ეტიუდი რეცენზიის ნაცვლად
გენიოსის ცხოვრებას ახსნა სჭირდება და არა შელამაზება – ეს ნოდარ ტაბიძის მრწამსია.
თეიმურაზ დოიაშვილიც, არსებითად, ამასვე ამბობს, ოღონდ შელამაზებას ხაზგასმული ირონიით უყურებს და რეტუშირებას უწოდებს.
როსტომ ჩხეიძეც ზემოხსენებული პრინციპის ერთგულია, თუმცა ვერ ვიტყვით, რომ გაკვალულ გზას მიჰყვება.
პირიქით…
და მაინც, დასაბუთება სჭირდება იმ აზრს, რომ როსტომ ჩხეიძემ “თანამედროვე ქართულ ლიტერატურაში ახალი ტიპის ბიოგრაფიული რომანი დაამკვიდრა”.
რა ქმნის ბიოგრაფიული რომანის ამ ახალ ტიპს?
სტილი? – როსტომ ჩხეიძეს რომ თავისი სტილი აქვს, ეს უდავოა.
მისი ნაწერი შეუძლებელია სხვისაში აგერიოს. ამ მხრივ მამას ჰგავს, ოღონდ მისგანაც ისევე (თუ მეტად არა!) განსხვავდება, როგორც სხვა მწერლებისგან.
“უმაღლესი სასწავლებლის დამთავრება არ ღირსებოდა და, სადაც მოეხერხებინა, იქ შეერგო თავი და… ცოტა დაშოშმინდებოდა, მარტოდენ სემინარიის მოწმობის ამარა რომ არ რჩებოდა”. – ასე მხოლოდ როსტომ ჩხეიძე წერს.
მაგრამ სტილი ხომ მორფოლოგია და სინტაქსი არ არის. ის ხომ გაცილებით უფრო რთული ფენომენია, ვიდრე ერთი შეხედვით მოგეჩვენება.
აკაკი გაწერელიას უყვარდა ვასილი როზანოვის ამ აზრის ხშირი დამოწმება: “Стиль есть то, куда поцеловал Бог вещь!” თვითონ კი სტილს ასე განმარტავდა: “სტილი გაბმულ მეტყველებაში შერჩეული საუკეთესო ელემენტებია. რომან იაკობსონი მართალია, როცა პოეტური ენის მთავარ თვისებად სწორედ “შერჩევის” (selection”) მომენტს მიიჩნევს. ამგვარი შერჩევის გარეშე სტილი არ არსებობს. არც მწერალი”.
როსტომ ჩხეიძემ ჭეშმარიტად დაიმსახურა, რომ ლიტერატურისმცოდნეებმა არ დაიზარონ და მისი ბიოგრაფიული რომანები სწორედ ამ თვალთახედვით შეისწავლონ.
მაშინ მთელი მომხიბვლელობით გადაიშლება ჩვენს თვალწინ მათი “საუკეთესო ელემენტები”.
დიახ, ეს საკითხი აუცილებლად შესასწავლია.
კარგი მონოგრაფია ხშირად თვითონ იქცევა ახალი მონოგრაფიის თემად.
სტილი, ალბათ, იმ პრინციპსაც ითავსებს, დასაწყისში რომ შევეხეთ. “კომიკოსი ტრაგედიაში” – თვითონ სათაურიც ამჟღავნებს შელამაზების უარყოფას, რაც მკაფიოდ განასხვავებს როსტომ ჩხეიძის ბიოგრაფიულ რომანს რევაზ თვარაძის განთქმული წიგნისგან, რომლის სათაურშიც ასევე გამჟღავნებულია ავტორისეული მრწამსი:
“ლეგენდა გალაკტიონის ცხოვრებისა”.
ამ ორ წიგნს შორის არსებითი განსხვავება კი, რა თქმა უნდა, გაცილებით სიღრმისეულია. რევაზ თვარაძემ, მისივე სიტყვებით რომ ვთქვათ, გალაკტიონის ლექსებიდან გახედა გენიალური პოეტის ბიოგრაფიასთან დაკავშირებულ ფაქტებსა და მოვლენებს და მისი სულის ბიოგრაფია წარმოგვიდგინა. შელამაზებას ამასაც ვერ დავარქმევთ. უბრალოდ, გენიოსი ლეგენდურ საბურველში დატოვა.
სათაურზე ვთქვათ.
ძნელია, მოიძებნოს უფრო ხატოვანი, ღრმა და მრავლისმთქმელი, თუ გნებავთ, უფრო ეფექტური სათაური, თუმცა, მე, პირადად, მისი გაშლილი ვარიანტი მირჩევნია: “კომიკოსის როლი დიდ ეროვნულ ტრაგედიაში”.
აქ ყველაფერი დღესავით ნათელი და გასაგებია:
გალაკტიონი კომიკოსი კი არ იყო, მან ეს როლი მოირგო და ითამაშა. თანაც ითამაშა არა ყოფაში, არამედ დიდ ეროვნულ ტრაგედიაში. მხოლოდ ამგვარი გაგებით თუ დავეთანხმები საუბარს გალაკტიონის გაორებაზე. თორემ, სინამდვილეში, გალაკტიონზე უფრო მონოლითური პიროვნება მეოცე საუკუნის საქართველოში არც მეგულება.
სხვაგვარად, ამ ცნების ნიკოლოზ მიწიშვილისეულ გაგებასთან მივალთ: “გაორებული კაცის ბედი მთავრდება მარცხით”.
ეს კი გალაკტიონს სრულიად არ შეეფერება.
დამარცხებული გალაკტიონი არ არსებობს (“გზად დაღლილი არავის ვუნახივარ”).
ამის გაუთვალისწინებლად, დამაჯერებელი აღარ იქნებოდა როსტომ ჩხეიძის მონოგრაფიის დიდებული ფინალი – მეცნიერული ლოგიკისა და მწერლური წარმოსახვის იშვიათი ნაზავი:
“და შეიმართებოდა სარკმელზე გალაკტიონი ჩამავალი მზის ნათელში.
მიწისკენ?
ზეცისკენ?
სიკვდილის კარის შესაღებად?
ხელმეორედ დასაბადებლად?
რაღაც უჩვეულო სიმშვიდე კი დაუფლებოდა მას, ვისაც აქამდე ერთი დღეც არ ჰქონია მშვიდი, უსატკივარო”.
აქ დასმული ოთხი შეკითხვისგან, მხოლოდ მეოთხეს აქვს სწორი პასუხი.
და როგორ უხდება ასეთ ფინალს წიგნის ბოლოში მიწერილი თარიღი:
როსტომ ჩხეიძეს მონოგრაფია აღდგომას დაუმთავრებია.
ისევე, როგორც წიგნის სათაურს ესადაგება გალაკტიონივით უცნაური ფაქტიდან დაბადებული რეფრენი – “დიპლომი ეგდო მაგიდაზე, დიპლომი ეგდო…”
მართლაც რა უცნაურია: გალაკტიონი რეჟისორის დიპლომით.
არადა, კომიკოსის ნიღბით დადიოდა. დიდი ეროვნული ტრაგედიის რეჟისორი კი სულ სხვა იყო.
და ამ “რეჟისორს” სულაც არ ესმოდა ის, რაც გალაკტიონს სტკიოდა.
“რეჟისორი” ვერ იგრძნობდა, რომ “ამ ბნელი ღამით, ვიღაც კვნესის საქართველოში”.
© “არილი”