ჰესეს პროზას პირველად სკოლის წლებში გავეცანი. პირველი წიგნებიც მახსოვს – სოლომონ აპტის მიერ რუსულად თარგმნილი “ტრამალის მგელი”, ლურჯი, უხეში გარეკანით, თეთრი, თხელყდიანი “მოხილვა დილის ქვეყნისა”, ქართულ ენაზე და ასევე ქართულად – “დამსვენებელი”, სადაც “ტრამალის მგელიც” იყო შესული.
ჰესეს მთავარი რომანის, “თამაში რიოში მარგალითებით” და კიდევ რამდენიმე გამონაკლისის გარდა, სხვადასხვა დროს თითქმის მთელი ჰესე ოთარგმნა ქართულად: ნანა გოგოლაშვილმა თარგმნა “დამსვენებელი” და “ტრამალის მგელი”, რეზო ყარალაშვილმა და რუსუდან ქებულაძემ “მოხილვა დილის ქვეყნისა”, დალი ფანჯიკიძემ ჰესეს ესეები, მაია მირიანაშვილმა “დემიანი” და “ავგუსტუსი” (“ავგუსტუსი” ქ-ნმა ნანა გოგოლაშვილმაც თარგმნა). სხვადასხვა დროს ჰესე გადმოაქართულეს ასევე გიორგი მაჭუტაძემ, ასმათ ფიცხელაურ-ფარჯიანმა, სოსო პაიჭაძემ, რუსუდან ბეჟაშვილმა, კოკო გამსახურდიამ და სხვებმა. ეგ კიარა, მეც კი მაქვს ჰესეს ერთიორი ესე თარგმნილი, ოღონდ, სამწუხაროდ დედნის ენიდან არა.
ჰერმან ჰესეს შემოქმედებაში ჩვენი, ქართველი მკითხველის მეგზური რა თქმა უნდა რეზო ყარალაშვილი იყო, მისი თანაავტორობით თარგმნილი წიგნების გარდა, აუცილებლად უნდა აღინიშნოს კომენტარები, რომლებსაც არამხოლოდ ქართულ, არამედ რუსული გამოცემებისთვისაც ამზადებდა ხოლმე ბატონი ბუბა, წინასიტყვაობები, პერიოდულ პრესაში გამოქვეყნებული სტატიები ჰესეს შესახებ და რაც მთავარია, მისი ორი უმთავრესი წიგნი – 1980 წელს თბილისში გამოცემული “ჰერმან ჰესეს შემოქმედების პრობლემები” და მონოგრაფია “ჰერმან ჰესეს რომანის სამყარო”, რუსულ ენაზე (1984).
დღევანდელი ჩვენი წიგნის, ანუ “ნარცისი და გოლდმუნდის” მთარგმნელიც, მარიამ ქსოვრელი, რა თქმა უნდა, ბუბა ყარალაშვილის მოსწავლე იყო:
“ასეთი თემა მომცა ბატონმა ბუბამ დასაწერად – “სონატის ფორმა ნარცისსა და გოლდმუნდში” (მაშინ ხელოვნებათმცოდნეობაზეც ვსწავლობდი, სადაც მუსიკის თეორიაც ისწავლებოდა…) და წიგნები მომცა დასამუშავებლად… “ნარცისი და გოლდმუნდი” ეს არის რომანი, რომელსაც გარკვეული აგებულება აქვს, არქიტექტონიკა, ანუ გარკვეულ ჩარჩოშია მოქცეული…”.
ეს წიგნი მეორედ გამოვიდა ქართულ ენაზე, პირველად იგი ბუბა ყარალაშვილის ვაჟმა, ოთარ ყარალაშვილმა გამოსცა 2001 წელს, 8 წლის შემდეგ კი ისევ გაჩნდა აუცილებლობა წიგნი ხელმეორედ დასტამბულიყო, შედარებით დიდი ტირაჟით (სხვათა შორის, არ იქნება ურიგო, თუკი რომელიმე გამომცემლობა “ტრამალის მგელის” ხელახალ გამოცემასაც მოაბამს თავს).
ჰერმან ჰესეს სახელი, როგორც აღვნიშნე, კარგადაა ნაცნობი ქართველი მკითხველისთვის, უბრალოდ შეგახსენებთ, რომ ლიტერატურული ნობელის გარდა თავის დროზე მას გოეთესა და გოტფრიდ კელერის პრემიები აქვს მიღებული, 1955 წელს კი 78 წლის მწერალს გერმანელ წიგნით მოვაჭრეთა პრესტიჟული, მშვიდობის პრემია მიენიჭა, რომლითაც სხვადასხვა დროს დაჯილდოვდნენ: ალბერტ შვაიცერი, მარტინ ბუბერი, კარლ იასპერსი, ასტრიდ ლინდგრენი, იეჰუდი მენუხინი, სიუზენ სონტაგი, ორჰან ფამუქი და მრავალი სხვ.
“ნარცისი და გოლდმუნდი” ჰესემ 1930 წელს დაიწერა და იგი მწერლის შედარებით გვიანი პერიოდის რომანად ითვლება. ამ ნაწარმოების შემდეგ ჰესემ მხოლოდ ორი მოზრდილი წიგნი შექმნა, “მოხილვა დილის ქვეყნისა” (1932) და “თამაში რიოში მარგალიტებით” (1943). რომანი გამოსვლისთანავე ძალიან პოპულარული გახდა, იგი მაშინვე ითარგმნა ნიდერლანდურად, პოლონურად, იტალიურად. ინგლისური თარგმანის ერთ-ერთი ინიციატორი კი, როგორც ბუბა ყარალაშვილი აღნიშნავს თავის ერთ-ერთ სტატიაში, თომას მანი ყოფილა. თომას მანსვე ეკუთვნის რომანის ძალზე ზუსტი დახასიათება. იგი ჰერმან ჰესეს 60 წლის იუბილესთან დაკავშირებით აღნიშნავდა:
“შვაბი ლირიკოსისა და იდილიკოსის დამოკიდებულება ვენის ეროტოლოგიური სიღრმის ფსიქოლოგიის სფეროსადმი, იმ სახით, როგორც იგი გამოიკვეთა “ნარცისსა და გოლდმუნდში” – ამ, სიწმინდისა და ორიგინალობის თვალსაზრისით მართლაცდა განუმეორებელ რომანში, – წარმოადგენს სულიერ პარადოქსს, რომელსაც არაჩვეულებრივი მიმზიდველობა გააჩნია”.
რომანი ნამდვილად მიმზიდველია, იგი განსაკუთრებული რიტმით გამოირჩევა და თუკი ალღო არ მღალატობს, ეს რიტმი ქართულ თარგმანშიც კარგად იკითხება, აქაც მოჩანს დროისა და თხრობის ის მდინარება, რომელიც “ნარცისსა და გოლდმუნდს” ჰესეს სხვა წიგნებისგანაც გამოარჩევს და ზოგადად ლიტერატურის ისტორიაშიც განსაკუთრებულ ადგილს უმკვიდრებს მას.
წიგნს მთარგმნელმა მარიამ ქსოვრელმა “მხატვრული თარგმანის კოლეგიაში” მუშაობისას მიაკვლია:
“მხატვრული თარგმანის კოლეგიაში ველოდებოდი წიგნს, რომელსაც სათარგმნად გადმომცემდნენ. მახსოვს ერთ ოთახში ვიყავით ზურაბ ჭავჭავაძე, ბატონი ლევან ბრეგაძე და მე. და ლევან ბრეგაძემ მითხრა მაშინ, მე უკვე დავიწყე “ნარცისისა და გოლდმუნდის: თარგმნა, რამდენიმე თავი უკვე გაკეთებული მაქვს და მოდი ერთად ვიმუშავოთ ამ ნაწარმოებზეო. მე გაგატან ამ თავებს, შენ იმუშავე, განაგრძე შემდეგი თავების თარგმნა და ასე, ერთობლივად შევასრულოთ ეს სამუშაოო. მაგრამ სამწუხაროდ მერე ისე მოხდა, რომ ბატონ ლევანს ოჯახური მდგომარეობა შეეცვალა, მეუღლე გარდაეცვალა, მთელი მისი ყურადღება ბავშვების აღზრდაზე იყო გადასული. ამიტომ მე მარტო მომიხდა ამ წიგნზე მუშაობა”.
ეს რომანი, XX საუკუნის კლასიკური ე.წ. აღზრდის რომანია, აქ მთავარმა გმირმა, გოლდმუნდმა, თავისი ცხოვრების გზა უნდა გაიაროს, გზა, რომელიც სავსეა ცოდვებით. ამ გზის დასაწყისთან ნარცისი დგას, ახალგაზრდა ბერი, გოლდმუნდის თვალისამხელი, და ასევე ნარცისია ის ადამიანი, ვისთანაც დაბრუნდება გოლდმუნდი განვლილი ცხოვრების შემდეგ, სწორედ “ნარცისის “თერაპიული” ჩარევის შედეგია ის, რომ რაც სხვა შემთხვევაში განუკურნებელი სენის მიზეზი შეიძლებოდა გამხდარიყო, იქცევა უშრეტ შემოქმედებით ძალად, რომელიც გოლდმუნდის მთელ ხელოვნებას ასაზრდოებს და სამყაროს იდუმალებასთან აკავშირებს მას” (რეზო ყარალაშვილი).
გარდა გოლდმუნდისა, წიგნში, უფრო სწორად კი ამ წიგნით, სხვებიც იზრდებიან, ისინი ვინც ყურადღებით კითხულობენ წიგნს. იზრდებიან მთარგმნელებიც. მაგალითად, ზოგი ციხეში იზრდება, ზოგი გაჭირვებაში, თუმცა არიან ისეთებიც, რომლებიც თარგმნისას იზრდებიან:
“თხუთმეტი წლის წინ ჩემში ჯერ ის გამოცდილებები არ იყო, რაც აქ არის თავმოყრილი. თარგმნისას თან ვსწავლობდი, ვსწავლობდი ცნებებს, იმ სამყაროს, ძალზე საინტერესო სამყაროს, რაც წიგნში იყო”.
ამჯერად მარიამ ქსოვრელი ჰესეს უმთავრეს წიგნზე მუშაობს, “თამაში რიოში მარგალიტებით”, რომელიც კარგი რედაქტორებისა და რაც მთავარია, კარგი წამკითხველების წყალობით, მოვლენად შეიძლება იქცეს თანამედროვე ქართულ ლიტერატურაში.
© radiotavisupleba.ge

გამომცემლობა “საუნჯემ” გივი ალხაზიშვილის პოეტური კრებული, “ჩაბრუნებული მზერა” გამოსცა, რომელშიც ძირითადად პოეტის 2010 და 2009 წლებში შექმნილი ლექსები შევიდა।ბოლო რამდენიმე თვის მანძილზე გივი ალხაზიშვილის 3 წიგნი გამოვიდა. გამომცემლობა “ინტელექტმა” უკვე ტრადიციად ქცეულ სერიაში, “პოეტის 100 ლექსი” გამოსცა მისი რჩეული, გამოვიდა პოეტის ავტობიოგრაფიული რომანი “მომავალი წარსული” და კრებული, რომელიც ძირითადად ბოლო წლებში დაწერილ ლექსებს მოიცავს.
კრებულს “ჩაბრუნებული მზერა” ჰქვია და იგი პოეტის ცხოვრებაში ყველაზე სევდიანი და ტკივილიანი პერიოდის ანარეკლია. ერთ-ერთი ლექსის ეს სათაური, “ჩაბრუნებული მზერა” ძალზე ზუსტად ასახავს იმ მდგომარეობას, რომელიც წიგნს თითქმის მთლიანად გამსჭვალავს და სადაც ავტორი წარსულს უბრუნდება, სადაც თვალი “…ჩაბრუნდება თავის სიღრმეში, რომ თავდაპირველ ბინდში დასახლდეს”.
ლიტერატურათმცოდნე გაგა ლომიძემ სწორედ ამაზე გაამახვილა ყურადღება გივი ალხაზიშვილის ბოლო წიგნზე საუბრისას:
“ეს უკუსვლა თითქოს მეხსიერებაში, პოეტის წარსულში დაბრუნებას გულისხმობს, ანუ იგი არის საკუთარ წარსულ ისტორიებში ჩაღრმავება, კონკრეტული ისტორიის, საკუთარი მეს შეცნობის მცდელობა”.
წიგნი გაგა ლომიძისვე წინასიტყვაობით იხსნება, ესსეთი, სახელწოდებით “ხსოვნის იმაგინატიური ტოპოსი”, ბოლოში კი წიგნს კიდევ ერთი კრიტიკული წერილი ერთვის, ნანა ტრაპაიძის “ზღვართან ყოფნის პოეტიკა”.
გივი ალხაზიშვილი იმ პოეტთა რიცხვს მიეკუთვნება, ვინც ცდილობს ყოველთვის სიახლეები წარუდგინოს მკითხველს, მას არ უყვარს კრებულიდან კრებულში ლექსების გადატანა და ყოველი მომდევნო წიგნის “რჩეულად” გადაქცევა. იგი ძირითადად ახალ რკალებსა და დაუბეჭდავ ლექსებს გვთავაზობს ხოლმე:
“გივი ალხაზიშვილის ახალი, ბოლო კრებული, ჩაბრუნებული მზერა აერთიანებს მის სხვადასხვა პერიოდის ლექსებს, იწყება 2010-2009 წლის ლექსებით, თითქოსდა საგანგებოდ არის ეს უკუსვლა დროში, შემდეგ მოდის 2008-2007 წლის ლექსები და ბოლოს უკვე სხვადასხვა, 90-იან და 2000-იან წლებში დაწერილი ლექსები, რომლებიც ავტორმა დღესაც აქტუალურად მიიჩნია.”
ამ კრებულში, შეიძლება ითქვას პოეტის სულის ბიოგრაფიაა მონიშნული, ბიოგრაფია თავისი განცდებითა და ყოველდღიური შთაბეჭდილებებით, ტკივილებითა და გამონათებებით, დაკვირვებებითა და მიგნებებით.
აქ ნახავთ, აგრეთვე ე.წ. სამოქალაქო ლირიკასაც და დიპტიქს “თუშური პასტორალი”, სადაც ორი სტილისტიკა ენაცვლება ერთმანეთს და კონვენციური ლექსისა და ვერლიბრის ბუნებრივი შერწყმის ადგილას ახალი სტილისტიკა იშვება:
“ამ კრებულში შესული ლექსები გამოირჩევა მრავალფეროვანი რიტმით, ამით იგი ჯაზურ კომპოზიციასაც წააგავს, ყოველ შემთხვევაში მისი ლექსების უმრავლესობა ასეა. ამავდროულად გივი ალხაზიშვილი ექსპერიმენტებსაც მიმართავს, მაგრამ პარალელურად იგი მუშაობს კონვენციურ, ტრადიციულ სალექსო ფორმებში, რომლებიც გარკვეულ მიზნებს ემსახურება. ზოგ შემთხვევაში ეს ხდება უფრო ლირიული შეგრძნებების გასაძლიერებლად, ზოგ შემთხვევაში კი უფრო ირონიულ-პაროდიული კონოტაციებისთვის გამიზნული.”
პოეტის ლირიული შეგრძნებებისა და მისი ბიოგრაფიის განუყოფელი ნაწილია ექვსი ეპისტოლე, პირველ რკალში გაფანტული ლექსები, “ქარის ხსოვნა – იანვრის ეპისტოლე”, “ჩაბრუნებული მზერა – თებერვლის ეპისტოლე” და ა.შ. ეს ლექსები წელს დაიწერა, თუმცა მათ გარდა მე განსაკუთრებით გამოვარჩევდი ლექსებს: “გახედვა საღამოსკენ”, “სიჩუმე, შენი სუფლიორი…”, “ეს დღე სად გაქრა?!”, “თუშური პასტორალი”, “ზღვართან”.
სრულიად განსხვავებული, ახალი რიტმული და თემატური მუხტის მატარებელია გივი ალხაზიშვილის ორი ლექსი – “დავიწყებულთა რეკვიემი” და “სასულე ორკესტრის თანხლებით”, ხოლო მისი “უხმო ნატირალი” ჩვენი ბოლო ომის, 2008 წლის აგვისტოს მოვლენების ერთ-ერთი ყველაზე ზუსტი და ღრმა გააზრებაა:

მე არ ვარ მიწა
და მიწადაც ვეღარ ვიქცევი,
ვარ ფეხადგმული ტერიტორია,
იძულებით ადგილნაცვალი –
ჩემი სხეულით, ჩემი გულით, ჩემი ფიქრებით
თანდათანობით გარდავისახე იმ მინდვრებად,
რომ გადაბუგეს
და საფლავებად
ბნელ სარდაფებში და ძველ ბაღებში რომ გადამალეს, –
ბორცვებად ქცევას რომ ვერ ბედავენ
საგულდაგულოდ დატკეპნილები.

ვიქეც უძრავ ტერიტორიად,
მხოლოდ ბუფერად –
ისევ სიკვდილ-სიცოცხლეს შორის,
რომელსაც უკვე მოძალადე ვეღარ დაიპყრობს,
როცა მკვდრები თავის მიწას დაიბრუნებენ.

“ჩაბრუნებულ მზერაში” შესულ ძალიან ბევრ ლექსში თამამად მოჩანს ყოფითი დეტალები და ამის გამო ლირიკა, აღსარებითობა და თვითშემეცნება სრულიად სხვა ტონალობაში გადადის:
“გივი ალხაზიშვილის ბოლო პერიოდის, ანუ ბოლო რამდენიმე წლის ლექსები ვფიქრობ მისი 70-იანი წლების ლექსებისგან იმით გამოირჩევა, რომ ამ ლექსებში შედარებით ნაკლებადაა ირონიულ-პაროდიული ნაკადი, თუმცა ალაგ-ალაგ იგრძნობა. აქ ავტორს ზუსტად აქვს ჩამოყალიბებული თავისი ამოცანა, იგი თავის წარსულს იაზრებს და უფრო მეტად, გავიმეორებ, მიმართულია საკუთარი თავის შემეცნებისკენ და უფრო კარგად ჩანს, მისი ლექსის ექსპერიმენტული ბუნება, ანუ პოეტური ძიებები”.
ეს ძიებები, წიგნის ბოლოსიტყვაობის ავტორის, ნანა ტრაპაიძის სიტყვებით რომ ვთქვათ: “ერთსა და იმავე დროს გამოხატავს ბმასა და წყვეტას ტრადიციასთან, რელიგიასთან, ექსისტენციასთან, ყველაფერთან, რაც სულ ცოტა ხნის წინათ გენეალოგიურ მოცემულობად წარმოგვიდგებოდა”. სწორედ ამის, და ბევრი სხვა მიზეზის გამოც, გივი ალხაზიშივილის პოეზია თანამედროვე ქართული პოეტური კულტურის ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს ნაწილად უნდა მივიჩნიოთ.
© radiotavisupleba.ge

2010 წელი აკაკი წერეთლის საიუბილეო წელია। ზაფხულში დიდი ქართველი პოეტის დაბადებიდან 170 წელი შესრულდა।
მის ბიოგრაფიაზე საუბარს ჩვენს მცირეფორმატიან გადაცემაში მემგონი აზრი არა აქვს. ისედაც ყველამ კარგად იცის მისი დაბადების ადგილი და მემგონი ჯერ-ჯერობით არც იმ სოფლის სახელი დაგვვიწყნია, სადაც მან ფეხი აიდგა და ბავშვობა გაატარა. არ მეგულება საქართველოში ადამიანი, ვინაც ზეპირად არ იცოდეს მისი ბიოგრაფიის პირველი აბზაცები, კინოფილმიდან მაინც ეხსომება რაღაცეები. არ შევცდები თუ ვიტყვი, რომ არც ერთ ქართველ პოეტს არ რგებია ხალხის ისეთი სიყვარული, როგორც მას, იგი ნამდვილი სახალხო პოეტი იყო, ვის სიმღერებსაც, ნახევრად ხუმრობით რომ ვთქვათ, ხალხი მღეროდა.
აკაკის ქნარი ყველა თაობას უყვარდა, ყველა გულში იკრავდა. მას არ შეხებია გადაფასების მწარე ხელი, რომელსაც ხშირად დავიწყებაც მოსდევს ხოლმე შედეგად. ეს შეუძლებელი იყო მომხდარიყო და ალბათ არც მოხდება, იმდენად კამკამაა მისი აზრი და სიტყვა, იმდენად ნამდვილია მისი ლექსი და განუმეორებელია ამ ლექსის მუსიკალობა. გალაკტიონმაც ხომ აკაკისთან აიდგა ფეხი.
ეს ტრადიცია დღემდე ცოცხალია, უახლესი თაობის ქართველი პოეტებიც ძალიან აფასებენ აკაკის, თავისებურად ხედავენ მას, თავისებურად კითხულობენ. ეს იმედს მაძლევს, რომ სულ მალე, იქნებ აკაკის წაკითხვების ისტორიასაც ეშველოს რამე (ეს მხოლოდ აკაკის არ ეხება, არამედ ყველა დიდ ქართველ მწერალს).
მაგალითად, ახალგაზრდა პოეტ, პაატა შამუგიასთვის აკაკი რუსთაველის ნამდვილი მემკვიდრეა:
“ახალი არაფერი იქნება, თუკი ვიტყვი, რომ აკაკი იყო რეფორმატორი, ენის თვალსაზრისით, მან მართლა სერიოზული რეფორმა მოახდინა და ამ მხრივ ენათესავება იგი რუსთაველს და მე მგონია, რომ აკაკი წერეთელი პირველი მემკვიდრე იყო რუსთაველისა, მემკვიდრე და არა კლონი, რომელიც მას ეხვია 6 საუკუნის განმავლობაში. სხვა მსგავსებაც აქვს რუსთაველთან, რუსთაველი იყო პირველი მაღალი კლასის წარმომადგენელი, რომელმაც “პროლეტარული” ენით დაწერა ლექსი, ასევე იყო აკაკი წერეთელიც, უზარმაზარი წყვეტის შემდეგ… იგი ასევე მაღალი სოციალური წრის წარმოამდგენელი იყო, თავადი, რომელმაც დაწერა მუშური ენით, მუშათა კლასის ენით. მას აქვს კიდეც ასეთი ლექსები, რომლებსაც ასეც ჰქვია: მუშურები. მართალია კონკრეტულად ეს ლექსები ვერ დაიკვხნიან მაინცდამაინც დიდი ღირებულებით, მაგრამ ბიოგრაფიისთვის საინტერესოა”.
აკაკი პოეტის სიმბოლოდ იქცა საქართველოში, ვინ იცის, იქნებ სიტყვა მგოსანიც სწორედ აკაკის გამო დამკვიდრდა ქართულ ენაში?! ალბათ ამიტომაა, რომ როცა სიტყვა მგოსნით რომელიმე სხვა პოეტს უხმობენ, ყოველთვის მეცინება ხოლმე. შესაძლოა ვცდები, მაგრამ ეს სიტყვა მხოლოდ აკაკის მიემართება:
“ზოგადად დამოკიდებულებაც აკაკისა ბუნებრივი იყო, განსხვავებით ილიასგან. მაგალითად, ორივეს ლექსი რომ შევადაროთ, ილიას “პოეტი” და აკაკის “პოეტი”, ვნახავთ, რომ სოციალური და თუნდაც შემოქმედებითი პროგრამა მათ აბსოლუტურად განსხვავებული აქვთ. ილია, მიუხედავად იმისა, რომ შეაკვდა არისტოკრატებს, მაინც არისტოკრატად დარჩა: “მე ცა მნიშნავს და ერი მზრდის…”, ანუ იგი რაღაც შუამავლად წარმოიდგენდა თავს ცასა და მიწას შორის, ერსა და ბერს შორის. აკაკი პირიქით: “ხან უგნური ვარ, ხან ბრძენი…”, ანუ ყველაზე მიწიერი პოეტი იყო, ყველაზე ადამიანური. ის, რაც, ვთქვათ, უიტმენმა გააკეთა ამერიკაში, ანუ პოეზიის გაადამიანურება მოახდინა, ზუსტად ასე იყო აკაკი, მანაც პოეზიის გაადამიანურება მოახდინა. დაწერა ადამიანური ლექსები ადამიანებზე, ადამიანურ გასაჭირზე”.
აკაკი გარეგნობითაც ჰგავდა უიტმენს, იმდენად, რომ რომელიმე გამომცემლობას შეიძლება აერიოს კიდეც და ყდაზე აკაკის ნაცვლად ამერიკელი პოეტის ფოტო დაბეჭდოს (ამ ტიპის შემთხვევა უკვე იყო ქართულ საგამომცემლო პრაქტიკაში). აკაკის შესამკობლად გამოთქმული სიტყვებიც კარგად გვახსოვს: თმადათოვლილი დიდებული მოხუცი, ოლიმპიური მზერით, ჭაღარა ფაფარი, პოეტის ბიბლიური ფიგურა და სხვ.
აკაკი არც ერთ საზოგადოებრივ წამოწყებას არ გამოკლებია, იგი იყო “წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოების” დამფუძნებელი და ძალიან აქტიური წევრი, მონაწილეობდა ქართული დრამატული საზოგადოების მუშაობაში, თანამშრომლობდა გაზეთებთან, წერდა უმწვავეს წერილებს, მიუხედავად იმისა, რომ ერთი შეხედვით თითქოს საზოგადოებრივად არც ისე აქტიური ჩანდა:
“ალბათ უფრო თეორიული იყო მისი საზოგადოებრივი აქტიურობა. ერთ-ერთ მოთხრობას გავიხსენებ, “კუდაბზიკეთს”, რომელიც არჩევნებს ეხება და ძალიან ჰგავს, სხვათა შორის, ყველა იმ არჩევნებს, რაც კი საქართველოში ჩატარებულა. როგორ მოქმედებს ბიუროკრატიული მექანიზმი და ა.შ. სიტუაცია ორუელის “ცხოველთა ფერმას” ჰგავს, ეს არის განმანადგურებელი პოლიტიკური სატირა… რწყილების და ტილების არჩევანი… ძალიან საინტერესოა გადმოცემის ფორმითაც, აკაკისთვის უჩვეულო სტილია, თუ არ ვცდები ჟანრულად თავად აკაკიმ განსაზღვრა როგორც “ზღაპრული მოთხრობა”. თუმცა, რა თქმა უნდა, ყველაზე ცნობილი ტექსტი “ბაში-აჩუკი” და “ჩემი თავგადასავალია”. ამის მიუხედავად, მე ვერ ვიტყვი, რომ პროზაში იყო აკაკი აკაკი, აკაკი იყო ლექსებში… თუმცა “ჩემი თავგადასავალი” მემგონი ძალიან კარგი ავტობიოგრაფიული ტექსტია…”
ცალკე თემაა აკაკის ცხოვრების წესი, ხუმრობა-ოხუნჯობანი და მისი თამამი სკაბრეზული ლექსები:
“აკაკის ერთ-ერთი “დამსახურებაა” ისიც, რომ მას სკაბრეზულ პოეზიაშიც ჰქონდა წვლილი შეტანილი და იმ დროისთვის სრულიად მოულოდნელი სკაბრეზიც კი აქვს შექმნილი. რა თქმა უნდა, ეს ლექსები არ არის ფართოდ ცნობილი, მაგრამ, შემონახულია სხვადასხვა ლიტერატორის მემუარებში, მოგონებებში. აქ აკაკი საკმაოდ თამამად ბილწსიტყვაობს, იყენებს არანორმატიულ ლექსიკას, ანუ იგი ტიპიური სახალხო მთქმელი იყო, ვინაც მთელი ეს ხალხური “მეთოდები” ბოლომდე გამოიყენა, ამომწურავად”.
გარდა ამისა აკაკის პირველობა, როგორც პოეტისა, ბევრ სხვა რამესაც გადაედო. მაგალითად, მის შესახებ გადაღებულმა ფილმმა “აკაკის მოგზაურობა რაჭა-ლეჩხუმში” პირველი ქართული კინოფილმის სახელი დაიმკვიდრა, ხოლო მის მიერ წაკითხული “განთიადი” ნამდვილად ღირსია პირველ ქართულ აუდიო-შედევრად იწოდებოდეს.
© radiotavisupleba.ge

გასულ წელს თანამედროვე ესპანურენოვანი მწერლობის მცირე ანთოლოგია გამოვიდა. ქეთი ჯიშიაშვილის მიერ შედგენილი და თარგმნილი წიგნი ის იშვიათი გამონაკლისია, როდესაც ქართულ ენაზე თანამედროვე ლათინო-ამერიკული ან ესპანური ლიტერატურა გამოიცემა.
თავიდანვე მინდა კიდევ ერთ პრობლემაზე ვისაუბრო, რომელიც თანამედროვე ქართული ლიტერატურის მთარგმნელობით ფრთას შეეხება. წიგნი, რომელსაც დღეს მიმოვიხილავთ, ნამდვილად გამონაკლისია, რადგან ქეთი ჯიშიაშვილის მიერ ესპანური ენიდან შესრულებული თარგმანების კრებული უზარმაზარი ხარვეზის შევსების მცდელობაა. ჩვენში ხომ თანამედროვე ესპანურენოვან ლიტერატურას ძალიან უჭირს!
სამწუხაროა, რომ თანამედროვე ესპანურენოვანი ლიტერატურა საერთოდ არ ითარგმნება ქართულად. გამოდის ძალიან ბევრი ფრანგულიდან თარგმანი, შედარებით ნაკლები – ინგლისურენოვანი, კიდევ უფრო ცოტა – გერმანული ლიტერატურა, მაგრამ ესპანურენოვან ლიტერატურას არა და არ გამოუჩნდა ქომაგი. მართალია არიან სასიამოვნო გამონაკლისებიც, მაგრამ მხოლოდ მერი ტიტვინიძის მიერ თარგმნილი უნამუნოს კრებული და ელზა ახვლედიანის მიერ გადმოქართულებული მარკესი ვითარებას ვერ ცვლის.
და აი, გასული წლის ბოლოს გამოვიდა კრებული, რომელმაც ერთ ყდაში გააერთიანა ჩვენი დროის საუკეთესო ლათინოამერიკელი და ესპანელი მწერლები: ოქტავიო პასი, ხუან კარლოს ონეტი, ადოლფო ბიოი კასარესი, კარლოს ფუენტესი, ანტონიო გალა, ხუან მარსე, მანუელ ვისენტი, არტურო პერეს რევერტე, გუსტავო მარტინ გარსო.
მთარგმნელმა ქეთი ჯიშიაშვილმა გარკვეული ნიშნით შეარჩია ეს მწერლები, მისი აზრით, წიგნში წარმოდგენილი ავტორები თუ ტექსტები კარგად ეხმიანება თანამედროვე ქართულ ლიტერატურულ რეალობაში შექმნილ სიტუაციას. საუბარია პირველ რიგში ლიტერატურაში შექმნილი კრიზისის დაძლევის ხერხებზე, რასაც ზემოთჩამოთვლილი ავტორები გვთავაზობენ, იქნება ეს ლათინოამერიკელი მწერალი თუ ესპანელი.
აი მაგალითად, ლათინოამერიკული მწერლობა:
“60-იან წლებამდე საკმაოდ უსიცოცხლო და ჩამკვდარი ლიტერატურული ცხოვრება მიდიოდა, რაც განპირობებული იყო იმით, რომ სოცრეალიზმი იყო გაბატონებული და, ისინი გარკვეულად იზოლირებული იყვნენ თანამედროვე ევროპული პროცესებისგან, არ იქმნებოდა არაფერი ღირებული, და აი, 60-იანი წლებიდან, მოდის თაობა – კარლოს ფუენტესი, ერნესტო საბატო, ხუან კარლოს ონეტი, კასარესი, მარკესი, ლიოსა, კორტასარი და მათ შეძლეს ყველაფერი თავდაყირა დაეყენებინათ და ეყოთ გაბედულება კულტურულ ფესვებში ჩასულიყვნენ და სწორედ იქ ეძიათ წყარო თავიანთი წიგნებისთვის, ხოლო კულტურულ ფესვებში კი მათ “იმედგაცრუება” ელოდათ, რადგან თითქოს ისტორიას გამორჩა სამხრეთ-ამერიკული კულტურის ჩასახვის მომენტი.”
და ისინი შეეცადნენ მითის მეშვეობის დაეძლიათ ეს პრობლემა, მათ ლეგენდარულ წარსულს მიმართეს:
“ანუ ადგილობრივი ინდიელების ქრონიკებს, სადაც მათი ცხოვრება, მათი ყოფა რაღაც ჯადოსნურ ისტორიებად აქციეს, სადაც შემოდის მაგია, ჯადოქრობა, მიღმური სამყარო და ისე ერწყმის ყოველდღიურ რეალობას, რომ ის ერთ მთლიანობას ქმნის. აი, ეს არის სწორედ ის მაგიური რეალიზმი, რომელთანაც ასოცირდება დღეს სამხრეთ-ამერიკული მწერლობა და რომელმაც უდაოდ დაიპყრო მთელი მსოფლიოს გული და დღესაც უამრავი მკითხველი ჰყავს”.
კრიზისი იყო ესპანურ ლიტერატურაშიც, ოღონდ, სამხრეთ-ამერიკისგან განსხვავებით, ქეთი ჯიშიაშვილის აზრით, იქ შედარებით სხვა პრობლემების წინაშე დადგნენ მწერლები:
“აქ კრიზისი გამოწვეულია ფრანკოს რეჟიმით, ანუ არიან მწერლები, რომლებიც ერგებიან კონიუნქტურას და არიან მწერლები, რომლებსაც ძალიან უჭირთ. ისინი ცდილობენ ეს გაღარიბებული ლიტერატურული პროცესი კვლავ აღადგინონ, დაუბრუნდნენ ისევ თავის ფესვებს და აქედან შექმნან ცოცხალი მწერლობა. ამას ისინი 70-იან წლებში ახერხებენ, როცა ბუმი უკვე მომხდარია, რასაც ხელს უწყობს ეკონომიკური პროცესიც და რა თქმა უნდა, დიქტატურის არარსებობა, ანუ თავისუფალი სივრცე. ძალიან უჭირთ კრიტიკოსებს თანამედროვე ესპანური ხელოვნების ერთი რაიმე კლასიფიკაცია შემოგვთავაზონ, რადგან არ არსებობს რაიმე ერთი განმსაზღვრელი ტენდენცია ან თემა, რომელიც დომინირებს აქ. ალბათ ყველაზე სწორი იქნება, თუკი ამ პროცესს დავახასიათებთ როგორც სტილურ მრავალფეროვნებას, სადაც თავს იყრის ყველა მიმართულება”.
ასეთივე მრავალფეროვანია კრებულში შესული ავტორების მსოფლმხედველობაც, მისწრაფებები და თვალსაზრისები ამათუიმ საკითხზე. ინტერვიუებში ზოგიერთი ძალიან პოეტური ჩანს, ზოგი კი პირიქით, მებრძოლია, ერთის დევიზია “ყველამ თავი დამანებეთ”, მეორე კი ვერაფრით ანებებს თავს საზოგადოებრივ ცხოვრებას და სამყაროს შეცვლაზე ოცნებას:
“მეორე ძალიან მნიშვნელოვანი საკითხი, რის გამოც ვთვლი, რომ აქტუალურია ეს წიგნი, ეს არის თავად ამ ავტორების როლი საზოგადოებრივ ცხოვრებაში. წიგნში შევეცადე მომეტანა არამხოლოდ შემოქმედება ამ ავტორების, არამედ მათი ნააზრევი – ინტერვიუები, ბიოგრაფიები საკმაოდ ვრცლად და ჟურნალისტური ესეები, რაც საშუალებას მისცემს მკითხველს, რომ არამხოლოდ მათ შემოქმედებას გაეცნონ, არამედ მათ სამოქალაქო პოზიციასაც, რომელიც, როგორც წესი, არის ძალიან აქტიური და მწერალი, ესპანეთშიც და ლათინურ ამერიკაშიც, თავს ვალდებულად თვლის, პასუხიმგებლობას გრძნობს საზოგადოების წინაშე და კალმით იბრძვის იმ ტენდენციების წინააღმდეგ, რომელმაც საზოგადოებაში მოიკიდა ფეხი. და ამ ბრძოლის საუკეთესო ასპარეზი ჟურნალისტიკაა, ამიტომ, ყველა მწერალი მჭიდროდაა დაკავშირებული ჟურნალისტიკასთან. ისინი ირჩევენ თავიანთი პოლიტიკური შეხედულებების მიხედვით გამოცემას და გარკვეული პერიოდულობით აქვეყნებენ სვეტებს – ეს ჩვეულებრივი ამბავია – და მინდა ვთქვა, რომ მიუხედავად სიხშირისა, მათ ლიტერატურულ ხარისხზე ეს არ მოქმედებს.”
რადგან ხარისხზე არ მოქმედებს, იმედი დავიტოვოთ, რომ ამგვარი სიხშირე საზოგადოებაზე მაინც მოქმედებს, ვისთვისაც მახვილ და მწვავე გამოხმაურებას საყვარელი მწერლების მხრიდან, ყოველთვის გამამხნევებელი მნიშვნელობა ჰქონდა. მწერლობა შესაძლოა ერთ-ერთი საუკეთესო წამალი იყოს უგემოვნობის, პოლიტიკური აგრესიისა და სატელევიზიო უგუნურების წინააღმდეგ.
© radiotavisupleba.ge

“ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობამ” აკა მორჩილაძის მადათოვის ციკლის სამივე ცნობილ წიგნს მოუყარა თავი და ერთ ტომად გააერთიანა: “გადაფრენა მადათოვზე და უკან”, “გაქრები მადათოვზე” და “ვეშაპი მადათოვზე”.
მემგონი ზედმეტი სითამამე არ იქნება თუკი ვიტყვი, რომ 90-იან წლებში ყველაზე იმ დროისთვის ყველაზე თანამედროვე პროზის წერა აკა მორჩილაძემ დაიწყო. ჩემი აზრით, აკა მორჩილაძის რომანების დამსახურებაა ახალი ქართველი მიითხველის დაბადებაც და ისიც, რომ ძალიან ბევრმა ზრდასრულმა ადამიანმა, ვინც ცხოვრებაში არასდროს გაეკარებოდა წიგნს, სწორედ აკა მორჩილაძის წიგნით დაიწყო კითხვა.
როგორც ამბობენ ხოლმე, აკა მორჩილაძე ორი არსებობს, ერთი “მოგზაურობა ყარაბაღში”, “ფალიაშვილის ქუჩის ძაღლებისა” და “აგვისტოს პასიანსის” ავტორია, მეორე კი იმ ცნობილი ტრილოგიისა, სადაც სამი რომანია გაერთიანებული: “გადაფრენა მადათოვზე და უკან”, “გაქრები მადათოვზე” და “ვეშაპი მადათოვზე”. ცხადია ეს დაყოფა ძალზე პირობითია, იგივე წარმატებით შეიძლებოდა მესამე აკა მორჩილაძეზეც გვესაუბრა, “სანტა ესპერანსასა” და “მისტერ დიქსლის” ავტორზე, მეოთხეზეც და ა.შ. ამიტომ, მოდით ნუ დავანაწევრებთ ავტორს, მერე რა, რომ პირველი სამი რომანი თანამედროვე თბილისს გულისხმობს და უფრო რეალური ჩანს მასში მოყოლილი ამბები, მეორე კი წარსულის ტფილისია და უფრო მეტად ლიტერატურულ თამაშებს ვხედავთ მასში. ამ თემას მწერალი დათო ტურაშვილიც შეეხო, აკა მორჩილაძის მერხის მეგობარი და მისი ნაწერების პირველი წამკითხველი:
“რაც შეეხება რომანს “გადაფრენა მადათოვზე და უკან”, თვითონ გიოს შემოქმედებაშიც განსხვავებული და განსაკუთრებული იყო. მე მგონია, რომ, (ცხადია ეს უფრო ლიტერატურათმცოდნეების საქმეა, მაგრამ მაინც ვიტყვი), რასაც ლიტერატურის შესახებ წერენ ხოლმე, კამათობენ და ა.შ. ეს ყველაფერი არის ძალიან პირობითი, ტერმინოლოგიებიც კი. მიუხედავ იმისა, რომ მეც მსმენია და ალბათ შენც, რომ ეს რომანი პირდაპირ კავშირშია თანამედროვე პოსტმოდერნულ ქართულ ლიტერატურასთან, ეს ჩემთვის არაფერს არ ნიშნავს, ამას არც უარვყოფ და არც ვადასტურებ, იმიტომ, რომ უბრალოდ არა მგონია, რომ ეს მნიშვნელოვანი იყოს, ტერმინოლოგიურად თუ რა კლიშეებში აღმოჩნდება ესათუის წიგნი ან ესათუის ავტორი”.
აკა მორჩილაძე ამ სამ რომანში ძალიან კარგი მთხრობელიცაა და მახვილგონივრულიც, იგი ნამდვილი საჩუქარია ქართული თუ უცხოური ლიტერატურის მოყვარულთათთვის, მათთვის, ვისაც ვნებებისა თუ სიუჟეტზე თვალყურის დევნების გარდა, ამოცნობაც უყვარს და ამგვარი მსგავსებებით ტკბობაც. სწორედ ამის გამო, პირველი წიგნი, “გადაფრენა მადათოვზე და უკან”, გარკვეულ წრეებში ძალიან დიდი პოპულარობით სარგებლობდა. აქამდე ქართულ ლიტერატურაში არავის წაეკითხა მსგავსი, მინიშნებებით სავსე წიგნი, თუმცა გარდა ამისა, წიგნი უბრალო, ე.წ. შთანთქმით წამკითხველთა შორისაც ძალიან პოპულარული გახდა. ეს იყო, თუ არ ვცდები, ახალი დროის პირველი ქართული ბესტსელერი. დათო ტურაშვილი ამბობს, რომ ამ მხრივ გიო ახვლედიანი ძალიან შორს წავიდა:
“იმდენად შორს წავიდა, რომ “ბოროტად გამოიყენა” ეს ბაკურ სულაკაურმა და წიგნებიც კი დააწერინა [იცინის]. არ ვიცი, ამას დრო უფრო შეაფასებს ალბათ, ვიდრე ჩვენ, ანუ მკითხველმა უფრო მეტი უკეთესი შედეგი მიიღო ამით თუ გიო უფრო მეტად გაწვალდა. ცეცხლითა და მახვილით აწერინებდა ხოლმე, სანამ გაიქცეოდა. ბოლოს აიძულა და საქართველო დაატოვებინა, გიო უკვე იმალება და მეც რო მეკითხებიან ხოლმე, რატომ აღარ ცხოვრობს საქართველოში, ვეუბნები, რომ ბაკურ სულაკაურს ემალება მეთქი [იცინის]. თუმცა, რა თქმა უნდა, ყველა ხუმრობაში არის სიმართლის რაღაც მარცვალი. ფაქტია, რომ ბაკურ სულაკაურმა მკითხველს ამით კარგი სამსახური გაუწია (ხანდახან ისიც კი მესმოდა, რომ გრაფომანიაში გადაიზარდაო და ა.შ.), რადგან დღეს უკვე რამდენიმეთი მეტი წიგნი გვაქვს გიოსი, რომელიც, რომ არა ბაკურ სულაკაურის დაჟინებული მოთხოვნა, შეიძლებოდა არ გვქონოდა, ამიტომ სიამოვნებაც დაგვაკლდებოდა”.
ძალიან მნიშვნელოვანია “მადათოვის ტრილოგიის“ კულტურული პლანიც, ის, თუ რა გავლენა მოახდინა მან თანამედროვე კულტურული ცნობიერების ჩამოყალიბებაზე. ამაზე დათო ტურაშვილს საინტერესო დაკვირვებები აქვს:
“ჩემთვის მაინც ყველაზე შთამბეჭდავი, ალბათ შენთვისაც, რავიცი, მაინც პირველი მადათოვია, შეიძლება წყვეტის გამო, რადგან ჩვენ ძალიან დიდი წყვეტა გამოგვივიდა მთელი ეს საბჭოთა პერიოდი. იყო უამრავი მონაპოვარი, რაც მანამდე ჰქონდა თანამედროვე ლიტერატურას, ან შეიძლებოდა გვქონოდა, რადგან მაშინ თითქმის ფეხდაფეხ მივყვებოდით ევროპულ პროცესებს, XIX-ს ბოლოს და XX-ის დასაწყისში, და რომ არა ანექსია და ოკუპაცია და გაწყვეტა ამ კავშირის, ყველაფერი სხვაგვარად იქნებოდა. ჩვენ ხომ ინფორმაციული კავშირიც კი არ გვქონდა, არათუ რაღაცა ღრმა პროცესები. არადა მანამდე ჩვენ სერიოზული მონაპოვრები გვქონდა, არამხოლოდ ლიტერატურაში, არამედ კინოში, თეატრში, ფერწერაში და ა.შ. და რომ არა ეს ხელოვნური წყვეტა, ჩვენ შეიძლებოდა ის შეგრძნება აღარ გვქონოდა, რაც პირველმა მადათოვმა მოგვიტანა. მაშინ როგორღაც მომეჩვენა, რომ ისეთ სხეულთან დავბრუნდი, რომელსაც მე მოწყვეტილი ვიყავი. მალხაზ ხარბედია: რაც შემდეგ განახორციელა “სანტა-ესპერანსაში”. დათო ტურაშვილი: ჰო, რაც განახორციელა “სანტა-ესპერანსაში”, და მემგონი ეს იქიდან დაიწყო, ეს დაბრუნება. მე აღმოვაჩინე ამ წიგნში, რომ სულ სხვანაირი შეიძლება იყოს ლიტერატურული სამყარო. სულ მახსენდება ხოლმე ბორხესის სიტყვები: ლიტერატურა, ანუ გამონაგონი გაცილებით დამაჯერებელია, ვიდრე სამყარო რომელშიც ჩვენ ვცხოვრობთო. და პირველი მადათოვი როცა წავიკითხე, მაშინ გამიჩნდა ეს იდეა და მაშინ დავიწყე იმის აღმოჩენა, რომ ის სამყარო უფრო რეალური იყო”.
ცალკე თემაა თავად კუნძული, მისი რეალურობა თუ წარმოსახვითობა, მისი სიმბოლური მნიშვნელობა და ის სევდა, რომელიც მის გაქრობას უკავშირდება. პირადად ჩემი აზრით, ამ კუნძულის დაკარგვით ჩვენმა ქალაქმა ძალიან ბევრი რამ დაკარგა, და ეს არ იყო მხოლოდ დანაკლისი ეკზოტიკის თვალსაზრისით:
“თვითონ ეს მადათოვიც, პირდაპირი და გადატანითი მნიშვნელობით, ეს იყო კუნძული, მაგრამ იმავე დროს იყო უფრო მეტი, ვიდრე შენი ქვეყანა. ძალიან უცნაური რამე გააკეთა ამ წიგნში გიომ, კერძოდ ის, რომ მადათოვი ჩემთვის არის თვითონ კუნძულის თავგადასავალიც და ამავე დროს რაღაცნაირად, ჩემი ქვეყნისა და ჩემი ხალხის თავგადასავალიც”.
ეს წიგნი მართლა თავგადასავალია, თავგადასავალი, სადაც ხანდახან ელვის სისწრაფით ვითარდება მოვლენები, ხანდახან კი მდორედ და თავდაჯერებით, სადაც ყველაფერს ნახავს მკითხველი: ძველი ქალაქიდან დაწყებული – საყვარელი ლიტერატურითა და ნაცნობი გმირებით დამთავრებული.
© radiotavisupleba.ge