გაგა ლომიძე

მესამე თაობა, თანამედროვე ავსტრიული ლიტერატურა. რედაქტორები დალი ფანჯიკიძე, ნანა გოგოლაშვილი, რედაქტორ-შემდგენელი მზია გალდავაძე, მხატვარი ლევან დადიანი, თბ. “ენა და კულტურა”, 2002.

როგორც არ უნდა იყოს, ბერლინის კედლის ნგრევით ახალი ხანა დაიწყო ჩვენში (ისევე, როგორც დასავლეთში). თუ წინათ თითქმის წარმოუდგენელი იყო უშუალოდ დედნიდან ნათარგმნი თანამედროვე ევროპელი ავტორების ტექსტების გაცნობა, დღეს უკვე სხვა გარემოებაა და ეს, უკანასკნელი 2-3 წლის განმავლობაში უფრო ნათლად გამოჩნდა. რუსული ენა თანდათან კარგავს უცხოენოვან ტექსტებსა და ქართველ მკითხველს შორის შუამავლის ფუნქციას (რასაკვირველია, ამ შემთხვევაში ერთმანეთისგან უნდა განვასხვაოთ რუსული ენის ჰეგემონია და რუსული კულტურა ზოგადად, რომელიც მსოფლიო ლიტერატურაში არაერთი გამორჩეული სახელით შევიდა). სხვისი დამორჩილების ერთ-ერთი საუკეთესო იარაღი ხომ კულტურული ექსპანსიაა. მგონი, პათეტიკური შესავალი გამომივიდა, მაგრამ წინამდებარე კრებულის გამოცემის ფაქტმა სწორედ ასეთი დასაწყისისადმი განმაწყო, – კრებულმა, სადაც მკითხველს შეუძლია გაეცნოს დღეს მოღვაწე ავსტრიელი ავტორების ნაწარმოებებს.
ძნელია თითოეულ ავტორზე შეჩერება და ამიტომაც შევეცდები გამოვყო თანამედროვე, ან “მესამე თაობის” (როგორც სამოღვაწეო ასპარეზზე 70-იანი წლებიდან გამოსულ მწერლებს უწოდებენ ხოლმე) ავსტრიული ლიტერატურის ის ძირითადი ტენდენციები, რომელთაც ამ კრებულში შევხვდი. ალბათ უცნაურია, რომ გლობალიზაციასთან დაკავშირებული ცვლილებების პირობებში, რასაც გამუდმებით ვგრძნობთ ამ ტექსტების კითხვისას, ადამიანთა მარტოობა მტკივნეულად აღიქმება; ვხედავთ, რომ გეოგრაფიული სივრცე გაფართოვდა, საზღვრები გაუქმდა და ადამიანები ერთი ქვეყნიდან მეორეში ყოველგვარი შეფერხების გარეშე მოგზაურობენ, მაგრამ, ამასთანავე, თითქოს გაიზარდა ინდივიდებს შორის უფსკრული; აქ ადამიანებს ერთმანეთისთვის აღარაფერი დარჩათ სათქმელი, რადგან, მარიანე გრუბერის სიტყვების პერიფრაზირებას თუ მოვახდენთ, ისე ბნელა, რომ ადამიანები ერთმანეთის სიახლოვეს ვეღარ გრძნობენ. ხშირ შემთხვევაში მათ ტექსტებში ყოფიერების სევდა იგრძნობა, რაშიც ექსისტენციალისტების პოზიცია იკითხება; მაგრამ თუ ექსისტენციალისტებთან ადამიანი ძირითადად ღმერთის, ან არსის ძიებით იყო შეპყრობილი, აქ, “ფოლადის ქალაქში, სადაც სულს არავითარი ჩასაჭიდი არ გააჩნია” (ჰარალდ კისლინგერი, “ზამბსის გამოცხადება”), ადამიანებს ერთმანეთთან შეხება ენატრებათ. “ფოლადის ქალაქის” ეს მეტაფორა ექსისტენციალისტების ანტიტექნიცისტურ განწყობას მოგვაგონებს, რომლის მემკვიდრეც უახლესი ტექნოლოგიების დღევანდელი ქალაქია, სადაც ადამიანებს შორის ურთიერთობის საშუალებად მონიტორი იქცა. ზოგჯერ ეს გაუცხოება ენობრივი დეზინტეგრაციის სახით ვლინდება, როგორც ამას ვხვდებით ზაბინე შოლთან (“სიტყვები სიტყვები სიტყვები”), ან მარგრეტ კრაიდლთან (“ზევიდან ქვევით”) – წმინდად ენობრივ დონეზე. სხვა შემთხვევაში იგი სენტიმენტალურ სოლიპსიზმად გარდაიქმნება, ვთქვათ, ბრიგიტე შვაიგერის რომანში (“როგორ ხვდება მარილი ზღვაში”), რომელმაც თავისი flashback-ებით, ან წარსულში ექსკურსიებით “ცნობიერების ნაკადის” ტექსტები შეიძლება გაგვახსენოს. მეორე მხრივ, გლობალიზაციამ სხვა პრობლემაც წარმოშვა: ერის თვითიდენტიფიკაციის საკითხი, რაც ავსტრიაში მეტ-ნაკლებად ყოველთვის მძაფრად იგრძნობოდა. გლორია კაიზერის რომანის, “ვიოლეტას” ფრაგმენტში იქნებ ოჯახური მყუდროების ნოსტალგიაც დავინახოთ, როცა მწერალი ერთმანეთისგან გამოარჩევს ადამიანის სალამანდრისებურ ტიპს, რომლებმაც “არ იციან, სად არიან მათი მშობლები, ბებიები თუ პაპები. თავიანთი შვილების დატოვება იქ უწევთ, სადაც გააჩენენ, იმ იმედით, რომ მალე გაძლიერდებიან და იპოვიან იმ კედელს, რომელზედაც აცოცებას შეძლებენ” და მცენარეული ტიპის ადამიანებს, რომლებიც ზრდას განაგრძობენ ხის ტანში, პაპიდან პაპამდე, დედამდე, ვაჟიშვილამდე თუ ქალიშვილამდე. მათთვის ყველაფერი იოლია, რადგან მყარად არიან შეზრდილი დედამიწას”.
გარკვეულწილად, იქნებ ამ “ტექნიცისტური”, მამაკაცების მიერ შექმნილი კულტურისადმი დაპირისპირებაა ფემინისტური სულისკვეთების ნაწარმოებები, რომლებიც კრებულში ფართოდაა წარმოდგენილი (სხვათა შორის, მკითხველებს შესაძლებლობა ჰქონდათ თანამედროვე ავსტრიელ მწერალ ქალებს გაცნობოდნენ ჟურნალ “არილის” 2002 წლის მეექვსე ნომერში და “24 საათის” ლიტერატურულ დამატებებში). პატრიარქალური სამყაროს საპირისპიროდ, მარიანე გრუბერი თავისი მოთხრობის გმირ ქალს მხოლოდ სახელით მოიხსენიებს, მამაკაცს კი – გვარით (სახელი – უფრო დემოკრატიული, გვარის ავტორიტარულობის საწინააღმდეგოდ). მეორე მხრივ, მარგრეტ კრაიდლთან ფემინიზმი ლესბოსური ესთეტიკის სახით იჩენს თავს, სადაც მამაკაცს, ქალის წარმოსახვის გარეშე თითქოს ფუნქცია ეკარგება.
ალბათ, ამ “დემოკრატიულობის” უნებური გათვალისწინებით, ხედვის მრავალპლანიანობის პრინციპითაა დაწერილი ანტონიო ფიანის “ალბერტინაპლატცი. პანორამა”, რომელიც თავისი სტრუქტურით ლიტერატურულ სცენარს მოგვაგონებს. აქ ერთი და იგივე მოვლენის გამო სხვადასხვა მოსაზრება თითქმის მოუხელთებელს, ან უკეთეს შემთხვევაში ბუნდოვანს ხდის სინამდვილეს. რაულ შროტის რომანში “Fannis terrae”, რომლის ფრაგმენტია წარმოდგენილი კრებულში, მსოფლიოს რუკა განსხვავებული პერსპექტივიდანაა დანახული. ავტორი მკითხველს ეცნობა, როგორც გამომცემელი, რომელიც აქვეყნებს ერთი არქეოლოგის მამულში ნაპოვნი სხვადასხვა ეპოქის ოთხი მოგზაურის ჩანაწერს. ერთი მათგანია “ბერძენი მეზღვაურისა და ასტრონომის, პითიას მასალიელის შენიშვნების თარგმანი, რომელმაც ჩვენს წელთაღრიცხვამდე 400 წელს აღმოაჩინა ჩრდილოეთ ევროპა”. ამ ლიტერატურული “თამაშის” გზით, ავტორს ისეთ მოჯადოებულ სივრცეში შეჰყავს მკითხველი, რომ ძნელია გამონაგონის გარჩევა სინამდვილისგან.
რობერტ მენასეს ესსემ, რომელშიც მოთხრობილია ავსტრიის ისტორიაში ორი უხერხული მოვლენის შესახებ, ჩვენი სინამდვილე – სახელმწიფო მნიშვნელობის სიმბოლოებთან დაკავშირებული დებატები გამახსენა. ოღონდ, ჩვენგან განსხვავებით, ავსტრიელებს და კონკრეტულ შემთხვევაში რობერტ მენასეს, ჰყოფნის უნარი, რომ ამ ყველაფერს იუმორით თუ თვითირონიით შეხედოს. მაგ., ავსტრიის სახელმწიფო გერბის სიმბოლოს – არწივის შექმნის ისტორიის თხრობისას, ავტორს ჰოისლერის დამცინავი სიტყვები მოჰყავს: “არწივი (მისი უკანასკნელი ესკიზი) მძიმე ავადმყოფ ქათამს ჰგავს, ნიშანწყალიც კი არ ატყვია ძალისა და მხნეობისა”; ხოლო მონეტაზე საუბრისას მოგვითხრობს, რომ 1947 წელს რაიხის მარკის ავსტრიული შილინგით შეცვლისას, მონეტის მეორე მხარეს გადაწყვიტეს მხატვარ ეგერ-ლინცის ნამუშევრის – “მთესველი და ეშმაკი”-ს ფრაგმენტი ამოეტვიფრათ, მაგრამ დაუდევრობის გამო მთესველი გლეხის ნაცვლად, შეცდომით ეშმაკი გამოსახეს.
მკითხველი აქვე შეხვდება ფრანც კაფკას “შვილიშვილის”, ულრიკე ლენგლეს მოთხრობას “უფრთხილხით of the naked man”, სადაც კაფკას ცხოვრებიდან ერთი ინტიმური ეპიზოდია მოთხრობილი. კრებულში ასევე შესულია ფერდინანდ შმაცის შესანიშნავი ესსე კაფკაზე – პიროვნებაზე, რომელიც უცხოდ გრძნობდა თავს გერმანული ენის სამყაროში. ამ ესსეში მამასთან მწერლის ურთიერთობა ტექსტების თუ პირადი წერილების “გულმოდგინე ანალიზის” გზით ფროიდისეულ კონტექსტშია გააზრებული. იგივე ფერდინანდ შმაცი 1992 წელს წერდა, რომ ენა – ერთსა და იმავე დროს შეიძლება იყოს გზა ურთიერთგაგებისკენ და გაუგებრობისკენ.
ამ კრებულის გამოცემაც ხომ ერებს შორის ურთიერთგაგებისკენ გადადგმული ნაბიჯია. და ბოლოს დავამთავრებ იმით, რითაც დავიწყე: ყოველგვარ ნგრევას ახლის შენება მოჰყვება. ამ შემთხვევაში, ანტონიო ფიანის “ალბერტინაპლაცის” მინიდიალოგი შეიძლება ქარაგმის სახით გამოვიყენოთ ჩვენს სასარგებლოდ:
“პირველი: შეხედე, იქ რაღაცას ანგრევენ, ამისაგანაა ეს რია-რია.
მეორე: სწორია, გაზეთში რაღაც ამგვარი აკი წავიკითხე, ვენაში რაღაც უნდა მოანგრიონ, რომელიღაც ძეგლიო.
პირველი: ალბათ რუსებისა.
მეორე: კარგი კი იქნებოდა”.

© “წიგნები – 24 საათი”

ზაზა კვერცხიშვილი
მწვანედ მოციმციმე სპეკალი
თამაზ ჩხენკელი. “მწვანე ბივრიტი”. რედაქტორი უჩა შერაზადაშვილი. ს.ს. “გამომცემლობა აჭარა”, ბათუმი, 2002.

თამაზ ჩხენკელი 75 წლის გახდა. ლიტერატურის მუზეუმმა, – უფრო სწორად კი, პირადად იზა ორკონიკიძემ, – არისტოკრატულად გულუხვი საჩუქარი მიუძღვნა მას: რვაგვერდიანი საიუბილეო გაზეთი, რომელშიც რამდენიმე ნამდვილად სანიმუშო წერილია დაბეჭდილი.
“თავისუფლების 75 წელი”, – ასეთია ერთი სტატიის სათაური. თუმცა, გამუდმებით რიცხვთა სიმბოლური მნიშვნელობის მჩხრეკელმა იუბილარმა, ალბათ, სხვებზე უკეთ უწყის ნებისმიერი თარიღის პირობითი შინაარსი. კაცისთვის, რომელმაც სიცოცხლე “კოსმიური მუსიკის სმენასა” და “ვარსკვლავიერი მტვრით სუნთქვაში” გალია (“ბჰაგავატგიტა”, “ოდისეა”, ბო ძიუ-ი, “გიტანჯალი”, უიტმენი, ვაჟას სამყაროს მითოსური წიაღი, ქართული ასომთავრულის რიცხვულ-გრაფიკული სტრუქტურა…), ეს ჟამი, შესაძლოა, მარტოობის 75 ასწლეულიც იყოს და მარადისობასთან ზიარების 75 წამიც.
თავად იუბილარი ამ თარიღს ფუჭი ფაციფუცის გარეშე შეხვდა, სწორედ ისე, როგორც შეშვენის მწერალს: გამოაქვეყნა ორი კრებული, – ლექსებისა და სტატიებისა, – სადაც, სხვადასხვა ფორმით და მასშტაბით, მთელი განვლილი გზა აქვს შეჯამებული.
ლექსების გამო არაფერს ვიტყვი. თამაზ ჩხენკელის უდიდესი და ჯეროვანად დღემდე გაუაზრებელი გავლენა უახლესი ქართული ლირიკის ჩამოყალიბებაზე ამომწურავად არის ზემოთ ნახსენებ საიუბილეო გაზეთში გაანალიზებული და ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ ეს გააკეთა სწორედ ლექსის უბადლო ვირტუოზმა და გამჭრიახმა ანალიტიკოსმა დავით წერედიანმა.
გვერდი გვერდზე მიდევს თ. ჩხენკელის წერილების ორი კრებული: 1970-იანი წლების მიწურულს გამოცემული “პოეზია – სიბრძნის დარგი” და ძირითადად შემდგომი ხანის ნაფიქრ-ნაწერით შედგენილი “მწვანე ბივრიტი”. ასე ზედიზედ გადაკითხვისას თვალსაჩინოა განსხვავება ადრინდელსა და გვიანდელს შორის. ადრეულ სტატიებში არის ცალკეული ლექსისა თუ მთელი პოეტური სამყაროს გულმოდგინე, ღრმა ანალიზი, თემის ამოწურვის სურვილი. შემდგომში ჭარბობს რაღაც თვისება, რაც ნაწერს ძნელად ასახსნელ-განსასაზღვრავი ხიბლით ავსებს. იგრძნობა, რომ მწერალმა რაღაც მიჯნა გადალახა, რაღაც მოიპოვა… ოღონდ, ეს ნამდვილად არ არის ოსტატობის უფრო მაღალი დონე: წინარე პერიოდის სტატიები ლიტერატურული ოსტატობით არ ჩამოუვარდება და, შესაძლოა, ზოგჯერ აღემატება კიდეც, უფრო გვიანდელს. ესაა, ალბათ, მეტი თავისუფლება და სილაღე… დაძლეულია არა ხელოსნური, არამედ უფრო პიროვნული სრულქმნის ის საფეხური, რომლის შემდეგ ავტორი თავს აღარ იზღუდავს მხოლოდ იმაზე და იმგვარად წერით, რაც საჭიროდ და მნიშვნელოვნად მიაჩნია (კულტურული პროცესების ამოცანებიდან და მათ წინაშე საკუთარი მოვალეობის გააზრებიდან გამომდინარე); როცა მწერალი ყოველგვარი ეჭვისა და ყოყმანის გარეშე იწყებს წერას ისე და იმის შესახებ, როგორც სურს და რაც აინტერესებს. ინტელექტუალური თავისუფლების ამ სივრცეში შეღწევა კი მხოლოდ რჩეულთა ხვედრია. ჭეშმარიტი სულიერი სრულქმნილებისა და სრული უანგარობის გარეშე მისი კარის შეღების ცდა ცუდად მთავრდება – ადამიანი თავისუფლების სამყაროს ფალსიფიცირებულ ორეულში ხვდება: თავნებობისა და სულმდაბალი ამპარტავნების საპარპაშოში.
“მწვანე ბივრიტის” ბირთვს ქმნის მოგონებები ავტორისთვის ძვირფას ადამიანებზე: ერთი მხრივ, წინა თაობის მწერლებსა და მეცნიერებზე, რომლებსაც გულმხურვალედ უმადლის საკუთარი პიროვნების ამა თუ იმ წახნაგის ფორმირებას (შალვა ნუცუბიძე, გერონტი ქიქოძე, კონსტანტინე გამსახურდია, პავლე ინგოროყვა, სიმონ ჩიქოვანი…) და, მეორე მხრივ, იმ მეგობრებსა და თანამოკალმეებზე, რომელთა განუმეორებელი ინდივიდუალობა ენერგიით და სიხარულით ავსებდა ყოფასა და ინტელექტუალურ ცხოვრებას (არჩილ სულაკაური, ოტია პაჭკორია, ზურაბ კაკაბაძე, სარგის ცაიშვილი, გურამ ასათიანი, ინოლა გურგულია…).
ავტორი აღწერს მათთან ურთიერთობის ხშირად გარეგნულად უმნიშვნელო ეპიზოდებს და ამ ფრაგმენტული, იმპრესიონისტული ჩანახატების შერწყმით როგორღაც ახერხებს გარდასული დროც გააცოცხლოს და უჩვეულოდ მეტყველი პორტრეტებიც შექმნას. ამასთან, მოგონებებში ძალდაუტანებლად ჩართული რამდენიმე ფრაზის მეშვეობით ზოგჯერ ლაკონურად, მაგრამ სრულად არის დახასიათებული “პერსონაჟის” კულტურული როლი (რად ღირს, თუნდაც, მსჯელობა მეცნიერული ობიექტურობისა და პოეტური შთაგონების მნიშვნელობაზე ისტორიკოსის ნაღვაწისათვის, პავლე ინგოროყვასადმი მიძღვნილ სტატიაში) ან კიდევ საოცარი სისავსითაა გადმოცემული მთელი მისი შემოქმედების ბუნება (მოვიყვან ამის ბრწყინვალე ნიმუშს: “გიორგი ლეონიძეს სიცოცხლე უყვარდა რაღაცნაირი “ფანატიკური სიხარბით”, თუ შეიძლება ასე ითქვას, რელიგიური ექსტაზურობით და მის ლექსებში ეს ვიტალური ძალმოსილება ზოგჯერ მართლაც იმოსავდა მსოფლმხედველობრივ განზომილებას. მის მსოფლაღქმაში “სიცოცხლე” განიცდება როგორც სომატური სისავსე და დაუშრეტელი ხვავრიელობა: “ჩემს ლექსს თვითეულს ეწურება ცხრა ლიტრი ერბო”, ან “კახეთის მსუქან თეძოების ვწოვე მტევნები”. ეს ხელშესახები პოხიერება გ. ლეონიძის ადრინდელ პოეზიაში ადამური პირველყოფილებით და ერთგვარი “გვაროვნული” არქაულობით ცნაურდება”).
საიუბილეო გაზეთში ზურაბ კიკნაძემ კარგად დაახასიათა თ. ჩხენკელი როგორც გატაცებული მთხრობელი, – უბადლო ნარატორი, – და ხაზი გაუსვა მონათხრობის ზუსტად დათარიღების სიყვარულს. ამასთან ერთად, უნდა აღინიშნოს მისი დაჟინებული და, პირადად ჩემთვის, ზოგჯერ გაუგებარი სწრაფვა შემთხვევითი ნაცნობების (“არც მტრად, არც მოყვრად რომ აღარსად შეხვდება”) გვარების დახსომებისა და წლების შემდეგ მათი ერთგვარად თვითმიზნური გახმიანებისკენ, რაც აქა-იქ გაკრთება ხოლმე წიგნში… ვფიქრობ, ამ “უცნაურობას” შობს გამუდმებით ფილოსოფიურ-თეოლოგიური აბსტრაქციების უკიდეგანო ოკეანეზე მოხეტიალე გონების დაუძლეველი წყურვილი, მოიპოვოს რაღაც უაღრესად კონკრეტული, მეხსიერების ღუზით მოებღაუჭოს ზუსტი თარიღისა თუ სახელის ლოდს.
არსებითად, წიგნის ძირითადი ნაწილი შეიძლება დავახასიათოთ როგორც წარმატებული ძალისხმევა “გაჟონილი დროის” ხელახლა დაუფლებისა და, სახელებისა და სახეების მეშვეობით, მისი ესენციის აწმყოში ჩაწრეტისათვის…
და კიდევ: ზემოთ გულგრილად მოვიხსენიე მწერლური ოსტატობა, როგორც რაღაც მეორადი პიროვნულ სრულქმნილებასთან შედარებით, მაგრამ, თავისთავად იგულისხმება, – “ხელობის” უმაღლეს დონეზე ფლობაა საჭირო, რათა ძუნწი და ფრაგმენტული შტრიხებით ესოდენ ცოცხალი სურათები დაიხატოს, ან კიდევ – სხვისი მონათხრობის გადმოცემით “ქართული ცხოვრების” ერთი ნაღვლიანი თავისებურების ასეთი შთამბეჭდავი მეტაფორა შეიქმნას (აკაკი ბაქრაძისადმი მიძღვნილ სტატიაში): გრიგოლ რობაქიძის დის, ქალბატონ ლიდას ერთი სიზმარი “მაშინვე ჩავიწერე და დღემდე მახსოვს… ზამთარი იყო. გავიხედე გარეთ და ეზოში თოვლზე დავინახე გრიგოლის უზარმაზარი ნაფეხურები, შევშინდი იმხელა ნაფეხურები იყოო… ასეა ჩვენში: სიკვდილის შემდეგ დიდდება ნაფეხურები”.

* * *
წიგნის მეორე ნაწილში დაბეჭდილია თ. ჩხენკელის რამდენიმე ინტერვიუ და სტატია, სადაც ავტორი ქართველი ერისა და ახალი ქართული სახელმწიფოს წინაშე მდგარ ფუნდამენტურ ამოცანებზე მსჯელობს. ზოგ მათგანს (“დედაქალაქი”, “განვემზადოთ ახალი საუკუნისთვის”) დაბეჭდვისთანავე მოჰყვა არაერთგვაროვანი გამოხმაურებები – აღფრთოვანებულიცა და კრიტიკულიც. ოღონდ, აშკარა იყო, რომ წერილებმა მძაფრი ინტერესი გამოიწვია. ნააზრევის აქტუალურობისა და სასიცოცხლო მნიშვნელობის ყველაზე უეჭველი დადასტურებაც სწორედ ეს არის.
მცირე რეცენზიაში გაუმართლებლად მეჩვენება ზედაპირულად მაინც მიმოვიხილო წიგნის ამ პუბლიცისტური ნაწილის პრობლემატიკა: ეს, არსებითად, ისტორიული და პოლიტიკური საკითხების არაფრისმთქმელ ჩამონათვალად გადაიქცეოდა. აღვნიშნავ მხოლოდ, რომ სულაც არ არის აუცილებელი, ყოველთვის ბოლომდე და სრულად იქნას გაზიარებული ავტორის პოზიცია (ცალკეულ თვალსაზრისებთან მეც ბევრი მაქვს სადავო), მაგრამ, აუცილებელი თუ არა, სასურველი მაინც არის მისი გათვალისწინება: აზროვნების სიღრმე და სიფართოვე ქმნის ისეთ დონეს, რომელიც თავისთავად სპობს ყველა სახის პროვინციული და ნიჰილისტური შეზღუდულობის უკუნეთს.

* * *
და მაინც: რა არის “მწვანე ბივრიტი”?
ესაა მარადფასეული კულტურული საგანძურის მეტაფორა, რომელიც ავტორმა “ქართლის ცხოვრებაში” მოიძია: ქართველთა სპილენძის კერპ არმაზს თვალებად ზურმუხტი და ბივრიტი ესხა. მას შემდეგ, რაც წმინდა ნინომ ლოცვით შემუსრა არმაზი, ხელთ იპყრა მისი ბივრიტის თვალი და, ამ ბასრი ქვის მეშვეობით, ხეზე ჭეშმარიტი რწმენის სიმბოლო – ჯვარი გამოსახა. ამგვარად, “მწვანე ბივრიტი” განასახიერებს ყველაფერ იმას, რაც შეუმუსრავი და სამომავლოდაც გამოსადეგია წარსულში.
“ბივრიტი”, რომელიც თამაზ ჩხენკელს ბედისწერამ აგდებინა ხელთ, – უფრო სწორად კი, თვითონვე მოიპოვა ასკეტის თავგანწირული შეუპოვრობითა და განძისმაძიებლის თავზეხელაღებული გაბედულებით, – უმშვენიერესი და მარადფასეული სპეკალია, უნივერსალური კულტურის საგანძურიდან ჩვენს კავშირებდაწყვეტილ, ყოვლის გამაუფასურებელ დროში იმედად და რწმენის წყაროდ მოტანილი: მისი სხივების განმაჭაბუკებელ მწვანე ციმციმში ხომ ახლაც ისეთივე მშვენიერებით ირეკლება კოსმოსი და მარადისობა, როგორც ოდესღაც ირეკლებოდა “ბრმა ჰომეროსის”, “გიტას” შემოქმედისა და ვაჟა-ფშაველას ყოვლისმხილველ თვალებში.

© “წიგნები – 24 საათი”

დღევანდელ ნომერში ერთი ამერიკელი კრიტიკოსის საინტერესო ესეს ნახავთ ბერძენი პოეტის, იორგოს სეფერისის შესახებ. იქ ერთ ლექსზეა საუბარი, ლექსს “ელენეს” ჰქვია. მას “ჰომეროსის მითის ევრიპიდესეული გამანადგურებელი ვერსია უდევს საფუძვლად, რომლის მიხედვითაც ელენე არასდროს ყოფილა ტროაში და ამხელა ომი მხოლოდ მოჩვენების გამო გაჩაღდა. მთხრობელი კი, ერთ-ერთი ბერძენი ჯარისკაცი, ვერ ახერხებს, ჩასწვდეს იმ ფაქტს, რომ “ამდენი ტკივილი, ამდენი სიცოცხლე/ მიეცა უფსკრულს/ ელენეს ცარიელი ღამის პერანგის გამო”.
ნაცნობი სიტუაციაა. ეჭვი არ მეპარება, რომ ამ სტრიქონებს ქართველი მკითხველი გაცნობისთანავე შეავსებს თავისი გამოცდილებით, სისხლით, რომელიც უკვე წლებია იღვრება ასეთი “ცარიელი ღამის პერანგების გამო”.
მიკვირს, რატომ არ ამჩნევენ ევრიპიდეს ამ გენიალურ იდეას ქართველი რეჟისორები? იქნებ უბრალოდ ალღო და გაბედულება არ ჰყოფნით? ეჭიდებიან ათეულობით თითიდან გამოწოვილ მოდურ იდეას, უხეშად აქართულებენ პიესებს, აწყობენ კლოუნადებს, რეალობის პირისპირ კი არავინ ჩერდება, არც რეალობად შემოსაღებულ “ცარიელ ღამის პერანგზე” ამბობს ვინმე სიმართლეს.
ეს საყვედური მარტო თეატრს არ ეხება, იგივე სიტყვებს გავიმეტებდი თანამედროვე ქართული პროზისთვის და პოეზიისთვისაც. თუმცა დღევანდელი ნომერი გამონაკლისია, ამ შემოდგომაზე, როგორც ჩანს, რამდენიმე პოეტს მწარე მოსავალი მოუვიდა.
დღევანდელ ჩვენს ნომერს პირობითად “სიმართლის პოეზია” შეგვიძლია ვუწოდოთ, სადაც განსხვავებული თაობისა და მსგავსი გულისცემის ორი პოეტი, ბესიკ ხარანაული და ზვიად რატიანი თავიანთ სიმართლეს ამბობენ. ამბობენ მწვავედ, გულახდილად, სინანულით.
ბესიკ ხარანაული ლექსში უძველეს მეტაფორას მიმართავს, იყო დრო, როცა პოეტებს თავისივე სტრიქონები მიადგებოდნენ საყვედურით, ანდა მათ თავად პოეტი აგზავნიდა ხოლმე დავალებებით, ხან ვიღაც მეძავთან, ლექსების რვეულის გამოსასყიდად, ხან იმპერატორთან, თავის მოსაქონად, ხანაც ვაჟიშვილთან, გასამხნევებლად. როგორც აღმოჩნდა, სტრიქონები ჩვენს დროშიაც აკითხავენ ავტორს: “რომ გავიხედე და… კარს მომდგომოდა ჯოხის რაკუნით/ ჩემივ ნათქვამი, წლების უკან დაწერილი ჩემივ სტრიქონი/ და დამცინავად დამკითხავდა ბრაზიანი ხმით:/ – “სიღარიბის ნოსტალგია ისევ ღარიბს ეწვევა ხოლმე!” – ასეა, არა?/ ნაღარიბალო!”. ასე ამბობს წლების წინ დაწერილი სტრიქონი და თან ავტორს ქუჩაში მიერეკება, უმოწყალოდ სცემს, ძუნძულით დაატარებს ქუჩებში, ერთ სურათად ანახებს მთელ ქალაქს.
ზვიად რატიანი კი პირდაპირია, ძველებურად მრავალხმიანი, სადაც “ჩვენ”-აა მთავარი და არა “მე”, “ისინი” და არა “იგი”: “ჩვენ, ვინც არასდროს გამოვალთ გარეთ/ და ხმას არასდროს შევუერთებთ მშიერ რაინდებს,/ არც საპროტესტო წერილებზე მივაწერთ გვარებს/ და სხვებსაც, თუკი დაგვიჯერეს, გამოვარიდებთ/ ასეთ საქმეებს, დიდ საქმეებს”. ვინც ზვიადის ლექსებს იცნობს, ეს “ჩვენ” ადვილი ამოსაცნობი იქნება, პირველ რიგში ერთი უძველესი ლექსიდან: “ჩვენ ხომ აქ ვმდგარვართ. ჩვენ ხომ აქ დიდხანს…”, შემდეგ ამოძახილით: “რა დავაშავეთ ჩვენ, ვინც ვერ გავმდიდრდით, ვერც გავლოთდით,/ ვერც დავიხოცეთ?” და ბოლოს “მამებიდან”: “ისინი აწყობდნენ ლამაზ საღამოებს./ ისინი აწყობდნენ ძნელზე ძნელ საქმეებს./ ისინი აწყობდნენ მზრუნველ ხელისგულებს საყვარელი შვილების მხრებზე და/ აწყობდნენ, უსასრულოდ აწყობდნენ გეგმებს.”
“მამების” დაწერიდან, თუ არ ვცდები, უკვე, 10 წელი გავიდა. 10 წლის წინ მამებს ყოფნიდათ თავხედობა “დარჩენილიყვნენ ისეთებად, როგორებადაც თავისთავი წარმოედგინათ”, ახლა კი მხოლოდ “სიზმრებია”, სადაც „უწყვეტად/ ახალი სისხლი, თბილი სისხლი, წვეთავს ტალახზე,/ სადაც შვილები მოკლულ მამებს გვერდით უსხედან/ და აღვიძებენ”.
ამ ბოლო სტრიქონმა ბესიკ ხარანაულის ერთი დიდი ლექსი გამახსენა, და გულში შეცდომით წამომცდა: „სად არიან მამები? მამები სად არიან?“ და რადგან იმ ერთხელ ნაფიქრში მეორეჯერ ვეღარ შევაღწიე, დასასრულისთვის მხოლოდ ერთი ხმელი აზრი შემომრჩა: ეს ორი ლექსი პოეტური მამა-შვილის დიალოგია, მკაცრი და გულახდილი დიალოგი.

2008
© „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“