ერთხელაც, მომინდა, მყოლოდა საკუთარი ბუ. ნამდვილი. ზუსტად ისეთი, ჰარის რომ ჰყავს. ეს სურვილი ისეთივე ცხადი იყო, როგორც ბავშვობიდან შემორჩენილი წარმოსახვა. მაგალითად, როცა სამზარეულოში ჩუმად შეპარული, კარლსონთან ერთად ვანადგურებ მაჭკატებს, მინდა, მქონდეს ჯადოსნური თითი, რომ მასწავლებელს მივუშვირო და კატად გადავაქციო…
ჰოდა, ასე, ვზივარ საქმიანად ჩემს (თუ ბილ გეიტსის) Windows 2000-თან, ვბეჭდავ ბრმად და ვოცნებობ, რომ ამ ფანჯარას ბუმ მოუნისკარტოს, რაფაზე შორი გზიდან მოტანილი წერილი დამიგდოს და შემდეგ შენობის უკან, რედაქციის თანამშრომელთა ბუებისთვის განკუთვნილ საბუეს მიაშუროს – დაასვენოს ჰაერს ნახათქუნები ფრთები…
ყველაზე საინტერესო ის არის, რომ ეს შეუფერებელი და უკადრისი აზრები “ჰარი პოტერის” პირველად წაკითხვიდან მეორე წლის თავზე მომდის. ორი წლის წინ კი, გაგიჟებული ევროპელების გავლენით, როულინგის ორნახევარი წიგნი ერთ თვეში წავიკითხე (მეტს ვეღარ გავუძელი, მივხვდი, ეს ყველაფერი მარაზმში გადადიოდა) – რომ გამეგო, რით აღაფრთოვანა ასე ბრიტანელმა ავტორმა ჩემი სრულიად პროზაული შვეიცარელი მეგობარი (როცა “ჰარის” რეკომენდაციას უწევდა, წიგნი გულში ჩაიკრა და ყდა მაგრად ჩაკოცნა).
ახლა კი ვხედავ – “ჰარიმანია” თბილისშიც სახეზეა: აგერ, მე ოფისის უკან საბუეს ვაშენებ, ქართველი ბავშვები კი, ვინ იცის, ეშმაკურად ხითხითებენ და წიგნში ამოკითხულ შელოცვებს მეზობლებზე ცდიან.
ასე რომ, მგონი, ღირს, გადავხედოთ წიგნს და ვნახოთ, რატომ იქცა ეს ქალბატონი ნომერ პირველ საბავშვო მწერლად და საერთოდ, რატომ შექმნა მსოფლიომ ჰარი პოტერის კულტი.
…

ეს გახლავთ წიგნი ობოლ, გაჩხიკულ, სათვალიან ბიჭუნაზე, რომელიც ანჩხლი დეიდის ოჯახში, კიბის ქვეშ, საკუჭნაოში ცხოვრობს და მუდამ გაქსუებული დეიდაშვილის, დადლის ტერორის ქვეშ იმყოფება. ის მხოლოდ მე-11 დაბადების დღეზე აღმოაჩენს, რომ ჯადოქარია. იმავე დღეს ჰარი მეორე უდიდეს საიდუმლოს შეიტყობს – მშობლები ავარიაში კი არ დაეღუპა, როგორც დეიდა პეტუნია და მისი ქმარი ვერნონ დერსლი ეუბნებოდნენ, არამედ ბოროტმა ჯადოქარმა ვოლდემორტმა დაუხოცა. მას ჩვილი ჰარის მოკვლაც სურდა, თუმცა, რატომღაც ეს ვერ შეძლო. ბიჭი მხოლოდ შუბლზე, ელვისებური იარით დადაღა, თვითონ კი ძალა დაკარგა და გაუჩინარდა. ჩვილი ჰარი ჯადოქარმა პროფესორებმა ალბუს დამბლდორმა და მინერვა მაკგონაგელმა დეიდამისის სახლთან, ზღურბლზე დატოვეს. ასე აღმოჩნდა ჯადოქარი ჰარი პოტერი ამ სრულიად არაჯადოსან ნათესავებთან. თუმცა, რეალურ ცხოვრებაში დადლისგან დაჩაგრული ბიჭუნა ჯადოქრების სამყაროში მაშინვე იქცა გმირად, რომელმაც ბოროტი ვოლდემორტი დაამარცხა… თუმცა, მის საბოლოო დამარცხებამდე კიდევ ბევრი რამ უნდა მოხდეს. ჰარი კინგს-კროსის სადგურიდან, ბაქანი ¹9 ¾-იდან (რომელსაც არაჯადოსანი მაგლები ვერ ხედავენ) ჰოგვორტსის მაგიისა და ჯადოქრობის სკოლაში სასწავლებლად უნდა გაემგზავროს, მრავალი სახიფათო თავგადასავალი გაიაროს და ბოროტ ვოლდემორტს კიდევ ერთხელ შეხვდეს.
…

ახლა კი მივყვეთ მოვლენებს და თავიდანვე შევთანხმდეთ იმაზე, რომ ჯ.კ. როულინგი შესანიშნავი მთხრობელია – იუმორი, დაძაბული სიუჟეტი, უცნაური მხატვრული სახეები, შედარებები, ტექსტის საოცარი ვიზუალურობა – ამ წიგნში თავშესაქცევად მართლაც ყველაფერი მოიძებნება. რაც მთავარია, ეს პირველივე გვერდიდან იგრძნობა. სანამ ფურცელს გადავშლიდე, უკვე ვიცნობ ორ მთავარ პერსონაჟს: ვიცი, რომ მსუქანი ბატონი ვერნონ დერსლი, რომელსაც კისერი თითქმის არ უჩანს, სამაგიეროდ კი ულვაში აქვს ძალიან დიდი და რომელიც ბურღების დამამზადებელი ფირმის “გრანინგსის” დირექტორი გახლავთ, არავითარ შემთხვევაში არ უნდა შემიყვარდეს. მას შეუძლია, ღიღინ-ღიღინით გაიკეთოს თავისი ყველაზე უსახური ჰალსტუხი (და ბედნიერად შეეგუოს ამ უსახურობას), მთელი გზა, ქალაქამდე, მხოლოდ ბურღებზე იფიქროს, ეშინოდეს სიზმრებისაც კი (მოტოციკლეტები არ დაფრინავენ! – უღრიალებს ის ჰარის, რომელიც სიზმარს ჰყვება); შვილს ასე მიეფეროს: “პატარა ურჩხული… მამას ჰგავს”.
ახლა დეიდა პეტუნია გავიცნოთ – ვერნონის ერთგული თანამეცხედრე, თხელი, ქერა ქალი. მის ჩვეულებრივზე ორჯერ გრძელ კისერს ისეთივე სასიცოცხლო-ფუნქციონალური დატვირთვა აქვს, როგორც ვთქვათ, სპილოსთვის – ხორთუმს: დეიდა პეტუნია, კიდევ უფრო კისერწაგრძელებული, ხშირად დგას ღობესთან და მეზობლებს უთვალთვალებს, მერე საღამოს, ახალ ამბებს ქმარს უამბობს. გრძელი კისრისთვის თვალთვალის ფუნქციის მინიჭება და ჭორების მოლოდინში ღობესთან ატუზვა პეტუნია დერსლის ცხოვრების პოზაა. მას ქმართან ურთიერთობისთვისაც ორადორი საბაბი აქვს: სხვების ცხოვრების განხილვა და “პატარა, ნიჭიერი ანგელოზი დადლიკუნა”. ეს ქალი პატარა ჰარის საკუჭნაოში აცხოვრებს და დაბადების დღეზე ქმრის გამონაცვალ, თითგამოხეულ წინდას ჩუქნის.
ახლა თვითონ დადლი ნახეთ: ქონებში ჩაფლული, წყალწყალათვალებიანი ბავშვი, რომელიც კედლებს ფაფებით წუწავს, გაანჩხლებულს, სკამში ძლივს ტენიან, სპორტული ველოსიპედი მინდაო, გაჰკივის მხოლოდ იმიტომ, რომ მერე მისის ფიგს დააჯახოს, დაბადების დღეზე 40 ნაირსახეობის საჩუქარს ითხოვს, დიდი ხანია არ უტირია, მაგრამ ცრემლებს ყოველთვის იგონებს – გულაჩუყებულმა დედამ “დადლიკუნებს”, “ბაცაცუნებს” ყველა სურვილი რომ შეუსრულოს.
პრინციპში, უსახური ჰალსტუხი, დღემუდამ ბურღებზე ფიქრი, პატარა დადლის ანჩხლად წარმოთქმული “არ ვქნამ!”, მეზობლების თვალთვალში დაღლილი კისერი… – სანამ ამ შესანიშნავი შტრიხებით დერსლების ოჯახზე წარმოდგენას შევიქმნიდეთ, პირველივე წინადადებაში, თანაც დახვეწილი იუმორით, მჟავნდება მთავარი სათქმელი: ოჯახი, რომელშიც ჯადოქარი ჰარი პოტერი 11 წლამდე ცხოვრობს, აშკარად “ბურღების რეალობას” ეკუთვნის: “ცოლ-ქმარი დერსლები, პრივიტ დრაივის ოთხი ნომრიდან, ძალიანაც ამაყობდნენ იმით, რომ მათ, მადლობა ღმერთს, სრულიად ნორმალური ხალხი ეთქმოდა” – ზუსტად ასე ითარგმნება როულინგის პირველი წიგნის პირველი წინადადება. ის ეფექტური გახლავთ იმდენად, რამდენადაც მთავარ ინფორმაციასთან ერთად (დერსლები ჩვეულებრივი, “არა-ჯადოსანი” ხალხია), თავად ცოლ-ქმრის ამ ფაქტისადმი დამოკიდებულებასაც გადმოგვცემს (რომ ისინი ძალიანაც ბედნიერები არიან ამ თავიანთი სტანდარტულობით). არ დაგავიწყდეთ, რომ ამ ორმაგ ფუნქციას შესანიშნავად ითავსებს პირველივე წინადადება. აი, ქართულ ვარიანტში კი პირველ აბზაცს, ფრაზების გადაადგილების გამო, ეფექტურობა აშკარად დაკარგული აქვს. ქართული “ჰარი” ასე იწყება: “ვინ წარმოიდგენდა, რომ ბატონ და ქალბატონ დერსლებს, პრივიტ დრაივის ოთხ ნომერში რომ ცხოვრობენ, ოდესმე უცნაური, თანაც იდუმალებით მოცული ამბავი გადახდებოდათ თავს”. თუმცა, ისიც უნდა ითქვას, რომ, საბოლოო ჯამში, “ჰარი პოტერი” მშვენიერი თარგმანია. მის შესახებ ოდნავ ქვემოთ.
…
კიდევ რა მიზეზი არსებობს მსოფლიო მიმდინარეობა “ჰარიპოტერიზმის” ჩამოსაყალიბებლად? ალბათ, ეს, პირველ რიგში, ჯადოქრობის რანგში აყვანილი “მძაფრსიუჟეტიანი” თავგადასავლებია. უფრო ზუსტად კი, თითქმის ჰოლივუდური ბლოკბასტერების – “ბოევიკებისა” და ჰორორის ჟანრში გადაწყვეტილი ამბები – ტროლთან შებმა, სამთავიანი გიგანტური ძაღლი, ურჩხულის ახლადგამოჩეკილი “ბარტყის” უნგრეთში გადაფრენა. ასევე, დეტექტიური ელემენტები – გრინგოტსის ბანკის გაძარცვა, ბოლო თავამდე უპასუხოდ დარჩენილი კითხვა – რა განძს იცავს გიგანტური ურჩხული, ბოროტი ვოლდემორტის განუწყვეტელი მოლოდინი და მასთან შებმა.
სხვაგვარად რომ ვთქვათ, “ჰარი პოტერში” ზუსტად ისე (ანუ ერთბაშად) ეფინება სიუჟეტს ნათელი, როგორც “აღარასდროსდამთავრებად” და გულისზიდვამდე მსუყე ლათინო-ამერიკულ მრავალერსიან ფილმებშია – როცა უკანასკნელ სერიაში აღმოგვხვდება, “ო, ამ ბოროტს მოუკლავს ის კეთილი პერსონაჟი” ან: “უი, ეს ჩემი საყვარელი გმირი ცოცხალი ყოფილა, მერე რა, რომ საკუთარი თვალით ვნახე, როგორ გაიტანა მანქანამ”. იქვე, თვალცრემლიანები და აღელვებულები, ვაქორწინებთ მრავალტანჯულ წყვილს… “ჰარი პოტერშიც” სიმართლეს ბოლო თავში ვიგებთ. მანამდე მკითხველი, დაძაბული სიუჟეტების წყალობით, სულ “აყვანილი”, სუნთქვაშეკრული უნდა იყოს და მთავარი თავსატეხის ამოსახსნელად ასე დაძაბულმა, გზადაგზა, ფურცელ-ფურცელ უნდა კენკოს ტექსტში თავშესაქცევად მიმობნეული საკენკი-გასაღებები – რა იმალება ჰოგვორტსის საცავში, ვინ ცდილობს მის მოპარვას და შეძლებს თუ არა ჰარი პოტერი ვოლდემორტის მეორედ დამარცხებას.
ალბათ, პირველ რიგში, სწორედ ამ დეტალების გამო ასაღებს როულინგის წიგნებს მსოფლიო დიდი გულმოდგინებით. თანაც, ეს ჩვეულებრივი დაძაბული სიუჟეტები არ გახლავთ. მოქმედება ორ განზომილებას შორის – მაგლებისა და ჯადოქრების სამყაროში ხდება და მკითხველსაც სწორედ ეს მოსწონს.
…
მაგრამ, ნუთუ, სულ ეს არის “ჰარი პოტერი”? ნუთუ, მხოლოდ ამის გამო გავბრიყვდი და ბუს შეძენა გადავწყვიტე, ქართველმა ბავშვებმა კი ამის გამო გაწირეს უდანაშაულო მეზობლები? არა, თქვენ ჯერ მთავარი არ გაგიგიათ – სინამდვილეში “ჰარი პოტერის” უპირველესი ღირსება სულ სხვაგან იმალება. ეს ღირსება იუმორი, ცოცხალი შედარებები, უცნაური სიტუაციები და კიდევ უფრო უცნაური მხატვრული სახეებია. როულინგი, კარგი რეჟისორივით, ჩინებულ ვიზუალურ იმიჯებს ქმნის, ისეთს, წაკითხვისთანავე, გონებაში “ვიდეო-კამერით” რომ “იღებ”…
მეტიც, სინამდვილეში წიგნის ყველაზე მძაფრსიუჟეტიანი ეპიზოდი არც ვოლდემორტთან შებმაა და არც ტროლთან: აბა, რომელი ბრძოლა და სამთავიანი ურჩხული შეედრება იუმორში გადაწყვეტილ, შესანიშნავ ეპიზოდს, რომელშიც ჰარი პოტერი ჰოგვორტსიდან წერილს იღებს, ძია ვერნონი კი ბიჭს კონვერტს გულმოდგინედ უმალავს. როგორ თანდათან იძაბება სიტუაცია – ჯერ ერთი წერილი მოდის (კიბის ქვეშ რომ საკუჭნაოა, იქ მცხოვრებ ჰარი პოტერსო, წერია კონვერტზე), ვერნონი კი ჰარის დადლის ყოფილ საძინებელში აასახლებს, შემდეგ – მეორე წერილი (მისამართის გრაფაში უკვე ყველაზე პატარა საძინებელია მითითებული) და ვერნონი საფოსტო ყუთს ჭედავს, მერე – ერთბაშად 12 წერილი – მისტერ დერსლი კარებისა და ფანჯრების აჭედვაზე გადავა; შაბათ დილას 24 წერილს მერძევე მოიტანს, კვირა დილას ოცდაათი, ორმოცი, უთვალავი წერილი ბუხრის საკვამურიდან ჩამოშხუილდება, დერსლებიც ჯერ სასტუმროში, შემდეგ კი უკაცრიელ კუნძულზე გაიხიზნებიან. წერილები იქაც მოდის. კონვეტზე წერია: “ჰარი პოტერს ოთახი 17, სასტუმრო “რეილვიუ”, ან ეს: “ბატონ ჰ. პოტერს, ზღვაში რომ კლდეა, კლდეზე რომ სახლია, იმ სახლის იატაკზე რომ იმყოფება”… ეს ეპიზოდი, რომელსაც აგვირგვინებს მოულოდნელად გამოჩენილი გოლიათი ჰაგრიდი, ვარდისფერი ქოლგით ხელში, მართლაც შეუდარებელია.
…
ეს გახლავთ იუმორი და დაძაბულობა დიდებისთვის. თუმცა, “გემრიელი საკვები” (თანაც ბლომად) როულინგს პატარებისთვისაც აქვს შემოტოვებული: მოდი, იყავი პატარა ბიჭი და არ მოგინდეს, რომ სკოლაში წასვლისას თან მიგყავდეს ბუ, კატა ან გომბეშო (რომლებიც ფოსტალიონის ფუნქციას იტვირთებენ), ჩანთაში კი დედაენის, ფარგლების და ტრანსპორტირების ნაცვლად, ალაგებდე: 1 ტელესკოპს, 1 ჯადოსნური ჯოხს, 1 ქვაბს (მოკალული, სტანდარტული, ზომა 2), დრაკონის ტყავის ხელთათმანს (სხვათა შორის, ამ ნივთების ნუსხა კიდევ უფრო სასაცილოდ ჟღერს სწორედ ასეთი პროზაული განმარტებების გამო. ანუ იმ კონტრასტის გამო, რაც ერთი შეხედვით ჯადოსნურ ნივთს – “საწამლავებისთვის განკუთვნილ ქვაბსა” და განსაზღვრებას – “მოკალული, ზომა 2” შორისაა); პატარა ბიჭუნებს ისიც ძალიან უნდათ, რომ სკოლაში ფიზიკა-მათემატიკის ნაცვლად ასწავლიდნენ ფრენას, ფეხბურთს, რომელიც ჰაერში, ცოცხებზე შემომსხდრებმა უნდა ითამაშონ (მას ქვიდიჩი ჰქვია) და აკითხებდნენ ისეთ წიგნებს, როგორიც “შელოცვების ქრესტომათიაა”…
სწორედ ამ იუმორის გამოა, რომ მეორეხარისხოვანი პერსონაჟებიც მკითხველზე დიდ შთაბეჭდილებას ახდენს. მოდი და ნუ დაგამახსოვრდება ტექსტში სულ სამ-ოთხჯერ ნახსენები მისის ფიგი (დერსლების მეზობელი, რომელსაც დადლის დაბადების დღეზე ჰარის უტოვებენ ხოლმე – საყვარელ დადლიკუნას დაბადების დღე არ ჩაუშხამოს): მისის ფიგის სახლი დღემუდამ კომბოსტოს სუნით ყარს, ჰარის კი ათვალიერებინებს ყველა იმ კატის ფოტოს, რომელიც ოდესმე ჰყოლია.
ხშირად გულიანად გაცინების საბაბს ისევ ის კონტრასტი გვაძლევს, რაც ჯადოქრულსა და ადამიანურს შორის არსებობს. აბა, სცადე და არ გაგეღიმოს მაინც იმ ფაქტზე, რომ ალბუს დამბლდორი ჰოგვორტსის დირექტორიც არის, ჯადოქართა საერთაშორისო კონფედერაციის პრეზიდენტიც და ამ დროს “გატაცებულია კამერული მუსიკითა და ბოულინგით”. საშობაოდ კი წინდებს ნატრობს: “აი, კიდევ მოვიდა შობა და ერთი წყვილი წინდა არავის უჩუქებია. ყველას უნდა, მაინცდამაინც წიგნი მაჩუქოს”. ფილოსოფიური ქვის გამომგონებელი და გამოჩენილი ალქიმიკოსი ფლამელი ოპერის დიდი ტრფიალი გახლავთ.
კიდევ რას აღარ იპოვით ჰოგვორტსის იდუმალებით მოცულ წიგნთსაცავებში. მაგალითად, ასეთ წიგნს: “წყევლა და საპასუხო წყევლა” (მოხიბლეთ თქვენი მეგობრები და თავგზა აუბნიეთ მტრებს უთანამედროვესი შურისძიებით: გამელოტება, მუხლებში მოთენთვა, ენის ბორძიკი და უამრავი სხვა რამ). დარწმუნებული ვარ, ამ წიგნის ხელში ჩაგდება, არამხოლოდ პატარა, ცელქ ბიჭუნებს, არამედ უფროსებსაც მოუნდებათ, განსაკუთრებით, აღრენილ და გაბოროტებულ მდგომარეობაში…
უჟმური და შურიანი მალფოი სულ ტრაბახობს, არდადეგებზე იმდენი ვიფრინე, ცაში კინაღამ მაგლების ვერტმფრენებს შევასკდიო. იქვეა, ყველა გემოს კანფეტი (მათ შორის, ღვიძლის, ხაშის, ბრიუსელის კომბოსტოს, წვინტლისაც…), შოკოლადში ჩადებული ბარათები, რომლებზეც სურათები სადღაც მიდიან, მერე ბრუნდებიან და ტკბილად გიღიმიან; კედელზე ჩამოკიდებული პორტრეტები, რომელთა ბინადრებიც ღამ-ღამობით, თავ-თავიანთი ჩარჩოდან გამოდიან და ერთმანეთთან სტუმრად დადიან…
ჰოგვორტსის ბნელით მოცულ დერეფნებში მოჩვენებებსაც გადააწყდებით: უთავო ნიკი, რომელსაც შემოტმასნილი რეიტუზი აცვია, როცა მოუნდება, მარცხენა ყურს დაიქაჩავს და თავი მხარზე ეკიდება – ამით ერთობა; მასწავლებელი-მოჩვენება ბინსი – ძალიან მოხუც პროფესორს ერთხელ სამასწავლებლოში, ბუხართან ჩასძინებია, მეორე დილით გაკვეთილზე შესულს გაურკვევია, რომ სხეული ბუხართან დარჩენოდა…
…
ეს ის დეტალებია, რომელთა გამოც ჯ.კ. როულინგი წარმოსახვის უნარი განცვიფრებს. თუმცა, ამდენი ახალი და ორიგინალური მხატვრული სახის მიუხედავად, ხანდახან მაინც რჩება ისეთი განცდა, რომ ეს ყველაფერი სადღაც გინახავს, სადღაც ამოგიკითხავს: განა, საბავშვო მხატვრულ ლიტერატურაში არ არსებობს გმირი, რომელიც დაფრინავს, ან ისეთი კეთილი ჯადოქარი, როგორიც ალბუს დამბლდორია? როულინგის თითქმის ყოველ პერსონაჟს შეიძლება გამოუძებნო ანალოგი მსოფლიო ლიტერატურაში. იგივე შეიძლება ითქვას, მხატვრულ ხერხებზე – უგემრიელესად აღწერილი კერძები აშკარად ასტრიდ ლინდგრენს გახსენებს, სუფრა, რომელიც თავისით იშლება და ეწყობა – ხალხურ ეპოსს, ჯადოსნური ჯოხის შეხებით ჰაერში გაჩენილი სიმღერის ტექსტი კი – კომიქსებში დიალოგების ჩასაწერად დახატულ ღრუბლებს. სწორედ ამიტომ შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ როულინგი ვერაფრით მივა ვერც როალდ დალთან – ავტორთან, რომელსაც მას ხშირად ადარებენ. “ჰარი პოტერის” შემქმნელი ადგას კარგად გაკვალულ გზას, რომელზეც მახვილი თვალი კარგ შედარებებსაც წააწყდება, საინტერესო სიუჟეტსაც და მზამზარეულ გმირებსაც. ყველაზე შთამბეჭდავი ეპიზოდი კი “ჰარი პოტერის” მეორე ნაწილში სილივრუს სარკესთან ჰარის შეხვედრაა. ეს გახლავთ სარკე, რომელშიც ყველა თავის სანუკვარ ოცნებას ხედავს. ჰარი პოტერი მას ერთ-ერთი ღამეული ვოიაჟის დროს, მიტოვებულ საკლასო ოთაში წააწყდება და ობოლი ბიჭიც სარკეში თავის გარდაცვლილ ნათესავებს დაინახავს. ზურგს უკან უდგას დედა და უღიმის, მამა ხელს უქნევს… ეს ადგილი ნამდვილად ღირს წაკითხვად.
ორიოდე სიტყვით თარგმანზეც შევჩერდეთ: ხშირად ქართული წინადადებები გაცილებით უფრო ეფექტურია, ვიდრე – ორიგინალში. მაგალითად: ინგლისურ ზმნას favour აშკარად ჯობია ქართული – გაუტკბება. (დროზე დავამთავროთ, ვიდრე სნეიპს ჰაპლეპაფის სიყვარული გაუტკბება. გვ.200). საკმაოდ მიმზიდველად გამოიყურება “ვარდისფერაბრეშუმისკაბიანი, ფუშფუშა ქალბატონიც”, რომელიც ჰოგვორტსში, პორტრეტში ცხოვრობს. ამ შემთხვევაშიც ინგლისურ “ძალიან მსუქანზე” უკეთესია ქართული “ფუშფუშა”. ასე თავისუფლად და ბუნებრივად გადმოქართულებული ფრაზების გახსენება კიდევ მრავლად შეიძლება. თუმცა, ქართული “ჰარი პოტერის” კითხვისას იშვიათად, მაგრამ მაინც ხდება ისე, რომ წინადადებებში ინგლისური ორიგინალის კვალი აშკარად იგრძნობა. მაგალითად, წინადადება – “სიტყვა მანამდე გაქრა, ვიდრე ბაგემდე მიაღწევდა”. ან ეს: “შენი დედიკო არავის გააფუჭებინებს შენს დღეს”, ანდა: “პროფესორი მაკგონაგელი, რომელსაც ვერც ერთი მასწავლებელი ვერ დაასწრებდა ცხელი წერტილების აღმოჩენას, მყისვე იქ გაჩნდა” (134 გვ. ინგლისური ვერსია: ..who could spot trouble quicker than anyone else…) თუმცა, ეს მხოლოდ მცირე გამონაკლისებია. სხვა მხრივ, ტექსტი კარგად იკითხება.
P.S. ერთი სიტყვით, ყველაფერი ასე თუ ისე გაირკვა. ერთადერთი, ჩემი და ბუს ამბავია გადასაწყვეტი. ერთის მხრივ, შეიძლება, ბურღების ქარხნის დირექტორობასა და საკუთარი სტანდარტულობით ტკბობას, ისევ ფოსტალიონ ბუზე ოცნება მერჩივნოს. მაგრამ, საბოლოო ჯამში, მაინც გადავწყვიტე, ამ წამოწყებაზე უარი ვთქვა, რადგან ჩემი შინაური ფრინველი ჰარი პოტერს მომაგონებს, ეს პერსპექტივა კი სულაც აღარ მხიბლავს. ჩემთვის “ჰარი პოტერი”, ერთი შეხედვით, ბრწყინვალე ზღაპრული ფანტაზია, უკვე გახდა ცხოვრებისეული სტანდარტი, რომელიც ლათინო-ამერიკული სერიალივით აღარასდროს მთავრდება. ამას, სხვათა შორის, მედიამაც შეუწყო ხელი. სიტყვა “ჯადოსნური” პრესამ ისე აიტაცა, თითქოს, პირველად გაიგო, ჟურნალისტების მახვილგონიერების პიკად კი დაახლოებით ასეთი ფრაზა იქცა: “ჯადოქრობა რეალურ ცხოვრებაში: მარტოხელა, ღარიბი დედა მილიარდერი ხდება”. მე კი არა მგონია, მიმზიდველი იყოს ფანტაზია, რომელსაც დასასრული არ უჩანს, თითიდან გამოწოვილი ხდება და 11 სქელტანიან წიგნში უსაშველოდ იწელება – ანუ, ყალიბდება ადვილად მოყირჭებად მასკულუტურულ ფენომენად…
საინტერესოა, როდის მოიყირჭებს “პოტერიზმს” მსოფლიო. თუმცა, სანამ ეს მოხდება, პლანეტა კვლავაც გატაცებით ელის როულინგის მეხუთე – გამოსვლამდე ბესტსელერადქცეულ წიგნს. ის ხომ წინასწარ 6 მილიონ ადამიანს აქვს შეკვეთილი. მე კი, რა ვქნა, აღარ მინდა ბუ…

ლეონი ახალგაზრდა ექიმია. მას გონების დაკარგვამდე უყვარს სოლანჟი _ თავისზე ბევრად დიდი და ფერხორციანი ქალი, და ეს სიყვარული იმდენად ძლიერია, რომ გარშემო გავრცელებული ჭორების, ქილიკისა და დაცინვის მიუხედავად ქორწინდება მასზე. დროა, საკუთარი თავმოყვარეობა და თვითშეფასება გაიმყაროს ლეონმა, დიახაც, ის სხვებისგან გამორჩეულია, და სხვებსაც, უნდათ-არ უნდათ, პატივი უნდა სცენ მის გადაწყვეტილებებს. თუმცა, პირველი შვილის გაჩენის შემდეგ ქმარს უცნაური რაღაც ემართება: ეჩვენება, თითქოს სოლანჟი კიდევ უფრო გაიზარდა, ზომაში მოიმატა, ხოლო თვითონ კი დღითიდღე პატარავდება. პასკალ ბრუკნერის ახალი რომანი ”ჩემი პატარა ქმარი” სიყვარულის, ოჯახური ურთიერთობების სევდიანი იგავია, რომელსაც ავტორი დამახასიათებელი ირონიით აზავებს.

ტექნოლოგიების ანარქო-კომუნისტური და ინტერგალაქტიკური ცივილიზაცია სწორედ ის საუკეთესო გარემოა, რომელიც აქამდე შოტლანდიელი მწერლის, იენ ბენკსის ცნობილ ნოველებს საასპარეზო არენად ემსახურებოდა. თუ ადრინდელი ნაწარმოებები თანამედროვე გეოპოლიტიკურ მოვლენებს მხოლოდ ბუნდოვნად და ალეგორიულად ასახავდა, ახლა უკვე ”მატერიაში” მსოფლიოს სხვადასხვა ცივილიზაციების წარმომადგენლები ერთმანეთს ეკამათებიან და ადამიანის პირად ცხოვრებაში ჩარევის ეთიკის საკითხებს განიხილავენ. ბენკსი რვა წლის განმავლობაში წერდა რომანს, და სამეცნიერო ფანტასტიკის მოყვარულბსაც წინ საინტერესო საკითხავი ელით.

”Der letzte Weynfeldt”
Martin Suter
”უკანასკნელი ვეინფელდტი”
მარინ სუტერი
272გვ, Diogenes

მარტინ სუტერი თანამედროვე შვეიცარიელი მწერალია და გერმანულენოვან ლიტერატურულ სივრცეში საკმაოდ დიდი პოპულარობით სარგებლობს. იგი დღემდე 20-მდე წიგნის ავტორია და სხვადასხვა ლიტერატურული პრემიებითაა დაჯილდოებული. ამჯერად მკითხველს მისი ახალი რომანის გაცნობის საშუალება ეძლევა, სადაც სუტერი 50 წლის ხელოვნებათმცოდნეზე, ადრიან ვეინფელდტზე გვიამბობს. ვეინფელდტი გაორებულია – მას თითქმის არა ჰყავს თავისი ასაკის მეგობრები. მის გარშემო ან ახალგაზრდები ირევიან, რომლებსაც ხელოვნებათმცოდნის ორიგინალური და უჩვეულო ხასიათი ხიბლავთ, ან კიდევ ბევრად უფროსი ადამიანები, რომლებიც ჯერ კიდევ მისი მშობლების მეგობრები იყვნენ.

”His Illegal Self”
Peter Carey
“არალეგალური ”მე”
პიტერ კერი
300გვ. Faber

პიტერ კერის ახალი რომანში მთხრობელი თავიდან მთავარ გმირს, უბრალოდ, როგორც ბიჭს, ისე მოიხსენიებს. თუმცა კი, მისი სახელი დიდი ხნის მანძილზე არ რჩება საიდუმლოდ, და მკითხველიც მალე გაიგებს, როგორ გახდა ბიჭი ჩე სელკერკი. მანამდე კი ჩეს შესახებ მხოლოდ ის ვიცით, რომ მას ბებია ფიბი ზრდის და ყველაფერს აკეთებს იმისათვის, რომ 7 წლის მოზარდმა თავისი ცნობილი მშობლების შესახებ სადმე ინფორმაციას არ მოკრას თვალი და ყური. ”არალეგალური ”მე” ავსტრალიელი მწერლის, პიტერ კერის ბოლო რომანია. ავტორი ბუკერის პრემიის ორგზის ლაურეატია რომანებით ”Oscar and Lucinda” (1988) და ”True History of the Kelly Gang” (2001).

”The Second Plane: September 11, 2001-2007 ”Martin Amis
”მეორე თვითმფრინავი: 11 სექტემბერი, 2001-2007.”
მარტინ ამისი224გვ, Jonathan Cape

11 სექტემბრის ტრაგედია დღემდე არაერთი მწერლის ყურადღების ობიექტად იქცა. როგორც ჩანს, წლების მერეც არ კარგავს აქტულობას მსოფლიოს ეს შემზარავი მოვლენა, და ამჯერად 11 სექტემბრის ტრაგედიას ინგლისელი ავტორის, მარტინ ამისის მორიგი წიგნი მიეძღვნა. თუ გაზეთების მკითხველებმა ბოლო ორი თვის მანძილზე უკვე მოისაკლისეთ სტატიები პოპულარული მწერლის პოლიტიკური პოზიციისა და გამოხატვის ფორმების შესახებ, ახლა მისივე თვალსაზრისსა და შეხედულებებს 2001-2007 წლების პოლიტიკური ცხოვრების ფონზე წიგნიდან ”მეორე თვითმფრინავი” შეიტყობთ.

”Gulf Music”
Robert Pinsky
”ზღვის ყურის მუსიკა”
რობერტ პინსკი
83 გვ Farrar, Straus & Giroux.

რობერტ პინსკი უკვე ოცდაათ წელზე მეტია, რაც საკმაოდ საინტერესო და სხვებისგან გამორჩეული ლექსების ავტორია, თუმცა ფართო აუდიტორია მას უფრო როგორც კრიტიკოსს და ესეისტს იცნობს. განსაკუთრებით კი ცნობილია იგი ლიტერატურის სფეროში პოეზიის განვითარებისათვის გაწეული საქმიანობით. თუ პინსკის საზოგადოებრივ მოღვაწეობას გავიხსენებთ და მას სხვა პოეტებს შევადარებთ, ძნელი იქნება მეორეს პოვნა, რომელსაც ამდენი გაეკეთებინოს პოეზიის საკეთილდღეოდ. ”ზღვის ყურის მუსიკა” პინსკის მეშვიდე კრებულია, რომელიც კიდევ ერთხელ შეახსენებს მკითხველს, რომ საქმე გვაქვს არა მარტო საზოგადო მოღვაწესთან, არამედ დიდ პოეტთანაც.

© „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“

* * *

ფოიე. კარადას ეყრდნობი დაღლილი,
საბრალო მოხუცი, წელში მოკუნტული.
ფანჯარა. მიჰყვება მთას მთათა გრაგნილი,
მრავალჯერ წაკითხულ ხელწერის კონტური.

ქარი აღარ არი. ქარი სად წავიდა?!
გსურდა წაჰყოლოდი, მაგრამ შეგატოვა
სახეს, ამომავალს ხსოვნის საცავიდან,
ხმოვანს, მომდინარეს უღრმეს ლეგატოდან.

შენ გული განავრცე. ჩამომდნარ თვალებით
და გაწვდილ ხელებით ეძებდი ღვთიშობელს,
სათქმელი გაგიქრა, სიტყვა გემალება,
ბაგენი სიტყვების წარმოთქმას შიშობენ.

ისევ არაფერი, მხოლოდ არაფერი,
ვიღაც იბადება უცნობ არაფრიდან,
მისი სუნთქვა იყო – ქარი დანაბერი,
სიტყვიდან სიტყვაში ისე გადაფრინდა…

შენ რიგს მოელოდი და დღეთა რიგები
ცდილობდნენ კალენდრის ფურცლის გასაღებას,
გკითხავენ, პასუხობ, ცხადია, იგებენ,
რომ იცდი სიკვდილის ცნობის ასაღებად,

რომ წახვალ ღამეში, სადაც იშლებიან
შუქები, გარდასულ დროის ნარჩენები,
მთვარეა და ჟამთა მისანიშნებელი
გამნათებელია ბოლო გაჩერების –

სადაც ჩამოდიხარ და გზაზე გაცილებს
მზერა უცნობების, თვალი მოპარული,
მძევლად იტოვებენ შენს მოძრავ ნაწილებს
და ვერ შემოდიან შენში უპაროლოდ.

თანდათან შეერთვის ქალაქს ეს სოფელი
ბანკით, ბანკომატით, ახალი ტრანსპორტით,
სარკმელთან დაბერდა შენი მეზობელი
სტალინზე Fფიქრით და საბჭოთა პასპორტით.

* * *

აჰა, ძველ ხელნაწერს მიათრევ ჩემოდნით
და მეხსიერებით, რომელიც არ იწვის,
იმ ფურცლებს, რომლებზეც სიტყვებად ჩამოდნი,
აჩუქებ ქარ-წვიმას. ქარ-წვიმა: – ქარი წვიმს
ქალაქში და სველი ტოტების დარწევას-
სტიქიის სუნთქვაში უმწეოდ გახლართულს,
დაჰყურებს ფანჯრები და უნდა ცხრა სართულს
გაიგოს, სად მიხვალ, რა მიგაქვს ჩემოდნით,
სად მიემგზავრები, ანდა ეს ამინდი
თუ უამინდობა საიდან ჩამოდის,
საიდან ვრცელდება, ან როგორ მოედო
ყველას და ყველაფერს სუნთქვა ნესტიანი?!

ეს სადარბაზო კი კორპუსის ნესტოა,
დღისით და ღამითაც, ის მუდამ ისრუტავს
ყველაფერს: ეზოს და ქუჩას და რესტორანს,
უაზრო სურვილსაც, რომ არ აგისრულდა,
იმ ლოთსაც, დილით რომ გააგრესიულდა
და მობინადრეთა ლანდებს მობარბაცეს,
მშიერ გამოხედვას, თვალებს ნაკაიფარს,
რეცეპტის კითხვაში გაწაფულ Fფარმაცევტს,
უფალო, უფალო ყველა დაიფარე.

და ნაგავსაყრელთან მისული ჩემოდნით,
წუთიერ დუმილით შენ პატივს მიაგებ
იმ ფურცლებს, სადაც შენ სიტყვებად ჩამოდნი,
შეარხევ გალუმპულ პიჯაკს და იანგლებ,
რომ: ქარი წაიღებს და ქარის მოტანილს,
მარტო ქარს კი არა, გაატან ქარ-წვიმას,
რომ მეხსიერებით სავსეა ქოთანი,
მხრებზე რომ გადგას და შენ გინდა არწივად
იქცე და გაფრინდე და ფრთები გაშალო,
ცაში აბოინო და ზანტად არწიო,
ქარ-წვიმამ წაიღოს შენი ნაფიქრალი
და პროსოდიული განცდების ნაშალი.
უფალო, უფალო, ყველა დაიფარე.

ქარი კი კითხულობს ფურცელს ფარატინას,
ყველაფრის გულდასმით მკითხველი ქარია,
შენ უკვე იქეცი ზეპირ ნარატივად,
ისე წაიმღერებ ჯერ უცნობ არიას,
რომ კარგი პოეტი, თავისთვის ცოცხალი,
ქარისთვის ცოცხალი, სხვებისთვის მკვდარია,
მკითხველი ქარ-წვიმა: წვიმა და ქარია.
უფალო, უფალო პოეტიც დაიფარე.

* * *

უჩუმრად გააღებ დაგმანულ დარაბებს,
რომ ბნელი ოთახი განათდეს მზის სხივით
და ქალაქს ჩახედო მოდავიდარაბეს
უძილარ თვალებში ჩაქცეულ სისხლივით.

ის ახლა დიდების აკვანში ჭყლოპინებს,
მაშინებს დარწევა ცარიელ აკვნისა,
რამე შეაგონე, ძმაო ლოპიანა,
ვიდრე ბედისწერამ არ წამოაკვნესა.

ტელეკრანებში ჩარჩნენ და ჩარჩობენ,
ყისმათი ღალატობს საბრალო დახლიდარს,
ზოგჯერ სურათებიც ტოვებენ ჩარჩოებს
და საღამოობით გარბიან სახლიდან.

სინათლე აღავსებს გამოხსნილ დარაბებს
და ისე ბზინავენ ვენური სკამები,
ოთახის ჰაერში სძინავთ შედარებებს
და რიტმებს, დუმილში ჩაშლილი გამების.

გესმის ბაგა-ბუგი გათანგულ გულების,
გოგო გამომწვევი ბაღთან გადაბარგდა,
ქუჩას მოახედებს სურნელი გულაბის
და დარდის სიჩქარით მოძრავი კატაფალკა.

რატომღაც შემკრთალი გახედავ შუშაბანდს,
ცას, სადაც იძვრიან ღრუბლის კუნძულები,
ბავშვობისდროინდელ დაფენილ მუშამბას
დაუსხამს ალუბლის მწიფე კუნწულები.

ეს დილა ექოა მათი გულისცემის,
იქითკენ სავალი გზა რა ფართო არი,
იქ გელოდებიან მშვიდი კულისები
ძველი რეკვიზიტით და რეპერტუარით.

მეკუბოე

ძვირფასო, ვარდენ, მეკუბოევ, შენ უკეთესო
მრავალთა შორის. რადგან ზომავ თვალის არშინით,
როცა ამბობენ, კუბო ვარდენს შეუკვეთესო,
ცვივა სიტყვების ბურბუშელა და შალაშინი

კმაყოფილების ღიმილებს რომ სახეს მიაფენს,
ზოგჯერ სიკვდილიც შეიძლება კაცმა ინატრო,
რომ დაგიფასდეს ოსტატობა და სიიაფე
მუხის მასალის და კეთილი სიტყვა, იმავ დროს,

ვერავის ნახავ ამ ქალაქში ოსტატს უმჯობესს,
ვის გააჩნია თვალის ზომის მსგავსი ტალანტი,
ჭვრეტ მიცვალებულს, მოტირლები როცა უნჯობენ
და კუბოს ზომას იღებ თვალის ერთი დალანდვით,

ერთი შევლებით დაზუსტდება სანტიმეტრებიც
და შარვლის ჯიბე პირს დააღებს, მგონი ადლიანს,
ჩაიბუზღუნებ, რომ დღეს შეგხვდნენ გაუმეტრები,
სამი მანეთის დამატებას რომ გამადლიან.

ფიცარს თარაზო მერამდენედ შემოასკუპე,
აშალაშინე, გაასწორე, ხერხე, გარანდე,
ამდენ ჯახირში შეჭედავდი, ალბათ ას კუბოს,
ებუზღუნები, მიაცილებ კლიენტს კარამდე.

შენთვის წინასწარ გაიმზადე მკვიდრი სასახლე,
შიში არა გაქვს მოუსვლელში გადაბარგების,
თუმცა დაბერდი, ერიდები საქმეს დასაღლელს
და ყოველ ღამე გესიზმრება კატაფალკები.

მიწა სავსეა შენეული გარჯის ნაყოფით,
უცნობ-ნაცნობი ამოგხედავს მიწის ღამიდან,
დაგჩემდა გულის აჩუყება, შიში არყოფნის,
იღვიძებ ადრე, კმაყოფილი ხარ სისხამითაც,

რომ ფანჯრებიდან ძველებურად ჩანს ჯაჭვის ხიდი,
გიკვირს, რატომღაც რომ აღარ ხარ ისე გულცივი,
გართობს ნიავის მოტანილი მთვრალი ხითხითი
და რიონის ხმა, რომ ჩაგესმის დროის პულსივით.

და შენც იმ დროში უნებლიედ გადადინდები,
უნებლიედვე წამოგცდება: ღმერთო შეგვინდე!
გეიმედება და იმედის სხივით ინთები,
მემკვიდრეებად რომ გვიტოვებ რჩეულ შეგირდებს.

დომინო

დღე ილეოდა, შენ დაბრუნდი, კედლებმა სითბო
რომ გაგრძნობინეს, გაიფანტე თამბაქოს ბოლთან
ერთად და ჩვეულ სიმარტოვეს მწყემსავდა ბოლთა,
ითვლიდი ნაბიჯს, იხსომებდი, სიჩუმე საგნის
რას გკარნახობდა ან უბრალოდ, რას გაგონებდა,
სულ უმნიშვნელოს ანდა თითქოს არაფრის მაქნისს,

მაგრამ რატომღაც, გულთან ახლოს ან იქნებ გულში,
რაც არსებობდა უცაბედად გადასხვაფერდა,
ჩვეულებრივად, მზე ფანჯრებზე ნათელს აფენდა
და მოინდომე, საიდუმლო გაანდობინო-
ერთფეროვნებით დაცხავებულ მოწყენილობას,
კაცების ხორხოცს და ცხოვრებას, როგორც დომინოს,

სადაც მიდება, მიშენება საჭირო ქვაზე
ჰკიდია მუდამ და დღეებიც მექანიკურად
ელოდებიან მოსალოდნელ დღეს პანიკურად,
რომ ჩაიკარგონ და მიებან ღამის კვადრატებს
და არ უსმინო მეზობელ ქალს, იგივეობის
ჭრელა-ჭულაში გამოწყობილს და მორატრატეს,

რომ სიტყვა სიტყვას მიაწებო, მიაბგერწერო
და ჩაისუნთქო ერთდროულად ყველა საღამო,
რომ ყველა ერთად შეკრიბო და ხმა შეახამო
სტრიქონს დაცდენილ-წამღერებულს და მიატოვო
და შენი ტექსტი ჩაიწეროს მხოლოდ ჰაერში,
როგორც ვიღაცის სუნთქვა, ფიქრი და უავტორო

სიტყვებს მიბმულმა დაიჯერო, რომ მოგისმენენ
იმ ღიღინივით, რომ მიჩქმალა ამოხავლება,
მაგრამ ჰაერში სათუოა ხაზის გავლება
და ღამით ბავშვის უმიზეზო წამოტირება
სამყაროს ხმაა უნებლიე და ის აგრძელებს
გაბნეულ ხმების შეგროვებას და ციტირებას.

ზამთრის ღამე

…რაც გაგახსენდა სულ ეს იყო: ხმები, ხმები და
ფრთების შხუილი, ცა – ყვავების გადანაფრენი,
შავი ლაქები მოსავსავე, სხვა არაფერი,
სხვა აღარავინ, მხოლოდ გულში გასანასკვავი
ფიქრი, რომელიც თვალებშიაც იკითხებოდა
და წაკითხვისას არ ბრწყინავდა, როგორც ვარსკვლავი

და სუსხიანი ზამთრის კოცნით სულშეხუთული
გარბოდა ვიღაც შინისაკენ, იქნებ შინიდან
ან არავისთან არ გარბოდა და ეშინოდა,
რომ ყველგან, მუდამ და ყოველდღე იყო არავინ,
ვინც ფანჯრის მინებს შეუმჩნეველ სუნთქვით ორთქლავდა
და დროს გპარავდა, სხვა რა გქონდა მოსაპარავი

და დღე და ღამეს ვინ დაღლიდა მორიგეობდით,
ერთმანეთს ცვლიდა გამუდმებით ორი ბადრაგი,
შენ ბოლთას სცემდი და სხეული გადასათრაქი,
ოთხკედელს შორის გადაგქონდა შინაპატიმარს
და ტელევიზორს აუქმებდა ძველი ფანჯარა,
ვორდის პროგრამა ავტოკალამს და ფარატინა

ქაღალდს, რომელიც არც გახსოვდა, აღარც დაორთქლილ
ფანჯრის მინაზე აღარ წერდი, აღარც სარკეზე
და ვირტუალურ სამყაროში სჩრიდი ანკესებს –
ლექსებს და გრძნობდი, თითქოს, ვიღაც იყო მომსვლელი,
შენ ბრუნდებოდი და ხედავდი, რომ მზეს ჩამავალს
შემოსცვეთოდა ოქროს ქოში და სამოსელი.

მალე ამ მთებსაც ბინდის გარსი გადაეკვრება
და მოვა ღამე სუსხიანი და გულმრისხანე,
როცა ნათურებს ოთახები გამოისხამენ,
ის გაშლის ბანქოს, უდროობით კვდება საათი
და ვერ თენდება და იგივე დუბლში ჩარჩენილ
დროს იმეორებს პასიანსი და მასლაათი.

არპეჯიო შენთვის

გადავრჩი.. გადავრჩი.. გადავრჩი..

ასე ჩამესმის გულყვითელა ჩიტის სიმღერა,
გაყინულ ღამეს დააღწია თავი საბრალომ
და ახლა მინდა ჩემი ფიქრი გადავაბრალო,
ჩიტს, რომ მომისწრო ძილ-ღვიძილის ელამ ტიხართან,
თავის სიმღერით და გათენდა და მზის ამოსვლამ
ამიყოლია, ამამჩატა და გამიხარდა,

რომ გულთან ახლოს მეგულები, ანდა გულშივე
ისე გაკრთები და უთვალავ გულში იმავდროს
შენ მზე ამოგყავს, ყოველი მზე შენში ბინადრობს,
მე კი დინებას შევეზარდე ტალღის ჩქამივით,
მაგრამ ვერ გხედავ და თუ გხედავ მწუხარებისას,
მოულოდნელად შორიახლოს, როცა ჩამივლი.

მე კი იმავ გზით ვეშურები ბანკომატისკენ,
ხელის იგივე მოძრაობით ვაწვდი ვიზა გოლდს
მეტალის ნაპრალს, რათა კვლავაც გამოვიზოგო
არსობის პური და ცისაკენ წასულ კვიპაროსს
თვალი შევავლო და გამჭოლი მზერით ზე ავყვე
და სხეულიდან შეუმჩნევლად ამოვიპარო,

რომ სამუდამოდ წავიყოლო შენი სიმღერა,
წავიღიღინო, წავუსტვინო, ეს არპეჯიო,
არ შემიძლია, სხვა ყველაფერს რომ არ მერჩიოს,
ლეგატოებით და მსუბუქი განავარდებით –
არის იმედი გადარჩენის ან შეყოვნების
და ბანალური დასასრულის გადავადების.

© „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“

გამომცემელი, რომელმაც ახალი ეპოქა შექმნა

როგორ ყიდდა სამუელ ფიშერი ცოდნას და ლიტერატურას

ანა კორძაია-სამადაშვილი

თომას მანის რომანის, “დოქტორ ფასუსტუსის” ერთ-ერთი გმირი მუსიკოსი და კომპოზიტორი ვენდელ კრეჩმარია, რომელსაც დიდი გამომცემლის ამბიციები აქვს – “პატარა ტანისა, მრგვალთავა, ულვაშითა და დიდი სიამოვნებით მოღიმარი ყავისფერი თვალებით,” – ნამდვილი სამუელ ფიშერი! თომას მანის გმირის მსგავსად, ისიც უდიდეს მნიშვნელობას ანიჭებდა გამომცემლის როლს: “საზოგადებაში ახალი ღირებულებების დანერგვა გამომცემლის ყველაზე მნიშვნელოვანი და ყველაზე მშვენიერი მისიაა.” (სამუელ ფიშერი, 1914 წელი).
1886 წლის ზაფხულში, ვენიდან ბერლინში ჩასულმა 26 წლის ახალგაზრდამ, სამუელ ფიშერმა, რომელიც მანამდე ექვსი წლის განმავლობაში წიგნით მოვაჭრის თანაშემწე იყო, საკუთარი გამომცემლობა დააარსა. 1887 წლის იანვრის ბოლოს “ს.ფიშერის გამომცემლობამ” ჰენრიკ იბსენის Rosmersholm გამოსცა. ასე დაიწყო ყველაფერი.
მიუხედავად იმისა, რომ XIX საუკუნის 90-იან წლებში სამუელ ფიშერის მიერ გამოცემულ წიგნებში უცხოელი ავტორების, მაგალითად, დოსტოევსკისა და ზოლას ნაწარმოებები სჭარბობდა, სულ მალე მან თანამედროვე გერმანული ლიტერატურის, განსაკუთრებით, გერმანული ნატურალიზმის პოპულარიზაციით გაითქვა სახელი. მისი ავტორი გერჰარტ ჰაუპტმანი გახდა, და იმავე წელს გამოვიდა ამ იმხანად ერთობ სადავო ლიტერატურული მიმდინარეობის მხარდამჭერი ჟურნალი Freie Buehne fuer modernes Leben (“თავისუფალი სცენა თანამედროვე ცხოვრებისთვის”), რომელსაც შემდგომ Neues deutsche Rundschau ეწოდა – დღემდე არსებული Neues Rundschau-ს წინამორბედი.
“დადგა დრო, როცა პოპულარული უნდა გავხადოთ წიგნი, კერძოდ, ჩვენი დროის წიგნი, ცოცხალი წიგნი, რომელიც ასეულ ათასობით ადამიანისთვისაა ახლობელი… ჩვენი დროის ტემპი და რიტმი, განათლებისა და ეკონომიკის კულტურის განვითარება იმაზე მიგვითითებს, რომ ეს დაბალი თვითღირებულების წიგნი უნდა იყოს… იაფიანი, თხელყდიანი გამოცემა ლიტერატურული კულტურის დანერგვის, წიგნის პოპულარიზაციის, ყოველ სახლში წიგნის სიხარულის შეტანის საუკეთესო საშუალებაა.”
სამუელ ფიშერი, 1905 წელი
სამუელ ფიშერმა ზუსტად იცოდა, რაც უნდოდა, და ნაბიჯ-ნაბიჯ ახორციელებდა თავის გეგმებს. ლიტერატურის წარმოდგენის მისეული კონცეფციის თანახმად, ყველაზე მნიშვნელოვანი ცოცხალი ავტორების კრებულების გამოცემა იყო (ფიშერის გამომცემლობა ამ ტრადიციას დღემდე არ ღალატობს). 90-იანებში მან ჰენრიკ იბსენის სამტომეული გამოსცა, “დიდი სამუელი” ვენური მოდერნის მოამაგეც იყო – ძალიან დროულად გამოაქვეყნა არტურ შნიცლერისა და ჰუგო ფონ ჰოფმანშტალის ნაწარმოებები…
1897 წელს 21 წლის უცნობმა ავტორმა, რომელსაც მანამდე პრესაში სულ რამდენიმე მოთხრობა ჰქონდა დაბეჭდილი, სამუელ ფიშერს თავის ნოველა გაუგზავნა Neues deutsche Rundschau-ში გამოსაქვეყნებლად. რამდენიმე კვირის თავზე, მაისის ნომერში, დაიბეჭდა ნოველა “პატარა ბატონი ფრიდმანი”.
ს.ფიშერი თომას მანს
ბერლინი, 29 მაისი, 1897 წელი
ღრმად პატივცემულო ბატონო მან!
მე სიამოვნებით გამოვცემ თქვენი ნოველების კრებულს. ნაწარმოებები ძალიან მომეწონა, მინდა ჩემი Collection Fischer-ის ილუსტრირებულ გარეკანში გამოვცე… თქვენი ნოველების საგამომცემლო უფლებებში 150 მარკას გთავაზობთ… მაგრამ მოხარული ვიქნებოდი, თუ თქვენი უფრო დიდი მოცულობის პროზაული ნაწარმოების გამოცემის საშუალებას მომცემდით, ვთქვათ, რომანისას, თუნდაც გრძელი არ იყოს. ამ სახის პუბლიკაციისთვის შეუდარებლად უკეთესი ჰონორარის გაცემა შემიძლია…
ამ დროის შესახებ თომას მანი წერდა: “მე თერთმეტი წლის ბიჭი ვიყავი, როცა მან (ფიშერმა) ბერლინში თავის გამომცემლობა დააარსა. ათი წლის შემდეგ ყველა ახალგაზრდა ლიტერატორი ოცნებობდა იმაზე, რომ ს.ფიშერს მისი წიგნი დაებეჭდა, და მეც ამაზე ვოცნებობდი”. თომას მანის “პატარა ბატონი ფრიდემანი” და კიდევ ხუთი ნოველა ფიშერმა ზუსტად ერთი წლის შემდეგ გამოაქვეყნა – ეს Collection Fischer-ის მეექვსე ტომი იყო.
ნოველებს “ბუდენბროკები” მოყვა – 1100 გვერდიანი ორტომეული.
ს.ფიშერი თომას მანს
ბერლინი, 26 ოქტომბერი, 1900 წელი
ღრმად პატივცემულო ბატონო მან!
უკვე დიდი ხანია, იმას გწერთ, რომ ჩემი წარმოების მაშტაბების მიუხედავად, თქვენი 65 ნაბეჭდი ფორმის მოცულობის ნაწარმოების “დაძლევა” წვრილმანი საქმე არაა. თქვენი ნაწარმოების კითხვა დავიწყე და ჯერ მარტო შუამდე ვარ მისული… თუკი ჩათვლით, რომ თქვენი ნაწარმოების ნახევრამდე შემცირებას შეძლებთ, დიდი სიამოვნებით გამოვაქვეყნებდით. დღევანდელ ყოფაში 65 ნაბეჭდი ფორმის მოცულობის რომანი შეუძლებელი რამაა; არა მგონია, რომ ბევრ კაცს იპოვნით, ვინც დროსა და კონცენტრაციის უნარს ამხელა რომანს დაუთმობდა…
1903 წელს ფიშერმა “ბუდენბროკები” ერთ ტომად გამოსცა, და ეს გამოცემა დღემდე გამომცემლობის ერთ-ერთ უდიდეს წარმატებადაა მიჩნეული. ხოლო 1929, დიდი ეკონომიკური კრიზისის წელს, როცა თომას მანს ნობელის პრემია გადასცეს, “ბუდენბროკების” ე.წ. სახალხო გამოცემის 700 ათასი ეგზემპლარი ორ თვეში მთლიანად გაიყიდა. მოგვიანებით, თომას მანის “ჯადოსნურ მთაზეც” არავის დაუმყარებია დიდი იმედები, მაგრამ წიგნი მაღაზიებში გამოჩენისთანავე დაიტაცეს.
ფიშერის ავტორთა შორის ჰერმან ჰესეც იყო: სწორედ “ს.ფიშერი გამომცემლობამ” გამოსცა მისი “პეტერ კამენცინდი”, “ბორბალქვეშ”, მოთხრობების სამი კრებული…
ს.ფიშერი ჰერმან ჰესეს
გრუნევალდი, 14 ოქტომბერი, 1903 წელი
ღრმად პატივცემულო ბატონო ჰესე,
… თუ არ გეწყინებათ, მოგახსენებთ, რომ “პეტერ კამენცინდის” მოულოდნელი წარმატება ფრიად სასაცილოა, და მე ვიმედოვნებ და გისურვებთ, რომ მამინაცვლური ესთეტიკა თქვენს ცხოვრებაში სხვა არაფერი იყოს, თუ არა ერთი სასაცილო ეპიზოდი…
თუკი ჰერმან ჰესესთვის გაგზავნილ პირველ ორ წერილში სამუელ ფიშერი “პატივცემულო ბატონოთი” იფარგლებოდა, შემდეგ მიმართვა უკვე შეცვალა, თუმცა განწყობა იგივე დარჩა:
ს.ფიშერი ჰერმან ჰესეს
რაპალო, 16 მარტი , 1904 წელი
ძვირფასო ბატონო ჰესე,
მოხარული ვარ, რომ მიუნხენში ცოცხლად გიხილავთ; მანამდე ჩემთვის მხოლოდ წარმოსახვითი ადამიანი ბრძანდებით, ჯერ მის არსებობაში უნდა დავრწმუნდე…
…ისე, ერთი ჯერ ციურიხში იკითხეთ, რა ჰონორარს მოგცემენ; ეს ხომ თქვენთვის მნიშვნელოვანი რამაა! ჩვენ, ბერლინელები, ბევრად უკეთ ვიხდით. მაგრამ თუ ჩემს კეთილ რჩევას ყურად არ იღებთ, მისწერეთ ბერლინელებს და ისინი ხელმაწერს გამოგიგზავნიან. ციურიხი ხომ მაინც არსად გაგექცევათ.
დიდი მოკითხვებით, თქვენი ფიშერი.
მიუხედავად იმისა, რომ პირველი მსოფლიო ომი დროს ხალხს ბელეტრისტიკა ნაკლებად აინტერესებდა, ფიშერი ამ დროსაც ჩინებულად მოერგო და თავისას განაგრძობდა. მის ავტორთა სიაში ახალი სახელები გაჩნდა: ოტო ფლაკე, ალფრედ დიობლინი და იმხანად ძალიან პოპულარული პოლიტიკოსი და მწერალი ვალტერ რათენაუ.
1918 წელს სამუელ ფიშერი წერდა: “აშკარად გამოჩნდა, რომ ლიტერატურულ ნაწარმზე დიდი მოთხოვნა შეიძლება გაჩნდეს. მაშასადამე, განვითარებისათვის ფართო მასას იაფფასიანი წიგნი უნდა შევთავაზოთ.” სწორედ ამ საქმისთვის შეიქმნა “თანამედროვე რომანების ფიშერის ბიბლიოთეკა”, რომლის პირველი წიგნიც თეოდორ ფონტენის L’Adultera იყო, და რომლის წყალობითაც თანამედროვე ლიტერატურა საყოველთაოდ ხელმისაწვდომი გახდა. სამუელ ფიშერი ყოველთვიურად თითო ტომს გამოსცემდა, რომელთა ფასიც 1,5 მარკას არ აღემატებოდა.
1919 წელი კიდევ ერთი ბესტსელერით აღინიშნა. “დემიანი. ახალგაზრდობის ამბავი”, ავტორი – ემილ სინკლაირი. “წიგნი არნახული სიზუსტით შეეხო დროის ნერვს,” წერდა მის შესახებ თომას მანი. ავტორის ჭეშმარიტი ვინაობა მხოლოდ ერთი წლის შემდეგ გაირკვა: ის ჰერმან ჰესე აღმოჩნდა. მართალია, გამომცემელს ეს ეჭვი წიგნის გამოქვეყნებამდეც ჰქონია: “…თქვენი “დემიანი” – მე მაინც მგონია, რომ ის თქვენი დაწერილია – მართლა დიდი ნუგეშია ჩემთვის ამ ბნელ დროში…” (24 ივნისი, 1919 წელი).
1925 წელს გამომცემლობაში გოტფრიდ ბერმანი გამოჩნდა. შეთანხმების თანახმად, იმ შემთხვევაში, თუ სამუელ ფიშერი საქმეებს ჩამოცილდებოდა, მას გამომცემლობის მმართველობა უნდა ეკისრა (ასეც მოხდა). ერთი წლის შემდეგ გოტფრიდმა ფიშერის ქალიშვილი, ბრიგიტე ითხოვა ცოლად, და თავის გვარს მეუღლის გვარი – ფიშერი დაურთო. გოტფრიდის სახით სამუელ ფიშერმა შესანიშნავი პარტნიორი და თავის საქმის საუკეთესო გამგრძელებელი იშოვნა.
ის, რაც ეკონომიკურმა კრიზისმა ვარ შეძლო, ხელისუფლების სათავეში ნაცისტების მოსვლამ გამოიწვია – ფიშერის გამომცემლობისთვის ეს დიდი დარტყმა აღმოჩნდა. დაიწყო დევნილებისა და ლტოლვილების ეპოქა: ავტორთა უმრავლესობას თავიანთი ნაწარმოებების გამოქვეყნება აეკრძალა, ინტელექტუალები ქვეყნიდან გარბოდნენ. მიუხედავად იმისა, რომ სამუელ ფიშერი და გოტფრიდ ბერმან-ფიშერი დიდად ეცადნენ, გერმანიაში საგამომცემლო საქმიანობის მაღალ დონეზე წარმართვა ძალიან გაჭირდა.
1934 წლის 14 ოქტომბერს კი სამუელ ფიშერი გარდაიცვალა. მაგრამ, ძალიან გაცვეთილი გამოთქმა რომ მოვიშველიოთ, მისი საქმე დიდი წარმატებით განაგრძობს არსებობას: Fischer Taschenbuch Verlag, Bermann-Fischer Verlag, L.B.Fischer Publishing Corporation, Suhrkamp Verlag, Alexander Fest Verlag, Argon Verlag, Nicolai Verlag – ყველა ამ გამომცემლობის უკან ლეგენდარული “დიდი სამუელი” დგას…

© “წიგნები – 24 საათი”

ფრანც კაფკას ფოტო-დღიური

ჩეხმა ფოტოგრაფმა, იან ინდრამ, ფრანც კაფკას დღიურებისა და წიგნების მიხედვით ფოტოსერია შეადგინა. ფოტოები მკითხველებს იმ ადგილების წარმოდგენაში დაეხმარება, რომლებიც ”ციხესიმაგრეში, ”პროცესსა” თუ ”ამერიკაშია” აღწერილი. იან ინდრა 5 წლის განმავლობაში აგროვებდა საჭირო მასალებს, და მთელი ამ დროის მანძილზე მან ჩეხეთის, იტალიის, გერმანიის, უნგრეთის, ავსტიირსა და შვეიცარიის არაერთი ქალაქი თუ პატარა დასახლება შემოიარა. ფოტოგრაფმა ფირზე აღბეჭდა თითქმის ყველა ადგილი, სადაც კი მწერალი ოდესმე ყოფილა. მიუხედავად იმისა, რომ ფოტოების საკმაოდ დიდი რაოდენობა დაგროვდა, ლიტერატორი იოზეფ ჩერმაკი, რომელიც იანს მუშაობაში ეხმარებოდა, აღნიშნავს, რომ კაფკას მაინცდამაინც არ უყვარდა მოგზაურობა და მისი ყველა გადაადგილება დანიშნულების ადგილზე მისვლის აუცილებლობით იყო გამოწვეული. ფოტოების გამოფენა ბრიუსელში გაიხსნა, სახელწოდებით ”ფრანც კ.-ს მოგზაურობა,” მარტისთვის იგი შტუტგარტში გადაინაცვლებს, ზაფხულში კი ”ფრანც კ.-ს მოგზაურობა” ჩეხეთის ქალაქ ლიბერეცსაც ეწვევა.

“ჩინეთის დიდი ენციკლოპედიის” ასტომეული

ჩინეთში “ჩინეთის დიდი ენციკლოპედიის” ასტომეულის პირველი ნაწილი გამოიცა. ენციკლოპედიაზე მუშაობა 1992 წელს დაიწყო, და დღეისთვის უკვე 49 ტომია მზად. ენციკლოპედია 20 ათასზე მეტი უძველესი წიგნის, თქმულებისა და ნაწარმობის საფუძველზე შეიქმნა, მათში აღწერილია ჩინური ცივილიზაციის ყველა ასპექტი – უძველესი ხანიდან, მეოცე საუკუნის დასაწყისამდე. ენციკლოპედია მოიცავს პერიოდს ჩინური ნაციის, როგორც ცალკე ერთეულის ჩამოყალიბებიდან (ჩვენს წელთაღრიცხვამდე 221 წელი) სინხაის რევოლუციამდე, რომელიც 1911 წელს მოხდა და ქვეყანაში მმართველობის რესპუბლიკური ფორმა დაამყარა. ძველი და შუა საუკუნეების დროინდელი ნაწარმოებების ავტორების გვერდით ენციკლოპედიაში შესულია თანამედროვე მეცნიერების არაერთი სტატია და კვლევა. ჩინეთის მთავრობამ ასტომეულის გამოსაცემად 55 მილიონი ამერიკული დოლარი გამოყო. დანარჩენი 51 ტომის გამოცემა 2010 წლისთვისაა დაგეგმილი. აქამდე კი მსგავსი ტიპის ენციკლოპედიები მხოლოდ 10-15 ტომეულს მოიცავდა.

პორნოგრაფიული ლიტერატურა – კემბრიჯის უნივერსიტეტის საიდუმლო

კემბრიჯის უნვერსიტეტის ბიბლიოთეკის ხელმძღვანელობამ დაადასტურა გავრცელებული ლეგენდა იმის შესახებ, რომ მათ საცავში ეროტიკული და პორნოგრაფიული ლიტერატურის კოლექცია ინახება. აქამდე კი ამ კოლექციის არსებობა კემბრიჯის ერთ-ერთი ყველაზე დიდი საიდუმლო იყო. უნივერსიტეტის ბიბლიოთეკის 17 სართულიან შენობაში 200 ათასამდე ილუსტრირებული წიგნი ინახება, რომლებიც სექსისა და სიყვარულის ხელოვნებას ეძღვნება. მათს შორისაა ვიქტორიანული ეპოქის ეროტიკული ლიტერატურის ნიმუშებიც. საუკუნის მანძილზე ბიბლიოთეკის მონახულების ბედნიერება მოკვდავთა ძალიან მცირე რაოდენობას ჰქონდა – ძირითადად ესენი იყვნენ მეცნიერები და პოლიტიკოსები. სტუდენტებისთვის კი ამ წიგნების წაკითხვა აკრძალულია. უნივერსიტეტის ბიბლიოთეკის ერთ-ერთმა ხელმძღვანელმა, ვანესა ლეისიმ, განაცხადა, რომ კოლექცია მუდმივად ახლდება თანამედროვე ეროტიკული და პორნოგრაფიული ლიტერატურით, და ეს წიგნები განსაკუთრებულ მნიშვნელობას სამომავლო ისტორიული კვლევებისთვის შეიძენს.

ფედერალური ბიურო ერნესტ ჰემინგუეის კვალზე

ნობელის პრემიის ლაურეატის, ერნესტ ჰემინგუეის შესახებ არსებულ მდიდარი ბიბლიოთეკას კიდევ ერთი საინტერესო წიგნი შეემატა. ცოტა ხნის წინ კუბაში გამოიცა მწერლის, ენრიკე სირულესის კვლევა: “ჰემინგუეი – დიდი უცნობი”. წიგნში კუბელი ავტორი იმ პერიოდზე გვიამბობს, როდესაც ჰემინგუეი მეორე მსოფლიო ომის დროს გერმანულ წყალქვეშა ნავებზე დაკვირვებით იყო გატაცებული, რომლებსაც კუბის სამხრეთ სანაპიროებისაკენ ჰქონდათ აღებული კურსი და თავს ესხმოდნენ მოკავშირეების ტრანსპორტებს. საინტერესოა ის ფაქტიც, რომ ამერიკული სპეცსამსახურები ეჭვის თვალით უყურებდნენ მწერალს, რისი მიზეზიც კუბაში ჰემინგუეის 20 წლიანი ცხოვრება გახლდათ, სადაც მან იქაურ მმართველობასთან თანამშრომლობის სურვილიც გამოქვა. უფრო მეტიც – 1941 წელს მწერალს სერიოზული მცდელობა ჰქოდა, ჩამოეყალიბებინა კუბაში ანტიფაშისტური სააგენტო, რის შემდეგაც უკვე ამერიკის ფედერალურმა ბიურომ მკაცრი კონტროლის ქვეშ აიყვანა იგი. ენრიკე სირულესის წიგნიც ნობელიანტი მწერლის ცხოვერების სწორედ ამ პერიოდზე გვიამბობს.

“წყნარი დონის” ხელნაწერი რუსეთში დაბინავდა

“წყნარი დონის” (მ. შოლოხოვი) პირველი და მეორე ნაწილის ხელნაწერის ფაქსიმილური გამოცემა 4 თებერვალს რუსეთის სახელმწიფო ბიბლიოთეკას გადაეცა. ხელნაწერის გამოცემაში მონაწილეობა მიიღო შოლოხოვის სახელობის საერთაშორისო კომიტეტმა, გორკის სახელობის მსოფლიო ლიტერატურის ინსტიტუტმა და უკრაინის საპრეზიდენტო ფონდმა. აქამდე “წყნარი დონის” ფაქსიმილური გამოცემა მეცნიერებათა აკადემიის პრეზიდიუმში, ფრანკფურტის, პარიზის, პრაღისა და პეკინის წინგის ბაზრობებზე იყო წარმოდგენილი. ახლა კი რუსეთის სახელმწიფო ბიბლიოთეკა გამართავს ხელნაწერის პრეზენტაციას და აიღებს პასუხისმგებლობას XX საუკუნის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ლიტერატურული ძეგლის შენახვაზე. აღსანიშნავია ისიც, რომ მიხეილ შოლოხოვის რომანს წელს 80 წელი შეუსრულდა,

დორის ლესინგმა კუთვნილი ჯილდო მიიღო

30 იანვარს ლონდონში ნობელის პრემიის ლაურეატმა, დორის ლესინგმა, თავისი კუთვნილი ჯილდო მიიღო. მწერალი ჯანმრთელობის გაუარესების გამო ვერ ეწვია შვედეთის აკადემიას დაჯილდოების ცერემონიალზე, ახლა კი 88 წლის ქალბატონი სტაფილოსფერი ხავერდის კაბითა და კაშნეთი საკმაოდ ჯანმრთელად გამოიყურებოდა და ხალისით გამოართვა პრემია შვედეთის ელჩს ბრიტანეთში, შტეფან კარლსონს. ამ უკანასკნელმაც თავის მხრივ კომპლიმენტები არ დაიშურა მოხუცისთვის და მას საპატიო ჯილდოს გვირგვინოსანი უწოდა. ლესინგმა კი სამადლობელ სიტყვას ჩვეული იუმორი გამოურია: “ამის იქით ალბათ აღარაფერია – ახლა მგონი ისღა დამრჩენია, რომის პაპისგან თავზე ხელის გადასმას დაველოდო”. დორის ლესინგი მეთერთმეტე ქალია ნობელის პრემიის ისტორიაში, რომელმაც ეს ჯილდო მიიღო.

უოლტ უიტმენის ძეგლი მოსკოვში

ამერიკელი პოეტის, უოლტ უიტმენის ძეგლი რუსეთის დედაქალაქში დადგმება. ძეგლის გახსნა მოსკოვში სექტემბრისთვისაა დაგეგმილი, ინიციატივა კი ვაშინგტონის მერიასა და რუსულ-ამერიკული კულტურული თანამშრომლობის ფონდს ეკუთვნის. სამუშაოების შესრულებისთვის 150 ათასი დოლარია გამოყოფილი. მაისში, პოეტის დაბადების დღეს, ოთხმეტრიანი ქანდაკების ადგილის პრეზენტაცია შედგება ლომონოსოვის სახელმწიფო უნივერსიეტის ბიბლიოთეკის ახალ შენობასთან. ორგანიზატორები აცხადებენ, რომ უიტმენი არა მარტო ამერიკული კულტურისთვის არის განსაკუთრებული ფიგურა, არამედ მნიშვნელოვანია იგი რუსული ლიტერატურისთვისაც თავისი შემოქმედებით გავლენებით რუს პოეტებზე. თუმცა, ისიც აღინიშნა, რომ ძეგლს კულტურულზე მეტად პოლიტიკური დატვირთვა ექნება ორი ქვეყნის ურთიერთობის განვითარებისათვის.

ორჰან პამუკის სიცოცხლე კვლავ საფრთხეშია

თურქეთში შეიარაღებული დაჯგუფება დააკავეს, რომელიც ცამეტი ულტრანაციონალისტის მიერ იყო ჩამოყალიბებული და მათ თურქი მწერლის, ნობელის პრემიის ლაურეატის, ორჰან პამუკის ლიკვიდაცია ჰქონდათ დაგეგმილი. საერთაშორისო ბესტსელერების (“მე მქვია წითელი”, “შავი წიგნი”, “თოვლი”, “სტამბული”) ავტორის ფიზიკურ განადგურებას შეიარაღებული ჯგუფი 2009 წლისთვის აპირებდა. ამჟამად ეჭვმიტანილები სამხედრო სამსახურიდან დეზერტირებულ სხვა დამნაშავეებთან ერთად თურქეთის სამართლებრივი ორგანოების მეთვალყურეობის ქვეშ არიან, თუმცა, ქვეყნის გამოხატვის თავისუფლების საინიციატივო ჯგუფის ხელმძღვანელი, სანარ იურდაპტანი აცხადებს, რომ მსგავსი საპროტესტო გაერთიანებები ყოველთვის არსებობდა და იარსებებს თურქეთში, და მწერლის სიცოცხლის უსაფრთხოების გარანტია ვერასდროს ვერ იქნება ქვეყანაში.

მაგდა კალანდაძე

ინტერიერში გაყალბებული ავტობიოგრაფია

ირმა ტაველიძე, “ავტობიოგრაფია ფრანგულად” (მოთხრობები). თბ. “სიესტა”, 2007.

დებიუტანტი ავტორები ყოველთვის განსაკუთრებული ყურადღების ცენტრში ექცევიან ხოლმე, რაც სრულებით ბუნებრივია – მაშინ, როცა უკვე ნაცნობი სახელებისაგან სიახლესა და შემოქმედებითი მრავალფეროვნების გამოვლინებას ველოდებით, მით უმეტეს, დიდია ნოვაციის მოლოდინი ლიტერატურულ სივრცეში ჯერ კიდევ უცნობი ავტორისაგან. თუმცა, ამ უკანასკნელ შემთხვევაში, სიახლე ხშირად ავტორის ინდივიდუალურ ხელწერასა და ხმას გულისხმობს, რაც შემდგომ გამოცდილებასთან ერთად ოსტატობაში გადაზრდება ხოლმე, და ლიტერატურული დებიუტებიც ავტორების აღმოჩენის თვალსაზრისით უფრო საინტერესოა, ვიდრე – ტექსტების.
მიუხედავად იმისა, რომ “ავტობიოგრაფია ფრანულად” ირმა ტაველიძის პირველი წიგნია, ქართველი მკითხველისათვის ეს სახელი უცხო ნამდვილად არ ყოფილა – ირმას მოთხრობები და თარგმანები წლების მანძილზე იბეჭდებოდა სხვადასხვა ლიტერატურულ პერიოდიკაში. თუმცა, ეს წიგნი არ არის სხვადასხვა დროს დაწერილი მოთხრობების ტექნიკური თავმოყრა, როგორც ხშირ შემთხვევაში არა მარტო დებიუტანტ ავტორებთან ხდება ხოლმე. მწერალი სწორედ იმ პერიოდს დაელოდა, როცა ტექსტების არც თუ ისე მცირე რაოდენობიდან მოუწევდა საუკეთესოების არჩევა. კრებულშიც სწორედ ის მოთხრობებია შესული, რომლებიც ირმამ თავისი შემოქმედებიდან ამა თუ იმ განსაკუთრებული ნიშნით გამოარჩია.
თუ ზემოთ განსხვავებული ესთეტიკისა და ხედვის ავტორის გამოვლენაზე ვსაუბრობდით, “ავტობიოგრაფია ფრანგულად” ის წიგნია, რომელიც საშუალებას გვაძლევს ვიფიქროთ, რომ სწორედ ასეთ შემთხვევასთან გვაქვს საქმე. მწერალი პირდაპირ გვეუბნება, რომ მოთხრობები ავტობიოგრაფიულია, მათი “ფრანგულობა” ამბებისა და დოკუმენტური სინამდვილის ავტორისეულ ინტერპრეტაციაზე, გაყალბებაზე მიუთითებს (შდრ: “ესე ამბავი სპარსული, ქართულად ნათარგმანები” – სადაც რუსთაველი “სპარსულში” არათუ გეოგრაფიას გულისხმობს, არამედ ამბების ზღაპრულობას, უჩვეულობას). ფრანგულის მოშველიება ირმას ტექტსების ტონალობის, აკუსტიკური ფონის შესაქმნელად სჭირდება, მოთხრობების შინაგანი დინამიკისა და მკითხველთან სასაუბრო ენის მოსახელთებლად. თუმცა, დინამიურობა ამ შემთხვევაში მხოლოდ პრობითია, და იმდენად გაჯერებულია მოთხრობები სხვადასხვა ფორმა-შინაარსობრივი ორნამენტებით, რომ ხშირად ნაკლებად გვაძლევს საშუალებას, “ვიმოძრაოთ” ტექსტებში და ნაწარმოებებიც უფრო მხატვრულ ტილოს, სტატიკურ სურათს მოგვაგონებს.
მიუხედავად იმისა, რომ ირმას ყველა მოთხრობა ერთი დასრულებული ეპიზოდი ან ამბავია, მისი თხრობის სტილი და აქცენტები საფუძველს გვაძლევს ვიფიქროთ, რომ ავტორისთვის არც თუ ისე მნიშვნელოვანია ამ ამბის, მოვლენის განვითარება. მისთვის მთავარია იმპრესიულობა, ის შთაბეჭდილება და ემოცია, რაც მას ჩვეულებრივი ცხოვრებისეული ამბებისგან რჩება, და თხრობის დროსაც სწორედ ამას ანიჭებს უპირატესობას – იოლი შესამჩნევია, რომ სიუჟეტური ხაზის განვითარებაზე მეტად ირმა სახეების შექმნაზე, პერსონაჟების შინაგანი სამყაროს მკითხველამდე მიტანაზე ამახვილებს ყურადღებას, ხოლო ამბები და მოვლენები ამ პორტრეტების დახატვაში კიდევ უფრო ეხმარება. აქ საინტერესოა ერთი დეტალიც – რაკი წიგნს “ავტობიოგრაფია” ჰქვია და მოთხრობებიც ავტობიოგრაფიულია, ძნელი მისახვედრი არ უნდა იყოს, რომ პროტაგონისტი თავად ავტორია, და შექმნილი სახეებიც – უმეტესწილად, ავტოპორტრეტები. ამ შემთხვევაში ირმა-ავტორი ერთგვარ დისტანცირებას ახდენს ირმა-პერსონაჟთან, უფრო მეტიც – თვითირონიისა და ფსევდო-ფრანგულობის შეზავებით აყალბებს სინამდვილეს და მისთვის ირმა-პერსონაჟი უკვე ის მასალა ხდება, რომლისგანაც დაუნდობლად შეიძლება გამოაქანდაკო ფიგურა, ისე, რომ მჭრელი იარაღის არცერთი დარტყმა საკუთარ სხეულზე არ იგრძნო. თუმცა, ხანდახან ავტორი ცდუნებას ვერ უძლებს, ბოლომდე ირმა-პერსონაჟს ანდოს სათქმელი და ხშირად რემარკების სახით ერევა ტექსტებში. ეს ის განსაკუთრებული შემთხვევებია, როცა ავტორი ვერ თმობს საკუთარ “მეს”, უჭირს სინამდვილის ბოლომდე უარყოფა და ამიტომაც ყოველი რემარკა ან საკუთარ თავში დაბრუნებაა (მკითხველისთვის კი, უბრალოდ, თავშესაქცევი და სახალისო ლიტერატურული თამაში), ან კიდევ პირიქით – ხანდახან რემარკად ძირითადი ტექსტი იქცევა ხოლმე და მოთხრობის ქვესათაურებში გამოტანილი “სინამდვილეების” გაბათილებას ემსახურება. ზემოთ არაერთხელ ვახსენე “სიყალბე”, თუმცა, ხაზი მინდა გავუსვა, რომ ეს არამც და არამც არ არის ტექსტების შეფასება – პირიქით, ყოველი მხატვრული სახე თუ ეპიზოდი მაქსიმალური სიზუსტითა და დაწურულობითაა გადმოცემული, ავტორს არც ერთი მცირე დეტალი არ რჩება ყურადღების მიღმა, და ასევე შესანიშნავი უნარი აქვს, სათქმელი ძალიან მარტივი, ყოფითი ელემენტებით გადმოსცეს – რაც ერთგვარი ხიბლია მისი პროზის. ამას თან ერთვის დახვეწილი და გამართული ქართული, რომელიც არა მარტო გრამატიკულად სწორ, სინტაქსურად გამართულ ენას გულისხმობს, არამედ მკითხველთან სასაუბრო ხმას, შინაარსთან შეწყობილ ფორმას. თუმცა, ჯერ-ჯერობით ეს ხმა მხოლოდ სტუდიურ ფოტოებს, ინტერიერში გადაღებულ ფილმებს მოგვაგონებს, რომლებსაც არ გააჩნიათ არავითარი კონტაქტი გარესამყაროსთან, თუმცა კი იმდენად დიდი ოსტატობითა შესრულებული, რომ წინათ თქმულს ნაკლად ვერაფრით ჩაუთვლი. ესეც, ალბათ, ირმას, როგორც მწერლის, ერთი მხარეა, ერთი შემოქმედებითი ეტაპი, რომელიც მწერალმა საკმაოდ მძლავრი დებიუტით, “ავტობიოგრაფია ფარნგულად”, უკან ჩამოიტოვა.