„ცურვა შინისაკენ“
როლფ ლაპერტი
„Nach Hause schwimmen“
Rolf Lappert
544გვ, Hanser

ვილბურზე ვერავინ იტყვის, რომ ბედნიერ ვარსკვალვზე გაჩნდა: მისი ებრაელი დედა მშობიარობას გადაჰყვა, შვედი მამა დანაშაულის გამო იმალება, და ახალშობილიც სამშობიაროს ინკუბატორიდან პირდაპირ მარტოხელა ბავშვთა თავშესაფარში ხვდება. მხოლოდ რამდენიმე წლის შემდეგ მიაკითხავს მას ბებია და ვილბურიც სამშობლოს, სახლის, მშობლიურის შეგრძნებას იძენს, თავს დაცულად გრძნობს. თუმცა, დიდხანს არც ეს ბედნიერება გრძელდება – ბებიას უბედური შემთხვევა იმსხვერპლავს. ვილბური მარტო რჩება საკუთარ თავთან და სამყაროსთან, სადაც მას სხვა უამრავ ბარიერთან ერთად წყლის გადაულახავი შიში აწუხებს. „ცურვა შინისაკენ“ შვეიცარიელი ავტორის, როლფ ლაპერტის ბოლო რომანია, სადაც მწერალი ტრაგიკულისა და კომიკურის თანაბარი შეზავებით მოზარდი ვილბურის ცხოვრებას აღწერს.

“ჩვენი ცხოვრების შეჯამება: მემუარები”
იზაბელ ალენდე
“The Sum of Our Days: A Memoir “
Isabel Allende
320გვ, Harper

ძნელი დასაჯერებელია, რომ ეს წიგნი ავტობიოგრაფიაა – დრამატულობის, ტრაგიზმის, ფანტასტიკისა და მძაფრი ცხოვრებისეული განცდების ასეთი დოზები ალბათ შეუძლებელია, ერთი ადამიანის ყოველდღიურობამ და შინაგანმა სამყარომ დაიტიოს. თუმცა, ამ შემთხვევაში ყველაფერი სწორედაც რომ იზაბელ ალენდეს პირადი ცხოვრებაა, და მისი მემუარებიც სინამდვილის მხატვრული ასახვაა. იზაბელ ალენდე თანამედროვე ლათინოამერიკული ლიტერატურის ერთ-ერთი თვალსაჩინო წარმომადგენელია. იგი ათზე მეტი რომანისა და მოთხრობების კრებულის ავტორია. დღემდე ყველაზე დიდი პოპულარობით სარგებლობს მისი პირველი წიგნი – “სულების სახლი” (“La casa de los espíritus”).

“ნამწვავი”
უილ სელფი
The Butt
“Will Self”
355გვ, Bloomsbury

ტომ ბროძინსკის თითქოს სამყარო გაუწყრა – ვერაფერი მოუხერხებია თავისი ჭარბწონიანი, სულელურ გასართობებით გატაცებული, უსაქმური ბიჭისათვის და მოზარდი ქალიშვილის მომავალიც აღელვებს. ეჩვენება, რომ ყოველდღიურობამ აზრი დაკარგა, სამუშაოც მოსაწყენია, და გარშემო მყოფთაგან არავის არ სჭირდება იგი. ოჯახთან ერთად დასასვენებლად წასული, სადღაც ერაყსა და ავსტრალიას შორის, ტომი გადაწყვეტს, თავს დაუმტკიცოს, რომ ჯერ კიდევ შეუძლია, საინტერესო გახადოს საკუთარი ცხოვრება, და ამისთვის იგი უცნაურ გზას ირჩევს – სიგარეტის მოწევას თავს ანებებს. “ნამწვავი” ახალგაზრდა ბრიტანელი მწერლის, უილ სელფის მეშვიდე რომანია.

„ნელი ვალსი კუთათვის“
კატარინ პანკოლი
„La valse lente des tortues“
Katherine Pancol
700გვ, Albin Michel

ანტუანს კარგა ხანია დააგვიანა კენიიდან ჩამოსვლა, თუმცა, ეს დიდად არ ადარდებს ჟოზეფინას, მის მეუღლეს – ნიანგებსაც შეუჭამიათ ქმარი, ახლა მას სხვა საზრუნავი გაუჩნდა. ჟოზეფინას საკუთარი ბესტსელერისგან აღებული საკმაო რაოდენობის ჰონორარი აქვს, ასე რომ თავისუფლად შეუძლია, ახლობლების თვალის ასახვევად დეპრესირებულთა კლინიკაში ჩაეწეროს და თვითონ კი ახალი თავგადასავლების საძიებლად უცნობ კორპუსში იქირაოს ბინა. ასეც იქცევა. ჟოზეფინა სიცოცხლით სავსე, ახალგაზრდა ქალია, რომელსაც ერთადერთი, რაც დისკომფირორტს უქმნის, ერთფეროვნებაა. თუმცა, მალევე ხვდება თავგადასავლების მაძიებელი, რომ ცხოვრება მხოლოდ სიურპრიზებს არ უმზადებს და ფათერაკებიც საკმაოდ ახლოსაა. კატარინ პანკოლის ახალი რომანი იუმორისტული, სახალისო და ოპტიმისტური ისტორიაა.

“როგორიც არის მსოფლიო”
პატრიკ ფრენჩი
“The World Is What It Is” (The Authorized Biography of VS Naipaul )Patrick French 400გვ, Picador

ნობელიანტი მწერლის, ვ.ს. ნაიპოლის ახალი ბიოგრაფია ამ ჟანრის ერთ-ერთი ყველაზე საინტერესო წიგნია. ავტორს, პატრიკ ფრენჩს, სრული უფლება მისცეს, გამოეყენებინა ყველა მასალა და დოკუმენტი, რაც კი მწერლის ირგვლივ არსებობდა. მათ შორის ნაიპოლის პირველი მეუღლის, პატრიცია ჰეილის დღიურებიც, რომელიც ტულუზას უნივერსიტეტში ინახება მას შემდეგ, რაც ნაიპოლმა თავისი არქივი 620 ათას ამერიკულ დოლარად გაყიდა. ვ.ს. ნაიპოლი ტრინიდადში დაბადებული ბრიტანელი მწერალია. 1971 წელს მან ბუკერის პრემია მიიღო წიგნისათვის “In a Free State”, ხოლო 2001-ში იგი ნობელის პრემიის ლაურეატი გახდა.

„აიზეკ როზენბერგი: ომის დიდი პოეტი“
ჯეინ მორკროფტ უილსონი
“Isaac Rosenberg: The Making of a Great War Poet “
Jean Moorcroft Wilson
512გვ, Weidenfeld & Nicolson

აიზეკ როზენბერგი ებრაელი ემიგრანტების ოჯახში დაიბადა. მშობლები 1890 წელს ლიტვიდან ბრიტანეთში გადავიდნენ საცხოვრებლად. აიზეკის ტყუპისცალი დაბადებისთანავე დაიღუპა, გადარჩენილ ახალშობილს კი სუსტი ფილტვები დაჰყვა. თუმცა, ამას ხელი არ შეუშლია იმისთვის, რომ 14 წლის ასაკში საკუთარი თავის სარჩენად გრავიურაზე დაეწყო მუშაობა. აიზეკის პირველი ლექსებიც ადრეულ ასაკს ეკუთვნის, თუმცა გამოკვეთილი და ინდივიდუალური ხელწერის პოეტად ის მოგვიანებით ჩამოყალიბდა, როცა პირველმა მსოფლიო ომმა მისი პოეზიის თემატიკა განსაზღვრა. როზენბერგი იმ პოეტთა რიცხვს მიეკუთვნება, რომლებსაც “ომის პოეტებს” უწოდებენ. უილსონის წიგნში სწორედ მისი ბიოგრაფია, შემოქმედებითი გზაა აღწერილი.

მწერლობა ჩემი მოწოდებაა

ფრანგულენოვანი ჩინელი მწერალი საქართველოში

ფრანკოფონიის დღეებთან დაკავშირებით საქართველოს ცნობილი ფრანგულენოვანი მწერალი, წარმოშობით ჩინელი შან სა ესტუმრა. მწერალს ალექსანდრე დიუმას სახელობის ფრანგული კულტურის ცენტრმა უმასპინძლა და დაინტერესებულ მკითხველებსაც საშუალება მისცა, კიდევ უფრო ახლოს გაეცნოთ მსოფლიო ლიტერატურულ ბაზარზე უკვე კარგად ცნობილი და პოპულარული მწერალი.
შან სა (ნამდვილი სახელი იან ნი) 1972 წელს პეკინში დაიბადა. მისი ფსევდონიმი ქართულ ენაზე „ქარის ხმაურს“ ნიშნავს. პირველი აღიარება შან სამ სამშობლოშივე მოიპოვა, როცა ჯერ კიდევ 12 წლის იყო. პირველივე პოეტური კრებულით იგი ჩინეთის ბავშვთა პოეზიის ეროვნული კონკურსის ლაურეატი გახდა. საშუალო სკოლა შან სამ პეკინში დაამთავრა, თუმცა 1989 წელს ტიან ან მენის მოვლენებით (დემონსტრაციათა სერია ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკაში, რომლის მონაწილეებიც ძირითადად სტუდენდები იყვნენ) შეძრწუნებულმა სამშობლო დატოვა და საფრანგეთში გაემგზავრა. აქ მან საფრანგეთის მთავრობის სტიპენდია მოიპოვა და ფრანგული საშუალო განათლების დიპლომიც მიიღო. ამის შემდეგ შან სამ ფილოსოფიის ფაკულტეტი დაამთავრა და მხატვარ ბალთუსის პირად მდივნად მუშაობისას სხვადასხვა სასარგებლო გამოცდილებაც დააგროვა (მაგ. ბალთუსის მეუღლე სეტუკომ იგი იაპონურ ცივილიზაციას აზიარა).
პირველი რომანი ფრანგულ ენაზე შან სამ 1997 წელს გამოსცა. რომანს გამოქვეყნებისთანავე წარმატება ხვდა წილად – “ზეციური მშვიდობის კარიბჭე” (“Porte de la paix céleste”) გონკურის პრველი რომანის პრემიით დაჯილდოვდა. კაზესის ლიტერატურული პრემია მიიღო მწერალმა წიგნისთვის „მტირალა ტირიფის ოთხი სიცოცხლე“ („Les quatre vies du saule“). 2001 წელს გამოქვეყნდა შან სას ყველაზე გახმაურებული და პოპულარული რომანი „გოს მოთამაშე“ („La Joueuse de Go”), რისთვისაც მას ლიცეუმელების გონკურის პრემია მიენიჭა.
დღეისათვის ქართულ ენაზე ფრანგულენოვანი ჩინელი მწერლის ორი რომანია ნათარგმნი – “ზეციური მშვიდობის კარიბჭე” (“ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა”) და „მტირალა ტირიფის ოთხი სიცოცხლე“ (“ჯისიაი”). მწერლის უკეთ გასაცნობად კი დაინტერესებული მკითხველისათვის ალ. დიუმას სახელობის ფრანგული კულტურის ცენტრმა 26 და 28 მარტს ფრანკოფონიის დღეების პროგრამის ფარგლებში შან სასთან შეხვედრა გამართა.

“მწერლობა ჩემი მოწოდებაა…”

ინტერვიუ მწერალ შან სასთან
ესაუბრა მაგდა კალანდაძე

– როგორც ვიცი, პირველი აღიარება 12 წლის ასაკში მოიპოვეთ როგორც პოეტმა. ახლა კი უკვე გიცნობენ როგორც რომანისტს. რატომ შეაჩერეთ არჩევანი გამოხატვის ისეთ ფორმაზე, როგორიც პროზაა, რატომ რომანები და არა – ლექსები?

– ვფიქრობ, რომ პოეზია არის ის მუსიკა, რომელიც გვესმის, და რომელიც შემდეგ ჩვენი ინტერპრეტაციით ფურცელზე გადაგვაქვს. შესაბამისად, ეს მუსიკა თავად გკარნახობს და თვითონვე ირჩევს თავის ახალ ფორმას. პროზის შექმნა კი გაცილებით უფრო რთული სამუშაოა, და ამასთანავე გაცილებით მეტის გადმოცემა შეუძლია, ვიდრე პოეზიას. კარგი პროზის დაწერა დაკავშირებულია მწერლურ ტექნიკასთან, გამოცდილებასთან და ასევე დიდ შრომასთან, რადგან პროზა სწორედ ის ჟანრია, რომელიც ცხოვრებას აღწერს, ადამიანების ყოველდღიურობაზე, მათს სიხარულსა თუ გასაჭირზე მოგვითხრობს. სწორედ ამიტომაც, როცა მე ჩემი შემოქმედების გარკვეულ ეტაპზე მომინდა დამეხატა ცხოვრების ტილო, აღმეწერა ყოველდღიურობა, მეთქვა გაცილებით მეტი, ვიდრე ფურცელზე გადატანილი მუსიკის ტკბილხმოვანებაა, ამისათვის გამოხატვის ფორმად პროზა ავირჩიე.

– მწერალს იმ ეროვნებას მიაკუთვნებენ ხოლმე, რომელ ენაზეც ის წერს და აზროვნებს, რომლის ფსიქოლოგია და კულტურაც არის ასახული მის ნაწარმოებებში. თქვენს ტექსტებში კი, შეიძლება ითქვას, რომ მოჭარბებული დოზით არის აღმოსავლეთი. როგორ თვლით თავად, რომელი უფრო ხართ – ფრანგი თუ ჩინელი მწერალი?

– მე არ ვთვლი, რომ მხოლოდ აღმოსავლეთზეა ჩემი წიგნები, ჩინეთის გარდა დასავლეთის თემატიკაზე, დასავლურ ცხოვრებაზეც მაქვს რომანები დაწერილი, მაგრამ მიმაჩნია, რომ ამ შემთხვევაში არც ერთ და არც მეორე ფაქტორს გადამწყვეტი მნიშვნელობა არა აქვს. თემები, რომელთა შესახებაც მე ჩემს რომანებში ვწერ, უნივერსალურია. მე ვწერ სიყვარულზე, მეგობრობაზე, შურისძიებაზე, ღალატზე, და ყველა ეს თემა ნებისმიერი ერისთვის და კულტურისათვის ნაცნობი და ახლობელია. საერთოდაც, მგონია, რომ მწერლის ეროვნების განსაზღვრას და მით უმეტეს ამის კონკრეტიზაციას მნიშვნელობა არა აქვს. მთავარია, რომ წერდე – ვისთვის და რა მიზნით, ეს უკვე მეორეხარისხოვანია. მწერლის საიდენტიფიკაციო ნიშანი მხოლოდ მისი საქმიანობა – წერა შეიძლება იყოს, და არა ის, რა ენაზე, რომელ სოციუმში და რა თემებზე წერს იგი.

– ევროპის ლიტერატურულ ბაზარზე არც თუ ისე იოლია თავის დამკვიდრება. თქვენი პირველივე რომანები კი პრესტიჟული ლიტერატურული პრემიებით აღინიშნა. როგორ ფიქრობთ, რამ განაპირობა ეს წარმატება, რატომ მოსწონთ თქვენი წიგნები?

– ცალსახად ძნელია მიზეზების დასახელება. წარმატება-წარუმატებლობასაც და ამა თუ იმ ნაწარმოების ხარისხსაც საბოლოოდ დრო განსაზღვრავს და მხოლოდ გარკვეული დროის გასვლის შემდეგ შეიძლება ითქვას, რამდენად წარმატებულია მწერალი. ამ შემთხვევაში კი, თუ იმას ვიგულისხმებთ, რომ ჩემი წიგნები პოპულარულია და მას მხოლოდ ფრანგები არ კითხულობენ – სხვა ენებზეც ითარგმნა და მკითხველთა ფართო აუდიტორიამ მიიღო ისინი, ამის განმაპირობებელი ფაქტორების ძებნა ძნელი არ უნდა იყოს. ერთ-ერთი მიზეზი ალბათ ის არის, რომ ჩემი რომანები ძალიან მხატვრულია, მე ვქმნი ენას, რომელიც პროზას ფერად მხატვრულ ტილოდ აქცევს, ჩემი ტექსტები დასურათებულია. გარდა ამისა, აღვწერ ცხოვრებისეულ ყოველდღიურობას, ვწერ ადამიანებზე, მათს გრძნობებზე, სიხარულზე, გასაჭირზე, და თემებზე, რომლებსაც ყველას ცხოვრებაში განსაკუთრებული ადგილი უჭირავს. ალბათ მკითხველმაც იმიტომ მიიღო ჩემი რომანები, რომ მათში საკუთარი თავი იპოვეს.

– რამდენად მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა ემიგრაციამ თქვენი, როგორც მწერლის ჩამოყალიბებაში, კერძოდ კი საფრანგეთმა და ფრანგულმა კულტურამ?

– ემიგრაციამ არა მარტო როგორც მწერლის, არამედ როგორც პიროვნებად ჩამოყალიბებაში დიდი როლი ითამაშა და ჩემი ცხოვრებაც რადიკალურად შეცვალა. თუმცა, ვფიქრობ, ჩინეთში რომ დავრჩენილიყავი, ვერც ეს შეცვლიდა ჩემს მოწოდებას და წერას მაინც განვაგრძობდი, მწერალი ვიქნებოდი. წერა ჩემთვის მარტო ჰობი და პროფესია არაა, ეს ერთგვარი მისიაა, რომელიც, ვთვლი, რომ მე მაკისრია. რა თქმა უნდა, ადგილმდებარეობა და სხვადასხვა სოციალური პირობები ამას ვერ შეცვლიდა, მაგრამ ერთიც არის – ჩინეთში დარჩენის შემთხვევაში ჩემს ყურადღებას მიიქცევდა აბსოლუტურად სხვა ფაქტორები, სხვა ცხოვრებისეული ელემენტები, და ჩემი რომანების თემაც იქნებოდა განსხვავებული, ვიდრე დღეს არის.

– რამდენად ჰგავს თქვენი ნახატები თქვენსავე ლიტერატურულ ტექსტებს? ვიცი, რომ თქვენ ასევე მხატვარი, კალიგრაფისტი და რამდენიმე პერსონალური გამოფენის ავტორიც ხართ.

– ჩემი ყველა რომანი ერთი დიდი მხატვრული ტილოა, რომელიც წერს დაწყებამდე ჯერ როგორც ნახატი, ისე წარმომიდგება თვალწინ, და შემდეგ ვიწყებ ამ სახეების სიტყვებით გადატანას ფურცელზე. რა თქმა უნდა, ნახატებიც თავისთავად იმ განწყობას ატარებს, რასაც ჩემი რომანები. ამ განწყობის ავტორი მე ვარ, უბრალოდ ხანდახან მის გადმოსაცემად სხვადასხვა ფორმას ვირჩევ.

– როგორ ფიქრობთ, არსებობს თუ არა ასეთი ცნება – “მწერლის ვალდებულება”, ან პროფესია “მწერალი”, და რა არის თქვენთვის ეს საქმიანობა – ჰობი, თუ პროფესა.

მწერლობა ჩემი მოწოდება და თვითგამოხატვის საშუალებაა. ამასთანავე არც ის მოვალეობა არ არის ჩემთვის უცხო, რასაც ჩემი არჩევანი – ვიყო მწერალი, მაკისრებს. ეს ჩვეულებრივი შრომაა, რომელიც ნებისყოფას, გამძლეობასა და ძალისხმევას მოითხოვს. მაგალითად, როცა დილით ვიღვიძებ, გავდივარ გარეთ, მშვენიერი ამინდია და მე სადმე გასეირნება მინდება, ამაზე უარს ვამბობ, შევდივარ ოთახში და წერას ვიწყებ. მხოლოდ რამდენიმე გვერდის დაწერის შემდეგ შემიძლია, თავს უფლება მივცე, რომ სხვა ყოფით რამეებზე ვიფიქრო. გარდა ამისა, პარალელურად ვმუშაობ ფილმების სცენარებზეც. ეს სფეროც საკმაოდ საინტერესოა და არანაკლები ხალისით ვაკეთებ ამ სამუშაოს – ვქმნი პერსონაჟებს, ვეძებ ტიპაჟებს უკვე შექმნილი პერსონაჟებისთვის და ვამეტყველებ მათ თავიანთ ინდივიდუალურ, განუმეორებელ ენაზე.

© „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“

მწერლობა ჩემი მოწოდებაა

ფრანგულენოვანი ჩინელი მწერალი საქართველოში

ფრანკოფონიის დღეებთან დაკავშირებით საქართველოს ცნობილი ფრანგულენოვანი მწერალი, წარმოშობით ჩინელი შან სა ესტუმრა. მწერალს ალექსანდრე დიუმას სახელობის ფრანგული კულტურის ცენტრმა უმასპინძლა და დაინტერესებულ მკითხველებსაც საშუალება მისცა, კიდევ უფრო ახლოს გაეცნოთ მსოფლიო ლიტერატურულ ბაზარზე უკვე კარგად ცნობილი და პოპულარული მწერალი.
შან სა (ნამდვილი სახელი იან ნი) 1972 წელს პეკინში დაიბადა. მისი ფსევდონიმი ქართულ ენაზე „ქარის ხმაურს“ ნიშნავს. პირველი აღიარება შან სამ სამშობლოშივე მოიპოვა, როცა ჯერ კიდევ 12 წლის იყო. პირველივე პოეტური კრებულით იგი ჩინეთის ბავშვთა პოეზიის ეროვნული კონკურსის ლაურეატი გახდა. საშუალო სკოლა შან სამ პეკინში დაამთავრა, თუმცა 1989 წელს ტიან ან მენის მოვლენებით (დემონსტრაციათა სერია ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკაში, რომლის მონაწილეებიც ძირითადად სტუდენდები იყვნენ) შეძრწუნებულმა სამშობლო დატოვა და საფრანგეთში გაემგზავრა. აქ მან საფრანგეთის მთავრობის სტიპენდია მოიპოვა და ფრანგული საშუალო განათლების დიპლომიც მიიღო. ამის შემდეგ შან სამ ფილოსოფიის ფაკულტეტი დაამთავრა და მხატვარ ბალთუსის პირად მდივნად მუშაობისას სხვადასხვა სასარგებლო გამოცდილებაც დააგროვა (მაგ. ბალთუსის მეუღლე სეტუკომ იგი იაპონურ ცივილიზაციას აზიარა).
პირველი რომანი ფრანგულ ენაზე შან სამ 1997 წელს გამოსცა. რომანს გამოქვეყნებისთანავე წარმატება ხვდა წილად – “ზეციური მშვიდობის კარიბჭე” (“Porte de la paix céleste”) გონკურის პრველი რომანის პრემიით დაჯილდოვდა. კაზესის ლიტერატურული პრემია მიიღო მწერალმა წიგნისთვის „მტირალა ტირიფის ოთხი სიცოცხლე“ („Les quatre vies du saule“). 2001 წელს გამოქვეყნდა შან სას ყველაზე გახმაურებული და პოპულარული რომანი „გოს მოთამაშე“ („La Joueuse de Go”), რისთვისაც მას ლიცეუმელების გონკურის პრემია მიენიჭა.
დღეისათვის ქართულ ენაზე ფრანგულენოვანი ჩინელი მწერლის ორი რომანია ნათარგმნი – “ზეციური მშვიდობის კარიბჭე” (“ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა”) და „მტირალა ტირიფის ოთხი სიცოცხლე“ (“ჯისიაი”). მწერლის უკეთ გასაცნობად კი დაინტერესებული მკითხველისათვის ალ. დიუმას სახელობის ფრანგული კულტურის ცენტრმა 26 და 28 მარტს ფრანკოფონიის დღეების პროგრამის ფარგლებში შან სასთან შეხვედრა გამართა.

“მწერლობა ჩემი მოწოდებაა…”

ინტერვიუ მწერალ შან სასთან
ესაუბრა მაგდა კალანდაძე

– როგორც ვიცი, პირველი აღიარება 12 წლის ასაკში მოიპოვეთ როგორც პოეტმა. ახლა კი უკვე გიცნობენ როგორც რომანისტს. რატომ შეაჩერეთ არჩევანი გამოხატვის ისეთ ფორმაზე, როგორიც პროზაა, რატომ რომანები და არა – ლექსები?

– ვფიქრობ, რომ პოეზია არის ის მუსიკა, რომელიც გვესმის, და რომელიც შემდეგ ჩვენი ინტერპრეტაციით ფურცელზე გადაგვაქვს. შესაბამისად, ეს მუსიკა თავად გკარნახობს და თვითონვე ირჩევს თავის ახალ ფორმას. პროზის შექმნა კი გაცილებით უფრო რთული სამუშაოა, და ამასთანავე გაცილებით მეტის გადმოცემა შეუძლია, ვიდრე პოეზიას. კარგი პროზის დაწერა დაკავშირებულია მწერლურ ტექნიკასთან, გამოცდილებასთან და ასევე დიდ შრომასთან, რადგან პროზა სწორედ ის ჟანრია, რომელიც ცხოვრებას აღწერს, ადამიანების ყოველდღიურობაზე, მათს სიხარულსა თუ გასაჭირზე მოგვითხრობს. სწორედ ამიტომაც, როცა მე ჩემი შემოქმედების გარკვეულ ეტაპზე მომინდა დამეხატა ცხოვრების ტილო, აღმეწერა ყოველდღიურობა, მეთქვა გაცილებით მეტი, ვიდრე ფურცელზე გადატანილი მუსიკის ტკბილხმოვანებაა, ამისათვის გამოხატვის ფორმად პროზა ავირჩიე.

– მწერალს იმ ეროვნებას მიაკუთვნებენ ხოლმე, რომელ ენაზეც ის წერს და აზროვნებს, რომლის ფსიქოლოგია და კულტურაც არის ასახული მის ნაწარმოებებში. თქვენს ტექსტებში კი, შეიძლება ითქვას, რომ მოჭარბებული დოზით არის აღმოსავლეთი. როგორ თვლით თავად, რომელი უფრო ხართ – ფრანგი თუ ჩინელი მწერალი?

– მე არ ვთვლი, რომ მხოლოდ აღმოსავლეთზეა ჩემი წიგნები, ჩინეთის გარდა დასავლეთის თემატიკაზე, დასავლურ ცხოვრებაზეც მაქვს რომანები დაწერილი, მაგრამ მიმაჩნია, რომ ამ შემთხვევაში არც ერთ და არც მეორე ფაქტორს გადამწყვეტი მნიშვნელობა არა აქვს. თემები, რომელთა შესახებაც მე ჩემს რომანებში ვწერ, უნივერსალურია. მე ვწერ სიყვარულზე, მეგობრობაზე, შურისძიებაზე, ღალატზე, და ყველა ეს თემა ნებისმიერი ერისთვის და კულტურისათვის ნაცნობი და ახლობელია. საერთოდაც, მგონია, რომ მწერლის ეროვნების განსაზღვრას და მით უმეტეს ამის კონკრეტიზაციას მნიშვნელობა არა აქვს. მთავარია, რომ წერდე – ვისთვის და რა მიზნით, ეს უკვე მეორეხარისხოვანია. მწერლის საიდენტიფიკაციო ნიშანი მხოლოდ მისი საქმიანობა – წერა შეიძლება იყოს, და არა ის, რა ენაზე, რომელ სოციუმში და რა თემებზე წერს იგი.

– ევროპის ლიტერატურულ ბაზარზე არც თუ ისე იოლია თავის დამკვიდრება. თქვენი პირველივე რომანები კი პრესტიჟული ლიტერატურული პრემიებით აღინიშნა. როგორ ფიქრობთ, რამ განაპირობა ეს წარმატება, რატომ მოსწონთ თქვენი წიგნები?

– ცალსახად ძნელია მიზეზების დასახელება. წარმატება-წარუმატებლობასაც და ამა თუ იმ ნაწარმოების ხარისხსაც საბოლოოდ დრო განსაზღვრავს და მხოლოდ გარკვეული დროის გასვლის შემდეგ შეიძლება ითქვას, რამდენად წარმატებულია მწერალი. ამ შემთხვევაში კი, თუ იმას ვიგულისხმებთ, რომ ჩემი წიგნები პოპულარულია და მას მხოლოდ ფრანგები არ კითხულობენ – სხვა ენებზეც ითარგმნა და მკითხველთა ფართო აუდიტორიამ მიიღო ისინი, ამის განმაპირობებელი ფაქტორების ძებნა ძნელი არ უნდა იყოს. ერთ-ერთი მიზეზი ალბათ ის არის, რომ ჩემი რომანები ძალიან მხატვრულია, მე ვქმნი ენას, რომელიც პროზას ფერად მხატვრულ ტილოდ აქცევს, ჩემი ტექსტები დასურათებულია. გარდა ამისა, აღვწერ ცხოვრებისეულ ყოველდღიურობას, ვწერ ადამიანებზე, მათს გრძნობებზე, სიხარულზე, გასაჭირზე, და თემებზე, რომლებსაც ყველას ცხოვრებაში განსაკუთრებული ადგილი უჭირავს. ალბათ მკითხველმაც იმიტომ მიიღო ჩემი რომანები, რომ მათში საკუთარი თავი იპოვეს.

– რამდენად მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა ემიგრაციამ თქვენი, როგორც მწერლის ჩამოყალიბებაში, კერძოდ კი საფრანგეთმა და ფრანგულმა კულტურამ?

– ემიგრაციამ არა მარტო როგორც მწერლის, არამედ როგორც პიროვნებად ჩამოყალიბებაში დიდი როლი ითამაშა და ჩემი ცხოვრებაც რადიკალურად შეცვალა. თუმცა, ვფიქრობ, ჩინეთში რომ დავრჩენილიყავი, ვერც ეს შეცვლიდა ჩემს მოწოდებას და წერას მაინც განვაგრძობდი, მწერალი ვიქნებოდი. წერა ჩემთვის მარტო ჰობი და პროფესია არაა, ეს ერთგვარი მისიაა, რომელიც, ვთვლი, რომ მე მაკისრია. რა თქმა უნდა, ადგილმდებარეობა და სხვადასხვა სოციალური პირობები ამას ვერ შეცვლიდა, მაგრამ ერთიც არის – ჩინეთში დარჩენის შემთხვევაში ჩემს ყურადღებას მიიქცევდა აბსოლუტურად სხვა ფაქტორები, სხვა ცხოვრებისეული ელემენტები, და ჩემი რომანების თემაც იქნებოდა განსხვავებული, ვიდრე დღეს არის.

– რამდენად ჰგავს თქვენი ნახატები თქვენსავე ლიტერატურულ ტექსტებს? ვიცი, რომ თქვენ ასევე მხატვარი, კალიგრაფისტი და რამდენიმე პერსონალური გამოფენის ავტორიც ხართ.

– ჩემი ყველა რომანი ერთი დიდი მხატვრული ტილოა, რომელიც წერს დაწყებამდე ჯერ როგორც ნახატი, ისე წარმომიდგება თვალწინ, და შემდეგ ვიწყებ ამ სახეების სიტყვებით გადატანას ფურცელზე. რა თქმა უნდა, ნახატებიც თავისთავად იმ განწყობას ატარებს, რასაც ჩემი რომანები. ამ განწყობის ავტორი მე ვარ, უბრალოდ ხანდახან მის გადმოსაცემად სხვადასხვა ფორმას ვირჩევ.

– როგორ ფიქრობთ, არსებობს თუ არა ასეთი ცნება – “მწერლის ვალდებულება”, ან პროფესია “მწერალი”, და რა არის თქვენთვის ეს საქმიანობა – ჰობი, თუ პროფესა.

მწერლობა ჩემი მოწოდება და თვითგამოხატვის საშუალებაა. ამასთანავე არც ის მოვალეობა არ არის ჩემთვის უცხო, რასაც ჩემი არჩევანი – ვიყო მწერალი, მაკისრებს. ეს ჩვეულებრივი შრომაა, რომელიც ნებისყოფას, გამძლეობასა და ძალისხმევას მოითხოვს. მაგალითად, როცა დილით ვიღვიძებ, გავდივარ გარეთ, მშვენიერი ამინდია და მე სადმე გასეირნება მინდება, ამაზე უარს ვამბობ, შევდივარ ოთახში და წერას ვიწყებ. მხოლოდ რამდენიმე გვერდის დაწერის შემდეგ შემიძლია, თავს უფლება მივცე, რომ სხვა ყოფით რამეებზე ვიფიქრო. გარდა ამისა, პარალელურად ვმუშაობ ფილმების სცენარებზეც. ეს სფეროც საკმაოდ საინტერესოა და არანაკლები ხალისით ვაკეთებ ამ სამუშაოს – ვქმნი პერსონაჟებს, ვეძებ ტიპაჟებს უკვე შექმნილი პერსონაჟებისთვის და ვამეტყველებ მათ თავიანთ ინდივიდუალურ, განუმეორებელ ენაზე.

© „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“

ლევან ბრეგაძე
როცა თარგმნა მართლა შემოქმედებაა

ვლადიმირ ნაბოკოვი, «ლოლიტა» (რომანი). ავტორისეული რუსული გამოცემიდან თარგმნა თამარ ლომიძემ. რედაქტორ-გამომცემელი ლაშა ბერაია (მასვე ეკუთვნის რუსული გამოცემის პოსტსკრიპტუმის თარგმანი). თბილისი, «ლოგოს პრესი», 2002.

ვლადიმირ ნაბოკოვის «ლოლიტასავით» ძნელად სათარგმნელი პროზა ცოტა თუ მოიძებნება. აქაოდა ბულვარული პორნოგრაფიული საკითხავი არ გამომივიდესო, ავტორი რიტორიკული ფიგურებით და ათასი უცნაურობით ნაჯერ ტექსტს გვთავაზობს: მოულოდნელი ეპითეტები და შედარებები, აღმოსავლური ყაიდის მეტაფორულობა, მხატვრული აბსურდის ტექნიკით შესრულებული პასაჟები, ალუზიათა და ციტირების ნაირ-ნაირ სახეობათა სიუხვე, ორიგინალური სიტყვათწარმოება, უამრავი სიტყვის თამაში თუ ზმა… მოკლედ, ჩვენ წინაშეა ინტელექტუალური და ამავდროულად ეროტიკული პროზის გემოვნებით შესრულებული პაროდია ფარსის ელემენტებით… ჰოდა, ეს ყოველივე ნამდვილად დაგაფრთხობს, როცა «ლოლიტას» სხვა ენაზე გარდათქმას დააპირებ, თუკი ყველა სხვა სიკეთესთან ერთად, რაც მთარგმნელს მოეთხოვება, რთულ მხატვრულ-ლინგვისტურ ამოცანათა დაძლევის ჟინითაც არა ხარ შეპყრობილი.
თამარ ლომიძე – ამ თარგმანისთვის საჭირო ორივე ენის ჩინებული მცოდნე, ფართო პროფილის მეცნიერ-ფილოლოგი, ანალიტიკოსი, ორიგინალურ და ღრმა ლიტერატურულ დაკვირვებათა ავტორი და თარგმანის დარგშიც საკმაოდ გამოცდილი შემოქმედი – ქართული «ლოლიტას» სახით უაღრესად მნიშვნელოვან ლიტერატურულ მოვლენას გვთავაზობს.
მთარგმნელთა უმრავლესობის მთავარი უბედურება ის არის, რომ ტექსტის ანალიზური წაკითხვა უჭირთ; არ ითვალისწინებენ, რომ მხატვრულ ნაწარმოებში ინფორმაცია მარტო სიტყვებით კი არა, სიტყვათა ორგანიზებითაც გადაიცემა. განსაკუთრებით ემტერებიან ლექსიკურ და სინტაქსურ გამეორებებს, რაც უფუნქციო ტავტოლოგია ჰგონიათ.
საჭადრაკო ორთაბრძოლის ეპიზოდში ვ. ნაბოკოვს ერთი ფრაზა აქვს, სადაც ოთხჯერ, თითქოსდა მომაბეზრებლად, მეორდება კავშირი «и». დარწმუნებული ბრძანდებოდეთ, ამ სტილისტიკურ ფიგურას, რომელსაც დაბნეული და აფორიაქებული პერსონაჟის ცოცხალი პორტრეტის შექმნაში მნიშვნელოვანი წვლილი მიუძღვის, თამარ ლომიძე ზუსტად გადაიტანს თარგმანში:
«ამიტომ დიდხანს ვერაფერს ბედავდა, და ქშინავდა, და კრუსუნებდა, და ლაშებს აცმაცუნებდა, და მალულად მაკვირდებოდა კიდეც».
კარგი, ვთქვათ, ეს იმდენიც არაფერი ტექნიკური თვალსაზრისით. ახლა ასეთი ადგილი ვნახოთ: ჰუმბერტ ჰუმბერტი უსაყვედურებს ლოლიტას: «გაგიჟებით გიყვარდა ძიგძიგისა და სლუკსლუკის უპირველესი სპეციალისტის ფირფიტები, იმისა, შენი ჯუფთი ყმაწვილები რომ აღმერთებენ (ლოლიტა: «ჩემი ვინ? – ადამიანურად ილაპარაკე»)».
ლოლიტას ჩვენს მიერ ხაზგასმული მოძველებული, მწიგნობრული «ჯუფთი» ეტოშა, რაც ტოლს ნიშნავს. ეს გახლავთ მარჯვედ და, უთუოდ, არცთუ ადვილად მოძებნილი სიტყვა, რომლითაც იმის მსგავსი ეფექტი მიიღწევა, რასაც დედანში «соотроковица» ქმნის. (отроковица ასევე ძველებური, მწიგნობრული სიტყვაა და ყმაწვილ ქალს ნიშნავს). აქ ასაკით და ინტერესებით დიდად განსხვავებულ პერსონაჟთა პორტრეტები სტილისტიკური ხერხით იხატება. ასეთი ადგილების თარგმნისას გამოიცდება ნამდვილი შემოქმედი მთარგმნელი.
«ო, ჩემო ლოლიტა, ახლა მხოლოდ სიტყვებით თამაში თუ შემიძლია» – ასეთ კომენტარს ურთავს მთხრობელი მის მიერ შეთხზულ ამ სამსიტყვიან მინი-ლექსს: «Убил ты Куилты». (აქ მან რითმის გულისთვის ოდნავ დაამახინჯა მისი საძულველი მეტოქისა და მსხვერპლის გვარი Куильти). ამ სიტყვის თამაშის თამარ ლომიძისეული ვერსია ასეთია: «ბილწი-კუილწი». და კიდევ რამდენი რთული მთარგმნელობითი პრობლემის ასეთივე მახვილგონივრული გადაწყვეტა უპოვია მას!
ვნახოთ თარგმანში კარგად გადმოტანილი «მხატვრული» სიტყვათწარმოების ნიმუშები:
«ავტომობილიდან გადმოვედი და «დაბორბვლას» შევუდექი. განსვენებული შარლოტა ასე უწოდებდა ამ ოპერაციას» (იგულისხმება ავტომობილის ბორბლის გამოცვლის პროცესი. ლ.ბ.). «დაბორბვლის» ადგილას დედანში არის «колесование».
«როდესაც დავბრუნდი, სახლი ჯერ კიდევ ულოლიტო იყო». (შეადარეთ ამას შესაძლო «პროზაული» (უფერული) ვარიანტი: «როდესაც დავბრუნდი, ლოლიტა ჯერ კიდევ არ იყო შინ»).
დედანშია: «Когда вернулся, дом был еще безлолитен».
ზემოთ რომ აღმოსავლური მეტაფორულობა ვახსენე, ამ ყაიდის მხატვრულ სახეებს ვგულისხმობდი: «ჩემი კლერის ბიძა მაგიდაზე იჯდა, სახეზე ჯერ კიდევ მეოცნებე გამომეტყველება ეფინა, მაგრამ ფეხი აღარ არწევდა ვარდისფერი იმედების აკვანს».
(დედანშია: «…нога перестала толкать люльку розового упования»).
სამაგალითო სიზუსტითა და ოსტატობით გადმოაქვს მთარგმნელს ქართულად ამის მსგავსი რთული მხატვრული სახეები. კიდევ ერთი მაგალითი:
«ჩრჩილმა ადგილ-ადგილ ამოჭამა ცოლქმრული სიმყუდროვის პლუში».
რუსულ ტექსტშია: «Молевые проедники появились в плюше супружеского уюта «.
დედანში ერთი ასეთი შედარებაა: «Солнце уже горело, как мужественный мученик». დააკვირდით, რა მარჯვედ არის შერჩეული სიტყვები მის გადმოსაქართულებლად:
«მზე უდრეკი მარტვილივით იწვოდა». фтвф
შევამჩნიე რამდენიმე, ძირითადად, ტექნიკური მიზეზებით გამოწვეული ნაკლულება:
დასაზუსტებელია ის ადგილი, სადაც მთხრობელი გოეთეს «ტყის მეფეს» იხსენებს. ფრჩხილებში ჩასმული შენიშვნა – «но на сей раз любитель не мальчиков, а девочек», ტყის მეფეს მიემართება და არა მთხრობელს, როგორც ეს თარგმანშია (გვ. 281).
338-ე გვერდზე, ფრაზაში – «დოლის ისევე ხომ არ მოვექეცი, ორმოცდაათი წლის ფრანკ ლასალი (უნდა იყოს ლასელი. ლ.ბ.) რომ მოექცა სალი ჰორნერს 1948 წელს?» – გამორჩენილია ფრანკ ლასელის პროფესია (მექანიკოსი) და, რაც მთავარია, სალი ჰორნერის ასაკიც («თერთმეტი წლის»), რასაც აქ არსებითი მნიშვნელობა აქვს.
არის რამდენიმე კორექტურული შეცდომა, რის შედეგადაც აზრი იცვლება:
«მეორე წერილი, რომელიც ლიფტში გავხსენი და სასწრაფოდ გავხსენი, ჯონ ფარლოსგან იყო» (გვ. 309). მეორე «გავხსენის» ნაცვლად უნდა იყოს «გადავათვალიერე».
«ახალშექმნილ სხვა თეატრალურ ჩვევებთან ერთად» (გვ. 245). «ახალშექმნილ»-ის ნაცვლად უნდა იყოს «ახალშეძენილ».
მაგრამ ეს წვრილმანია.
ამ თარგმანს ბევრი ღირსება აქვს, ხოლო უმთავრესი, ჩემი აზრით, ის არის, რომ მთარგმნელს არ მოსდის ინტონაციური ხასიათის შეცდომები. ჩინებულად არის გადმოტანილი წინასიტყვაობის ფსევდოავთენტიკური, პირველ ცოლთან გაყრის ამსახველ ეპიზოდთა ფსევდოდრამატული და მრავალი პასაჟის ფსევდოპათეტიკური ინტონაციები. და ესეც ანალიზურ კითხვაში გაწაფულობის შედეგია.

© “წიგნები – 24 საათი”

ზაზა შათირიშვილმა ჩვენი ლიტერატურული საზოგადოება სახტად დატოვა იმით, რომ ახალგაზრდა კაცი, რეზო გეთიაშვილი გამოაცხადა ახალი პოეტიკის შემქმნელ დიდ პოეტად, რომლის მოსვლასაც გალაკტიონის შემდეგ ელოდა თურმე. ჟურნალ “ცხელი შოკოლადი”-ს ლიტერატურული დამატების მე-10, მე-11, მე-12 და მე-13 ნომრებს, სადაც ზ.შათირიშვილის წერილი და მასზე გამოხმაურებანი დაიბეჭდა, დღეს ბევრი დაეძებს წასაკითხად: ალეკო ცქიტიშვილის პოლემიკური დიალოგი ზ.შათირიშვილთან (“დიალოგი მეილით”), შოთა იათაშვილის ასევე პოლემიკური წერილი “პოეზია და სიდიდეები”, ლაშა ბუღაძის პატარა პიესა-სკეტჩი “ვინ გაანაწყენა პოეტი?” და ანდრო ბუაჩიძის “მოკლედ ნათქვამი სიტყვა” – ჯერჯერობით ასეთია გამოხმაურებათა ნუსხა. ჟურნალის რედაქტორი მალხაზ ხარბედია “რედაქტორის გვერდში” აღნიშნავს, რომ ჯერ მხოლოდ პოეტები გამოეხმაურნენ ზ.შათირიშვილს, კრიტიკოსები კი სდუმან; არ ვიცი, ჩემი წერილი პოეტის წერილად ჩაითვლება თუ კრიტიკოსისა, მაგრამ ამ საინტერესო, ცხარე ლიტერატურულ ბატალიაში ჩართვა მეც ძალიან მომინდა: საკამათო ბევრია და რაკი შესაძლებლობა გვეძლევა, ვიკამათოთ (ამბობენ, კამათში იბადება ჭეშმარიტებაო).
იმის განსჯას ვერ ვიკისრებ, ცდება თუ არ ცდება რ.გეთიაშვილის პოეზიის შეფასებაში ზ.შათირიშვილი: ისე კი, ვისაც რაიმე მოსწონს, მას მეტი შანსი აქვს მართალი იყოს, ვიდრე იმას, ვისაც იგივე “რაიმე” არ მოსწონს; აქ ალბათობის კანონი მოქმედებს: ვისაც მოსწონს, მან ალბათ დაინახა რაღაც მოსაწონი, რაც მართლა არსებობს (თორემ არარსებული რატომ უნდა მოსწონებოდა). ხოლო ვისაც არ მოსწონს, მან ალბათ ვერ დაინახა ის, რაც მოსაწონი იყო; რასაკვირველია, მომწონებელიც შეიძლება ცდებოდეს, რაღაცას აჭარბებდეს, მაგრამ არმომწონებლის შეცდომის ალბათობა მაინც მეტია: ამას პირადი გამოცდილებაც მალაპარაკებს: წლების განმავლობაში მიმტკიცებდნენ, რომ გიორგი კორნაპელი (კაპანაძე) დიდი პოეტია, მე კი არ მჯეროდა და ერთ საშუალო, ასე, ნონეშვილის დონის პოეტად მიმაჩნდა იგი: მიზეზი იმისა ის იყო, რომ იშვიათად, განსაკუთრებული გულისყურის გარეშე ვკითხულობდი მის ნაწარმოებებს, რომლებიც გარეგნული ეფექტებით ნაკლებად გამოირჩევიან; მერე და მერე დავფიქრდი – იქნებ მე ვცდები და არა ესენი, თორემ ასე დაჟინებით რატომ აქებენ, მოდი, უფრო საფუძვლიანად შევამოწმებ-მეთქი და დავიწყე გიორგი კორნაპელის წიგნების ინტენსიური კითხვა; ჰოდა ნელ-ნელა, წლების განმავლობაში ეს პოეტი ისე გაიზარდა ჩემს თვალში, რომ ახლა გალაკტიონის, ელიოტისა და რილკეს ტოლად მიმაჩნია.
ზ.შათირიშვილს, რომელმაც თავის წერილში პოეტები ჯგუფებად დაჰყო და დაახარისხა (“დიდ” თუ “მცირე” პოეტებად, “მიჯნათშორისებად”, “ვერშემდგარ კონცეპტუალისტებად”, “ინგლისურენოვანი სკოლის პოეტებად”, “პოეტურ პოეტებად”), ოპონენტები საყვედურობენ, რომ მან არაერთი სახელი გამოტოვა, მაგალითად, შოთა ჩანტლაძე, ლადო ასათიანი, ლია სტურუა, ზაზა თვარაძე… (შეეძლოთ ამ “გამოტოვებულთა” სიისთვის დაემატებინათ ჯარჯი ფხოველი, ბათუ დანელია, მამუკა წიკლაური, ირაკლი ბაზაძე და ა.შ); საყვედურობენ იმასაც, რომ მან ზოგ პოეტს სათანადო პატივის მიგება დააკლო, ზოგსაც ზედმეტი პატივი მიაგო; არ ვიცი, იქნებ ეს საყვედურები სამართლიანობას მოკლებული არც იყოს, მაგრამ ზ.შათირიშვილის წერილის, ასე ვთქათ, ეშხი და მარილი სწორედ მის სუბიექტურობასა და ეპატაჟურობაშია (აკი შ.იათაშვილიც “ანალიტიკურ ეპატაჟს უწოდებს ამ წერილს”).
რაღა თქმა უნდა, ზოგ რამეში ვერც მე დავეთანხმები ზ.შათირიშვილს: მაგალითად, არა მგონია, ფეშანგის ან თეიმურაზ პირველის წაუკითხაობამ ვინმეს ხელი შეუშალოს პოეტად გახდომაში; დიდი ნოვატორები – პაუნდი და ელიოტი თუ ჯონ დონსა და ჩოსერს კითხულობდნენ, ეს იმიტომ, რომ ჯონ დონიცა და ჩოსერიც დიდი პოეტები იყვნენ და მათი გვერდის ავლა მართლაც გაუმართლებელი იქნებოდა. ისე, ფეშანგი არც მე წამიკითხავს და რა ვიცი, იქნებ მართლაც არ არის ურიგო პოეტი… სამაგიეროდ, უფრო ადრინდელები – შავთელი და ჩახრუხაძე წამიკითხავს (მათ რატომღაც არ ახსენებს ზ.შათირიშვილი) და მომწონს მათი ოცმარცვლიანი ჩახრუხაული; მეტსაც ვიტყვი – ჩახრუხაძის ოდებს ფორმისეულ მონუმენტურობასთან ერთად ისეთი სიდიადე ახლავს პოეტური პათოსისა, რომ ზოგჯერ კინაღამ თვით რუსთაველსაც ამეტებს და იქნებ მართლა ჭკუასთან ახლოს იყოს ცალკეულ მკვლევართა ჰიპოთეტური მოსაზრება, რომ ჩახრუხაძე და რუსთაველი ერთი და იგივე პიროვნებაა..
ზოგ რამეში კი ზ.შათირიშვილს ნამდვილად ვეთანხმები: დათო ბარბაქაძის პროზაული ოპუსი “ტრფობა წამებულთა” ჩემი გაუნელებელი აღტაცების საგანია და ძალიან გამეხარდა, ზ.შათირიშვილის სახით თანამოაზრე რომ გამომიჩნდა: ამ ნაწარმოებში ყველაფერი მხიბლავს – იუმორის უტყუარი გრძნობა, ძველი ტექსტების მახვილგონივრული პაროდირება, წერის დახვეწილი კულტურა, ესთეტიზმი.. არადა მთელი ოპუსის ღერძი ერთი ქართული უცენზურო სიტყვაა (კოიტუსის აღმნიშვნელი), მაგრამ რა ნატიფ იუმორისტულ გრადაციებს განიცდის ეს სიტყვა ტექსტში! Uუცენზურო სიტყვებით მანიპულირება, სკაბრეზი თავიდან ბოლომდე გასდევს ამ ნაწარმოებს, მაგრამ ეს ყველაფერი წუნდაუდებლად ესთეტიზირებულია, მხატვრულ ღირებულებად ქცეული; “ტრფობა წამებულთა” არის, თუ შეიძლება ასე ითქვას, “ოდიოზური შედევრი”: მიუხედავად იმისა, რომ ეს ალბათ ვერ მიეკუთვნება ე.წ. “სერიოზულ ლიტერატურას”, ჩემთვის მაინც ეს უნიკალური ტექსტი უფრო ღირებულია, ვიდრე არაერთი ნიჭიერი მწერლის მთელი შემოქმედება.
“დიდ” და “მცირე” პოეტთა შათირიშვილისეული მაახასიათებლები კი ზოგ შემთხვევაში ჩემთვის საკმაოდ ბუნდოვანია: მართალია, “დიდ” პოეტს თავისი ორიგინალური პოეტიკა უნდა ჰქონდეს, “მცირე” კი, ჩვეულებრივ, უკვე არსებული პოეტიკის ფარგლებში რჩება, მაგრამ არც თუ იშვიათად, საქმე სრულიად სხვაგვარადაა: პოლ ვალერი, მაგალითად, მალარმეს მიმდევარი იყო, მის პოეტიკას არ გასცდენია (თვითონვე აღიარებდა ამას), მაგრამ მალარმეზე არანაკლებ დიდ პოეტად დარჩა ფრანგულ ლიტერატურაში; არც ედგარ პო მიიჩნევა მაინცდამაინც განსაკუთრებულ ნოვატორად ინგლისურენოვანი პოეზიისა, მაგრამ მსოფლიო რანგის შედევრები კი დაწერა; ხოლო ზოგი “ნოვატორი”, ფორმისეულ თუ თემატურ სიახლეთა შემომტანი, შეიძლება საშუალო რანგს ვერ ასცდეს (არის ამის მაგალითები დღევანდელ ქართულ პოეზიაშიც), მაგრამ იქნებ რომელიმე პოტენციური გენიოსისთვის მისი ნოვაციები შედევრების საშენ მასალად გამოდგეს… ამ ნათქვამის პირდაპირ დამადასტურებელი მაგალითები აქ ვერ მომყავს (დავუშვათ, არ მახსენდება ასე სახელდახელოდ), მაგრამ ეს ხომ ჩემი ორიგინალური მოსაზრება არ გახლავთ, ჩემამდეც არაერთგზის თქმულა საქმეში ჩახედული ხალხის მიერ და ალბათ დასაბუთებულადაც; არ ვიცი, ვისი ნათქვამია, მაგრამ კარგად, “დაწურულად”, ფორმულასავით ნათქვამი კია: “ნოვატორების მიერ მიგნებული ხერხები უნდა გაცვდეს, რათა მათ ახალი სიცოცხლე გენიამ მიანიჭოს” (იქნებ ზუსტად ვერ მომყავს ციტატა, რაკი მეხსიერებას ვეყრდნობი). ისე, გალაკტიონი რომ არაიშვიათად პირდაპირ “ძარცვავდა” მასთან შედარებით მოკრძალებული რანგის პოეტებს, იქნებ ესეც რამდენადმე (თუნდაც არაპირდაპირ და არაზუსტად) ადასტურებდეს ზემოთთქმულს…
ისიც მინდა აღვნიშნო, რომ მაინცდამაინც პოეტების შათირიშვილისეულ ჯგუფებად დაყოფასაც ვერ ავუღე ალღო, თუმცა, შესაძლოა, ეს ჩემი ბრალიც იყოს, რაკი ამ პოეტთა შემოქმედებას (ზოგთა გამოკლებით) არც ისე საფუძვლიანად ვიცნობ; მაინც, ეტყობა აქ ბევრი რამაა საკამათო და დასაზუსტებელი, რადგან შ.იათაშვილიც (ჩემზე უკეთ რომ იცნობს აქ ჩამოთვლილ პოეტთა უმეტესობის, განსაკუთრებით 90-იანელთა შემოქმედებას) არ ეთანხმება კრიტიკოსის მიერ ამა თუ იმ პოეტის ამა თუ იმ ჯგუფში გაერთიანებას; ხოლო რაც შეეხება ცალკეულ პოეტთა “გამოტოვებას”, რის გამოც საყვედურობენ ზ.შათირიშვილს ოპონენტები, ზემოთაც ვთქვი, რომ თვითონაც არაერთი პოეტი “გამორჩათ”, რომელთაც ხელახლა აღარც მე ჩამოვთვლი; მითუმეტეს თავს ვიკავებ ისეთი პოეტების დასახელებისაგან, რომელთაც საერთოდ (ან თითქმის) არ იცნობს ლიტერატურული საზოგადოება, თუმცა კი იმსახურებენ განსაკუთრებულ ყურადღებას და თავის დროზე, როცა მათი საფუძვლიანად წარმოჩენა-პოპულარიზაციის ჟამი დადგება, იქნებ ბევრი რაიმეს (თუ ვინმეს) ახლებურად დანახვა, შეფასება-გადაფასება თუ დახარისხება-დაჯგუფება მოუხდეთ კრიტიკოსებს… თავს ვიკავებ ლიტონი დასახელებებისაგან, იმიტომ, რომ კარგად ვიცი (საკუთარი გამოცდილებით), როგორ გულისშემაღონებლად მოქმედებს ლიტერატურულ სამყაროში უცნობი სახელების, ასე ვთქვათ, “გამოჯირითება”; რეაქცია დაახლოებით ამგვარია: ვინაა ეს ხალხი, საიდან გამოტყვრნენ, ვის დაკარგვიან?! Uუცნობი სახელი ხომ თითქმის ყოველთვის გარდაუვლად ასოცირდება დილეტანტობასთან, უნიჭობასთან, პროვინციალიზმთან. ჰოდა ამგვარ ლიტერატურულ საზოგადოებაში, სადაც თვით გალაკტიონის “სოფლელობაზეც” კი შესაძლებელია ვინმემ მანიპულირება მოახდინოს თვითდამკვიდრების მცდელობისას, განა შესაძლებელია არათუ უცნობ, არამედ თუნდაც ცნობილ ავტორებზე ობიექტური აზრი შემუშავდეს და დადგინდეს? შ. იათაშვილი წერს: “რაც არ უნდა ამტკიცოს, მაინც ვერ დაამტკიცებს ზაზა შათირიშვილი, რომ რეზო გალაკტიონივით (დიდი) პოეტია”.. მართალია, შ.იათაშვილი ამას გარკვეული მიზეზებით ხსნის, მაგრამ თუნდაც ეს მიზეზები გამოვრიცხოთ, ალბათ ბევრი არაფერი შეიცვლება, ვერავინ ვერაფერს “დაამტკიცებს” იმგვარ ვითარებაში, როგორიც დღესაა – კრიტერიუმების ლამის სრული მოშლა, ანარქია და განუკითხაობა, კიჩის არნახული მოძალება. “დამტკიცებაზე” გამახსენდა – ნაირა გელაშვილმა გიორგი კორნაპელის შემოქმედებისადმი მიძღვნილი ჩემი წერილი “ჟამიერების მძლეველი” რომ წაიკითხა, მითხრა: “შენ ვერ ამტკიცებ, რომ კორნაპელი გენიოსიაო”. ალბათ მართლაც ასეა, თუმცა კი მცდელობა არ დამიკლია, ზოგი ნაწარმოები დეტალურადაც კი გავაანალიზე შესაძლებლობის ფარგლებში; 2006 წელს “კავკასიური სახლის” მიერ გამოცემული ანთოლოგიის (“ქართული პოეზია საუკუნეთა მიჯნაზე XX-XI საუკუნეები”) წინასიტყვაობაში შოთა იათაშვილი წერს: “ლიტერატურულ წრეებში, შიდამწერლურ საუბრებში სულ უფრო იკვეთება აზრი, რომ ბესიკ ხარანაული უკვე დიდი პიეტია ამ სიტყვის ყველაზე მაღალი გაგებით, იკვეთება აზრი, რომ ისაა ის, ვინც გალაკტიონის შემდეგ უნდა მოსულიყო და ქართული პიეზიისთვის კიდევ ერთხელ მოეძებნა სრულიად ახალი სადინარი”. ზ.შათირიშვილთან გამართულ პოლემიკაშიც შ.იათაშვილი ბესიკ ხარანაულს ასახელებს იმ პოეტად, რომელიც ზ.შათირიშვილისთვის განსაკუთრებით საყვარელი სიმბოლისტებისგან განსხვავებით, გამორჩეული და ღირებული შემოქმედია არა არტისტიზმითა და მუსიკალობით, არამედ “სათქმელის თუ ფიქრის ინტონაციით”. ბ.ხარანაულის პოეზიით დაინტერესებულებს შ.იათაშვილი ურჩევს წაიკითხონ ჟურნალ “ალტერნატივა”-ს 2004-2005 წლების ნომრებში დაბეჭდილი ნაირა გელაშვილის წერილების ციკლი “თანამედროვედ ყოფნის ნიშნები”. ამ ციკლში საფუძვლიანად არის გაანალიზებული ბ.ხარანაულის პოეზია; ნ.გელაშვილი “ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს თანამედროვე ქართველ პოეტად” აღიარებს ბ.ხარანაულს. თუმცა ალბათ ცალსახად “დამტკიცება” იმისა, რომ ბ.ხარანაული ნამდვილად ის პოეტია, რადაც მას ნ.გელაშვილი, შ.იათაშვილი და არაერთი სხვაც მიიჩნევს, მაინც ნაკლებად შესაძლებელია, რადგან არსებობენ ამ აზრის მოწინააღმდეგენიც; ეგ კი არა, თვით გალაკტიონის გენიალობაც არ გახლავთ აბსოლუტურად “დამტკიცებადი”, ვიღაცა ალბათ ამის წინააღმდეგიცაა: მაგალითად, კოლაუ ნადირაძემ 90 წელზე მეტხანს იცოცხლა, მაგრამ ვერასოდეს ვერავინ დაუმტკიცა მას, რომ გალაკტიონი გენიოსი იყო: არ უნდოდა იმ კაცს ამის დაჯერება და ძალაა?
შ.იათაშვილი სვამს რიტორიკულ კითხვას: “სადაა ჭეშმარიტი ქართული პოეზია, იქ, სადაც თუნდაც ძალიან კარგი ერზაცები იქმნება, თუ იქ, სადაც თვისობრივად სულ სხვა რამ ხდება?”
თავისთავად ცხადია, ერზაცებს “სულ სხვა რამ” გვირჩევნია, ოღონდ ის “სულ სხვა რამ” ერზაცზე ღირებული უნდა იყოს.
ოღონდ ვისთვის რა არის ერზაცი და რა კიდევ ჭეშმარიტი ღირებულება, ესაა საკითხავი: ჩვენ რაც არ უნდა ვატრიალოთ ცალკეულ პოეტთა სახელები და რაც არ უნდა ვაჯგუფოთ-ვახარისხოთ ისინი, ამით ბევრი არაფერი გაირკვევა; ეგ კი არა, როგორც უკვე ითქვა, ხშირ შემთხვევაში დეტალური ანალიზიც კი არ კმარა.. თითქმის გამოუვალი მდგომარეობაა, რადგან მხოლოდ პოეზიამ კი არ განიცადა ფრაგმენტაცია (როგორც ზ.შათირიშვილი ასკვნის), არამედ გემოვნებამაც; ოდნავ მაინც რომ მივუახლოვდეთ ჭეშმარიტებას, ალბათ ჩვენთვის მოსაწონი პოეტების შემოქმედებიდან შედევრები უნდა გამოვარჩიოთ (თუ აქვთ, რასაკვირველია) და ამ შედევრებზე მოვახდინოთ ჩვენი ანალიტიკური შესაძლებლობების მაქსიმალური კონცენტრირება; თუმცა მე ხომ ესეც ნაცადი მაქვს და განსაკუთრებულ შედეგს მაინც ვერ მივაღწიე: გიორგი კორნაპელის პოემა “ნარცისს”, რომელიც ელიოტის “უნაყოფო მიწისა” თუ რილკეს “დუინური ელეგიების” ბადალ შედევრად მიმაჩნია, ცალკე წერილი ვუძღვენი, სათაურით “შედევრი”, მერე ამანაც არ დამაკმაყოფილა და გ.კორნაპელის პოეზიისადმი მიძღვნილ წერილში “ჟამიერების მძლეველი” ისევ განსაკუთრებული ყურადღება დავუთმე “ნარცისს”: მისი, როგორც პოემა-სიმფონიის მუსიკალური სტრუქტურა საკმაოდ დაწვრილებით, თავიდან ბოლომდე, მრავალრიცხოვანი ციტატების მოტანით გავაანალიზე.. კიდევ რა შეიძლებოდა გამეკეთებინა? რა და აუდიტორიის წინაშე ტექსტის რეჩიტატიულ-მელოდიური დეკლამირების ხერხს მივმართე (ძველი აედებისა თუ რაფსოდების დარად), რათა იქნებ უშუალო-ემოციური შემოქმედებით მომხდარიყო მსმენელთა ზიარება ჩემი რჩეული პოეტის შემოქმედებასთან… მაგრამ ამ “მეთოდის” გამოყენების საშუალება ნაკლებად მეძლევა, უფრო ხშირ შემთხვევაში ადამიანებს არ სურთ მომისმინონ. აქ, ეტყობა, სხვა ფაქტორებთან ერთად “უცნობი სახელისადმი” წინასწარი უარყოფითი განწყობა მოქმედებს დამაბრკოლებლად.
მე პირადად მჯერა, რომ მომავალში მეოცე საუკუნის ქართული პოეზიის “ანი და ჰოე”-დ გალაკტიონისა და კორნაპელის შემოქმედება იქნება მიჩნეული; თუმცა მათ გვერდით (თუ მათ შორის) სხვა დიდი პოეტების არსებობას როდი გამოვრიცხავ: პირიქით, უკვე გამჟღავნებულ “დიდთა” გარდა კიდევ ათიოდე პოეტი მეგულება, ვისთვისაც “დიდი პოეტის” ტიტული სულაც არ იქნებოდა ზედმეტი..
კი მაგრამ, მაინც რამდენი დიდი პოეტი ჰყავს საქართველოს?
ბევრი, ძალიან ბევრი: ალბათ დაახლოებით იმდენი, რამდენი დიდი მხატვარიც იტალიას, ან რამდენი დიდი მუსიკოსიც გერმანიას ჰყავს!
საქართველო მართლაც პოეტების ქვეყანაა…

© „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“