“ის ცნობილი უფსკრული” ჟურნალისტ ანა მარია იგლესიასის მიერ ენრიკე ვილა-მატასთან ჩაწერილი ექსკლუზიური ინტერვიუების კრებულია. საუბრები იკვლევს წერის მიზეზებს, ლიტერატურის როლს, გაქრობის ხელოვნებასა და წარუმატებლობის პოეტიკას. წიგნი სავსეა ბიოგრაფიული და ინტიმური ისტორიებით, ავტორის პირადი ანეკდოტებითა და მოგონებებით.
წინამდებარე საუბარი ამონარიდია წიგნის პირველი თავიდან “რატომ წერ?”:
რატომ წერთ?
სიმართლე უნდა ვთქვა?
ცხადია არა. ბიოგრაფიის ხომ არ ვწერ.
ძალიან კარგი.
რამდენიმე წლის წინ, იმავე კითხვას ასე უპასუხეთ: “უხსოვარ დროს ჩვენმა რომელიღაც წინაპარმა პირველი მარყუჟი შეკრა. ჩვენ კი მხოლოდ მისი მიმბაძველები ვართ, ტრადიციების უწყვეტი ჯაჭვის მორიგი რგოლები. ასე რომ, კითხვაზე თუ რატომ ვწერ, მხოლოდ ამ წინაპარს შეუძლია გიპასუხოთ. ჰკითხეთ, რატომ მოისურვა კვანძი შეეკრა”.
ვვარაუდობ, ამ წინაპარს ვერ მიაკვლიეთ. ის ღვთის სახელით ლაპარაკობდა. მე კი ვცილობ, რამდენადაც შემიძლია პოეზიის, უსახელო ენით ვისაუბრო. რეალურად, თავადაც არ ვიცი რატომ ვწერ. მშობლები რომ გარდამეცვალნენ, მათ კარადაში ჩემი ბავშვობის ორ პატარა მოთხრობას წავაწყდი. 5 წლისას მწერლობამდე ბევრი მაკლდა, მაგრამ ამ ტექსტებში მოთხრობილ სასიყვარულო ამბებში უკვე იკითხებოდა, წერას მთელ ცხოვრებას რომ მივუძღვნიდი.
და ამ სასიყვარულო ამბებს როგორი დასასრული ჰქონდათ – ბედნიერი თუ უბედური?
არც ერთი და არც მეორე. იმ დღეებში არც კი ვიცოდი, შესაძლებელი რომ იყო საგნებისთვის ორი საპირისპირო მხრიდან რომ შეგეძლო გეყურებინა.
ტრუმენ კაპოტე ამბობს, რომ წერის პროცესმა ხალისი მაშინ დაკარგა, „როცა განსხვავება შევნიშნე კარგ და ცუდ ნაწერს შორის“. თქვენ როდის აღმოაჩინეთ, მწერლობისთვის მხოლოდ წერა რომ არ კმარა და ოსტატობაა საჭირო?
ვფიქრობ, მოულოდნელად გადავეყარე უფსკრულს, რომელიც შემოქმედების აქტს კარგად წერისგან აშორებს: 1966 წლის რომელიღაცა შუადღე იყო, ჩემი წერითი სავარჯიშო ლიტერატურის პროფესორმა კლასის წინაშე ხმამაღლა წაიკითხა და პირველივე წინადადების შემდეგ დამცინავად თქვა: „როგორც ხედავთ, სტუდენტი ვილა-მატასი ამ ტექსტით გვამცნობს მის საწერ მაგიდას ნათურის რამდენად სუსტი შუქი ანათებს”. ყველას სიცილის წასკდა. ვგრძნობდი, ჩემი მშობლების ფინანსურ მდგომარეობას რომ დასცინოდნენ და ჩემს ნაწერს უსამართლოდ რომ აძაგებდნენ. რადგან ამ ნათურით (რომელზეც დავწერე, რომ “ჩემს უძინარ თვალებს ზემოთ თვლემდა”) განცდა ხელშესახებად აღვწერე, ჩემი თავი და იმჟამინდელი განწყობა ზუსტად გამოვხატე. მივხვდი, პირველად ცხოვრებაში რაღაც კარგად დავწერე და, რომ ამ ნახტომით წერის მექანიკური პროცესი შინაგან მოთხოვნილებად ვაქციე.
ჩემი სულელი კლასელები კი ნათურის მბჟუტავ შუქზე იცინოდნენ. ამ ხორხოცში ჩუმად ვიჯექი და გულში ბებიის ნასწავლ მანოლეტეს სიტყვებს ვიმეორებდი: “ერთადერთი ვარ ვინც იცის, კარგი მატადორი როდის ვიყავი”.
ბავშვობის წლებზე საუბარმა სან ჰუანი გამახსენა, რომელიც თქვენს ნაწერებში “რემბოს ქუჩად” აქციეთ.
“რემბოს ქუჩა” ტექსტია ჩემი სიყმაწვილის გზაზე: ქუჩაზე, რომელსაც სახლიდან სკოლაში მიმავალი გავდიოდი. მარშრუტი, რომელიც ყველაზე მეტჯერ გამივლია და ყველაზე კარგად ვიცი. ეს ტექსტი ჩემს ბავშვობას დიდი სიზუსტით აღწერს, ალბათ, ამიტომაც ამ წლებზე მეტი არაფერი დამიწერია.
და მაინც, ქუჩის სახელის ცვლილება მაფიქრებს – გამონაგონისთვის თავის შეფარებას ხომ არ ცდილობდით?
რეალობას არ გავურბივარ. ჩემი საყვარელი მწერლები (სერვანტესი, კაფკა, ბეკეტი) ტიტანების ძალისხმევით ებრძოდნენ ყოველგვარ სიცრუეს, მაგრამ, პარადოქსულად, თავად კისრამდე ზღაპრების სამყაროში იყვნენ ჩაფლულნი. ჭეშმარიტებას არანაკლებში ეძებდნენ, მხატვრული ლიტერატურის საშუალებით.
“ამ წიგნში ყველაფერი სიმართლეა, რადგან არაფერი გამომიგონებია. 11 წლის წინაც მხატვრულ ლიტერატურას ვწერდი რათა დავახლოებოდი არა რეალობას, არამედ ჭეშმარიტებას,” – ამას ამბობთ “პარიზი არასდროს მთავრდებას” პროლოგში.
ჭეშმარიტებას ფიქციით ვუახლოვდები.
რა გაგებით?
ვგონებ, ხუან მარსე ამას საუკეთესოდ გამოხატავს, როცა მისი ახალგაზრდა პროტაგონისტი „უცებ აღმოაჩენს, რომ გამონაგონს შესაძლოა რეალურზე მეტი წონა და სიმყარე ჰქონდეს, მეტი სიცოცხლე და მეტი მნიშვნელობა. შესაბამისად, მეტი მდგრადობა დავიწყების საფრთხის წინაშე“.
ერთხელ, როდრიგო ფრესანმა აღნიშნა, რომ არსებობს პირდაპირ ბიბლიოთეკისგან დაბადებული ლიტერატურა და თქვენიც, სავარაუდოდ, ერთ-ერთი მათგანია.
ცხოვრება და ლიტერატურა ჩემთვის იმდენად განუყოფელია, რომ რთულია დავიჯერო, თითქოს ჩემი შემოქმედების სათავე მხოლოდ წიგნებშია. უფრო მგონია, რომ იმ ტექსტებიდან იბადებიან, რომლებიც ყოველდღიურად თან გვდევენ. არ დავივიწყოთ, რომ წიგნებიც ცხოვრების ნაწილია.
არაერთხელ გითქვათ, რომ ერთია წერდე და მეორეა იყო მწერალი.
ეს კომენტარი თარგმანში გაპარული უზუსტობის გამო მომეწერა. 1993 წელს პარიზში კრისტიან სალმონმა დააარსა ჟურნალი Autodafé, რომელიც 8 ენაზე ითარგმნებოდა. მთხოვა, რამე დამეწერა და მეც გავუგზავნე მსჯელობა თემაზე, თუ რატომ არ იყო წერა იმავე, რაც ცხოვრების გზაზე მწერლის როლში სიარული. ჩემი ტექსტი მშვენივრად თარგმნეს, მაგრამ სათაურისთვის ფრაზის შემოკლება დასჭირდათ. მახვილგონივრულად დაარქვეს: “მწერლობისთვის შეწყვიტე წერა”. როგორც ჩანს, ბევრი დააინტერესა ამ უცნაურმა განცხადებამ და ჟურნალიც კარგად გაიყიდა.
“უფსკრულის მკვლევართა” პირველ მოთხრობაში მთხრობელი ამბობს: “ახლა უბრალოდ ვგრძნობ, რომ გარეთ ვდგავარ. გადავწყვიტე, წინ გადავდგა ნაბიჯი და სხვა სივრცეებს მივაპყრო მზერა, რომ ვიქცე იმ ცნობილი უფსკრულის მკვლევრად”. ლიტერატურული უფსკრულიც სწორედ ესაა? დაპირისპირება ნაცნობ და ახალ, გამოსაძიებელ სივრცეებს შორის?
დიახ, ვიტყოდი, მუდმივი მცდელობაა, საკუთარ შესაძლებლობებს გასცდე. მწერალი რომ გავმხდარიყავი, ჩემი თავი ფიზიკურად გავანადგურე. ვფიქრობდი, კარგად რომ მეწერა, ხარის რქებს უნდა დავტაკებოდი და სიცოცხლე საფრთხეში ჩამეგდო. ამან 2006 წლამდე მიმიყვანა, პერიოდთან, რომელსაც “ჩემს ფიზიკურ კოლაფსს” ვუწოდებ. რამდენიმე კარგი წიგნის დაწერა, პრაქტიკულად, სიცოცხლის წლები დამიჯდა. “კოლაფსის” შემდეგ გადავწყვიტე მოთხრობები მეწერა, ბევრი ენერგია არ დამეხარჯა და ასე შევქმენი სხვადასხვა ამბავი განსხვავებული უფსკრულების “მკვლევრებზე”, თითქოს ამ მრავალფეროვნებაში ჩემი პიროვნების შესაბამისს ვეძებდი. მოთხრობები ერთად შევკარი და გამომცემლობას ჩავაბარე.
თვეები გავიდა და წიგნიც დაბეჭდეს. ყოველგვარი გაფრთხილების გარეშე El País-ის ჟურნალისტი დამიკავშირდა, “უფსკრულის მკვლევართა” შესახებ სურდა ინტერვიუს ჩაწერა. ლიტერატურაზე საუბარს გადაჩვეული ვიყავი, ხოლო “კოლაფსამდე” დაწერილი ჩემს შემოქმედებას ისე გავუუცხოვდი, თითქოს მათზე საავტორო უფლება მემკვიდრეობით მერგო. ეს სატელეფონო საუბარი ჩემთვის ახალი ისტორიის დასაწყისად იქცა, რომელშიც პროტაგონისტის თვითმარქვიას როლს ვასრულებდი, ვილა-მატასის სახელით ვსაუბრობდი.
შემდეგ დავწერე “დუბლინესკა”, რათა მეკვლია რადაც ვიქეცი. ერთ დღეს რიკარდო პიგლიასთან ვსეირნობდი, ამ წიგნზე ვსაუბრობდით და ვუხსნიდი, თავს სულ სხვა ადამიანად რომ ვგრძნობდი. გაჩერდა და მითხრა: “მე ვერ გატყობ ცვლილებას. წერა ისევ აზრების კონცენტრაციისთვის გჭირდება”.
მწერლობის საჯარო ასპექტი დისკომფორტში გაგდებთ?
როგორც ბორხესი ამბობს, ხელოვნებაა გამოცხადება, რომელიც არ დადასტურდება. ამიტომაც ამტკიცებს ჯონ ეშბერი, რომ, შეუძლებელია, კარგი ხელოვანი იყო და თან განმარტო საკუთარი ნამუშევარი. ზოგჯერ ვფიქრობ ხოლმე, ნეტა რაზეა ჩემი რომანი, ან თუნდაც მთელი ჩემი შემოქმედება. მახსოვს, ერთხელ სასტუმროს მომსახურე პერსონალმა რომ დამისვა ეს კითხვა, ვუპასუხე – ჩემი წიგნები ყველაფერზეა რაც შიგ წერია, არც ერთი სიტყვით მეტი და არც ერთით ნაკლები.
და, დიახ, ბოლო დროს საჯაროობის ასპექტი მაწუხებს, განსაკუთრებით როცა მთხოვენ, ჩემი ბოლო რომანების სიუჟეტი გავიხსენო. რეალურად, თითოეული მათგანი უმნიშვნელოა, წარმოსახულისთვის რეალობის აღსაწერად უბრალოდ კონტექსტს ქმნიან. რომ გამოგიტყდეთ, ყველა მწერალი მეჯავრება, ვინც სიუჟეტს იყენებს მკითხველისთვის სამყაროს ახლებური ხედვის შესათავაზებლად. ყველანაირად ვცდილობ წერისას ამ ვალდებულებისგან გავთავისუფლდე. როგორც [რაფაელ სანჩეს] ფერლოსიომ სერვანტესის პრემიის სამადლობელ სიტყვაზე თქვა: “შეწყდა სიუჟეტი და დაისადგურა ბედნიერებამ”.
ჩეხოვის სიტყვები მახსენდება: “აიღეთ რაღაც ჩვეულებრივი, რეალური ცხოვრებიდან, ყოველგვარი სიუჟეტის და დასასრულის გარეშე”.
გუშინ “ფუმფულა პუდინგს” ვკითხულობდი, შესანიშნავი არგენტინელი მწერლის ჰებე უჰარტის შემოქმედებიდან. ჩეხოვის სტილში, მინიმალისტურად და ცხოვრების სპეციფიკურ მონაკვეთებზე რომ წერდა, კითხვის დაწყებამდეც ვიცოდი, მაგრამ მაინც გაოგნებული დავრჩი, ამბავი როგორ არა და არ გასცდა გოგონას მონათხრობს, დედამისის სამზარეულოში ნამცხვრის გამოცხობას რომ ცდილობდა.
[…]
მარგარიტ დიურასის თქმით: „წერა ნიშნავს იცოდე, რომ დაგეწერა, რას დაწერდი“. ერთგვარი რეპეტიცია და ვარჯიშია?
მანდ მთავარია “რომ დაგეწერა”, რადგან ვიცით დანიშნულების წერტილს ვერასდროს მივაღწევთ. ამასთან დაკავშირებით, აგამბენი ამბობს, ბინდისას საგნების გარჩევას, იმდენად მკრთალი სინათლე კი არ ართულებს, არამედ ცოდნა, რომ მათ ბოლომდე ვერ შევათვალიერებთ, რადგან შუქი ნელ-ნელა იკლებსო. პესოამ კი თქვა, რომ წერის დასასრული ყოველთვის განაჩენის აღსრულებას ჰგავს, რადგან: “უდიდესი სასჯელია ცოდნა იმისა, რომ რაც არ უნდა დავწერო, ყველაფერი ნაკლოვანი და გაუგებარი იქნება.”
თუ შეუძლებელია დაიწეროს უნაკლო ტექსტი, მაშინ დასაშვებია ავტორმა წერისას იფიქროს, რომ შედევრს ქმნის?
მწერალი თავმდაბალი უნდა იყოს. კაფკას თუ დავუჯერებთ, მოკრძალებულობა ყველაზე მარტოსულებსაც კი თანამოძმეებთან უმტკიცეს კავშირს სთავაზობს.
დურასის სიტყვებს თქვენი შემოქმედების მორიგ ცენტრალურ თემასთან მივყავართ – წერა თავის თავში წერის შეუძლებლობასაც მოიცავს?
თავისთავად. რობერტ უოლსერმა თქვა: “ვერავის ვუსურვებდი ჩემი ადგილი დაეკავებინათ. მხოლოდ მე შემიძლია ჩემი თავის ატანა. ამდენის ნახვა, ამდენის ცოდნა და არაფერზე არაფრის თქმა”. ალბათ, ამიტომაც ვწერ “ეს უაზრო ნისლში”, რომ ცენტრალური კითხვა გამუდმებით ორ ტენდენციას შორის მონაცვლეობს: წერის რწმენა და ამ რწმენის რადიკალური უარყოფა. ორივე დამოკიდებულების მიმართ თანაგრძნობით ვარ განმსჭვალული.
თქვენ წერთ რათა ლიტერატურა თავისი შესაძლებლობების საზღვრებისგან იხსნათ?
პარადოქსულად, მხოლოდ მათ, ვინც იციან სად მთავრდება ლიტერატურა, შეუძლიათ მისი გადარჩენა…
© არილი