი წლის პატიმრობით შეუცვალა ის სასჯელი, მუდამ თან რომ სდევდა, აძრწუნებდა და რომელმაც მწარე სტრიქონები დააწერინა. შვებით ამოისუნთქა, როცა გაიგო, რომ გადარჩა; ერთი მოსმით ორი ლექსი დაწერა: ერთში შეწყალებით ხარობს და ციხის ზედამხედველს მიმართავს; მეორეში პარიზის სასამართლოს უხდის მადლობას, ხოტბას ასხამს ადამიანურ ყველა ამაღლებულ გრძნობას და სხეულის ყველა ნაწილს დასახმარებლად უხმობს.
მაშ ასე, იგი პარიზს ტოვებს, ბედნიერია, ასე ადვილად რომ გადარჩა.
მერე… მერე კი აღარაფერი ისმის.
სად და როგორ დაამთავრა თავისი დარჩენილი დღენი ვიიონმა?
ამის შესახებ არაფერი ვიცით.
მისი ცხოვრების დასასრული, რომელშიც უამრავი შავი ფურცელია, უკუნითაა დაფარული. მაგრამ უკვე XVI საუკუნიდან მოყოლებული, მისი ლექსები იბეჭდება. მაწანწალა, ქურდი და სიკვდილმისჯილი, ფრანგ პოეტებს შორის თავის ადგილს იკავებს, რომელსაც ვერავინ წაართმევს. ვიიონის შემდეგ ჩვენი პოეზია კლასიციზმს მიმართავს, რომელიც პოეტებისგან ამაღლებულსა და ნატიფ სტილს მოითხოვს, უპირატესობას სალონებს ანიჭებს და არა შარაგზებსა და ავაზაკთა ბუნაგებს. მიუხედავად ამისა, ვიიონს მაინც კითხულობენ, წარმოიდგინეთ, ბუალოც კი კითხულობდა. დღეს მისი დიდება უფრო მაღალ რეგისტრში ჟღერს, ვიდრე ოდესმე; მისი ლექსებისადმი ინტერესესს, პირდაპირ ვთქვათ, უფრო აცხოველებს ის მდგომარეობა, რომ ახლა უფრო ნათლად წარმოგვიდგენია, როგორ ჩაწიხლა ცხოვრებამ და რა თავისმომჭრელი იყო მის მიერ განვლილი ცხოვრების გზა, რადგან უკვე აღმოჩენილია ამის დამადასტურებელი უამრავი დოკუმენტი. ყველა დროის ლიტერატურა და თეატრალური დადგმა ამტკიცებს, რომ დანაშაული – საკმაოდ მიმზიდველია. ბიწიერებაც არანაკლებ ინტერესს იწვევს წესიერ ადამიანებში, ზედმეტად წესიერ ადამიანებშიც კი. ვიიონის პირით, პირველ პირში თვითონ დამნაშავე ლაპარაკობს, თანაც პირველხარისხოვანი პოეტი. და ჩვენს წინ დგება პრობლემა, რომელსაც უფრო ფსიქოლოგიურს დავარქმევდი, ზუსტად რომ გამეგებოდეს, რას ნიშნავს ეს სიტყვა.
როგორც შეიძლება ერთმა და იმავე ტვინმა შეკრიბოს და ჩაიდინოს ასეთი მძიმე დანაშაულობები იმავე სულიერი დახვეწილობით, როგორიც მის ზოგიერთ ლექსში მჟღავნდება, იმ სიმძაფრით, რომელიც თვით პოეზიისგან განუშორებელია თავისი ღრმა თვითშემეცნებით, რასაც არა მარტო ვხვდებით, არამედ ნათლად და ზუსტადაა ფორმულირებული მის ცნობილ “გულისა და სხეულის გაბაასებაში”? ამ არამზადამ, რომელსაც სახრჩობელის ყოველ გაფიქრებაზე აკანკალებს, როგორ გაბედა და შექმნა უმშვენიერესი ლექსი უბედური მარიონეტების სახელით, თოკზე ჩამოკიდებულებს ქარი რომ უმღერის ნანას. შიში ხელს არ უშლის რითმების ძიებაში, სისხლის გამყინავ სანახაობას ლექსის სამსახურში აყენებს, რასაც სულ სხვა ნაყოფი მოაქვს, ვიდრე მართლმსაჯულება ითვალისწინებს, როცა იგი თავის სიმკაცრის გასამართლებლად ჭკუის სასწავლებელ სასჯელს მიმართავს. მართლმსაჯულებას, ცხადია, შეუძლია დამნაშავის ჩამოკიდება, ხელ-ფეხისა და თავის მოკვეთა, ცოცხლად დაწვა, მაგრამ ერთხელაც ამოჩნდება ძვალ-რბილში გამჯდარი დამნაშავე, უფრო მეტად კი ძვალ-რბილში გამჯდარი დამნაშავე პოეტი, ერთ ქვაბში ჩაყრის ავკაცობას, ბიწიერებას, შიშს, სინდისის ქენჯნას, სინანულს და ამ საშინელი და მწარე ნაზავიდან შედევრს შექმნის, რომელზე ლაპარაკიც არასოდეს შეწყდება.
ადამიანს პოეტთა წოდებიდან, თუკი პოეტებს შეიძლება წოდება მივუსადაგოთ, შეუძლია საზოგადოებას სარგებელი მოუტანოს. ბევრი პოეტი, დავუმატებ, ყველა დროის ავტორების დიდი უმრავლესობა, საპატივსაცემო მოქალაქენი იყვნენ, ზოგჯერ ფრიად საპატივსაცემონიც. და მაინც…
პოეტის მდგომარეობაზე დაფიქრებისას და მისი ადგილის განსაზღვრისას ხვდები, რომ ამ უცნაურ ადამიანებთან არაფერია უბრალო. წარმოიდგინეთ იდეალურად მოწყობილი საზოგადოება – ე.ი. საზოგადოება, რომლისგანაც თითოეული საერთო საქმეში თავის წვლილის შეტანის თანახმად ღებულობს. ასეთი სრულყოფილი სამართლიანობა გამორიცხავს იმ ადამიანთა არსებობას, რომელთა წვლილის გაზომვა შეუძლებელია. პოეტის ან მხატვრის წვლილის გაზომვა არ შეიძლება – ხელოვანის წვლილი ზოგს უმნიშვნელოდ მიაჩნია, ზოგი უზარმაზარ მნიშვნელობას ანიჭებს. შესაბამისი ეკვივალენტი კი არ არსებობს. გამოდის, რომ ამ კატეგორიის ადამიანებს გადარჩენა მხოლოდ არასრულყოფილ სოციალურ გარემოში შეუძლიათ და მხოლოდ ასეთ გარემოში შეუძლიათ შექმნან ყველაზე მშვენიერი და ამაღლებული ადამიანური ქმნილებები, რომლებიც, კაცმა რომ თქვას, ადამიანს ადამიანად აქცევს. არასრულყოფილი საზოგადოება არათანაბარ ფასეულობათა გაცვლას ყაბულდება, სხვადასხვა ხერხების, მოწყალების ე.ი. რისი მეშვეობითაც მაგალითად, ვერლენმა იმ დივიდენდების გარეშე ცხოვრება შეძლო, რომელსაც ავაზაკთა ბანდა ინაწილებს ღამით, მდიდარი სალაროების გაძარცვის შემდეგ.
ვერლენის ცხოვრებაზე არ ვილაპარაკებ: ყველაფერი ეს სულ ცოტა ხნის წინ მოხდა, არც მისი საქმეების ქექვას დავიწყებ, რომლებიც მონსის ტრიბუნალის კანცელარიიდან ჩასათვლემად (ოღონდ არაერთხელ გამოსაღვიძებლად) ბრიუსელის სამეფო ბიბლიოთეკის თაროებზე დაბინავდა, ისევე, როგორც პარიზის სასამართლოს კარადიდან ვიიონის საქმემ ეროვნულ არქივში გადაინაცვლა. ოღონდ, ვიიონი ძალიან დიდი ხნის წინ ცხოვრობდა და მასზე შეგვიძლია, როგორც გამოგონილ პერსონაჟზე, ისე ვილაპარაკოთ. ვერლენი კი! რამდენჯერ მინახავს, როგორ ჩაუვლია ჩემი კარისთვის, როგორ ბრაზობდა, ქირქილებდა, ენაბილწობდა, ტროტუარს თავის მსხვილ ჯოხს ურტყამდა, ხეიბრები ან მაწანწალები რომ ატარებენ ხოლმე, ისეთს. შეუძლებელია წარმოიდგინო, რომ ეს უხეში, ცხოვრების ფსკერზე დაშვებული ადამიანი, რომლის გარეგნობა და ლაპარაკი ზოგჯერ ზიზღს, შიშს და იმავე დროს თანაგრძნობასაც იწვევდა, ყველაზე მუსიკალური, გულისამაჩუყებელი და უჩვეულო სიტყვიერი მელოდიებით სავსე ლექსების ავტორი იყო, იმ ლექსებს შორის, რომლებიც კი ოდესმე შექმნილა ჩვენს ენაზე. ყველა მის ნაკლოვანებას ხელი არ შეუშლია, იქნებ, პირიქითაც, შექმნა და განავითარა მასში წარმტაცი სიტყვებისკენ სწრაფვის უნარი, უნარი გამომხატველობის სიმსუბუქისა, თრთოლვისა, ნაზი მოწიწებისა, რომლებიც ისე არავის აღუწერია, როგორც მას, რადგან არავის შეეძლო ისე გაეკეთებინა, როგორც მას; დაეფარა, სტრიქონებში განეზავებინა, ასეთი მსუბუქი და ბავშვურად მიამიტური რომ გვეჩვენება – თავისი წინამორბედების მიღწევები, ყველაზე მარჯვე პოეტების სინატიფე.
ზოგჯერ მისი ლექსები მშვიდ ლოცვებს გვაგონებს, დაბალ ხმაზე გამეორებულს კატეხიზმოში ვარჯიშისას; დროდადრო მათში საოცარი დაუდევრობა გამოჩნდება ხოლმე, სადღაც-სადღაც ისმის ჩვეულებრივი ინტონაციები. ზოგჯერ პროსოდიითაც (4) ატარებს ექსპერიმენტს, მაგალითად მოვიყვან უცნაურ თერთმეტმარცვლიან ლექსს “CrimenAmoris“. მოკლედ, მან აზრობრივად ყველა დასაშვები ზომა მოსინჯა – ხუთიდან ცამეტმარცვლიანამდე. გამოიყენა უჩვეულო ან დიდი ხნის წინ მივიწყებული ლექსთწყობის კონსტრუქციები, XVI საუკუნის შემდეგ რომ აღარავის მიუმართავს: მას აქვს ლექსები, სადაც მხოლოდ ვაჟური ან მხოლოდ ქალური რითმაა.
და თუ მაინც მიზნად დავისახეთ მისი ვიიონთან შედარება, არა როგორც სამართალდამრღვევთან, რომელიც ასევე სისხლის სამართლის დამნაშავეა, არამედ როგორც პოეტთან, მაშინ აღმოჩნდება, უკიდურეს შემთხვევაში, მე ასე მგონია და მხოლოდ პირადი შთაბეჭდილებაა – განსაცვიფრებელი ფაქტი – ვიიონი ზოგიერთი ადგილებით, როგორც პოეტი, ვერლენის თანამედროვეა (მხედველობაში სიტყვათა მარაგი არა მაქვს). ვიიონი ზუსტი და უაღრესად გამომხატველია. მისი სიტყვა გარკვეულია; მაგალითად, “გულისა და სხეულის გაბაასება” შედგება ნათელი და მკაცრი რეპლიკებისგან, როგორც კორნელთანაა. ამ ბალადაში ბევრი უცბად დასამახსოვრებელი ფორმულირებაა და ყველა ეს ფორმულირება უპირველესი განძია სხვა განძთა შორის და შეიძლება სამართლიანადაც მივაკუთვნოთ კლასიკურს… უპირველეს ყოვლისა კი, ოცდაათი წლის ვიიონს, რომელსაც ცხოვრებაში მეტისმეტად ბევრი აქვს გადატანილი, ყველასთვის ცნობილი ანდერძით ეკუთვნის პატივი ჭეშმარიტად დიდი ნაწარმოების შექმნისა; რომელშიც განხორციელებულია უჩვეულო და სრულყოფილი ჩანაფიქრი, “განკითხვის დღე”. ადამიანებზე და სამყაროზე ადამიანის სახით უკანასკნელი სურვილის ფორმით გაცხადებულთ ეს პოეტური კომპოზიცია “სიკვდილის ცეკვას” ანდა “ადამიანურ კომედიას” შეედრება. ეპისკოპოსები, მბრძანებლები, ჯალათები, ავაზაკები და მეძავები – თითოეული ცალ-ცალკე იღებს თავის წილ მემკვიდრეობას. ყველა, ვინც პოეტისადმი კეთილი იყო და ყველა, ვინც მკაცრი – ერთ სტრიქონშია, დახვეწილად, კალმის ერთი მოსმით გამოყვანილი; და ამ კომიკურ კომპოზიციებში, ზუსტ პორტრეტებს, კონკრეტულ სახელებს, მეტსახელებსა და თვით მისამართებს შორის ფიგურირებს – როგორც ყველაზე მნიშვნელოვანი პერსონაჟი – უმშვენიერესი ბალადა ოდესმე დაწერილ ბალადებს შორის. ფამილარული მონოლოგი წყდება და გზას ამ პერსონაჟებს უთმობს. აღსარება გადადის ოდაში და ზე აიჭრება. მიმართვა, ასე ხშირად რომ იყენებს ვიიონი, იქცევა ლირიკულ ხერხად, ხოლო მისი საყვარელი კითხვითი კონსტრუქციები, გამეორებებითა და, რაც მთავარია, ინტონაციებით იქცევა მძლავრ პათეტიკურ ჟღერადობად.
რაც შეეხება ვერლენს, როცა გითხარით (ჩემი პასუხისმგებლობით), რომ იგი ნაკლებ ლიტერატურულია, ვიდრე ვიიონი, არ მიგულისხმია, რომ იგი უფრო მიამიტია; არც ერთი მათგანი მეორეზე გულუბრყვილო არ არის და ორივე კი გულუბრყვილო, ვთქვათ, ლაფონტენზე; პოეტებს, საერთოდაც შეუძლიათ გულუბრყვილონი იყვნენ, ოღონდ მათ, ვინც ნამდვილი პოეტები არ არიან. ასე მგონია, ვერლენისთვის დამახასიათებელი ლექსები, როგორიცაა კრებული “კეთილი სიმღერა”, “სიბრძნე” და უფრო გვიანდელნიც, ერთი შეხედვით ავტორის, როგორც მკითხველის, ნაკლებ გამოცდილებას მიგვანიშნებს, ვიდრე ვიიონის ლექსები, მაგრამ ეს მხოლოდ ზედაპირული შთაბეჭდილებაა; იქნებ, ეს შთაბეჭდილება იმიტომაც ჩნდება, რომ ვიიონი მოესწრო ჩვენს პოეზიაში ახალი ერის დასაწყისსაც და შუა საუკუნეების პოეტური ხელოვნების დასასრულსაც თავისი ალეგორიებით, ჭკუის სასწავლი დარიგებებით, რომანებითა და სულის მაცხოვნებელი ისტორიებით. ვიიონი გარკვეული აზრით შემდეგ ეპოქისკენ არის მიმართული, როცა შემოქმედებამ განვითარება დაიწყო სრული თვითშემეცნებისთვის, საკუთარი თავისთვის. ეს ეპოქა – აღორძინების ეპროქაა, ხელოვნების დაბადება ხელოვნებისთვის. ვერლენთან სულ სხვანაირადაა: ის ამ ეპოქიდან იშვა, მისგან თავისუფლდება, პარნასს ეთხოვება და მისი ეპოქა, ყოველ შემთხვევაში ის ასე მიიჩნევს, დასასრულია ესთეტიკის თაყვანისცემისა. იგი შორდება ჰიუგოს, ლე კონტ დე ლილს, ბანვილს, კარგ ურთიერთობაშია მალარმესთან, მაგრამ ის და მალარმე – ორი უკიდურესობაა, რომელთაც მხოლოდ ის აკავშირებთ, რომ ერთი და იგივე თაყვანისმცემლები ჰყავთ და იქნებ, ერთი და იგივე მოწინააღმდეგენიც.
და აი, რა გამოდის: ჩამოშორების ეს რეაქცია ვერლენს აიძულებს შექმნას ყოველმხრივ გამორჩეული ახალი ფორმა, რომლის სრულყოფილებაც მას კბილს კვეთს… ზოგჯერ იქმნება შთაბეჭდილება, რომ ხელის ცეცებით მიიკვლევს გზას რითმებსა და მარცვლებს შორის მუსიკალური გამოთქმების ძიებებში. მაგრამ, მშვენივრად იცის, რასაც აკეთებს, აცხადებს კიდეც თავის შეხედულებებს პოეზიის ხელოვნებაზე: “მუსიკაზეა მხოლოდღა საქმე”. – ზუსტად ამიტომ სჭირდება მას თავისუფლება… ეს მნიშვნელოვანი ფორმულირებაა.
მისი “მიამიტობა” – კარგად მოფიქრებული პრიმიტივიზმია, ისეთი, როგორიც ვერლენამდე არ იცოდნენ, ეს უჩვეულოდ მოხერხებული ხელოვანის პრიმიტივიზმია, რომელმაც კარგად იცის, რასაც აკეთებს. არც ერთი ნამდვილი პრიმიტივისტი ვერლენს არ ჰგავს. იქნებ, ისინი, ვინც 1885 წელს მას პოეზიაში დეკადენტი უწოდეს, არცთუ შორს იყვნენ ჭეშმარიტებისგან. ყველაზე დახვეწილი ხელოვნების ნიმუში ისაა, რაც უკვე არსებულის უარყოფას გულისხმობს, და არა ისინი, რომლებიც თავს ახლის მახარობლად მიიჩნევენ.
ვიიონისა და ვერლენის მაგალითი გვაიძულებს ბოლოს და ბოლოს ვაღიაროთ, რომ უზნეობა, მძიმე, მოუწესრიგებელი ცხოვრება, მერყეობა, ციხეში და საავადმყოფოში გატარებული დრო, ლოთობისკენ მიდრეკილება, საეჭვო დაწესებულებებში წანწალი, თვით მძიმე დანაშაულიც კი შეუთავსებელი არ გახლავთ ყველაზე ნატიფ პოეტურ შემოქმედებასთან. თუკი ამ თემაზე მსჯელობას დავიწყებთ, ქარაგმების გარეშე უნდა ვთქვათ, რომ პოეტი არც ისეთი საზოგადოებრივი არსებაა. მისი არსების პოეტური ნაწილი გამოუსადეგარია ყოველგვარი უტილიტარული მიზნისთვის. კანონის პატივისცემა მისი ბუნაგის ზღურბლთან მთავრდება, იქ, სადაც ლექსები იბადება. უდიდესი პოეტები, ისეთები, როგორიც შექსპირი და ჰიუგოა, ამჯობინებდნენ თავისი ნაწარმოებების გმირებად ექციათ და რაც მთავარია, დადებით პერსონაჟებად, მეამბოხეები – არანაირ ხელისუფლებას რომ არ ცნობდნენ და სიყვარულშიც ორგულები არიან. უფრო ძნელად წავიდა წინ საქმე, როცა სათნოებისთვის ხორცის შესხმა მოინდომეს; ვაი რომ, სათნო გმირებით შორს ვერ წახვალ. ბურჟუაზიულობის ზიზღი, რომლის საწყისიც რომანტიკოსებს ეკუთვნით და რამაც რაღაც-რაღაც პოლიტიკური მოვლენები გამოიწვია, საფუძველშივე დებს პატიოსანი ცხოვრების წესის ზიზღს.
მაშ ასე, პოეტის სინდისი მთლად სუფთა არ არის. მაგრამ ინსტინქტური ზნეობა, თუნდაც რაღაცაში, ყოველთვის მაინც თავს იჩენს. ცნობილია, რომ გამოუსწორბელ არამზადებშიც და ყველაზე საზიზღარ კომპანიებშიც, რაღაცა განსაზღვრული წესი დგინდება – მგლური კანონები წესდება. პოეტებთან კოდექსი ერთ მუხლში ჯამდება, რითაც ვამთავრებ კიდეც.
“პოეტური სიკვდილის შიში რომ არ გქონდეს, – ღაღადებს ჩვენი კანონი, – აუცილებელია ტალანტი და კიდევ… ოდნავ მეტიც”.
—————————————————–
1. პიერ შამპიონი (1880-1942) – სახელგანთქმული ლიტერატურათმცოდნე და ისტორიკოს-მედიევისტი. დაწერილი აქვს ორტომეული “ფრანსუა ვიიონი, მისი ცხოვრება და მისი თანამედროვეობა”.
2. ოგიუსტ ლონონი (1844-1911) – ფრანგი ისტორიკოსი და ფილოლოგი.
3. ლიცენციატი (Licence) პირველი მნიშვნელობა ლიცენციატის სამეცნიერო ხარისხია; მეორე მნიშვნელობაა თავგასულობა, აღვირაღახსნილობა, გახრწნილობა.
4. პროსოდია – მარცვალთა შეფარდება ლექსში.
© “არილი”