­­­­­­­­­­­იტალო კალვინოს წარმოსახული სინამდვი­ლე

თარგმნა თამარ ლომიძემ

1981 წელს ინგ­ლის­ში გა­მოქ­ვეყ­ნ­და იტ­ა­ლო კალ­ვი­ნოს წიგ­ნი “თუ ზამ­თ­რის ღა­მით ყა­რი­ბი…”, რა­მაც, ჩემ­და გა­საკ­ვი­რად, მეტ-ნაკ­ლე­ბად უხ­მა­უ­როდ ჩა­ი­ა­რა. მა­შინ ბრი­ტა­ნეთ­ში ცო­ტა ვინ­მე თუ იც­ნობ­და კალ­ვი­ნოს სა­ხელს. მახ­სოვს, რო­გორ დავ­რე­კე “ლონ­დო­ნის ლი­ტე­რა­ტუ­რულ მი­მომ­ხილ­ველ­ში” და რე­დაქ­ცი­ის თა­ნამ­შ­რომ­ლებს ვკითხე, ხომ არ აპ­ი­რებ­დ­ნენ სტა­ტი­ის გა­მოქ­ვეყ­ნე­ბას კალ­ვი­ნოს ზე­მოხ­სე­ნე­ბუ­ლი ნა­წარ­მო­ე­ბის შე­სა­ხებ. “ვის წიგ­ნ­ზე სა­უბ­რობთ?”, ჩა­მე­ძი­ენ ის­ი­ნი. “იტ­ა­ლო კალ­ვი­ნო­სი”, მი­ვუ­გე მე. “ეგ ვი­ღაა?” გა­ის­მა კითხ­ვა. შევ­ძ­რ­წუნ­დი და ვთხო­ვე, და­ე­ბეჭ­დათ ჩე­მი ნარ­კ­ვე­ვი, რო­მე­ლიც “ლი­ტე­რა­ტუ­რუ­ლი მი­მომ­ხილ­ვე­ლის” მკითხ­ვე­ლებს გა­აც­ნობ­და არა მარ­ტო ამ ნა­წარ­მო­ებს, არ­ა­მედ, სა­ერ­თოდ, ამ ავ­ტო­რის მთელ შე­მოქ­მე­დე­ბას.

ეს ჩა­ნა­ფიქ­რი გან­ვა­ხორ­ცი­ე­ლე და ვი­ღა­ცამ ჩე­მი სტა­ტია კალ­ვი­ნოს გა­უგ­ზავ­ნა.

მა­ლე საკ­მა­ოდ პო­პუ­ლა­რულ პი­როვ­ნე­ბად ვი­ქე­ცი, რად­გან ჩემს წიგნს პრე­მია მი­ე­ნი­ჭა. მთე­ლი მსოფ­ლი­ო­დან მი­რე­კავ­დ­ნენ და მომ­მარ­თავ­დ­ნენ სხვა­დას­ხ­ვაგ­ვა­რი (ჩემ­თ­ვის მი­უ­ღე­ბე­ლი) წი­ნა­და­დე­ბით. ამ პე­რი­ოდ­ში ტე­ლე­ფო­ნით და­მი­კავ­შირ­და ლონ­დო­ნის რი­ვერ­სა­ი­დის თე­ატ­რის დი­რექ­ტო­რი დე­ვი გო­თარ­დი, რო­მელ­მაც მა­უწყა, რომ კალ­ვი­ნო თა­ნახ­მა იყო სა­ჯა­რო ლექ­ცი­ის წა­კითხ­ვა­ზე (რაც ლონ­დონ­ში ძალ­ზე იშ­ვი­ა­თია) და სურ­და, რომ ის სწო­რედ მე წარ­მედ­გი­ნა აუდ­ი­ტო­რი­ი­სათ­ვის. გო­თარ­დ­მა ბორ­ძი­კით მთხო­ვა, რომ თუ, ჩე­მი და­კა­ვე­ბუ­ლო­ბის მი­უ­ხე­და­ვად, ამ­ას მო­ვა­ხერ­ხებ­დი, ის ძალ­ზე მად­ლო­ბე­ლი იქ­ნე­ბო­და… და ა.შ. მთე­ლი ამ დრო­ის გან­მავ­ლო­ბა­ში ვცდი­ლობ­დი, სიტყ­ვა ჩა­მერ­თო და მეთ­ქ­ვა, თა­ნახ­მა ვარ-მეთ­ქი.

მა­გონ­დე­ბა პირ­ვე­ლი შეხ­ვედ­რა კალ­ვი­ნოს­თან. რი­ვერ­სა­იდ­ზე მივ­დი­ო­დი და უეც­რად მივ­ხ­ვ­დი, რა სა­ში­ნელ მდგო­მა­რე­ო­ბა­ში აღ­მოვ­ჩ­ნ­დი, რად­გან თვით კალ­ვი­ნოს თან­დას­წ­რე­ბით უნ­და წარ­მო­მეთ­ქ­ვა შე­სა­ვა­ლი სიტყ­ვა. სიმ­წ­რის ოფლ­მა და­მას­ხა. რო­დე­საც კალ­ვი­ნოს­თან მი­ვე­დი, მან მკითხა, დავ­წე­რე თუ არა რა­ი­მე და მთხო­ვა, მეჩ­ვე­ნე­ბი­ნა ტექ­ს­ტი. გულ­ში შე­ვი­კურ­თხე, მაგ­რამ მა­ინც გა­და­ვე­ცი ნა­წე­რი ფურ­ც­ლე­ბი, თან გა­ვი­ფიქ­რე, რომ არ მო­ე­წო­ნოს, რა ჯან­და­ბა ვქნა-მეთ­ქი. სა­ბედ­ნი­ე­როდ, და­საწყის­ში­ვე და­მოწ­მე­ბუ­ლი მქონ­და აპ­უ­ლე­უ­სის “ოქ­როს ვი­რი”, რაც კალ­ვი­ნოს მო­ე­წო­ნა – “აპ­უ­ლე­უ­სი”, – თქვა მან. “ძა­ლი­ან კარ­გი”.

მან და­მიბ­რუ­ნა ტექ­ს­ტი და, ამ­რი­გად, შევ­ძე­ლი ჩე­მი შე­სა­ვა­ლი სსიტყ­ვის წარ­მოთ­ქ­მა. შე­საძ­ლოა, კალ­ვი­ნო ვერ ხვდე­ბო­და, რო­გო­რი აღფ­რ­თო­ვა­ნე­ბა გა­მო­იწ­ვია ინგ­ლის­ში მის­მა შე­მოქ­მე­დე­ბამ. არ­ა­სო­დეს მი­ნა­ხავს ასე გა­ჭე­დი­ლი დარ­ბა­ზი. ეს იყო აღ­ტა­ცე­ბი­სა და სიყ­ვა­რუ­ლის გან­საც­ვიფ­რე­ბე­ლი დე­მონ­ს­ტ­რა­ცია. დარ­წ­მუ­ნე­ბუ­ლი ვარ, რომ ამ­ან კალ­ვი­ნო ძალ­ზე ააღ­ელ­ვა.

ერ­თი წლის შემ­დეგ, 1982 წლის ოქ­ტომ­ბერ­ში, იტ­ა­ლო და მი­სი ცო­ლი ჩი­ჩი­ტა სა­პა­ტიო სტუმ­რე­ბად მი­იწ­ვი­ეს ბუ­კე­რის პრე­მი­ით და­ჯილ­დო­ე­ბის აღ­სა­ნიშ­ნავ ბან­კეტ­ზე. მეც დამ­პა­ტი­ჟეს (ისე, რო­გორც ყო­ფილ “მის მსოფ­ლი­ოს” პა­ტი­ჟე­ბენ ხოლ­მე, რად­გან ერ­თი წლის წინ ეს პრე­მია მე მო­მა­ნი­ჭეს). ჩვე­უ­ლებ­რივ, ამგ­ვარ ბან­კე­ტებ­ზე მწერ­ლებს მცი­რე რა­ო­დე­ნო­ბით იწ­ვე­ვენ ხოლ­მე. ამ­ჯე­რად სტუ­მარ­თა სი­ა­ში სულ ექვ­სი მწერ­ლის გვა­რი იყო აღ­ნიშ­ნუ­ლი, მეშ­ვი­დე კი წი­ნა წლის ლა­უ­რე­ა­ტი, ესე იგი, მე ვი­ყა­ვი. ბუ­კე­რის თა­ნამ­შ­რომ­ლებს არ გა­მო­უცხა­დე­ბი­ათ, რომ იქ იტ­ა­ლო იმ­ყო­ფე­ბო­და. გა­სა­ო­ცა­რია – მას შემ­დეგ, რაც კალ­ვი­ნო დი­დი ხარ­ჯე­ბით გად­მო­აფ­რი­ნეს იტ­ა­ლი­ი­დან, სა­უ­კე­თე­სო სას­ტუმ­რო­ში მო­აწყ­ვეს და მის­ცეს ავ­ტო­მან­ქა­ნა მძღო­ლი­თურთ, თა­ვი არ­ა­ვის შე­უ­წუ­ხე­ბია, ემც­ნო სტუმ­რე­ბის­თ­ვის, რომ ის დარ­ბაზ­ში იმ­ყო­ფე­ბო­და.

ეს წე­ლი ღირ­ს­შე­სა­ნიშ­ნა­ვი გახ­ლ­დათ ორი სხვა ფაქ­ტის გა­მოც: ჯერ ერ­თი, ბუ­კე­რის პრე­მია მი­ე­ნი­ჭა “შინ­დ­ლე­რის ყუთს”, რო­გორც ბე­ლეტ­რის­ტუ­ლი ლი­ტე­რა­ტუ­რის სა­უ­კე­თე­სო ნი­მუშს, თუმ­ცა წიგ­ნის შე­სა­ვალ­ში ავ­ტორ­მა, თო­მას კი­ნე­ლიმ გა­ნაცხა­და, რომ მის ნა­წარ­მო­ებ­ში რე­ა­ლუ­რი ამ­ბა­ვი იყო მოთხ­რო­ბი­ლი. მი­უ­ხე­და­ვად ამ­ი­სა, მას მი­ე­ნი­ჭა ბუ­კე­რის პრე­მია, რო­გორც ბე­ლეტ­რის­ტულ თხზუ­ლე­ბას – რაც მოვ­ლე­ნე­ბის სავ­სე­ბით კალ­ვი­ნო­სე­ულ, გრო­ტეს­კულ გან­ვი­თა­რე­ბად აღ­ვიქ­ვი. შემ­დეგ ეს წიგ­ნი გა­მო­ი­ცა ამ­ე­რი­კა­ში, რო­გორც პუბ­ლი­ცის­ტუ­რი ნა­წარ­მო­ე­ბი, სა­თა­უ­რით – “შინ­დ­ლე­რის სია” და ფარ­თო აღ­ი­ა­რე­ბა ჰპო­ვა.

1982 წლის მე­ო­რე მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი მოვ­ლე­ნა გახ­ლ­დათ ბრი­ტა­ნე­თი­სა და არ­გენ­ტი­ნის კონ­ფ­ლიქ­ტი ფოლ­კ­ლენ­დის (მალ­ვი­ნას) კუნ­ძუ­ლე­ბის გა­მო. ჩი­ჩი­ტა არ­გენ­ტი­ნე­ლი იყო. ერთ სა­ზე­ი­მო სა­დილ­ზე, სა­ნამ სუფ­რას მი­ვუს­ხ­დე­ბო­დით, ჩი­ჩი­ტა მომ­ვარ­და და აღ­ელ­ვე­ბით მკითხა: “რა ვქნა? მითხ­რეს, რომ ინგ­ლი­სის ად­მი­რა­ლის გვერ­დით დამ­ს­ვა­მენ”. ვუ­პა­სუ­ხე, რომ ერ­თა­დერ­თი გა­მო­სა­ვა­ლი ჰქონ­და – შე­ტე­ვა­ზე უნ­და გა­და­სუ­ლი­ყო. სა­დი­ლის დროს ვხე­დავ­დი, რომ ად­მი­რა­ლი უხ­ე­რუ­ლად იშ­მუშ­ნე­ბო­და და, ძი­რი­თა­დად, დუმ­და, ჩი­ჩი­ტა კი ფან­ტას­ტი­უ­რად ბევრს ლა­პა­რა­კობ­და. ად­მი­რა­ლის­თ­ვის სა­დილ­მა აშ­კა­რად უს­ი­ა­მოვ­ნოდ ჩა­ი­ა­რა.

მახ­სენ­დე­ბა კი­დევ ერ­თი შეხ­ვედ­რა იტ­ა­ლოს­თან ლონ­დო­ნის იტ­ა­ლი­ის ინს­ტი­ტუტ­ში. ისე მოხ­და, რომ იმ დღეს გარ­სია მარ­კე­სი ნო­ბე­ლის პრე­მი­ით და­ა­ჯილ­დო­ვეს. იტ­ა­ლოს ვკითხე, ხომ არ იც­ო­და, რა ხდე­ბო­და სტოკ­ჰოლ­მ­ში. “დი­ახ”, მითხ­რა მან, “ეს სკან­და­ლია”. მე შე­ვე­პა­სუ­ხე, “იტ­ა­ლო, ხომ იც­ით, გარ­სია მარ­კე­სი მარ­თ­ლაც კარ­გი მწე­რა­ლია. მი­სი და­ჯილ­დო­ე­ბა ნამ­დ­ვი­ლად სა­სი­ა­მოვ­ნო ფაქ­ტია”. კალ­ვი­ნომ მო­მი­გო, რომ მარ­კე­სის­თ­ვის ნო­ბე­ლის პრე­მი­ის მი­ნი­ჭე­ბა ბორ­ხეს­ზე ად­რე და­ახ­ლო­ე­ბით იმ­ას­ვე ნიშ­ნავ­და, რა­საც შვი­ლის და­ჯილ­დო­ე­ბა მა­მა­ზე ად­რე.

“კალ­ვი­ნოს ქმნი­ლე­ბე­ბის კითხ­ვი­სას მივ­ხ­ვ­დი, რომ ჩვენ არ­ას­წო­რად გვეს­მის რე­ა­ლიზ­მის ცნე­ბა. ლი­ტე­რა­ტორ­თა უმ­რავ­ლე­სო­ბის აზ­რით, რე­ა­ლიზ­მი არ­ის გარ­კ­ვე­უ­ლი წე­სე­ბის ერ­თობ­ლი­ო­ბა და ნა­ტუ­რა­ლის­ტუ­რი კონ­ვენ­ცი­ე­ბის დაც­ვა უზ­რუნ­ველ­ყოფს სი­ნამ­დ­ვი­ლის რე­ა­ლის­ტურ ას­ახ­ვას. ჩე­მი აზ­რით, ეს კონ­ვენ­ცი­ე­ბი არ გან­საზ­ღ­ვ­რავს რე­ა­ლის­ტუ­რია თუ არა რო­მე­ლი­მე თხზუ­ლე­ბა. ამ­ას ად­ას­ტუ­რებს კალ­ვი­ნოს შე­მოქ­მე­დე­ბაც. რე­ა­ლის­ტუ­რია მე­ტა­ფი­ზი­კუ­რი, ფან­ტას­ტი­კუ­რი, კო­მი­კუ­რი ნა­წარ­მო­ე­ბე­ბი, რად­გან ის­ი­ნი გვიჩ­ვე­ნე­ბენ ფაქ­ტებს ისე, რო­გორც მათ აღ­იქ­ვამს ესა თუ ის ად­ა­მი­ა­ნი, ესე იგი, ის­ი­ნი იმ­თა­ვით­ვე ჩა­ფიქ­რე­ბუ­ლია, რო­გორც რე­ა­ლის­ტუ­რი ქმნი­ლე­ბე­ბი. ამგ­ვა­რი თვალ­საზ­რი­სი რე­ა­ლიზ­მის შე­სა­ხებ ნაკ­ლე­ბად უკ­ავ­შირ­დე­ბა შე­მოქ­მე­დე­ბით მე­თო­დებს და მთლი­ა­ნად გა­ნი­საზ­ღ­ვ­რე­ბა შე­მოქ­მე­დის მიზ­ნით. მა­გა­ლი­თად, ნა­ტუ­რა­ლის­ტუ­რი რო­მა­ნი ინგ­ლი­სელ არ­ის­ტოკ­რატ­თა ად­ი­ულ­ტე­რის შე­სა­ხებ, ჩე­მი აზ­რით, ერთ­გ­ვა­რი მა­გი­უ­რი რე­ა­ლიზ­მი­სა და ეს­კა­პიზ­მის გა­მო­ხა­ტუ­ლე­ბაა და, ამ­დე­ნად, ფან­ტა­ზი­ის ნა­ყოფს წარ­მო­ად­გენს მა­შინ, რო­დე­საც კალ­ვი­ნოს ფან­ტას­ტი­კუ­რი, იგ­ავ­თ­მ­წერ­ლო­ბი­თი ნა­წარ­მო­ე­ბე­ბი ააშ­კა­რა­ვებს სხვა­ო­ბას რე­ა­ლო­ბა­სა და სი­ყალ­ბეს შო­რის. ესაა უდ­ი­დე­სი გაკ­ვე­თი­ლი, რო­მე­ლიც კალ­ვი­ნოს შე­მოქ­მე­დე­ბი­დან გა­მო­ვი­ტა­ნე.

ყვე­ლა მწე­რალს გაჰ­ყავს გზე­ბი რე­ა­ლუ­რი სამ­ყა­რო­დან წარ­მო­სა­ხუ­ლი სამ­ყა­როს­კენ და, ვფიქ­რობ, კალ­ვი­ნოს ნა­წარ­მო­ე­ბე­ბი სწო­რედ ამ მხრი­ვაა ყვე­ლა­ზე სა­ინ­ტე­რე­სო. რო­გო­რაა გაყ­ვა­ნი­ლი ეს გზა? რო­გორ უნ­და გა­ვაღ­წი­ოთ “აქ­ე­დან” “იქ­ამ­დე”? რო­გორ უნ­და მოვ­ხ­ვ­დეთ ალ­ფა­ვილ­ში, ოზ­ის ან სას­წა­ულ­თა ქვე­ყა­ნა­ში? ყო­ვე­ლი­ვე ეს კალ­ვი­ნოს­თ­ვის სა­ი­დუმ­ლო­ე­ბას არ წარ­მო­ად­გენ­და.

ჩე­მი აზ­რით, კალ­ვი­ნომ ბო­ლომ­დე შე­ი­ნარ­ჩუ­ნა სამ­ყა­როს ორ­ი­გი­ნა­ლუ­რი ხედ­ვა. ამ­ის და­სა­დას­ტუ­რებ­ლად მო­გიყ­ვე­ბით მწერ­ლის სი­ცოცხ­ლის უკ­ა­ნას­კ­ნე­ლი წუ­თე­ბის შე­სა­ხებ (ჩი­ჩი­ტას მო­ნათხ­რო­ბის მი­ხედ­ვით). ეს შე­იძ­ლე­ბო­და შემ­თხ­ვე­ო­და მხო­ლოდ კალ­ვი­ნოს. მან, სიკ­ვ­დი­ლის წინ, თა­ვი და­აღ­წია კო­მა­ტო­ზურ მდგო­მა­რე­ო­ბას და წარ­მოთ­ქ­ვა: “ვა­ნი დე მარ­სა­ლია, ფე­ნო­მე­ნო­ლო­გი”, შემ­დეგ კი და­უ­მა­ტა: “კო­მა”. ჩი­ჩი­ტამ არ იც­ო­და, ვინ იყო ვა­ნი დე მარ­სა­ლია და რა­ტომ ფიქ­რობ­და კალ­ვი­ნო მის შე­სა­ხებ. იტ­ა­ლი­ის ის­ტო­რია არ იც­ნობს ამ სა­ხე­ლი­სა და გვა­რის მქო­ნე პი­როვ­ნე­ბას. ბო­ლოს კალ­ვი­ნოს ერთ-ერთ ად­რე­ულ ნა­წარ­მო­ებ­ში (რო­მე­ლიც მან, ახ­ალ­გაზ­რ­და, რა­დი­კა­ლუ­რად გან­წყო­ბილ­მა მწე­რალ­მა შეთხ­ზა “უნ­ი­ტას­თ­ვის”) ჩი­ჩი­ტამ აღ­მო­ა­ჩი­ნა, რომ იტ­ა­ლოს მარ­ქ­სის­ტუ­ლი უტ­ო­პი­ის­თ­ვის ეწ­ო­დე­ბი­ნა მარ­ქ­სა­ლია. მარ­ქ­სა­ლია იქ­ცა მარ­სა­ლი­ად. სი­ცოცხ­ლის უკ­ა­ნას­კ­ნელ წუ­თებ­ში კალ­ვი­ნომ და­ა­კავ­ში­რა მი­სი შე­მოქ­მე­დე­ბი­თი ცხოვ­რე­ბის და­საწყი­სი და და­სას­რუ­ლი – კო­მა, ე.ი. შე­ი­ნარ­ჩუ­ნა ამ ცხოვ­რე­ბის ერ­თი­ა­ნო­ბის შეგ­რ­ძ­ნე­ბა თა­ვი­სი არ­სე­ბო­ბის ბო­ლო, უგ­ო­ნო მო­მენ­ტ­შიც.

© “არილი”

რო­გორ გაჰ­ყ­ვა ფოლ­კ­ნე­რის ფავ­ნუ­სი პა­ნის ძა­ხილს

ლე­ლა სამ­ნი­აშ­ვი­ლი

უილ­ი­ამ ფოლ­კ­ნერ­მა წე­რა იმ რწმე­ნით და­იწყო, რომ პო­ე­ტი გახ­დე­ბო­და, მაგ­რამ ამ სურ­ვი­ლის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბა მხო­ლოდ პრო­ზა­ში გახ­და შე­საძ­ლე­ბე­ლი. ლი­ტე­რა­ტუ­რა­ში გვაქვს მრა­ვა­ლი მა­გა­ლი­თი იმ­ი­სა, რომ მწე­რა­ლი მოღ­ვა­წე­ო­ბას პო­ე­ზი­ით იწ­ყებს, შემ­დეგ პრო­ზა­ზე გა­და­დის და ამ­ის სა­ფუძ­ვე­ლი თით­ქ­მის ყო­ველ­თ­ვის მწერ­ლის მი­ერ სა­კუ­თა­რი შე­საძ­ლებ­ლო­ბის სწო­რად გა­აზ­რე­ბის უნ­ა­რია. უიშ­ვი­ა­თე­სია შემ­თხ­ვე­ვა (მაგ.: თო­მას ჰარ­დი), რო­დე­საც მსგავ­სი არ­ჩე­ვა­ნით მწე­რა­ლი გვი­ტო­ვებს ორ­ჭო­ფო­ბის მი­ზეზს, რა­თა იგი უკ­ე­თეს პრო­ზა­ი­კო­სად მი­ვიჩ­ნი­ოთ, ვიდ­რე პო­ე­ტად. მათ შო­რის, ვინც პრო­ზა­ზე გა­დას­ვ­ლით სწო­რი არ­ჩე­ვა­ნი გა­ა­კე­თა, ფოლ­კ­ნერს ყვე­ლა­ზე ნაკ­ლე­ბად ჰქონ­და სა­ბა­ბი სა­კუ­თა­რი თა­ვი “და­მარ­ცხე­ბულ პო­ე­ტად” გა­მო­ეცხა­დე­ბი­ნა. მი­სი ნა­წე­რე­ბი თა­ვი­სუფ­ლად შე­იძ­ლე­ბა პო­ე­ზი­ად ჩავ­თ­ვა­ლოთ, მი­თუ­მე­ტეს, რომ დღე­ი­სათ­ვის ან­არ­ქის­ტუ­ლად სუ­ლაც აღ­არ გა­ის­მის პო­ე­ზი­ა­სა და პრო­ზას შო­რის ზღვა­რის არ­არ­სე­ბო­ბის იდეა.

რაც შე­ე­ხე­ბა ტრა­დი­ცი­ულ პო­ე­ზი­ას, ფოლ­კ­ნერ­მა აქ თა­ვი­სი სტი­ლი ნამ­დ­ვი­ლად ვერ იპ­ო­ვა, მაგ­რამ მი­სი ლექ­სე­ბი იმ­ი­თაა სა­ინ­ტე­რე­სო, რომ შე­უძ­ლი­ათ დაგ­ვა­ნა­ხონ, თუ რო­გორ გან­ვი­თარ­და იგი რო­გორც ხე­ლო­ვა­ნი, რო­გორ მი­აღ­წია იმ­ას, რა­საც თვით­მ­ყო­ფა­დო­ბას ვუ­წო­დებთ.

სა­ერ­თოდ, ძალ­ზედ მცდა­რია აზ­რი იმ­ის შე­სა­ხებ, თით­ქოს ლი­ტე­რა­ტუ­რუ­ლი გავ­ლე­ნე­ბი ხელს უშ­ლის მწერ­ლის მი­ერ სა­კუ­თა­რი ორ­ი­გი­ნა­ლუ­რი სტი­ლის მიგ­ნე­ბას. ლი­ტე­რა­ტუ­რუ­ლი გავ­ლე­ნა – მწერ­ლი­სათ­ვის ცხოვ­რე­ბი­სე­უ­ლი გა­მოც­დი­ლე­ბის მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი ნა­წი­ლი, ან სუ­ლაც, – ინ­დი­ვი­დუ­ა­ლუ­რი გე­მოვ­ნე­ბის გა­მო­ხა­ტუ­ლე­ბაა. ფოლ­კ­ნე­რის შემ­თხ­ვე­ვა­ში, უბ­რა­ლოდ, – რამ­დე­ნი­მე წე­ლი­წა­დი დას­ჭირ­და ამ გა­მოც­დი­ლე­ბის გა­აზ­რე­ბა­სა და სა­ჭი­რო ფორ­მა­ში მოყ­ვა­ნას.

ფოლ­კ­ნე­რის მრა­ვალ­რიცხო­ვან მკვლე­ვარ­თა­გან ერთ-ერ­თი ყვე­ლა­ზე უფ­რო ცნო­ბი­ლი, – ამ­ე­რი­კე­ლი კლენთ ბრუკ­სი, თა­ვის ნაშ­რომ­ში “იოკ­ნა­პა­ტო­ფა­სა­კენ და მის მიღ­მა”, წერს, რომ “პო­ე­ტე­ბი, რომ­ლებ­საც ფოლ­კ­ნე­რი ქვეც­ნო­ბი­ე­რად თუ არ­აქ­ვეც­ნო­ბი­ე­რად ბა­ძავ­და, იყვ­ნენ გა­სუ­ლი სა­უ­კუ­ნის ოთხ­მოც­და­ა­თი­ა­ნი წლე­ბის პო­ე­ტე­ბი, ანუ ის­ი­ნი, ვი­საც “მინ­დორ­თა და ტყე­თა ღმერ­თე­ბის არ­სე­ბო­ბის შეგ­რ­ძ­ნე­ბა” ჯერ კი­დევ შე­ეძ­ლოთ. ამ­ი­ტო­მაც, ფოლ­კ­ნე­რის ად­რე­უ­ლი ლექ­სე­ბი გვი­ან­დე­ლი რო­მან­ტიზ­მის ლექ­სე­ბია. რო­გორც მოგ­ვი­ა­ნე­ბით თა­ვად იხ­სე­ნებ­და, თექ­ვ­ს­მე­ტი წლი­სამ აღ­მო­ა­ჩი­ნა სუ­ინ­ბერ­ნი: “ახ­ლა (1925) მეჩ­ვე­ნე­ბა, რომ ვი­პო­ვე შე­სა­ფე­რი­სი ჭურ­ჭე­ლი, რო­მელ­შიც და­უმ­ს­ხ­ვ­რევ­ლად ჩა­ვაწყობ­დი სა­კუ­თარ ბუნ­დო­ვან ემ­ო­ცი­ურ ჩრდი­ლებს. მხო­ლოდ წლე­ბის შემ­დეგ მი­ვა­გე­ნი სუ­ინ­ბერ­ნ­ში მეტს, ვიდ­რე ეს კაშ­კა­შა და ბას­რი ბგე­რა იყო”.

ამ გავ­ლე­ნით და­წე­რი­ლი ფოლ­კ­ნე­რის ერთ-ერ­თი ლექ­სი “Sapphics“, – სუ­ინ­ბერ­ნის ამ­ა­ვე სა­ხელ­წო­დე­ბის ლექ­სის გა­მო­ძა­ხილ­სა და კო­მენ­ტარს წარ­მო­ად­გენს. სუ­ინ­ბერ­ნის ის­ეთ ფრა­ზებს, რო­გო­რი­ცაა “The breasts of the nymps in the brake” (“ნიმ­ფა­თა მკერ­დი მსხვრე­ვი­სას”); “her bright breast shortening into sigh” (“ამ­ო­სუნ­თ­ქ­ვი­სას ეკ­უმ­შე­ბა ნა­თე­ლი მკერ­დი”), – ფოლ­კ­ნე­რი ოთხ­ჯერ ეხ­მა­უ­რე­ბა: “no shortening brested nymph” (“აღ­არ ჩანს ნიმ­ფა – კუმ­შ­ვა­დი მკერ­დით”); “dream his body… shortening and shuddering into his” (“ოც­ნე­ბა მას­ზე… თრთის, იკ­უმ­შე­ბა მი­სი სხე­უ­ლი”); “did short to sighs her breast” (“ამ­ო­სუნ­თ­ქ­ვა­ში მი­ი­ლია იმ­ი­სი მკერ­დი”); “lies on her short and circled breast” (“აწ­ევს პა­ტა­რა, მორ­კა­ლურ მკერ­დ­ზე”).

ფოლ­კ­ნე­რის ად­რე­უ­ლი, გა­მოქ­ვეყ­ნე­ბუ­ლი ლექ­სე­ბის უმ­რავ­ლე­სო­ბა ჩვე­ნამ­დე უფ­რო – ფრან­გუ­ლი წყა­რო­ე­ბი­დან არ­ის ცნო­ბი­ლი, ვიდ­რე ბრი­ტა­ნუ­ლი­დან. ახ­ალ­გაზ­რ­და ფოლ­კ­ნე­რი გან­სა­კუთ­რე­ბით იყო და­ინ­ტე­რე­სე­ბუ­ლი ფრან­გუ­ლი პო­ე­ზი­ით, – ბა­ძავ­და და თარ­გ­მ­ნი­და მა­ლარ­მეს, პოლ ვერ­ლენს.

1924 წლის დე­კემ­ბერ­ში ფოლ­კ­ნერ­მა თა­ვი­სი პირ­ვე­ლი წიგ­ნი “The Marble Faun” (“მარ­მა­რი­ლოს ფავ­ნუ­სი”) გა­მოს­ცა. ლექ­სის მეტ­რუ­ლი ზო­მა (რვა­მარ­ც­ვ­ლი­ა­ნი სტრი­ქო­ნე­ბი) უილ­ი­ამ ბატ­ლერ იეიტ­სის “The Song of Happy Shepherds” (“ბედ­ნი­ე­რი მწყემ­სის სიმ­ღე­რა”)-დან უნ­და იყ­ოს აღ­ე­ბუ­ლი. ფოლ­კ­ნე­რის ფავ­ნუსს მარ­მა­რი­ლო­ში მო­აქ­ცე­ვენ და ბა­ღის ორ­ნა­მენ­ტად დად­გა­მენ. ერთ ხანს მას “მყვი­რა­ლა ბრბო” ცეკ­ვით გარს უვ­ლის. შემ­დეგ ფავ­ნუ­სი მი­ტო­ვე­ბუ­ლია და ბაღ­ში წე­ლი­წა­დის დრო­თა ცვა­ლე­ბა­დო­ბას გაჰ­ყუ­რებს. ფავ­ნუ­სი ცდი­ლობს გა­მო­ვი­დეს ქვი­დან, უპ­ა­სუ­ხოს პა­ნის ძა­ხილს, მოძ­რა­ვი სამ­ყა­როს ნა­წი­ლი გახ­დეს. მის წარ­მო­სახ­ვა­ში ჩნდე­ბა სუ­რა­თი – “I pass to cool my feet in deep rich grass” (“ვა­ბი­ჯებ, რა­თა ღრმა, ხშირ ბა­ლახ­ში გა­ვიგ­რი­ლო ჩე­მი ტერ­ფე­ბი”). მაგ­რამ ფავ­ნუ­სი ხშირ ბა­ლახ­ში ტერფს ვე­რა­სო­დეს ვერ გა­იგ­რი­ლებს. ის სა­მუ­და­მოდ მარ­მა­რი­ლო­ში რჩე­ბა “სევ­დი­ან ტუ­სა­ღად” – “a sad, bound prisoner“. აქ იგრ­ძ­ნო­ბა კიტ­სის გავ­ლე­ნა, ფოლ­კ­ნე­რი ალ­ბათ გა­ტა­ცე­ბით კითხუ­ლობ­და კიტ­სის “Ode on a Gracian Um” (“ოდა ბერ­ძ­ნულ ლარ­ნაკ­ზე”) და “Ode to a Nightingle” (“ოდა ბულ­ბულს”), სა­დაც უძ­რა­ო­ბა­ში ჩა­ყი­ნუ­ლი გმი­რის სევ­და გა­ის­მის.

რო­გორც ბრუკ­სი აღ­ნიშ­ნავს, “ფავ­ნუ­სის” ყვე­ლა­ზე დი­დი ნაკ­ლი ის არ­ის, რომ ახ­ალ­გაზ­რ­და პო­ე­ტი გა­წა­მე­ბუ­ლია რით­მის ძი­ე­ბით. ხან­და­ხან იძ­უ­ლე­ბუ­ლია აზ­რობ­რი­ვად გა­უ­მარ­თა­ვი ფრა­ზა იხ­მა­როს. ხში­რად სტრი­ქო­ნის მეტ­რუ­ლი ზო­მაც დარ­ღ­ვე­უ­ლია, მაგ­რამ ხან­და­ხან გვხვდე­ბა ნამ­დ­ვი­ლად პო­ე­ტუ­რი სტრი­ქო­ნე­ბიც. მაგ.: “Content to watch by day/The dancing light‘s unthinking play/Ruffling the pool“; “While the startled sunlight drips/From beech and alder fingertips“; “And like a spider on a veil Climbs a moon” – “სი­ა­მე, თვალს რომ მთე­ლი დღე არ ღლის/ცქე­რა – თუ რო­გორ ცეკ­ვა­ვენ ლა­ღი/მზის სხი­ვე­ბი და გუ­ბეს რკა­ლა­ვენ”; “ვიდ­რე წვე­თა­ვენ სხი­ვე­ბად თხე­ლი/თი­თის წვე­რე­ბი წიფ­ლის და თხმე­ლის”; “რო­გორც ობ­ო­ბა – ფარ­დის ქსო­ვილ­ზე,/მი­ცო­ცავს მთვა­რე”.

ფოლ­კ­ნე­რის მე­ო­რე პო­ე­ტუ­რი კრე­ბუ­ლი “The green bough” (“მწვა­ნე ყლორ­ტი”) 1933 წელს გა­მოქ­ვეყ­ნ­და და გა­ცი­ლე­ბით უფ­რო დახ­ვე­წი­ლია, ვიდ­რე “მარ­მა­რი­ლოს ფავ­ნუ­სი”, თუმ­ცა ის­იც სავ­სეა ფოლ­კ­ნე­რის მი­ერ წა­კითხუ­ლის ეფ­ექ­ტით. აქ იგრ­ძ­ნო­ბა სუ­ინ­ბერ­ნი, გრეი, კიტ­სი, ექო – შექ­ს­პი­რის მაკ­ბე­თი­დან და ტე­ნი­სო­ნიც კი, მაგ­რამ ყვე­ლა­ზე დი­დი გავ­ლე­ნა მა­ინც ჰა­უს­მა­ნი­საა.

ფოლ­კ­ნე­რი წერს – “Woman bore you” (“შენ ქალ­მა გშო­ბა”), რაც ჰა­უს­მა­ნის “შროფ­შა­ი­რელ ჭა­ბუკ­ში” (“A Shopshire Lad“) ასეა – “Woman bore me, I will rise” (“მე ქალ­მა მშო­ბა, მე გა­ვიზ­რ­დე­ბი”). მწვა­ნე ყლორ­ტ­ში ვკითხუ­ლობთ – “Life‘s gale may blow“, “სი­ცოცხ­ლის ქარ­მა შე­იძ­ლე­ბა და­ბე­როს”, რაც ჰა­უს­მან­თა­ნაც გვხვდე­ბა – “Through him the gale of life blew high” – “მას­ში სი­ცოცხ­ლის ქარ­ბუ­ქი ატყ­და”.

“Verse Old and Nascent” (“ლექ­სი ძვე­ლი და მო­მა­ვა­ლი”), სა­დაც ფოლ­კ­ნე­რი წერ­და, რომ ჰა­უს­მა­ნის “შროფ­შა­ი­რელ ჭა­ბუკ­ში” აღ­მო­ა­ჩი­ნა “მი­ზე­ზი – ფან­ტას­ტი­ურ სამ­ყა­რო­ში მოს­ვ­ლი­სა”, გა­მოქ­ვეყ­ნ­და 1925 წელს. ამ­ა­ვე დროს და­ი­ბეჭ­და ფოლ­კ­ნე­რის პა­ტა­რა მოთხ­რო­ბა “Out of Nazareth” (“ნა­ზა­რე­თი­დან”), რომ­ლის მთა­ვა­რი გმი­რიც, – ახ­ალ­გაზ­რ­და, პო­ე­ტუ­რი ბუ­ნე­ბის მოგ­ზა­უ­რი უც­ნობს უმ­ხელს თა­ვის განძს – “შროფ­შა­ი­რე­ლი ჭა­ბუ­კის” ეგ­ზემ­პ­ლარს.

ფოლ­კ­ნე­რის პირ­ვე­ლი რო­მა­ნი “Soldier‘s Pay” (“ჯა­რის­კა­ცის საზ­ღა­უ­რი”), აგ­რეთ­ვე 1925 წლით თა­რიღ­დე­ბა. მი­სი გმი­რია დო­ნალდ მა­ჰო­ნი, რო­მელ­საც I მსოფ­ლიო ომ­ში და­ღუ­პუ­ლად თვლიდ­ნენ, მაგ­რამ ცოცხალ-მკვდარს ქა­ლის პე­რან­გ­თან და თხელ­ყ­დი­ან “შროფ­შა­ი­რელ ჭა­ბუკ­თან” ერ­თად იპ­ოვ­ნი­ან.

ჰა­უს­მა­ნის შემ­დეგ ყვე­ლა­ზე ძლი­ე­რი გავ­ლე­ნა ფოლ­კ­ნე­რის პო­ე­ზი­ა­ზე ტო­მას სტერნზ ელ­ი­ოტ­მა იქ­ო­ნია. ბრუკ­სის დაკ­ვირ­ვე­ბით, – “უც­ნა­უ­რია, რომ ელ­ი­ოტ­მა, რო­მე­ლიც რა­დი­კა­ლუ­რად “არ­ა­რო­მან­ტი­უ­ლია”, ას­ე­თი გავ­ლე­ნა მო­ახ­დი­ნა ფოლ­კ­ნე­რის პო­ე­ზი­ა­ზე”. ელ­ი­ო­ტი იგრ­ძ­ნო­ბა “მარ­მა­რი­ლოს” ფავ­ნუს­ში”, აგ­რეთ­ვე რამ­დე­ნი­მე ლექ­ს­ში, რომ­ლე­ბიც შე­სუ­ლია კო­ლექ­ცი­ა­ში “Vision of Spring” – “გა­ზაფხუ­ლის ხილ­ვა”. ეს ლექ­სე­ბი ფოლ­კ­ნერ­მა შე­აგ­რო­ვა და უს­ახ­სოვ­რა ეს­ტე­ლა ოლდ­ჰემ ფრან­კ­ლინს 1921 წელს. აქ­ე­დან ზო­გი “მწვა­ნე ყლორ­ტ­ში” და­ი­ბეჭ­და, თუმ­ცა უმ­რავ­ლე­სო­ბა გა­მო­უქ­ვეყ­ნე­ბე­ლია.

ელ­ი­ო­ტის ზე­გავ­ლე­ნა ჩანს ფოლ­კ­ნე­რის “პრე­ლუ­დი­ებ­შიც”. ფოლ­კ­ნე­რის ლექ­სი “Love Song” – ელ­ი­ო­ტის “Love Song“-ს ფეხ­და­ფეხ მის­დევს. პრუფ­რო­კის მსგავ­სად, ფოლ­კ­ნე­რის პერ­სო­ნა­ჟი სი­ბე­რეს აც­ნო­ბი­ე­რებს: “I grow old“. ფოლ­კ­ნე­რის გმი­რის გა­მოღ­ვი­ძე­ბა სიკ­ვ­დი­ლის ტოლ­ფა­სია – “to wake him, and he dies“. ელ­ი­ოტ­თან ეს მო­მენ­ტი შემ­დეგ­ნა­ი­რად გად­მო­ი­ცე­მა – “Till human voice wake us, and we drawn” (“ვიდ­რე ძა­ხი­ლი – ად­ა­მი­ა­ნის გა­მოგ­ვაღ­ვი­ძებს და ფსკე­რი­სა­კენ და­ვეშ­ვე­ბით”).

ფოლ­კ­ნე­რი­სად­მი მიძღ­ვ­ნილ თა­ვის ნაშ­რომ­ში ბრუკ­სი წერს: “მი­უ­ხე­და­ვად იმ­ი­სა, რომ ჰა­უს­მა­ნი და ელ­ი­ო­ტი ვერ და­ეხ­მარ­ნენ ფოლ­კ­ნერს, – გა­და­ეჭ­რა თა­ვი­სი, რო­გორც პო­ე­ტის პრობ­ლე­მე­ბი, მათ­მა მიდ­გო­მამ რე­ა­ლო­ბი­სად­მი, ად­ა­მი­ა­ნი­სად­მი, – დი­დი რო­ლი ით­ა­მა­შა ფოლ­კ­ნე­რის მსოფ­ლ­მ­ხედ­ვე­ლო­ბა­ზე. ამ­ას­თან, აღ­სა­ნიშ­ნა­ვია, რომ ჰა­უს­მა­ნი – ბო­ლო რო­მან­ტი­კო­სი, ელ­ი­ო­ტი კი მკაც­რად მო­აზ­როვ­ნე “ინ­ტე­ლექ­ტუ­ა­ლი” – ჭკვი­ა­ნი, ირ­ო­ნი­უ­ლი და თა­ნა­მედ­რო­ვე იყო”.

იმ პე­რი­ოდ­ში, რო­დე­საც ლექ­სებს წერ­და, ფოლ­კ­ნერს ჯერ კი­დევ არ ჰქონ­და აღ­მო­ჩე­ნი­ლი იოკ­ნა­პა­ტო­ფას ოლ­ქი. კლენთ ბრუკ­სის სიტყ­ვე­ბით რომ ვთქვათ, “მარ­მა­რი­ლოს ფავ­ნუს­ში” მი­სი მშობ­ლი­უ­რი მი­სი­სი­პის ლურ­ჯი მთე­ბის ნაც­ვ­ლად მდე­ლო­ე­ბი და გო­რა­კე­ბია მი­მობ­ნე­უ­ლი. აქ ყვა­ვის მა­ნა­ნა. თი­ვის­სა­ხუ­რა­ვი­ან კო­ტე­ჯებს ზე­მოთ ბულ­ბუ­ლე­ბი და შაშ­ვე­ბი მღე­რი­ან, რაც – ევ­რო­პულ სუ­რათს უფ­რო ქმნის, ვიდ­რე ამ­ე­რი­კულს. ფოლ­კ­ნე­რის შაშ­ვებს სწო­რედ ის­ე­თი ხმა აქვთ, რო­გო­რიც ჰა­უს­მა­ნის ლექ­ს­ში”. ასე რომ, “მარ­მა­რი­ლოს ფავ­ნუს­ში” ფოლ­კ­ნე­რი­სათ­ვის სა­ტუ­სა­ღოდ ქვის მა­გი­ერ – ლი­ტე­რა­ტუ­რუ­ლი ზე­გავ­ლე­ნა, თუ ამ ზე­გავ­ლე­ნის სა­კუ­თა­რი ნი­ჭის შე­სა­ფე­რი­სად გა­მო­ყე­ნე­ბის უუნ­ა­რო­ბა უნ­და მი­ვიჩ­ნი­ოთ. ფოლ­კ­ნერს უნ­და და­ემ­ს­ხ­ვ­რია ეს მარ­წუ­ხე­ბი, თო­რემ მი­სი ქმნი­ლე­ბე­ბი, მი­უ­ხე­და­ვად აქა-იქ გა­მობ­რ­წყი­ნე­ბუ­ლი სტრი­ქო­ნე­ბი­სა, სა­მუ­და­მოდ ცა­რი­ე­ლი დარ­ჩე­ბო­და. ეს ბრძო­ლა მსგავ­სი ეფ­ექ­ტე­ბის წი­ნა­აღ­მ­დეგ მა­ნამ­დე გაგ­რ­ძელ­და, ვიდ­რე ფოლ­კ­ნერ­მა “Pylon” (“პი­ლო­ნი”) არ შექ­მ­ნა (1935).

ფოლ­კ­ნე­რი არ­ას­წო­რად მოხ­ვ­და დრო­ში. რო­გორც ბრუკ­სი ამ­ბობს, – “მის ლექსს რე­ა­ლიზ­მი სჭირ­დე­ბო­და, – ჩამ­ქ­რალ რო­მან­ტიზ­მ­თან შე­ზა­ვე­ბუ­ლი”. ფოლ­კ­ნე­რის სა­უ­კე­თე­სო ლექ­სე­ბი იძ­ლე­ვა იმ­პულსს, რომ მას შე­იძ­ლე­ბა პო­ე­ზი­ა­შიც ეთქ­ვა თა­ვი­სი სათ­ქ­მე­ლი, მაგ­რამ ამ შემ­თხ­ვე­ვა­ში, ალ­ბათ მის ბრწყინ­ვა­ლე პრო­ზა­ში ნათ­ქ­ვა­მი და­ი­კარ­გე­ბო­და.

სწო­რედ პრო­ზა­ში წერს ფოლ­კ­ნე­რი, რო­გორც და­ბა­დე­ბით პო­ე­ტი. რო­მა­ნებ­ში – “სო­ფე­ლი”; “ხმა­უ­რი და მძვინ­ვა­რე­ბა”; “აბ­ე­სა­ლომ! აბ­ე­სა­ლომ!” – აიკი, ბენ­ჯი, კვენ­ტინ კომ­პ­სო­ნი, მის რო­ზა – ამ პო­ე­ზი­ის მა­ტა­რე­ბელ­ნი არ­ი­ან.

აღ­სა­ნიშ­ნა­ვია ფოლ­კ­ნე­რის პი­ე­სა – ლექ­სად “მა­რი­ო­ნე­ტე­ბი”. რაც შე­ე­ხე­ბა მი­სი ყვე­ლა­ზე უფ­რო სა­ინ­ტე­რე­სო ლექ­სე­ბის უმ­რავ­ლე­სო­ბას, ის­ი­ნი 1925 წელს არ­ის და­წე­რი­ლი და არ­ა­სო­დეს არ გა­მოქ­ვეყ­ნე­ბუ­ლა. ეს ლექ­სე­ბი თავ­მოყ­რი­ლია პა­ტა­რა, ხელ­ნა­წერ წიგ­ნ­ში სა­თა­უ­რით “To Helen: A Courtship“. ის­ი­ნი წარ­მო­ად­გე­ნენ ფრაგ­მენ­ტებს ფოლ­კ­ნე­რის პი­რა­დი ცხოვ­რე­ბი­დან და ავ­ტო­რის ელ­ენ ბე­ირ­დით გა­ტა­ცე­ბის პე­რი­ოდს ემთხ­ვე­ვა.

არ გვხვდე­ბა 1926 წელ­ზე უფ­რო გვი­ან და­თა­რი­ღე­ბუ­ლი არ­ცერ­თი ლექ­სი. აქ­ე­დან უკ­ვე ფოლ­კ­ნე­რის პრო­ზა იწ­ყე­ბა – პო­ე­ზი­ას შე­ხორ­ცე­ბუ­ლი.

© “არილი”

­­­ზვიად რატია­ნი

“დი­დად უც­ნა­უ­რი ჩვე­უ­ლე­ბა” – ასე გან­მარ­ტავ­და რო­ბერტ ლო­უ­ე­ლი ლექ­სის წე­რის მოთხოვ­ნი­ლე­ბას და ამ ნათ­ქ­ვამ­ში ნათ­ლად ჩანს მი­სი შე­მოქ­მე­დე­ბი­თი ნა­ტუ­რი­სათ­ვის ყვე­ლა­ზე მე­ტად და­მა­ხა­სი­ა­თე­ბე­ლი თვი­სე­ბა – წე­სი­ე­რე­ბა. მის­თ­ვის უც­ხო იყო მრა­ვა­ლი პო­ე­ტი­სათ­ვის ჩვე­უ­ლი მე­სი­ა­ნის­ტუ­რი ილ­უ­ზი­ე­ბი, ის არ­ა­სო­დეს აზ­ვი­ა­დებ­და სა­კუ­თა­რი პო­ე­ზი­ის მნიშ­ვ­ნე­ლო­ბას, ყო­ველ­თ­ვის თავს არ­ი­დებ­და მა­ღალ­ფარ­დო­ვან სა­უ­ბარს შთა­გო­ნე­ბა­ზე და იმ მსხვერ­პ­ლ­ზე, რო­მელ­საც შე­მოქ­მე­დე­ბა მო­ითხოვს. ის ლექ­სის წე­რას უც­ნა­ურ ჩვე­უ­ლე­ბას უწ­ო­დებ­და და, რო­გორც ჩანს, სწო­რედ ას­ე­თი და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბით მო­ი­პო­ვა ის მო­მა­ჯა­დო­ვე­ბე­ლი თა­ვი­სუფ­ლე­ბა, რო­მე­ლიც ასე გა­მო­არ­ჩევს მის შე­მოქ­მე­დე­ბას; იმ­ა­ვე მი­ზე­ზით უნ­და იყ­ოს გან­პი­რო­ბე­ბუ­ლი მი­სი პო­ე­ტუ­რი მემ­კ­ვიდ­რე­ო­ბის მრა­ვალ­ფე­როვ­ნე­ბაც. ლო­უ­ე­ლის პო­ე­ტი­კა საკ­მა­ოდ უჩ­ვე­უ­ლო და, შე­იძ­ლე­ბა ითქ­ვას, უკ­უღ­მარ­თი გზით გან­ვი­თარ­და: ეს იყო გზა სირ­თუ­ლი­დან უბ­რა­ლო­ე­ბი­სა­კენ. რო­გორც წე­სი, პი­რი­ქით ხდე­ბა ხოლ­მე.

რო­ბერტ ლო­უ­ე­ლის პო­ე­ზია, გან­სა­კუთ­რე­ბით კი 40-იან და 50-იან წლებ­ში გა­მო­ცე­მუ­ლი წიგ­ნე­ბი, საკ­მა­ოდ რთუ­ლია. ამ პე­რი­ო­დის ლექ­სებ­ში აშ­კა­რად შე­ი­ნიშ­ნე­ბა ტო­მას ელ­ი­ო­ტი­სა და მი­სი თა­ო­ბის პო­ე­ტე­ბის გავ­ლე­ნა, უფ­რო სწო­რად, იმ ხა­ზის გაგ­რ­ძე­ლე­ბა, რო­მე­ლიც ელ­ი­ო­ტის შე­მოქ­მე­დე­ბა­ში იღ­ებს სა­თა­ვეს. პირ­ველ რიგ­ში, ეს ეხ­ე­ბა მის მე­ო­რე კრე­ბულს, “ლორდ უერ­ის ცი­ხე­სი­მაგ­რეს”, რო­მე­ლიც 1946 წელს გა­მო­ი­ცა და ავ­ტორს, აღ­ი­ა­რე­ბას­თან ერ­თად, პუ­ლიტ­ცე­რის პრე­მი­აც მო­უ­ტა­ნა. ეს წიგ­ნი მე­ო­რე მსოფ­ლიო ომ­ის მძი­მე შთა­ბეჭ­დი­ლე­ბებ­ზეა ამ­ოზ­რ­დი­ლი და, შე­სა­ბა­მი­სად, ერთ-ერ­თი ყვე­ლა­ზე ტრა­გი­კუ­ლი კრე­ბუ­ლია ლო­უ­ე­ლის შე­მოქ­მე­დე­ბა­ში. “ლორდ უერ­ის ცი­ხე­სი­მაგ­რის” მნიშ­ვ­ნე­ლო­ბას ერთხ­მად აღ­ი­ა­რებ­დ­ნენ იმდ­რო­ინ­დე­ლი ინგ­ლი­სუ­რე­ნო­ვა­ნი პო­ე­ზი­ის ის­ე­თი მეტ­რე­ბი, რო­გო­რე­ბიც იყვ­ნენ რო­ბერტ ფროს­ტი, ტო­მას ელ­ი­ო­ტი, უის­ტან ჰიუ ოდ­ე­ნი. მაგ­რამ უც­ნა­უ­რი მა­ინც ის იყო, რომ ამ კრე­ბულ­მა, მი­უ­ხე­და­ვად მი­სი აშ­კა­რა სირ­თუ­ლი­სა, უდ­ი­დე­სი პო­პუ­ლა­რო­ბა მო­ი­პო­ვა არ­აპ­რო­ფე­სი­ო­ნალ მკითხ­ველ­თა შო­რის. “კვა­კერ­თა სა­საფ­ლაო ნან­ტა­კეტ­ში”, “ევ­რო­პის გვა­მე­ბი”, “დევ­ნი­ლის დაბ­რუ­ნე­ბა”, – ეს ის ლექ­სე­ბია, რომ­ლე­ბიც წიგ­ნის გა­მო­ცე­მის­თა­ნა­ვე ქრეს­ტო­მა­თი­ულ ნი­მუ­შე­ბად იქც­ნენ.

რო­ბერტ ლო­უ­ე­ლი ყო­ველ­თ­ვის გა­ნი­ხი­ლე­ბო­და, რო­გორც შე­მოქ­მე­დი, რო­მე­ლიც მთე­ლი სი­სავ­სი­თა და, თუ გნე­ბავთ, დრა­მა­ტუ­ლო­ბით აღ­იქ­ვამ­და მემ­კ­ვიდ­რე­ო­ბი­თო­ბის, ტრა­დი­ცი­ის მნიშ­ვ­ნე­ლო­ბას. არ­ა­მარ­ტო შე­მოქ­მე­დე­ბა, მი­სი წარ­მო­მავ­ლო­ბაც კი ტრა­დი­ცი­ის უწყ­ვე­ტო­ბა­ზე მი­ა­ნიშ­ნებს: XIX სა­უ­კუ­ნის უკ­ა­ნას­კ­ნელ რო­მან­ტი­კო­სად წო­დე­ბუ­ლი ჯე­იმს რა­სელ ლო­უ­ე­ლი მი­სი დიდ­პა­პა იყო, ხო­ლო ამ­ე­რი­კუ­ლი იმ­ა­ჟიზ­მის ერთ-ერ­თი ლი­დე­რი, ემი ლო­უ­ე­ლი, დე­ი­და. “ტრა­დი­ცია მუდ­მი­ვი ცვა­ლე­ბა­დო­ბაა და არა უძ­რა­ო­ბა, – წერ­და ლო­უ­ე­ლი, – ტრა­დი­ცია გან­ვი­თა­რე­ბის სი­ნო­ნი­მია, ოღ­ონდ აქ უნ­და და­ვა­მა­ტოთ ერ­თი დე­ტა­ლი: არა ნე­ბის­მი­ე­რი, არ­ა­მედ სწო­რი გან­ვი­თა­რე­ბის სი­ნო­ნი­მი”.

სწორ გან­ვი­თა­რე­ბა­ში, ცხა­დია, ბუ­ნებ­რი­ვი გან­ვი­თა­რე­ბა იგ­უ­ლის­ხ­მე­ბა და პო­ე­ტის ამგ­ვა­რი პო­ზი­ცია ყვე­ლა­ზე ნათ­ლად 50-იან წლებ­ში იჩ­ენს თავს: ამ­ე­რი­კულ პო­ე­ზი­ა­ში ეს იყო ფა­სე­უ­ლო­ბა­თა გა­და­ფა­სე­ბის, ამ­ბო­ხის წლე­ბი. ერ­თი შე­ხედ­ვით, ეს ამ­ბო­ხი სო­ცი­ა­ლუ­რი ხა­სი­ა­თი­სა უფ­რო იყო, მაგ­რამ მას­ში აშ­კა­რად იგრ­ძ­ნო­ბო­და გარ­ვე­უ­ლი აგ­რე­სი­აც, რო­მე­ლიც იმ დრო­ი­სათ­ვის უკ­ვე ტრა­დი­ცი­უ­ლად ქცე­უ­ლი მო­დერ­ნის­ტუ­ლი პო­ე­ტი­კი­სად­მი იყო მი­მარ­თუ­ლი. ამ­ე­რი­კულ პო­ე­ზი­ა­ში გა­მოჩ­ნ­და ყვე­ლა­ზე გა­ღი­ზი­ა­ნე­ბუ­ლი და გა­მომ­წ­ვე­ვი თა­ო­ბა – ბიტ­ნი­კე­ბი. ჩარლზ ოლ­სო­ნი, ჯეკ კე­რუ­ა­კი, კარლ შა­პი­რო, ალ­ენ გინ­ზ­ბერ­გი, – ის­ი­ნი უპ­ი­რის­პირ­დე­ბოდ­ნენ ყვე­ლა­ფერს, რაც მა­ნამ­დე შექ­მ­ნი­ლი­ყო, თვით პო­ე­ზი­ა­საც კი, რად­გან მა­საც მა­ხინ­ჯი ამ­ე­რი­კუ­ლი ცი­ვი­ლი­ზა­ცი­ის სის­ხ­ლ­ხორ­ცე­ულ ნა­წი­ლად თვლიდ­ნენ. და ას­ეთ ვი­თა­რე­ბა­ში გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი მნიშ­ვ­ნე­ლო­ბა შე­ი­ძი­ნა რო­ბერტ ლო­უ­ე­ლი­სა და მი­სი რამ­დე­ნი­მე მე­გო­ბა­რი პო­ე­ტის პო­ზი­ცი­ამ, რო­მელ­თა შო­რის იყვ­ნენ თე­ო­დორ როტ­კე, ჯონ ბე­რი­მა­ნი, რენ­დალ ჯა­რე­ლი; მათ ერთ­გ­ვა­რი ხი­დის ფუნ­ქ­ცია შე­ას­რუ­ლეს ომ­ამ­დელ და ომ­ის შემ­დ­გომ ამ­ე­რი­კულ პო­ე­ზი­ა­ში და გა­მო­რიცხეს ტრა­დი­ცი­ის წყვე­ტა.

ლო­უ­ე­ლი არ მი­ე­კუთ­ვ­ნე­ბო­და იმ პო­ეტ­თა რიცხვს, რომ­ლე­ბიც ერთხელ მიღ­წე­ულს სჯერ­დე­ბი­ან და თა­ვი­ანთ შე­მოქ­მე­დე­ბა­ში არ­ა­ნა­ი­რი ძი­რე­უ­ლი ცვლი­ლე­ბე­ბი აღ­არ შე­აქვთ. ამ­ის მა­გა­ლი­თე­ბი მრავ­ლა­დაა ამ­ე­რი­კულ პო­ე­ზი­ა­ში, ვთქვათ, ვე­ჩელ ლინ­დ­ზის, ლენ­გ­ს­ტონ ჰი­უ­ზის, ოგ­დენ ნე­შის მშვე­ნი­ე­რი, მაგ­რამ ერთ­ფე­რო­ვა­ნი ლი­რი­კა. ლო­უ­ე­ლის პო­ე­ტი­კა გა­ნუწყ­ვეტ­ლივ იცვ­ლე­ბო­და, წიგ­ნი­დან წიგ­ნამ­დე დი­ა­მეტ­რუ­ლად გან­ს­ხ­ვა­ვე­ბულ სა­ხეს იძ­ენ­და. ასე გან­სა­ჯეთ, მის უკ­ა­ნას­კ­ნელ წიგ­ნ­შიც კი, რო­მე­ლიც 60 წლის პო­ეტ­მა გარ­დაც­ვა­ლე­ბამ­დე რამ­დე­ნი­მე თვით ად­რე გა­მოს­ცა, კრი­ტი­კო­სე­ბი სრუ­ლი­ად ახ­ა­ლი ეტ­ა­პის და­საწყისს ხე­დავ­დ­ნენ.

პირ­ვე­ლი ძი­რე­უ­ლი შე­მობ­რუ­ნე­ბა რო­ბერტ ლო­უ­ე­ლის პო­ე­ზი­ა­ში 1959 წელს გა­მო­ცე­მულ “ცხოვ­რე­ბის გაკ­ვე­თი­ლებ­ში” შე­იმ­ჩ­ნე­ვა. პო­ე­ტი, რომ­ლის ლი­რი­კუ­ლი “მე” აქ­ამ­დე ყო­ველ­თ­ვის გუნ­დუ­რი ხა­სი­ა­თი­სა იყო, რომ­ლის ხმა ერ­თი ნიღ­ბი­დან მე­ო­რეს გა­და­ე­ცე­მო­და, მო­უ­ლოდ­ნე­ლად უკ­ი­დუ­რე­სი სუ­ბი­ექ­ტი­ვიზ­მი­სა­კენ შე­მობ­რუნ­და. ავ­ტო­ბი­ოგ­რა­ფი­უ­ლო­ბის ის თით­ქ­მის და­მაბ­ნე­ვე­ლი დო­ზა, რო­მე­ლიც ამ წიგ­ნ­შია წარ­მოდ­გე­ნი­ლი, სრუ­ლი­ად მო­უ­ლოდ­ნე­ლი აღ­მოჩ­ნ­და ლო­უ­ე­ლის მკითხ­ვე­ლე­ბის­თ­ვის. პო­ე­ტი, რო­მე­ლიც ყო­ველ­თ­ვის გა­მო­ირ­ჩე­ო­და მკაც­რად ორ­გა­ნი­ზე­ბუ­ლი სა­ლექ­სო ფორ­მე­ბით, ამ­ჯე­რად თვით­დი­ნე­ბა­ზე მიშ­ვე­ბუ­ლი ფრა­ზე­ბით ალ­ა­პა­რაკ­და. მაგ­რამ მო­უ­წეს­რი­გე­ბე­ლი და სპონ­ტა­ნუ­რი რიტ­მი­კა, თით­ქ­მის პრო­ზა­ულ პა­სა­ჟებ­ში ალ­აგ-ალ­აგ შემ­თხ­ვე­ვით გა­მო­რე­უ­ლი რით­მე­ბი, ლექ­სე­ბის ან­ტი-კომ­პო­ზი­ცი­უ­რო­ბა და სტი­ქი­უ­რი სი­უ­ჟე­ტე­ბი, რაც 20-იანი წლე­ბის “ცნო­ბი­ე­რე­ბის ნა­კად­თან” და­კავ­ში­რე­ბულ ექს­პე­რი­მენ­ტებს მოგ­ვა­გო­ნებს, მხო­ლოდ ერ­თი და, შე­იძ­ლე­ბა ითქ­ვას, მე­ო­რე­ხა­რის­ხო­ვა­ნი დე­ტა­ლია ლო­უ­ე­ლის პო­ე­ზი­ის სა­ხეც­ვ­ლი­ლე­ბი­სა. მთა­ვა­რი მა­ინც თე­მა­ტი­კა იყო: ესაა ლექ­სე­ბი-დღი­უ­რე­ბი, ავ­ტო­ბი­ოგ­რა­ფი­უ­ლი და ფრაგ­მენ­ტუ­ლი ჩა­ნა­წე­რე­ბი, სა­დაც პო­ე­ტი შე­ლა­მა­ზე­ბი­სა და ყო­ველ­გ­ვა­რი გამ­ხატ­ვ­რუ­ლო­ბის გა­რე­შე აღ­წერს ეპ­ი­ზო­დებს თა­ვი­სი წარ­სუ­ლი­დან, აწმ­ყო­დან, სა­უბ­რობს ოჯ­ა­ხის წევ­რებ­ზე, მე­გობ­რებ­ზე, და ეს ყვე­ლა­ფე­რი უკ­ი­დუ­რე­სად ნა­ტუ­რა­ლის­ტუ­რი ფორ­მე­ბით ხორ­ცი­ელ­დე­ბა: პერ­სო­ნა­ჟებ­სა და ად­გი­ლებს თავ­თა­ვი­ან­თი სა­ხე­ლი ერქ­მე­ვა, მი­ნი­მუ­მამ­დეა დაყ­ვა­ნი­ლი ლექ­ს­ში ას­ა­ხუ­ლი მოქ­მე­დე­ბის კო­მენ­ტი­რე­ბა. ტექ­ს­ტი მხო­ლოდ აღ­ად­გენს იმ­ას, რაც იყო, აღ­ად­გენს დი­ა­ლო­გებ­სა და დე­კო­რა­ცი­ებს, და არ­ცერთ ლექ­ს­ში არ შე­იმ­ჩ­ნე­ვა არ­ა­ფე­რი, რა­საც თუნ­დაც პი­რო­ბი­თად ვუ­წო­დებ­დით ფა­ბუ­ლას, ღერძს, რო­მე­ლიც სი­უ­ჟეტს კომ­პო­ზი­ცი­ურ მთლი­ა­ნო­ბას მი­ა­ნი­ჭებ­და. ყო­ვე­ლი ლექ­სის და­საწყი­სი და და­სას­რუ­ლი უკ­ი­დუ­რე­სად პი­რო­ბი­თია, მაგ­რამ ეს თით­ქ­მის ჰა­ერ­ში გა­მო­კი­დე­ბუ­ლი და ერთ­მა­ნეთ­თან და­უ­კავ­ში­რე­ბე­ლი ფრაგ­მენ­ტე­ბი ქმნი­ან სა­ო­ცარ და სკრუ­პუ­ლო­ზურ მთლი­ა­ნო­ბას, რო­ცა მათ არა ცალ­ცალ­კე, არ­ა­მედ ერ­თად – წიგ­ნად – აღ­ვიქ­ვამთ.

“აღ­სა­რე­ბი­თი ლი­რი­კა”, ასე მო­ნათ­ლა კრი­ტი­კამ რო­ბერტ ლო­უ­ე­ლის ეს ახ­ა­ლი და უჩ­ვე­უ­ლო სტი­ლი და ეს ტერ­მი­ნი მა­ლე გას­ც­და მხო­ლოდ ერ­თი პო­ე­ტის საზ­ღ­ვ­რებს: ორ­ი­ოდ წე­ლი­წად­ში სიტყ­ვა “აღ­სა­რე­ბი­თი” ამ­ე­რი­კუ­ლი პო­ე­ზი­ის ერთ-ერ­თი მძლავ­რი მიმ­დი­ნა­რე­ო­ბის ეპ­ი­თე­ტად იქ­ცა, მიმ­დი­ნა­რე­ო­ბის, რომ­ლის ფუ­ძემ­დებ­ლად სწო­რედ რო­ბერტ ლო­უ­ე­ლი მო­ი­აზ­რე­ბა.

მაგ­რამ პო­ე­ტის ეს რა­დი­კა­ლუ­რი შე­მობ­რუ­ნე­ბა არ ნიშ­ნავს იმ­ას, რომ მან სრუ­ლი­ად გაწყ­ვი­ტა კავ­ში­რი თა­ვის ძველ პო­ე­ტი­კას­თან, უბ­რა­ლოდ, 60-იანი წლე­ბი­დან მო­ყო­ლე­ბუ­ლი ამ ახ­ალ­მა ხედ­ვამ შე­და­რე­ბით იმძ­ლავ­რა ძველ­ზე. “ცხოვ­რე­ბის გაკ­ვე­თი­ლე­ბის” შემ­დეგ გა­მო­ცე­მუ­ლი პირ­ვე­ლი­ვე წიგ­ნით – “კავ­ში­რი­სათ­ვის და­ხო­ცილ­ნი”, 1963, – პო­ეტ­მა კრი­ტი­კო­სებ­სა და მკითხ­ვე­ლებს და­ა­ნა­ხა, რომ ის ის­ევ ძვე­ლი ლო­უ­ე­ლი იყო, ფორ­მის დი­დოს­ტა­ტი და მას­შ­ტა­ბუ­რად მო­აზ­როვ­ნე შე­მოქ­მე­დი, რო­მე­ლიც სა­ბო­ლო­ოდ არ გა­მო­კე­ტი­ლა სა­კუ­თა­რი სუ­ბი­ექ­ტუ­რი რე­ა­ლო­ბის ნა­ჭუჭ­ში.

მომ­დევ­ნო კრე­ბუ­ლე­ბი­დან პირ­წ­მინ­დად ავ­ტო­ბი­ოგ­რა­ფი­უ­ლი მხო­ლოდ ერ­თი იყო, 1973 წელს გა­მო­ცე­მუ­ლი წიგ­ნი “ლი­ზის და ჰე­რი­ეტს”. ამ წიგ­ნის ხა­სი­ათ­ზე თა­ვად სა­თა­უ­რიც მეტყ­ვე­ლებს: ლი­ზი – პო­ე­ტის მე­უღ­ლის სა­ხე­ლია, ჰე­რი­ე­ტი კი – ქა­ლიშ­ვი­ლის. ლო­უ­ე­ლის და­ნარ­ჩე­ნი კრე­ბუ­ლე­ბი მეტ-ნაკ­ლე­ბად შე­რე­უ­ლი ხა­სი­ა­თი­საა და მათ­ში თა­ნაბ­რად არ­ის წარ­მოდ­გე­ნი­ლი რო­გორც დო­კუ­მენ­ტუ­რი, ისე ად­რე­უ­ლი ლო­უ­ე­ლი­სათ­ვის და­მა­ხა­სი­ა­თე­ბე­ლი ფი­ლო­სო­ფი­უ­რი ლი­რი­კის ნი­მუ­შე­ბი. ამ კრე­ბუ­ლებს შო­რის გან­სა­კუთ­რე­ბით მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნია ას­ე­ვე 1973 წელს გა­მო­ცე­მუ­ლი წიგ­ნი “ის­ტო­რია”; ეს არ­ის წიგ­ნი-გა­ლე­რეა, რო­მე­ლიც წარ­მოგ­ვიდ­გენს სხვა­დას­ხ­ვა ცნო­ბი­ლი ის­ტო­რი­უ­ლი პი­რე­ბი­სა თუ თა­ნა­მედ­რო­ვე მოღ­ვა­წე­ე­ბის პორ­ტ­რე­ტებს. ძნე­ლი მი­სახ­ვედ­რია, თუ რა პრინ­ცი­პით ხელ­მ­ძღ­ვა­ნე­ლობ­და პო­ე­ტი მა­თი შერ­ჩე­ვი­სას, – ალ­ექ­სან­დ­რე მა­კე­დო­ნე­ლი, სერ ტო­მას მო­რი, რო­ბერტ ფროს­ტი, რემ­ბ­რან­დ­ტი, მა­რია სტი­უ­არ­ტი, ჯონ კე­ნე­დი, დან­ტე, ად­ოლფ ჰიტ­ლე­ტი, უილ­ი­ამ კარ­ლოს უილ­ი­ამ­სი, აბ­რა­ამ ლინ­კოლ­ნი, რენ­დოლ ჯა­რე­ლი, მო­ცარ­ტი… გარ­და პორ­ტ­რე­ტე­ბი­სა, “ის­ტო­რია” კი­დევ ორ და­მო­უ­კი­დე­ბელ ნა­წილს შე­ი­ცავს, ესაა ციკ­ლი “ოც­და­ა­თი­ა­ნი წლე­ბი” და პო­ე­მა “მექ­სი­კა”.