• პროზა

    ზურაბ ლეჟავა

    კარსმომდგარი არაჰიგიენური ბედნიერება

    მიიკვლევდა ნესტიან თავისუფლებაში გზას ენადაშანთული, შერცხვენილი, მონუსხული და სულგაყინული ზარღრა, იგივე ვიქტორ ნაზრაძე. ნესტიან, სუსხიან, არასტუმართმოყვარე თავისუფლებას კი ჯიუტად არ სურდა ბედისწერიდან ამოვარდნილი, უადგილო, უსამშობლო, უნათესაო, უმოყვარო და უმეგობრო კაცის თავის წიაღში მიღება, მისი შეკედლება და დაბინავება. აკვიატებული ავი ფიქრივით, უტიფარ ქარად შემოუბერავდა ხოლმე სუსხიანი თავისუფლება მომხდურს, ღიად დარჩენილ მის ბაგეებში შეძრომას ლამობდა და როცა ამას ახერხებდა, გაგულისებული, უაზროთვალება საიქიოს ბოროტი ჩიტივით უკორტნიდა დაშანთულ ენას. ვიქტორ ნაზრაძე თავისას ფიქრობდა და არ იცოდა სად წასულიყო, ვისთვის მიემართა, რადგან სულგაყიდულს აღარ ჰყავდა არავინ და არ გააჩნდა ქვეყნად არაფერი გაყიდული სულის, განთავისუფლების ცნობის და 25 მანეთის გარდა. მიუხედავად გამოუვალი მდგომარეობისა, ან იქნებ სწორედ ამიტომაც, ზარღრა თავს დაჯერებულად გრძნობდა და ამდენი ხნის ნანატრი თავისუფლება სურდა მოვლენოდა არა ნესტიან ქარად, ჩაბნელებულ ქუჩად, არა სიბნელეში მოთარეშე, ურჩ მანქანებად, ბინძურ წყლის წვეთებს რომ აფრქვევდნენ გუბეებში გაშლიგინებისას, არამედ სითბოდ, ჭერად, სასმელად, საჭმელად და ტიტველ ქალად.
    – მე გაიძულებ შენ შემეგებო სითბოდ და ჭერად, – ეუბნებოდა იგი მტრულად შემართულ თავისუფლებას და მუშტს უღერებდა მას, – სასმელად, საჭმელად და ტიტველ ქალად! გაიძულებ! გაიძულებ! რადაც არ უნდა დამიჯდეს!!!
    – ვერ მაიძულებ! ვერ მაიძულებ! – პასუხობდა სისინით თავისუფლება და თავისი გათოშილი თითებით გარყვნილად უწეწავდა თმას.
    – გაიძულებ, ოღონდ ჯერ რეზინის ჩაქუჩს ვიყიდი, უკიდურესი შემთხვევისათვის! ჯერ ვიყიდი რეზინის ჩაქუჩს, შემდეგ კი გაიძულებ! გაიძულებ! – ჯიუტად იმეორებდა ვიქტორი.
    გზას იგი ქალაქის ცენტრისაკენ, ანუ ეშმაკის ბუნაგისკენ მიყავდა და ზარღრაც მიყვებოდა გზის მიერ შემოთავაზებულ დამღუპველ მარშრუტს, გზაც ხომ თავისუფლების ნაწილი იყო და წესით არც მისი ნდობა შეიძლებოდა, მაგრამ არა ზარღრასთვის – არა, რადგან ამიერიდან ყოველი მისი გზა ჯოჯოხეთისკენ, მოუსავლეთში მიემართებოდა.
    – ჯოჯოხეთში შევხვდებით! – სისინებდა ქარი.
    – ჯოჯოხეთში შევხვდებით! – სისინებდნენ ხეები.
    – ჯოჯოხეთში შევხვდებით! – სისინებდნენ ბუჩქები.
    – შევხვდებით! შევხვდებით! შევხვდებით! – სისინებდა მიდამო.
    რკინიგზის ვაგზალი და მასთან მიმდებარე ვრცელი ტერიტორია ხალხით იყო სავსე. ისინი მწერებივით ირეოდნენ იქ და რაღაცას თავისას ფუსფუსებდნენ. ვიქტორი ჯერ ბაზრობაზე შევიდა და რიგებს დაუყვა. მის მზერას უნებურად მიიპყრობდა ხოლმე დახლებზე გამოტანილი და დახვავებული უცხო საქონელი, მაგრამ ის მაინც თავისას ეძებდა – რეზინის ჩაქუჩს. ბოლოს როგორც იქნა, რკინეულობის განყოფილებაში იპოვა და 4 მანეთად შეიძინა კარგი, მძიმე, ხისტარიანი რეზინის ჩაქუჩი. მან იგი ხელში შეათამაშა, ქამარში გაირჭო, პიჯაკის კალთით სათუთად დაფარა და თავისი უთავბოლო გზა გააგრძელა.
    ვიქტორი შორიდან უცქერდა მეძავთა ჯგუფს და მათში თავისთვის საცოლეს ეძებდა. ვაგზლის მეძავები ქალაქში ყველაზე იაფფასიანებად ითვლებოდნენ, თუმცა ისინიც ასაკის, გარეგნობის და შესაბამისად, ფასების თანახმად, ცალ-ცალკე, პატარ-პატარა ჯგუფებად იყვნენ დაყოფილნი. იყვნენ მათ შორის ისეთები, რომელთაც, ალბათ არათუ ნორმალური ადამიანი, არამედ ყველაზე უფრო ხურუშიანი მაიმუნიც არ გაეკარებოდა, მაგრამ იყვნენ საკმაოდ სასიამოვნო გარეგნობისაც, რომლებიც შედარებით ძვირნი ღირდნენ. ერთი სიტყვით, ბოზები იყვნენ დაახლოებით სამი ძირითადი კატეგორისა – მეტნაკლებად ნორმალურები, ნახევრად ბანძები და ბანძები. ვიქტორი ჯერ შედარებით ნორმალურთა ჯგუფს მიუახლოვდა და ფასები იკითხა:
    – გამარჯობათ გოგოებო! – მიესალმა ის მეძავებს.
    – გაგიმარჯოს! – მიუგეს მათ.
    – რომელია თქვენში გასათხოვარი?! –
    – ყველანი გასათხოვრები ვართ, – გასცა პასუხი ერთ-ერთმა და ღიმილით გადახედა დანარჩენებს.
    ისინი არ იყვნენ ჩვეულნი ამგვარ მიმართვას. გამოცოცხლდნენ.
    – მე რომელი გამომყვებით ცოლად? –
    გოგოებმა ერთმანეთს გადახედეს და გაიცინეს.
    – რომელსაც შენ ხელს დაადებ, – უპასუხა ერთ-ერთმა.
    – მერე ცელქები ხართ?! – ღიმილითვე გაუსწორა თვალი ვიქტორმა თავის მოსაუბრეს და თან ახლოს მდგომ, ცოტათი მორცხვ და ცოტათი ლამაზ ცუგრუმელას ხელი წაატანა ძუძუზე. ცუგრუმელამ თავი დაიძვრინა, უფრო სწორად კი ძუძუ დაიძვრინა.
    – ე-ე-ე, ჯერ დადე, – დაიფხუკუნა ცუგრუმელამ მორცხვად, – ამას უყურე ერთი! – და ვიქტორს ალერსით უბიძგა.
    არიან ადამიანები, რომლებიც მიუხედავად თავიანთი ურცხვი პროფესიისა, ბუნებით არიან მორცხვნი, ისევე, როგორც ზოგჯერ უსათნოესი პროფესიის ადამიანები არიან აშკარად ურცხვნი. რატომ ხდება ასე – ალბათ იმიტომ, რომ ბუნებაში წესრიგთან ერთად უწესრიგობაც სუფევს, საგნები კი არ არიან ყოველთვის სამართლიანად განლაგებულნი.
    – რამდენი დავდო ჩემო ცუგრუმელავ? – კითხა ვიქტორმა.
    – ერთი საათი ოცი მანეთი! – იყო სხარტი პასუხი.
    ვიქტორმა კისერი მოიქექა – ძვირია!
    – სულაც არა, – იყო მოხდენილი და ალბათ დაზეპირებული პასუხი, როგორც ჩანს კლიენტები ხშირად ძვირობდნენ ფასებს და ბოზებსაც შემუშავებული ჰქონდათ მოხდენილი პასუხი – “სულაც არა!”
    – გადავიხდი ოცს, ოღონდ მე შენ დილამდე მჭირდები, – უთხრა ვიქტორმა ცუგრუმელას და კიდევ ერთხელ წაატანა ნაღმივით მკვრივ ძუძუზე ხელი.
    – ა-ა-რა შენი ჭირიმე! – იუარა ცუგრუმელამ – დილამდე 50 დაგიჯდება, – კიდევ ერთხელ დაიძვრინა ძუძუ და გვერდზე გახტა.
    – მე სულ 21 მანეთი მაქვს, ოცს შენ მოგცემ, მანეთი მე დამრჩება.
    – ა-ა-რა შენ შემოგევლე! –
    – მაშინ შენ წამოდი, – შესთავაზა ვიქტორმა მეორეს, მიწისქვეშა გადასასვლელის შემაღლებულ ზღუდეზე მჯდომ ნაცრისფერებში გამოწყობილ, ასაკით ცოტათი უფროსს, მგლისთვალა მეძავს და ხელი გაიშვირა მისკენ, თუმცა ხელის ძუძუზე წავლება ვერ შებედა. ეს სერიოზული ჩანდა – მგლისთვალა.
    – ჩვენ ჩვენი ფასი გვაქვს, თუ გეძვირება, მაშინ სხვებთან მიდი! – ურჩია მგლისთვალამ.
    აქ ვიქტორმა დასვა ცოტა არამართებული, როყიო შეკითხვა, რომ იტყვიან ჩაიჭრა და შედეგიც მაშინვე იგემა:
    – აბა, რომლები არიან იაფები? –
    გოგოებმა სიცილით და კისკისით დაუწყეს მითითება ისეთებზე, რომელნიც შესაძლოა არც იყვნენ ალბათ მეძავები, რადგან მათკენ მართლა არ გაიხედავდა არცერთი ხურუშიანი მაიმუნი და თუ მათ მაინც ვიღაც ეკარებოდა, ეს უკვე, ალბათ, იყო უტყუარი მანიაკალური ამბავი. ხომ არსებობენ პათოლოგიური ადამიანები, რომლებსაც ნორმალურ ქალთან სექსს, მძორთან სექსი ურჩევნიათ. ჰოდა ის მძორიც იდო იქ და თავის კლიენტს ელოდებოდა. გოგოები არ ცხრებოდნენ, თითებს იშვერდნენ და რიგრიგობით სთავაზობდნენ ვიქტორს ყველაზე იაფიანებს.
    – აი ეს კი უფასოდაც მოგცემს, – მიუთითა ვიქტორს ცუგრუმელამ, ვიქტორისდაჭირად შემთხვევით აქვე მიმავალ ჰერმაფროდიტზე.
    – ბანჯგვლაეთერო მოდი აქ! – დაუძახა მან ჰერმაფროდიტს.
    ბანჯგვლაეთერო – ასე ერქვა ჰერმაფროდიტს, მას ზურგზე დიდი პოლიეთილენის ტომარა ეკიდა, რომელიც პლასტმასის ბოთლებით იყო სავსე. ჰერმაფროდიტი ამ ბოთლებს ვაგზლის ტერიტორიაზე აგროვებდა, მერე აბარებდა და ამით ცხოვრობდა. საოცარია, მაგრამ მას პროსტიტუციიდანაც ჰქონდა მცირედი შემოსავალი. ალბათ ეთერომ ბავშვობისას მენინგიტი გადაიტანა, ან შესაძლოა დებილიზმის მსუბუქ სტადიაში იყო, ან კიდევ რაღაც, იმიტომ, რომ ჩანდა, აშკარად ჩანდა მასში გონებრივი სიჩლუნგის ნიშნები. ეთეროს ჰქონდა კაცისებური თავი ხშირი ჭაღარაშერეული წვერ-ულვაშით და ქალისებური ტანი ძუძუებით და თეძოებით. ის იყო ძალიან კოჭლი (თანდაყოლილი სიკოჭლით კოჭლი), ეცვა კაცის ძველი პიჯაკი და ლაქებიანი, გახვრეტილი შარვალი – ბინძური ძონძები.
    გოგოები ბანჯგვლაეთეროს უბოროტოდ ეხუმრებოდნენ, თითით ვიქტორზე მიუთითებდნენ, ეკითხებოდნენ ცოლად თუ გაყვებიო. ეთერო იშმუშნებოდა და თანხმობის ნიშნად მორცხვად უკრავდა კვერს, თან ალერსიან მზერას აპარებდა სასიძოსაკენ უნდობლად. გოგოებს ეს აკისკისებდათ და არც ვიქტორს აბრაზებდა სხვათა შორის.
    – წამოხვალ?! წამომყვები?! გიყვარვარ ეთერი?! – ეკითხებოდა მას ვიქტორი თანაგრძნობითა და ღიმილით.
    ეთერი პასუხობდა: – ჰო-ო-ო!
    – მისცემ უფასოდ ეთო? – კისკისით ეხუმრებოდნენ გოგოები.
    – უ-უფასოდ? არა-ა-ა! –
    – მაშ რამდენათა! – მის კილოკავზე უქცევდა ვიქტორი, – მაშ რამდენათა!
    – ხუთ მანეთათა! ხუთ მანეთათა! –
    მერე ვიქტორმა საჯდომზე მოუთათუნა ბანჯგვლაეთეროს ხელი, კარგი გოგო ხარო უთხრა, თავი დაუკრა ბოზებს და სხვებს, უფრო იაფიანებს მიუბრუნდა.
    აღმოჩნდა, რომ ამ სუსხიან საღამოს სითბოს, ჭერის, სასმელ-საჭმელის და ტიტველა ქალის ყიდვა თურმე პრობლემატური ყოფილა. არ ყოფილა საკმარისი 21 მანეთი ამქვეყნიური ბედნიერების საყიდლად. ბოზები თავისას ითხოვდნენ, ზარღრას კი არ გააჩნდა ქვეყნად არაფერი გაყიდული სულის, განთავისუფლების ცნობის, 21 მანეთის და ახლად ნაყიდი რეზინის ჩაქუჩის გარდა.
    ზარღრა დაფიქრდა. ის მოულოდნელად იმ ხასიათზე დადგა, როცა ადამიანი გაწბილებას იწყებს. მან პირი მომუწა, ქამარში გარჭობილ საკმაოდ მძიმე რეზინის ჩაქუჩის ხის ტარს თითები მოუჭირა და ის იყო ცხოვრებისათვის წარბქვეშიდან უნდა შეეხედა, რომ მოულოდნელად მისკენ მიმართული დამთრგუნველი ყურადღება იგრძნო, მოტრიალდა და გაოგნდა.
    მის წინაშე, პირდაპირ შუა ქუჩაში, დიდი, ბრგე, თავისთავში ღრმად დაჯერებული, კაცნახევარა ეშმაკი იდგა. სწორედ ისეთი, როგორსაც მას ხატავენ! ბალნიანი, ტლანქჩლიქიანი, შავდინგა და რქოსანი, თანაც რაღაცნაირად გამორჩეული, ელიტარული, არარიგითი ეშმაკი, არამედ არისტოკრატი და ჯენტლმენი ჯოჯოხეთისა. მარჯვენა ხელში მას ეპყრა უბადლო ნიმუში ხელოვნებისა – სამკბილა კვერთხი, ხოლო მარცხენაში მოკრძალების ღირს, იდუმალებით მოცულ, გიშრის უცხო კრიალოსანს ატრიალებდა.
    – ჰა-ჰა-ჰა-ჰა-ჰააა!!! – გადაიხარხარა ეშმაკმა, – მე ღორმენი ვარ შენი მოძღვარი, ჰა-ჰა-ჰა-ჰა-ჰააა!!! აბა წამოდი! წამო! წამოდი! გავიტასავოთ ჩათლახებს შორის!!!
    ვიქტორი მონუსხულივით აედევნა ღორმენს, მას ის მხოლოდ სახენაცვალი ჰყავდა ნანახი სულისმყიდველი ზედამხედველისა და ციხის უფროსის სახით და ახლა, ამდენ ხალხში, ვაგზლის გაჩახჩახებულ მოედანზე ასე აშკარად აბსოლუტში მისმა ხილვამ ელდა ჰკრა და თავზარი დასცა.
    – ქორწინება გადაგიწყვეტია შვილო ჩემო, ოჯახის შექმნა განგიზრახავს? – ღიმილით გაუყარა ხელმკლავი ღორმენმა ზარღრას.
    – დიახ უწმინდურო მამაო, ოღონდ ხანმოკლე, მოკლევადიანის. –
    – ხა-ხა-ხა – გულღიად გაიცინა ღორმენმა – მერედა ამას აბა რა სჯობს, რაც შეეხება ქორწინების ხანმოკლეობას, ეს შენ შვილო ჩემო ნუ შეგაცბუნებს. განა ყველაფერი წარმავალი არ არის ამ ქვეყნად, და ან არის საერთოდ რაიმე ჩვენი წვალების გარდა მუდმივი? ყველაფერი წარმავალია და ხანმოკლე! ცოცხალი არსება ხომ დაბადებასაც ვერ ასწრებს, როდესაც უკვე იწყებს სიკვდილს! შენ ჯერ კიდევ ბევრი რამ გაქვს გასარკვევი ჩემო ბიჭუნი!
    ზარღრა და მისი მოძღვარი პირდაპირ ბოზების “სტაიანკაზე” დატასაობდნენ ხელკავგაყრილნი და დარბაისლურად მასლაათობდენ. ღორმენი ამჟამად მხოლოდ თავისი მორჩილისათვის იყო აბსოლუტში, ხოლო იქმყოფმეჩხერკბილება ბრბოს კარგადმოვლილი ორმოცდაათიოდე წლის, წარმოსადგენი ჯენტლმენის სახით ევლინებოდა – ჯენტლმენისა, რომელსაც ოდნავ ეტყობოდა, რომ დალეული ჰქონდა ცოტაოდენი ღვინო, ის ხავერდოვნად ლაპარაკობდა, ლაპარაკობდა, ლაპარაკობდა.
    – მშვენიერი მარგალიტები, ზღვის ლოკოკინათა სხეულში რომ ყალიბდებიან, სინამდვილეში ავადმყოფობაა მათი. ეს ავადმყოფობა ცდილობს გაფართოვდეს და მთელს ლოკოკინას მოედოს, ლოკოკინა კი თავის მხრივ ავიწროებს და ზღუდავს ავადმყოფობას, ამიტომ გამოდის მარგალიტი ასეთი მკვრივი, ასეთი ლამაზი, ასეთი იდუმალებით მოცული, მასში ხომ ამდენი განცდაა. ეს საბრალო ლოკოკინას ტკივილები და განცდებია – ლოკოკინისა, რომელიც თავის წუხილებს მარგალიტად აქცევს, ინახავს თავის სხეულში და მხოლოდ მაშინ, როცა საკუთარ თავს დაიმარტოხელებს, წვება ზღვის ფსკერზე, ხსნის თავის ნიჟარას და ტკბება მარგალიტად ქცეული საკუთარი ტკივილების სილამაზის ცქერით.
    მხოლოდ ეშმაკმა უწყის მარგალიტად ქცეული, სათუთად შენახული ტკივილის ჭეშმარიტი ფასი და ამიტომაც მზაკვრულად და მალვით ტკივილს უნერგავს ის თავის რჩეულთ, რათა შემდეგ ჯოჯოხეთში მათი მისვლისას, ბანჯგვლიანი ხელით უხეშად პირი გაუღოს და შიგნეულიდან გულისფანცქალით ამოუგლიჯოს ერთ წვეთ ცრემლად ქცეული ტანჯვის, წვალების, ბოღმის და უიმედობის პატიოსანი მარცვალი. ძვირფასი საჩუქარი მბრძანებელთათვის, მბრძანებელთა მბრძანებელთათვის და მბრძანებელთა მბრძანებელთა მბრძანებელთათვის მუდმივი საჩუქარი მბრძანებელთათვის, რამეთუ ბოროტებას საზღვარი არ აქვს ამ ქვეყნად, ისევე, როგორც მბრძანებელთა მბრძანებლობას უკუნითი უკუნისამდე!
    ესენი იშვიათად დაყვებიან ბინაში კლიენტს, რადგან ამ საბრალოებმა არ იციან, რომ მათი ფანჯრიდან გადმოგდება, მათივე სახლიდან გაცილებით უფრო ადვილია, ვიდრე საკუთარი სახლის ფანჯრიდან. ისინი, როგორც უმეტესობა ამ ცოდვილ მიწაზე, წყეულნი არიან და მათი უბადრუკი, არაფრის ცხოვრებაც არაფერს არ აძლევს მათ სიცოცხლის შენარჩუნების და წვალების გარდა, შემოსავალიც თითქოს არა აქვთ მცირედი, მაგრამ ის მაინც თვალსა და ხელს შუა უქრებათ, რადგან ყველაფერი მიაქვს საჭმელს, სასმელს, დედილოებს, დაქალებს, ალფონსებს და ზნეობრივ პოლიციას. ისინი რეგულარულად ყლაპავენ აბებს, იკეთებენ ნემსებს ვენერიული და სოკოვანი დაავადებების წინააღმდეგ, არ უწვებიან და ზოგჯერ ქვეშიდანაც გამოუძვრებიან ხოლმე კლიენტს, ზედმეტად დამუწუკებულ სხეულიანს, ან ზედმეტად მყრალს. მათ ორგანიზმს ერთგვარი იმუნიტეტიც აქვს გამომუშავებული, მაგრამ გახსოვდეს, ზოგიერთ მათგანს, რჩეულთ მათ შორის, სადღაც ღრმად, უწმინდურ სიღრმეში აქვთ ჩაკირული, ჩაგლესილი, მოშუშებული და პირშეკრული, მკვრივი ლორწოვანი აპკით დაცული ნახველის მსგავსი ლორწოვანი გროვა. ეს გროვა მათი უკურნებელი სენია, სენი რომელიც, როგორც ლოკოკინა ებრძვით მათ და რომელსაც, თავის მხრივ, ლოკოკინებივით ებრძვიან ისინი, რაც გამოიხატება ბატონებში – ბატონებში, რომლებიც დროდადრო წითელ ღუდუდებად გამოყრით ხოლმე მათ, შემდეგ კი ბატონები ისევ შოშმინდებიან. აი, ასე ყალიბდება მათში სიბრძნისა და სისპეტაკის პატიოსანი მარცვლები.
    ქუდი მოიხადეთ და მოიდრიკეთ ქედი, როცა მოხვდებით მეძავებს შორის ძაღლიშვილებო!!!
    ამ სიტყვების შემდეგ ღორმენმა იქ მყოფ უწმინდურ ბრბოს, როგორც მოძღვარმა სამწყსოს, თვალი მოავლო და ბატონკაცური კეთილგანწყობით ზარღრას დარბაისლურად ჰკითხა:
    – რა, არ იძლევიან ეს ბოზები იაფად?
    – არ იძლევიან ამათი! – გულდაწყვეტით ჩაიქნია ხელი ზარღრამ.
    – მოგცემენ, შვილო ჩემო, მოგცემენ! – მხიარულად ლაპარაკობდა ღორმენი.
    ის არ იყო ვირთხისმაგვარი კიკიმორი, არც ბოროტუნი, ან ანცი, არ იყო ის, აგრეთვე, მუხისთავკუნძა ქაჯი, ის ელიტარული ეშმა და ჯენტლმენი იყო ჯოჯოხეთისა. ღორმენს უყვარდა ხუმრობა და ამით იყო საშიში. ის ხუმრობის მეშვეობით რწყმედდა უმანკო სულებს.
    – უბრალოდ, ალბათ არ გამოინახა შენი ტოლი და სწორი! ეძიე – უძიე შვილო ჩემო შენი ბედი, შესაძლოა ის აქ არის, შენს გვერდით?
    – ფული არ მყოფნის მამაო, თორემ ბედის მეტი რა არის, – წაიბუზღუნა ზარღრამ.
    – მერე შენც ეშმაკური ხრიკი იხმარე, – ურჩია ღორმენმა, – ხომ ხედავ სასტუმროს, ამათ ან ამ სასტუმროში დაყავთ თავიანთი კლიენტები, ან კიდევ პატარ-პატარა იაფიან აბანოებში, აქვე შორიახლოს, სასტუმროში წასვლას არ გირჩევ, იქ დედილო ყვირილს ატეხავს. აი, აბანოში კი სხვა საქმეა, იქ შენ ბოზთან ერთად შეიკეტები ერთი საათით, მერე რამდენ ხანსაც გინდა, იმდენ ხანს დაჰყოფ. მეაბანოვე არასოდეს არ ატეხავს ყვირილს, იმის გამო, რომ ზნეობრივი პოლიციის მოსვლას მოერიდება. არ კითხავენ ქალი და კაცი ერთად რატომ შეუშვიო? რასაკვირველია, იგივეს დედილოსაც კითხავენ სასტუმროში, მაგრამ დედილო თავს გაიმართლებს იმით, რომ არ იცოდა რისთვის შედიოდნენ. მეაბანოვე კი ამით თავს ვერ გაიმართლებს. აქედან ორას მეტრში პატარა აბანოა, იქ მე ვმუშაობ მეაბანოვედ და სერგო მქვია. უბრალოდ, დიდი ხანია მაგ სახეცვალებაში ვარ და აღარც კი მახსოვს, რომ ღორმენი ვარ, თუ მოხვალ და გამახსენებ, კარგს იზამ. შენი ნაცნობი კაჭიჭი და ჩონთაც მანდ მუშაობენ ცეცხლფარეშებად, რა თქმა უნდა, სახეცვალებაში! ისე, რომ მოდი! თუ კარგ პატარძალს მოიყვან, შეიძლება მეც ვიხმარო, არც ბიჭებს არ აწყენთ. სულ უკიდურეს შემთხვევაში, თუ იქ არ დაგხვდი, ან ვაითუ ვერ გავიხსენე, ღორმენი რომ ვარ, ან თუ შენ ვერ გიცანი და დავუშვათ წყალი გამოგირთე, შენ მაინც იხტიბარი არ გაიტეხო. საქვაბე შიგვეა და არ გაიყინები, იქ მუდამ ისეთი სითბოა, რომ თავი ჯოჯოხეთში გეგონება. ეს რომ უთხრა, ღორმენმა თავის მორჩილს თვალი ჩაუკრა.
    – შეიძლება გკითხოთ მამაო ღორმენ? – მოწიწებითა და მადლიერებით მიმართა ვიქტორმა მოძღვარს.
    – ბრძანე შვილო ჩემო! – უპასუხა ღორმენმა ზარღრას.
    – მამაო ღორმენ, თქვენ ეს წუთია ბრძანეთ, რომ აბანოშიაც მუშაობთ პარალელურად და აბა რაღა გახსოვთ, თუ საკუთარი ვინაობა არა?! –
    ღორმენმა ხელი მოხვია ვიქტორს მხარზე, განწყობილება გამოიცვალა და თქვა:
    – ეჰ, ზარღრა, ზარღრა, ჩვენ ჩვენი უსასრულო ტანჯვის პროცესში ზოგჯერ გვავიწყდება საკუთარი მეც. – მერე იქ შეკრებილ მეჩხერკბილება ბრბოს გადახედა და განაგრძო, – აბა შეხედე ამათ, ნუთუ შენ ფიქრობ, რომ ამათ ახსოვთ თუ ვინ იყვნენ ისინი ადრე, ან თუ გგონია, რომ მათ იციან, ვინ არიან ისინი დღეს!
    ზარღრამ მოწიწებით დახარა თავი.
    – ახლა კი უნდა წავიდე ზარღრა, – ისევ მხნედ და ისევ ხალისიანად წარმოთქვა ღორმენმა, – წასვლის წინ კი ერთი მითხარი – შენ ჩემს ნათქვამში ყველაზე მეტად რა მოგეწონა?!
    ზარღრამ ჰაერი ღრმად ჩაისუნთქა, ხელები ორატორულად გაშალა ფართოდ, გულღიად გაიღიმა და დაიძახა ომახიანად:
    – გავიტასავოთ ჩათლახებს შორის!!! –
    კმაყოფილების ღრუტუნი აღმოხდა ღორმენს. არ მოელოდა ის ამგვარ ქცევას მორჩილისაგან. დარბაისლურად გაშალა სამკაპისა და კრიალოსნის მპყრობელი ხელები ფართოდ და ზარღრა შვილივით ჩაიკრა გულში. უნდა ითქვას, რომ ზარღრამ თავისი ხმამაღალი შეძახილით, იქმყოფთა შორის კმაყოფილება გამოიწვია. მოძღვარმა და მორჩილმა ერთხელ კიდევ გაიტასავეს ხელკავგაყრილებმა ჩათლახებს შორის. კლიენტებიც და ბოზებიც მოწიწებით უთმობდნენ მათ გზას, რადგანაც გრძნობდნენ ღორმენის უხილავ ძალას. მორჩილი და მისი მოძღვარი კიდევ ერთხელ გადაეხვივნენ განშორებისას ერთმანეთს. ღორმენი წავიდა, წასვლის წინ, კარგ ხასიათზე მყოფმა თავს კიდევ ერთი პატარა ანცობის უფლება მისცა: მან იქვე მიმავალ უცნობ ქალიშვილს, არამეძავს, არამედ უბრალოდ გამვლელს ქვეშიდან ამოჰკრა კურტუმოში ხელი, იმგვარად, რომ ჰაერშიც კი შეახტუნა და თან ისე ძლიერად მოუჭირა კაუჩუკის გავაზე, რომ საწყალ გოგონას კინაღამ მოაგლიჯა ტრაკი, რითაც აღტაცებაში მოიყვანა იქმყოფი მეჩხერკბილება ბრბო.
    ზარღრას ღორმენის რჩევა ჭკუაში დაუჯდა. ის გამხნევდა, გამხიარულდა და შეუდგა საქორწინო სამზადისს. ჩავიდა საღამოს ბაზარში, იყიდა 4 ცალი პრეზერვატივი, საჭმელ-სასმელი იაფად, ოცი მანეთისა, ერთი ქეციანი მანეთიანი ჯიბეში ჩაიტოვა საჯიშედ და ასე სანოვაგით დატვირთული მიადგა ბოზების “სტაიანკას”. ეს ყველაფერი ართობდა ზარღრას, ართობდა და აცინებდა, იწვევდა მასში სხვებისათვის უხილავ ხარხარს. დამცინავი თავისუფლებაც კი შეცბუნებული იყო მომხდურის გაუგონარი საქციელით, რადგან ის მას პირიქით დასცინოდა, და თუ თავისუფლება ევლინებოდა ვიქტორს არასასურველი ფორმით, ის უარესად ამახინჯებდა მას. მანჭიაობის მოყვარულ თავისუფლებას ის კიდევ უფრო ამახინჯებდა.
    – აბა ვინ მოდის აბანოში, ერთი საათი 20 მანეთი – სთავაზობდა ვიქტორი პირობებს მეძავთა ჯგუფებს.
    ზოგიერთები თანხმდებოდნენ, მაგრამ გასამრჯელოს ითხოვდნენ წინასწარ, ვინაიდან ვაგზლის ბოზების კლიენტურა არ იყო საიმედო ხალხი. გარდა ამისა, ეჭვს ბადებს სანოვაგით სავსე დიდი ცელოფნის პარკი, რომელიც აბანოში სრულებით არ იყო საჭირო. მეძავები გრძნობდნენ, რომ ვიქტორი რაღაც სხვას, მათ მიერ გაუთვალისწინებელს გეგმავდა და ეს ასეც იყო, მას ხომ ერთი ქეციანი მანეთიანის მეტი ფული არ ჰქონდა.
    ბოზები მოულოდნელად მოსულმა მთვრალმა ზნეობრივმა პოლიციელმა დაფანტა დედის გინებით, პანღურის რტყმევითა და რეზინის ხელჯოხის ქნევით, შემდეგ კი დაცარიელებული “სტაიანკის” შუაგულში ბარბაცით დადგა, კაბურიდან უზარმაზარი რევოლვერი ამოიღო და გამარჯვების ნიშნად ჰაერში გაისროლა.
    – წადით აქედან, წადით! – დაიღრიალა მან.
    – მორჩა ხორცით ვაჭრობა, წადით! – ყვიროდა ის.
    პოლიციელი ახლა კლიენტებს უყვიროდა და ხელში რევოლვერს ატრიალებდა. კლიენტებმაც ნელ-ნელა დაიწყეს და მალე “სტაიანკაზე” თითქმის აღარავინ დარჩა. ვიქტორიც მოერიდა პოლიციელს, უკან დაიხია თავისი პარკით და ზურგით მის უკან მდგომ და განგების ძალით მის მომლოდინე ბანჯგვლაეთეროს მიაწყდა.
    – აი ტიტველა ქალიც! – თავის ფიქრებში დასცინა მოქალაქე ვიქტორ ნაზრაძემ საკუთარ თავს.
    – წამოხვალ ჩემთან აბანოში? – ჰკითხა მან ბანჯგვლაეთეროს დუმაზე ხელის წავლებით, – შენ იქ დაიბან ტანს, გაიპარსავ, თუ საჭიროა ზოგან დუსტსაც მოიყრი და მერე მე და შენ დილამდე ვისიამოვნებთ ორთქლსა და ქაფში, – ეუბნებოდა გაგიჟებული ვიქტორი ბანჯგვლაეთეროს, – მერე კი დილით მოგცემ ორმოცდაათ კაპიკს და იყავი კარგად! ჯოჯოხეთში შევხვდებით! მოდიხარ?! –
    – ჰო-ო-ო!!!
    ვიქტორ ნაზრაძემ ბინძურ კისერში წაავლო ბანჯგვლა ეთეროს უხეშად ხელი და პატარა უსუფთაო ვაგზლის აბანოსკენ გაუტია დასაქორწინებლად. ასე კისერში ხელწავლებული მიჰყავდა ნეფეს თავისი კოჭლი, ჭაღარა, წვერულვაშიანი, უსუფთაო დედოფალი. დედოფალს ზურგზე ეკიდა ვაგზლის ტერიტორიაზე შეგროვებული პლასტმასის ბოთლებით სავსე ტომარა, რომლის წართმევასა და გადაგდებასაც უშედეგოდ ცდილობდა ნეფე. ნეფეს, თავის მხრივ, ხელში ეჭირა ცელოფნის დიდი პარკი, რომელშიც იდო საქორწილო საჭმელ-სასმელი, 4 ცალი პრეზერვატივი და მძიმე, ხისტარიანი ჩაქუჩი.
    იყო სუსხი. ციოდა.

    © “არილი“

  • ესე

    ნოდარ კაკაბაძე

    შო­თა რუს­თ­ვე­ლი და ვოლ­ფ­რამ ეშ­ენ­ბა­ხე­ლი _ რამ­დე­ნი­მე ტი­პო­ლო­გი­უ­რი პა­რა­ლე­ლი და ან­ა­ლო­გია

    “მიჯ­ნუ­რი შმაგ­სა გვიქ­ვი­ან არ­ა­ბუ­ლი­თა ენ­ი­თა”

    შო­თა რუს­თ­ვე­ლი

    “მეჯ­ნუნს უწ­ო­დე­ბენ – არ მინ­და ვთქვა, რომ ის ნამ­დ­ვი­ლი შმა­გია.

    ნუ გან­მი­კითხავთ,

    თა­ვი მეჯ­ნუ­ნად რომ მო­მაქვს”.

    გო­ე­თე, და­სავ­ლურ-აღ­მო­სავ­ლუ­რი დი­ვა­ნი

    (პწკა­რე­დუ­ლი თარ­გ­მა­ნი)

    “გუ­ლი ვი­ჯე­როთ ტი­რი­ლით! ეს სირ­ცხ­ვი­ლი არ არ­ის,

    მტი­რა­ლი მა­მა­კა­ცე­ბი ჯა­ბან­ნი არ არ­ი­ან”.

    გო­ე­თე, იქ­ვე.

    რო­გორც ცნო­ბი­ლია, ქარ­თუ­ლი სიტყ­ვა “მიჯ­ნუ­რი”, რო­მე­ლიც აღ­ნიშ­ნავს შეყ­ვა­რე­ბულს, მეტ­რ­ფეს, სატ­რ­ფოს, სიყ­ვა­რუ­ლით გაშ­მა­გე­ბულს, არ­ა­ბუ­ლი “მეჯ­ნუ­ნი”-და­ნაა ნა­წარ­მო­ე­ბი.

    …ზუს­ტად არ ვი­ცით, რო­დის და­ი­ბა­და და რო­დის გარ­და­იც­ვა­ლა შო­თა რუს­თ­ვე­ლი. ას­ე­ვე უც­ნო­ბია ვოლ­ფ­რამ ეშ­ენ­ბა­ხე­ლის ცხოვ­რე­ბის ზუს­ტი თა­რი­ღე­ბი. მაგ­რამ მა­ინც შე­იძ­ლე­ბა მი­ახ­ლო­ე­ბით ვი­ვა­რა­უ­დოთ, რომ ის­ი­ნი თა­ნა­მედ­რო­ვე­ნი იყვ­ნენ: შო­თას უნ­და ეც­ოცხ­ლა XII სა­უ­კუ­ნის 70-იან წლებ­ში და უნ­და გარ­დაც­ვ­ლი­ლი­ყო XIII სა­უ­კუ­ნის I ნა­ხე­ვარ­ში. რო­გორც ცნო­ბი­ლია, ვოლ­ფ­რა­მის ცხოვ­რე­ბის მი­ახ­ლო­ე­ბი­თი თა­რი­ღე­ბია: 1170-1220. შო­თას “ვეფხის­ტყა­ო­სა­ნი” 1189 და 1207 წლებს შო­რის უნ­და იყ­ოს შექ­მ­ნი­ლი, ხო­ლო “პარ­ცი­ფა­ლი” 1200 წლის სი­ახ­ლო­ვეს უნ­და იყ­ოს დაწყე­ბუ­ლი და და­ახ­ლო­ე­ბით 1210 წელს – დას­რუ­ლე­ბუ­ლი.

    სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში ცნო­ბი­ლია ორი ად­გი­ლი, რუს­თა­ვის სა­ხე­ლით რომ არ­ის შე­სუ­ლი ის­ტო­რი­ა­ში. ას­ე­ვეა რამ­დე­ნი­მე გე­ოგ­რა­ფი­უ­ლი სა­კუ­თა­რი სა­ხე­ლი: ეშ­ენ­ბა­ხი (ანს­ბახ­თან მდე­ბა­რე ფრან­კუ­ლი ობ­ერ-ეშ­ენ­ბა­ხია გან­სა­კუთ­რე­ბით და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი ვოლ­ფ­რა­მის სა­ხელ­თან, ამ­ჟა­მად ვოლ­ფ­რამს ეშ­ენ­ბა­ხი ჰქვია). რუს­თ­ვე­ლი­ცა და ფონ ეშ­ენ­ბა­ხიც სა­ხე­ლე­ბი კი არაა, არ­ა­მედ ზედ­წო­დე­ბე­ბი. უპ­ი­რა­ტე­სად რუს­თ­ვე­ლო­ლო­გე­ბი იქ­ით­კენ იხ­რე­ბი­ან, რომ შო­თა მეს­ხე­თის რუს­თა­ვი­დან იყო. ას­ე­ვე უფ­რო სარ­წ­მუ­ნო ჩანს შუა ფრან­კო­ნი­ი­დან ვოლ­ფ­რა­მის ჩა­მო­მავ­ლო­ბა.

    …”ვეფხის­ტყა­ო­სა­ნი­ცა” და “პარ­ცი­ფა­ლიც” ქრის­ტი­ა­ნუ­ლი ად­რე­უ­ლი შუა სა­უ­კუ­ნე­ე­ბის ეპ­ი­კუ­რი ლი­ტე­რა­ტუ­რის, სა­რა­ინ­დო რო­მა­ნის ორი უმ­აღ­ლე­სი მწვერ­ვა­ლია.

    ჩვე­ნი დაკ­ვირ­ვე­ბით, შო­თა­ცა და ვოლ­ფ­რა­მიც სტა­დი­ა­ლურ-ტი­პო­ლო­გი­უ­რი თვალ­საზ­რი­სით პა­რა­ლე­ლუ­რი, ად­ეკ­ვა­ტუ­რი, ან­ა­ლო­გი­უ­რი ფე­ნო­მე­ნე­ბია, რომ­ლე­ბიც კულ­ტუ­რის, ლი­ტე­რა­ტუ­რის, სა­ზო­გა­დო­ე­ბის გან­ვი­თა­რე­ბის მი­ახ­ლო­ე­ბით ერთ­სა და იმ­ა­ვე სა­ფე­ხუ­რებს წარ­მო­ად­გე­ნენ. “ფაქ­ტია, რომ იმ დროს ევ­რო­პა­ში გა­ბა­ტო­ნე­ბუ­ლი ფე­ო­და­ლუ­რი სის­ტე­მა მსგავ­სი იყო ქარ­თუ­ლი­სა გა­სა­ო­ცა­რია თვით ტერ­მი­ნე­ბის იდ­ენ­ტუ­რო­ბა, რო­მელ­ნიც იმდ­რო­ინ­დელ სო­ცი­ა­ლურ ვი­თა­რე­ბებ­სა და ურ­თი­ერ­თო­ბებს და­სავ­ლეთ ევ­რო­პა­სა და სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში აღ­ნიშ­ნავ­დ­ნენ. იმდ­რო­ინ­დე­ლი ქარ­თუ­ლი და და­სავ­ლე­თევ­რო­პუ­ლი სა­რა­ინ­დო ინს­ტი­ტუ­ტე­ბი და სა­კა­რო ცხოვ­რე­ბა უფ­რო მე­ტი იყო, ვიდ­რე უბ­რა­ლოდ მსგავ­სი და იმ­ავ­დ­რო­უ­ლი ქარ­თუ­ლი ლი­ტე­რა­ტუ­რა იმ­ა­ვე სუ­ლის­კ­ვე­თე­ბით იყო გამ­ს­ჭ­ვა­ლუ­ლი, რო­გო­რი­თაც პრო­ვან­სუ­ლი და გერ­მა­ნუ­ლი. ამ­ი­ტო­მაც “ვეფხის­ტყა­ოს­ნის” ევ­რო­პე­ლი მკითხ­ვე­ლი ნაკ­ლე­ბად გა­იხ­სე­ნებს აღ­მო­სავ­ლელ პო­ე­ტებს, უმ­ალ პრო­ვან­სელ ტრუ­ბა­დუ­რებ­სა და გერ­მა­ნელ მი­ნე­ზენ­გე­რებს მო­ი­გო­ნებს, იმ ორ­ი­ენ­ტა­ლუ­რი სამ­კა­უ­ლე­ბის მი­უ­ხე­და­ვად, რო­მელ­თაც ქარ­თულ სა­რა­ინ­დო რო­მან­ში ვპო­უ­ლობთ. რა­ინ­დუ­ლი მსა­ხუ­რე­ბა, ვა­სა­ლის ერთ­გუ­ლე­ბა პატ­რო­ნი­სად­მი, – რა­ინ­დ­თა ფე­ნა, ქა­ლის გაღ­მერ­თე­ბა, მიჯ­ნუ­რო­ბა და ერთ­გუ­ლე­ბა მის­და­მი, მი­სი შე­უწყ­ვე­ტე­ლი მსა­ხუ­რე­ბა, რო­გორც უმ­აღ­ლე­სი პატ­რო­ნი­სად­მი – მე­ფი­სად­მი, მე­გობ­რო­ბა და სიყ­ვა­რუ­ლი თა­ვის გა­წირ­ვამ­დე, მე­გობ­რი­სათ­ვის, ძმად­ნა­ფი­ცი­სათ­ვის და შეყ­ვა­რე­ბუ­ლი­სათ­ვის – ეს ყო­ვე­ლი­ვე რუს­თ­ვე­ლის “ვეფხის­ტყა­ო­სან­ში” ის­ე­ვეა ხოტ­ბა­შეს­ხ­მუ­ლი, რო­გორც ამ­ას და­სავ­ლეთ ევ­რო­პა­ში ტრუ­ბა­დუ­რე­ბი­სა და მი­ნე­ზენ­გე­რე­ბის შე­მოქ­მე­დე­ბა­ში ვხვდე­ბით” (იხ.მი­ხე­ილ წე­რე­თე­ლი, შე­სა­ვა­ლი წე­რი­ლი “ვეფხის­ტყა­ოს­ნის” წე­რეთ­ლი­სე­უ­ლი პრო­ზა­უ­ლი გერ­მა­ნუ­ლი თარ­გ­მა­ნი­სათ­ვის;

    “ვეფხის­ტყა­ო­სა­ნი” და “პარ­ცი­ფა­ლი” (აგ­რეთ­ვე ნა­წი­ლობ­რივ “ვი­ლე­ჰალ­მიც” – ვოლ­ფ­რა­მის მე­ო­რე, და­უმ­თავ­რე­ბე­ლი ეპ­ო­სი – იწ­ე­რე­ბო­და 1211 და 1218 წლებს შო­რის), ერ­თი მხრით, წარ­მო­ად­გე­ნენ შე­მა­ჯა­მე­ბელ თხზუ­ლე­ბებს, რო­მელ­ნიც ერთ­გ­ვა­რად და გარ­კ­ვე­ულ­წი­ლად აჯ­ა­მე­ბენ და აგ­ვირ­გ­ვი­ნე­ბენ ად­რე­უ­ლი ქრის­ტი­ა­ნუ­ლი შუა სა­უ­კუ­ნე­ე­ბის ქრის­ტი­ა­ნულ კულ­ტუ­რა­სა და ლი­ტე­რა­ტუ­რას და, მე­ო­რე მხრით, და, ამ­ა­ვე დროს, გა­მო­ხა­ტა­ვენ სა­რა­ინ­დო კულ­ტუ­რის პი­რო­ბი­თო­ბი­სა და ყავ­ლ­გა­სუ­ლო­ბის (დრო­მოჭ­მუ­ლო­ბის) დაძ­ლე­ვა-ნე­გა­ცი­ის ტენ­დენ­ცი­ა­სა და სიმ­პ­ტო­მებს. და მა­ინც ის­ი­ნი აყ­ე­ნე­ბენ ად­რე­უ­ლი შუა სა­უ­კუ­ნე­ე­ბის ბო­ლო ფა­ზის ქრის­ტი­ა­ნუ­ლი კულ­ტუ­რის იდ­ე­ა­ლებს. ორ­ი­ვე რო­მა­ნი დებს ხიდს ად­რე­ულ შუა სა­უ­კუ­ნე­ებ­სა და ად­რე­ულ რე­ნე­სანსს შო­რის – ორ­ი­ვე უახ­ლოვ­დე­ბა პრე­რე­ნე­სანსს, უფ­რო მე­ტიც, ორ­ი­ვე თხზუ­ლე­ბა პრე­რე­ნე­სან­სის ელ­ე­მენ­ტებ­სა და ტენ­დენ­ცი­ებს გა­მო­ხა­ტავს (პრე­რე­ნე­სან­სი სა­რა­ინ­დო კულ­ტუ­რის წი­აღ­ში იღ­ებს სა­თა­ვეს).

    შო­თა და ვოლ­ფ­რა­მი – ორ­ი­ვე­ნი უმ­ღე­რი­ან და ხოტ­ბას ას­ხა­მენ ცოლ-ქმრულ სიყ­ვა­რულს, ტრა­დი­ცი­უ­ლი სა­რა­ინ­დო მიჯ­ნუ­რო­ბის სა­პი­რის­პი­როდ (ტრუ­ბა­დუ­რუ­ლი და მი­ნე­ზენ­გე­რუ­ლი ლი­რი­კა ამ მხრივ სა­პი­რის­პი­რო სუ­რათს გვიჩ­ვე­ნებს). ორ­ი­ვე ავ­ტო­რის სიყ­ვა­რუ­ლის თე­ო­რი­ა­სა და პრაქ­ტი­კა­ში ნა­თე­სა­უ­რი ელ­ე­მენ­ტე­ბი და სიმ­პ­ტო­მე­ბი და­ი­ძებ­ნე­ბა.

    მა­შა­სა­და­მე, შო­თა­ცა და ვოლ­ფ­რა­მიც სა­რა­ინ­დო მსა­ხუ­რე­ბი­სა და მიჯ­ნუ­რო­ბის ინს­ტი­ტუ­ტის რე­ფორ­მა­ტო­რე­ბი არ­ი­ან (გა­უთხო­ვა­რი ქალ­წუ­ლი­სა და მი­სი მიჯ­ნუ­რის სა­ბო­ლოო ცოლ-ქმრუ­ლი იდ­ე­ა­ლი ტრუ­ბა­დუ­რულ-მი­ნე­ზენ­გე­რუ­ლი პო­ე­ზი­ის გათხო­ვი­ლი ბა­ნო­ვა­ნის თაყ­ვა­ნე­ბის სა­პი­რის­პი­როდ. შო­თა­ცა და ვოლ­ფ­რა­მიც პრინ­ცი­პუ­ლად ცვლი­ან მიჯ­ნუ­რო­ბის ში­ნა­არსს. იცვ­ლე­ბა სიყ­ვა­რუ­ლის ობ­ი­ექ­ტი: სხვი­სი ცო­ლის, კე­თილ­შო­ბი­ლი, დიდ­გ­ვა­რო­ვა­ნი პატ­რო­ნის მე­უღ­ლის ად­გილს იკ­ა­ვებს ქალ­წუ­ლი, რო­მე­ლიც გულ­წ­რ­ფე­ლად უყ­ვარს რა­ინდს და რო­მელ­თა­ნაც ჰარ­მო­ნი­უ­ლი ქორ­წი­ნე­ბაა მი­სი სა­ბო­ლოო მი­ზა­ნი).

    შო­თა­ცა და ვოლ­ფ­რა­მიც სა­რა­ინ­დო მიჯ­ნუ­რო­ბას მეტ­ნაკ­ლე­ბად მაქ­სი­მა­ლუ­რად, თით­ქ­მის მთლი­ა­ნად ათ­ა­ვი­სუფ­ლე­ბენ ზედ­მე­ტი პი­რო­ბი­თო­ბი­სა და გა­რეგ­ნულ ფორ­მა­ლო­ბა­თა­გან (“პარ­ცი­ფალ­ში” არ­ა­ერ­თხე­ლაა ნაჩ­ვე­ნე­ბი დრო­მოჭ­მუ­ლი სა­რა­ინ­დო ეტ­ი­კე­ტის ზო­გი­ერ­თი წე­სის უაზ­რო­ბა და დამ­ღუპ­ვე­ლო­ბა, რა­ინ­დის საქ­ცი­ე­ლი თა­ვი­სუფ­ლ­დე­ბა თვით­მიზ­ნურ გმი­რო­ბა­სა და ფა­თე­რა­კებ­ზე გა­მო­დევ­ნე­ბი­სა­გან. რა­ინ­დო­ბა თან­და­თან ძლევს თა­ვი­სი გან­ვი­თა­რე­ბის ახ­ალ­გაზ­რ­დულ, და­უდ­გ­რო­მელ, უგ­ო­ნო, ან­გა­რიშ­მი­უ­ცე­მელ ფა­ზას და გა­და­დის რა­ინ­დის საქ­ცი­ე­ლის ზნე­ობ­რი­ვი ში­ნა­არ­სი­თა და მიზ­ნე­ბით შევ­სე­ბი­სა და გამ­ს­ჭ­ვალ­ვის ფა­ზა­ზე).

    …”ვეფხის­ტყა­ოს­ნის” ერთ-ერ­თი მთა­ვა­რი გმი­რი ავ­თან­დი­ლი არ­ა­ბია, უბ­ად­ლო მიჯ­ნუ­რი (მეჯ­ნუ­ნი), იდ­ე­ა­ლუ­რი შეყ­ვა­რე­ბუ­ლი რა­ინ­დი – გა­ვიხ­სე­ნოთ ტა­ე­პი “ვეფხის­ტყა­ოს­ნი­დან”: “მიჯ­ნუ­რი შმაგ­სა გვიქ­ვი­ან არ­ა­ბუ­ლი­თა ენ­ი­თა”. ვოლ­ფ­რა­მის მე­ო­რე ეპ­ოს­ში – “ვი­ლე­ჰალ­მ­ში” უპ­ი­რა­ტე­სად და მა­ინ­ც­და­მა­ინც არ­ა­ბე­ბი არ­ი­ან იდ­ე­ა­ლუ­რი მიჯ­ნუ­რე­ბი, იდ­ე­ა­ლუ­რი აშ­იკ­ნი.

    …სა­ერ­თო აქვს ორ­ი­ვე პო­ეტს თა­ვი­სე­ბუ­რი ჰუ­მა­ნიზ­მი თუ ჰუ­მა­ნი­ტე­ტი, ად­ა­მი­ა­ნის შე­ფარ­დე­ბი­თი თა­ვის­თა­ვა­დო­ბა და და­მო­უ­კი­დებ­ლო­ბა სა­ეკ­ლე­სიო-ფე­ო­და­ლუ­რი ტა­ბუ­ე­ბი­სა­გან.

    ორ­ი­ვე­გან სიყ­ვა­რუ­ლი იღ­ებს მეტ­ნაკ­ლებ სე­კუ­ლა­რი­ზე­ბულ ხა­სი­ათს: სიყ­ვა­რუ­ლი სე­კუ­ლა­რი­ზე­ბუ­ლია, გა­სა­ე­რო­ე­ბუ­ლია, ერთ­გ­ვა­რად ემ­ან­სი­პი­რე­ბუ­ლია კლე­რი­კა­ლურ-სქო­ლას­ტი­კურ პი­რო­ბი­თო­ბა­თა­გან და ფორ­მა­ლო­ბა­თა­გან. ეს არ­ის ერთ­გ­ვა­რი პრე­რე­ნე­სან­სუ­ლი სე­კუ­ლა­რი­ზა­ცია. ორ­ი­ვე პო­ეტს ახ­ა­სი­ა­თებს ამქ­ვეყ­ნი­უ­რო­ბა და სი­ცოცხ­ლით ტკბო­ბა.

    …რო­გორც ცნო­ბი­ლია, და ამ სა­კითხს აქ­ვე უნ­და შე­ვე­ხოთ, შუა სა­უ­კუ­ნე­ბის ქრის­ტი­ა­ნუ­ლი კულ­ტუ­რი­სა და ლი­ტე­რა­ტუ­რი­სათ­ვის ნი­შან­დობ­ლი­ვი იყო ერთ­გ­ვა­რი დუ­ა­ლიზ­მი, წი­ნა­აღ­მ­დე­გო­ბა-და­ძა­ბუ­ლო­ბა ამქ­ვეყ­ნი­უ­რო­ბა­სა და იმქ­ვეყ­ნი­უ­რო­ბას, ქვეყ­ნით ტკბო­ბა­სა და ას­კე­ზას, სა­ე­რო­სა და სა­სუ­ლი­ე­როს, მა­ტე­რი­ა­ლურ­სა და სუ­ლი­ერს, სენ­სუ­ა­ლის­ტურ­სა და სპი­რი­ტუ­ა­ლის­ტურს, მშვე­ნი­ე­რე­ბა­სა და ცოდ­ვი­ლე­ბას შო­რის.

    სა­რა­ინ­დო კულ­ტუ­რა ცდი­ლობ­და მო­ე­რი­გე­ბი­ნა, ჰარ­მო­ნი­ა­ში მო­ეყ­ვა­ნა, ხი­დი გა­ე­დო ამ პო­ლუ­სებს შო­რის. მაგ­რამ ლი­ტე­რა­ტუ­რა­ში ეს შუა სა­უ­კუ­ნე­ე­ბის ქრის­ტი­ა­ნულ სამ­ყა­რო­ში ისე სრულ­ქ­მ­ნი­ლად ვე­რა­ვინ შეძ­ლო, რო­გორც შო­თამ და ვოლ­ფ­რამ­მა. მათ შე­მოქ­მე­დე­ბა­ში მიღ­წე­უ­ლია სინ­თე­ზი-ჰარ­მო­ნია ამქ­ვეყ­ნი­უ­რო­ბა­სა და იმქ­ვეყ­ნი­უ­რო­ბას, სო­ფელ­სა და ზეს­თა­სო­ფელს, ჰუ­მა­ნუმ­სა და დი­ვი­ნუმს, მი­წა­სა და ზე­ცას შო­რის. ამ­ით შე­უ­და­რებ­ლად აღ­ე­მა­ტე­ბი­ან თა­ნა­მედ­რო­ვე­ებს შო­თა – ქრის­ტი­ა­ნულ აღ­მო­სავ­ლეთ­ში, ხო­ლო ვოლ­ფ­რა­მი – ქრის­ტი­ა­ნულ და­სავ­ლეთ­ში. მაგ­რამ, მე ვფიქ­რობ, აქ შო­თა ვოლ­ფ­რამ­საც აღ­ე­მა­ტე­ბა.

    …რო­გორც “ვეფხის­ტყა­ო­სან­ში”, ას­ე­ვე “პარ­ცი­ფალ­ში” ვხვდე­ბით უტ­ო­პი­ურ ვი­ზი­ონს (ხილ­ვას):

    “ვეფხის­ტყა­ოს­ნის” ეპ­ი­ლო­გის წინ ბო­ლო სტრო­ფი ასე იკ­ითხე­ბა:

    “ყოვ­ლ­თა სწო­რად წყა­ლო­ბა­სა ვი­თა თოვ­ლ­სა მო­ა­თოვ­დეს;

    ობ­ოლ-ქვრივ­ნი და­ამ­დიდ­რ­ნეს და გლა­ხაკ­ნი არ ით­ხოვ­დეს;

    ავ­ის მქმნელ­ნი და­ა­შინ­ნეს, კრავ­ნი კრავ­თა ვერ უწ­ოვ­დეს,

    ში­გან მათ­თა საბ­რ­ძა­ნის­თა თხა და მგე­ლი ერ­თად სძოვ­დეს”.

    ვოლ­ფ­რა­მი­სე­უ­ლი გრა­ა­ლის სა­მე­ფო ან­და გრა­ა­ლის კოშ­კი და­სახ­ლე­ბუ­ლია ზე­კონ­ფე­სი­უ­რი და ზე­ე­როვ­ნუ­ლი თე­მით (სა­ზო­გა­დო­ე­ბით), სა­დაც ყვე­ლა­ნი, მე­ფის გარ­და, თა­ნას­წო­რუფ­ლე­ბი­ან­ნი, თა­ნა­ბარ პი­რო­ბებ­ში ჩა­ყე­ნე­ბულ­ნი არ­ი­ან: მა­თი სო­ცი­ა­ლუ­რი, ქო­ნებ­რი­ვი, ეკ­ო­ნო­მი­კუ­რი და ა.შ. სტა­ტუ­სი ერთ­ნა­ი­რია.

    “ვეფხის­ტყა­ოს­ნის” უტ­ო­პი­უ­რი სუ­რა­თი თით­ქ­მის ცი­ტა­ტაა ბიბ­ლი­ი­დან: “დად­გე­ბა მგე­ლი ცხვარ­თან ერ­თად და ვეფხ­ვი და­ბი­ნავ­დე­ბა ცი­კან­თან ერ­თად. ხბო, ლო­მი და ნა­სუ­ქა­ლი პი­რუტყ­ვი ერ­თად იქ­ნე­ბი­ან და ჩვი­ლი ბავ­შ­ვი წა­უძღ­ვე­ბა მათ. ძრო­ხა და დე­და დათ­ვი ერ­თად მოს­ძო­ვენ და მა­თი შვი­ლე­ბი ერთ­მა­ნე­თის გვერ­დით დაწ­ვე­ბი­ან, ლო­მი ძრო­ხა­სა­ვით შე­ჭამს ჩა­ლას (ესაია წი­ნას­წარ­მეტყ­ვე­ლი, 11,6-7).

    ალ­ბათ, ეს არ­ის პო­ე­ტის ოც­ნე­ბა სო­ცი­ა­ლურ, ეკ­ო­ნო­მი­კურ და სა­ერ­თოდ ყო­ველ­გ­ვარ ჰარ­მო­ნი­ა­ზე, რაც ბიბ­ლი­ურ იდ­ი­ლი­ას ემთხ­ვე­ვა. ყუ­რად­ღე­ბა უნ­და მი­ვაქ­ცი­ოთ იმ გა­რე­მო­ე­ბას, რომ შო­თა თა­ვის უტ­ო­პი­ურ ვი­ზი­ონ­ში ენ­ერ­გი­უ­ლად სვამს სო­ცი­ა­ლურ, ეკ­ო­ნო­მი­კურ და ა.შ. აქ­ცენ­ტებს, უფ­რო მე­ტად, ვიდ­რე ბიბ­ლია (ბიბ­ლი­ა­ში არ ფი­გუ­რი­რე­ბენ ქვრივ-ოხ­რე­ბი, ობ­ლე­ბი, მათხოვ­რე­ბი, კრი­მი­ნა­ლუ­რი ელ­ე­მენ­ტე­ბი – შო­თას “ავ­ის მქმნელ­ნი” – და ა.შ.).

    “პარ­ცი­ფა­ლის” უტ­ო­პია ნა­ხევ­რად რე­ლი­გი­უ­რია, ნა­ხევ­რად სე­კუ­ლა­რუ­ლი. “ვეფხის­ტყა­ო­სან­ში” უტ­ო­პია წმინ­დად სე­კუ­ლა­რუ­ლია, თუმ­ცა ორ­ი­ვე­გან აქ­ცენ­ტი დას­მუ­ლია სა­ა­ქა­ო­ზე.

    ისე ვოლ­ფ­რა­მი თა­ვის უტ­ო­პი­ას, თა­ვის ნატ­ვ­რის ქვე­ყა­ნას, იდ­ე­ა­ლურ სა­ხელ­მ­წი­ფოს დაწ­ვ­რი­ლე­ბით, კონ­კ­რე­ტუ­ლად, ფარ­თოდ, მრავ­ლის­მომ­ც­ვე­ლად და, შე­იძ­ლე­ბა ითქ­ვას, თვით­მიზ­ნუ­რად აღ­წერს, რად­გან ეს თვი­თონ ნა­წარ­მო­ე­ბის ში­ნა­არ­სი­თა და მა­სა­ლი­თაა გან­საზ­ღ­ვ­რუ­ლი (იმ­თა­ვით­ვე ვოლ­ფ­რამს მიზ­ნად აქვს და­სა­ხუ­ლი უტ­ო­პი­უ­რი გრა­ა­ლის სა­ხელ­მ­წი­ფოს ჩვე­ნე­ბა).

    “ვეფხის­ტყა­ო­სან­ში” თვალ­ში სა­ცე­მია ქრის­ტი­ან მღვდელ­მ­სა­ხურ­თა სრუ­ლი უგ­უ­ლე­ბელ­ყო­ფა – ეს­ეც თა­ვის მხრით მა­სა­ლის სპე­ცი­ფი­კი­თაა გან­საზ­ღ­ვ­რუ­ლი: ფორ­მა­ლუ­რად არ­აქ­რის­ტი­ა­ნულ სამ­ყა­რო­ში რა ეს­აქ­მე­ბო­დათ ქრის­ტი­ან მღვდელ­მ­სა­ხუ­რებს? მაგ­რამ საქ­მე ისაა, რომ “ვეფხის­ტყა­ო­სან­ში” სა­ერ­თოდ იშ­ვი­ა­თი გა­მო­ნაკ­ლი­სია სა­სუ­ლი­ე­რო პირ­თა გა­მო­ჩე­ნა: ინ­დო­ელ ტა­რი­ელს ნეს­ტა­ნის პირ­ვე­ლად ნახ­ვი­სას ქა­ლის სი­ლა­მა­ზით დაბ­ნე­დილს გუ­ლი წა­უ­ვა და მას გარს და­ეხ­ვე­ვი­ან… მაჰ­მა­დი­ა­ნი მღვდელ­მ­სა­ხურ­ნი:

    “სრულ­ნი მუყ­რ­ნი და მუ­ლიმ­ნი მე გა­რე­შე­მო მცვი­დი­ან;

    მათ ხელ­თა ჰქონ­და მუ­სა­ფი, ყო­ველ­ნი იკ­ითხ­ვი­დი­ან;

    მტერ-და­ცე­მუ­ლი ვე­გო­ნე, არ ვი­ცი რას ჩმახ­ვი­დი­ან.

    სამ დღემ­დის ვი­ყავ უს­უ­ლოდ, ცეცხ­ლ­ნი უშ­რეტ­ნი მწვი­დი­ან”. (351)

    “მუყ­რ­ნი და მუ­ლიმ­ნი” სა­სუ­ლი­ე­რო პი­რე­ბია, ხო­ლო “მუ­სა­ფი” ყუ­რა­ნია. სა­ინ­ტე­რე­სოა, რომ აქ აშ­კა­რაა ავ­ტო­რი­სე­უ­ლი დის­ტან­ცი­რე­ბა და ირ­ო­ნია: “არ ვი­ცი რას ჩმახ­ვი­დი­ან”.

    “ვეფხის­ტყა­ოს­ნის” გმი­რებ­სა და ღმერთს შო­რის ფაქ­ტი­უ­რად არ­ა­ვინ დგას, მათ თით­ქოს შუ­ა­მავ­ლე­ბი არ სჭირ­დე­ბათ. მათ ღმერ­თ­თან უშ­უ­ა­ლო კავ­შირ-მი­მარ­თე­ბა აქვთ.

    შო­თა­სა და ვოლ­ფ­რა­მის სუბ­ს­ტან­ცი­უ­რი, არ­სობ­რი­ვი ქრის­ტი­ა­ნო­ბის მი­უ­ხე­და­ვად, მა­თი რე­ლი­გი­უ­რი რწმე­ნა სა­ეკ­ლე­სიო რი­ტუ­ა­ლე­ბის, ქრის­ტი­ა­ნუ­ლი ინს­ტი­ტუ­ტე­ბის გა­რე­შეა წარ­მოდ­გე­ნი­ლი. ორ­ი­ვე გა­ურ­ბის სა­ეკ­ლე­სიო სიმ­ბო­ლი­კას. არ­სად არ ჩანს, თქვენ წარ­მო­იდ­გი­ნეთ, მი­ნიშ­ნე­ბა ჯვარ­ზეც კი, ამ მთა­ვარ ქრის­ტი­ა­ნულ სიმ­ბო­ლო­ზე, არც ღვთის­მ­შობ­ლის კულ­ტი არ ფი­გუ­რი­რებს. და ეს ყვე­ლა­ფე­რი ხდე­ბა ღვთის­მ­შობ­ლის სა­ყო­ველ­თაო გან­დი­დე­ბის ეპ­ო­ქა­ში და ჯვა­როს­ნულ ლაშ­ქ­რო­ბა­თა ხა­ნა­ში. ერ­თი სიტყ­ვით, ხაზ­გას­მით და კა­ტე­გო­რი­უ­ლად შე­იძ­ლე­ბა გან­ვაცხა­დოთ, რომ შო­თა რუს­თ­ვე­ლის სიღ­რ­მი­სე­უ­ლი, არ­სობ­რი­ვი ქრის­ტი­ა­ნუ­ლი რწმე­ნა არ არ­ის გა­მო­ხა­ტუ­ლი ეკ­ლე­სი­უ­რი და რი­ტუ­ა­ლუ­რი ფორ­მა­ლო­ბე­ბის დო­ნე­ზე.

    მხედ­ვე­ლო­ბა­ში უნ­და მი­ვი­ღოთ ის გა­რე­მო­ე­ბა, რომ შო­თას პერ­სო­ნა­ჟე­ბი ყვე­ლა­ნი ფორ­მა­ლუ­რად არ­ა­ქარ­თ­ვე­ლე­ბი და არ­აქ­რის­ტი­ა­ნე­ბი (სხვა რე­ლი­გი­ე­ბის, რო­გორც წე­სი, ის­ლა­მუ­რი რე­ლი­გი­ის წარ­მო­მად­გენ­ლე­ბი) არ­ი­ან. ვოლ­ფ­რა­მის გმი­რე­ბი ქრის­ტი­ა­ნე­ბი და მაჰ­მა­დი­ა­ნე­ბი (რო­გორც წე­სი, სარ­კი­ნო­ზე­ბი, სა­რა­ცი­ნე­ბი, არ­ა­ბე­ბი) არ­ი­ან: (გან­სა­კუთ­რე­ბით ჭარ­ბად არ­ი­ან წარ­მოდ­გე­ნილ­ნი ის­ი­ნი ვოლ­ფ­რა­მის მე­ო­რე რო­მან­ში “ვი­ლე­ჰალ­მი”) – “წარ­მარ­თე­ბი”, ფაქ­ტი­უ­რად არ­ა­ბე­ბი (სარ­კი­ნო­ზე­ბი, სა­რა­ცი­ნელ­ნი), ე.ი. მაჰ­მა­დი­ა­ნე­ბი.

    მე­ო­რე მხრივ, აშ­კა­რაა ორ­ი­ვე პო­ე­ტის კავ­ში­რი ქრის­ტი­ა­ნულ მის­ტი­კას­თან: “ვეფხის­ტყა­ო­სან­ში” ფსევ­დო-დი­ო­ნი­სე არ­ე­ო­პა­გე­ლის გავ­ლე­ნას ად­ას­ტუ­რე­ბენ, რო­მე­ლიც მიჩ­ნე­უ­ლია ევ­რო­პუ­ლი ქრის­ტი­ა­ნუ­ლი მის­ტი­კის ფუ­ძემ­დებ­ლად, ხო­ლო “პარ­ცი­ფალ­ში” უეჭ­ვე­ლია ბერ­ნარ კლერ­ვო­ე­ლის ზე­მოქ­მე­დე­ბა, რო­მე­ლიც ფსევ­დო-დი­ო­ნი­სეს მიმ­დე­ვა­რი გახ­ლ­დათ.

    …ორ­ი­ვე ეპ­ოს­ში ცენ­ტ­რ­ში დგას ად­ა­მი­ა­ნი, ად­ა­მი­ა­ნუ­რი, ჰუ­მა­ნუ­მი და ნაკ­ლე­ბად დი­ვი­ნუ­მი.

    ვოლ­ფ­რა­მი “პარ­ცი­ფა­ლის” პრო­ლოგ­ში და­ახ­ლო­ე­ბით შემ­დეგს გვიმ­ხელს:

    – მე რომ მო­მენ­დო­მე­ბი­ნა თქვენ­თ­ვის ზედ­მი­წევ­ნით ამ­ეხ­ს­ნა, თუ რა არ­ის ად­ა­მი­ა­ნი, მა­შინ ამ­ის­თ­ვის გრძე­ლი ტრაქ­ტა­ტი დამ­ჭირ­დე­ბო­და. ამ­ის ნაც­ვ­ლად მო­ის­მი­ნეთ ქვე­მო­რე ამ­ბა­ვი –

    ორ­ი­ვე სა­რა­ინ­დო რო­მან­ში საქ­მე ეხ­ე­ბა ად­ა­მი­ანს, ად­ა­მი­ა­ნებს. – ორ­ი­ვე ავ­ტო­რი სვამს სა­კითხს, გა­ნი­ხი­ლავს თე­მას: რო­გორ უნ­და იც­ხოვ­როს ად­ა­მი­ან­მა, რო­გო­რია ად­ა­მი­ა­ნი­სათ­ვის ღირ­სე­უ­ლი ცხოვ­რე­ბა, რა არ­ის ზნე­ობ­რი­ვი, რა­ში მდგო­მა­რე­ობს ად­ა­მი­ა­ნის და­ნიშ­ნუ­ლე­ბა, მი­სი ბედ­ნი­ე­რე­ბა და ა.შ.

    ორ­ი­ვე ნა­წარ­მო­ებ­ში წი­ნა პლან­ზე წა­მო­წე­უ­ლია ად­ა­მი­ა­ნის პი­რა­დი ღირ­სე­ბე­ბი და პი­როვ­ნუ­ლი უპ­ი­რა­ტე­სო­ბა­ნი, მი­სი თა­ვის­თა­ვა­დო­ბა და ქმე­დე­ბი­სუ­ნა­რი­ა­ნო­ბა. ად­ა­მი­ა­ნი­სათ­ვის ქრის­ტი­ა­ნო­ბა არ უნ­და იყ­ოს გა­რეგ­ნუ­ლი, ფორ­მა­ლუ­რი, რი­ტუ­ა­ლუ­რი ქმე­დე­ბა – ეს უნ­და იყ­ოს ად­ა­მი­ა­ნის ში­ნა­გა­ნი, იმ­ა­ნენ­ტუ­რი თვი­სე­ბა, თუნ­დაც ეს ად­ა­მი­ა­ნი ფორ­მა­ლუ­რად არც ეკ­უთ­ვ­ნო­დეს ქრის­ტი­ა­ნуლ თემს (სა­ზო­გა­დო­ე­ბას, ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ას). ამ­ის მა­გა­ლი­თე­ბია: “ვეფხის­ტყა­ო­სან­ში” ავ­თან­დი­ლი, ტა­რი­ე­ლი, ფრი­დო­ნი და სხვე­ბი; “პარ­ცი­ფალ­ში” უბ­ად­ლო რა­ინ­დი, ფორ­მა­ლუ­რად მაჰ­მა­დი­ა­ნი – ფა­ი­რე­ფი­ცი, პარ­ცი­ფა­ლის ძმა (სა­ერ­თო მა­მა ჰყავ­დათ). ვოლ­ფ­რა­მის მე­ო­რე რო­მან­ში კე­თილ­შო­ბი­ლურ, ღირ­სე­ულ, “ქრის­ტი­ა­ნულ” საქ­მე­ებს სჩა­დი­ან მაჰ­მა­დი­ა­ნი ჩა­უ­ქი რა­ინ­დე­ბიც – “ში­ნა­გა­ნი ქრის­ტი­ა­ნე­ბი” და არა მხო­ლოდ ქრის­ტი­ა­ნუ­ლი სა­ზო­გა­დო­ე­ბის (თე­მის) წევ­რე­ბი.

    შო­თა­სა და ვოლ­ფ­რა­მი­სათ­ვის ნი­შან­დობ­ლი­ვია უდ­ი­დე­სი რჯულ­თ­შემ­წყ­ნა­რებ­ლო­ბა, ტო­ლე­რან­ცია. მა­თი რო­მა­ნე­ბი მთლი­ა­ნად თა­ვი­სუ­ფა­ლია ერ­ოვ­ნუ­ლი, ეთ­ნი­უ­რი, რა­სი­უ­ლი და რე­ლი­გი­უ­რი ცრურ­წ­მე­ნე­ბი­სა­გან.

    მა­თი თხზუ­ლე­ბე­ბის მკითხ­ვე­ლე­ბი­სათ­ვის აბ­სო­ლუ­ტუ­რად გა­ნურ­ჩე­ვე­ლია, გა­ნუს­ხ­ვა­ვე­ბე­ლია, თუ რო­მელ ერ­ოვ­ნე­ბას მი­ე­კუთ­ვ­ნე­ბა ესა თუ ის გმი­რი. პარ­ცი­ფა­ლი რომ ვა­ლი­სე­ლია (waleis), ვი­ლე­ჰალ­მი (გი­ი­ომ) – ფრან­გი, ან­ა­ბე­ლე (გი­ბურგ) არ­ა­ბი ქა­ლი (სარ­კი­ნო­ზი, სა­რა­ცი­ნე­ლი), რენ­ვარ­ტიც არ­ა­ბია (სარ­კი­ნო­ზი), ტა­რი­ე­ლი ინ­დო­ე­ლი, ხო­ლო ავ­თან­დი­ლი – არ­ა­ბი და ა.შ. ეს მკითხ­ვე­ლე­ბი­სათ­ვის არ­ა­ვი­თარ როლს არ თა­მა­შობს, ამ­ას არ­ა­ვი­თა­რი მნიშ­ვ­ნე­ლო­ბა არა აქვს. ეს არ­ა­ნა­ი­რად არ გან­საზ­ღ­ვ­რავს რო­მე­ლი­მე მათ­გა­ნის უპ­ი­რა­ტე­სო­ბას ან­და არ­ას­რულ­ფა­სოვ­ნე­ბას.

    …ორ­ი­ვე პო­ეტ­მა თა­ვი­ანთ შთა­მო­მავ­ლებ­სა და მკვლე­ვა­რებს გა­უხ­ს­ნე­ლი სა­ი­დუმ­ლო, თავ­სა­ტე­ხი გა­უ­ჩი­ნა.

    რო­გორც ცნო­ბი­ლია, ვოლ­ფ­რა­მი თა­ვი­სი “პარ­ცი­ფა­ლის” მთა­ვარ წყა­როდ არ­ა­ერ­თხელ ას­ა­ხე­ლებს ვინ­მე კი­ოტს; ერთ­გან პო­ე­ტი ახ­სე­ნებს “პო­ე­ზი­ის გან­თ­ქ­მულ ოს­ტატ კი­ოტს”, რო­მელ­მაც ტო­ლე­დო­ში (ze Tolet) შემ­თხ­ვე­ვით თით­ქოს მი­აკ­ვ­ლია “პარ­ცი­ფა­ლის” პირ­ველ­წყა­როს არ­ა­ბულ ხელ­ნა­წერს (“წარ­მარ­თუ­ლად ნა­წერს”, ანუ არ­ა­ბუ­ლად ნა­წერს – “in heidenischen schrifte”). მე­ო­რე­გან “პარ­ცი­ფალ­ში” ვკითხუ­ლობთ: კი­ო­ტი პრო­ვან­სე­ლია. მან პარ­ცი­ფა­ლის ეს ამ­ბა­ვი იპ­ო­ვა არ­ა­ბუ­ლად ჩა­წე­რი­ლი, რაც ფრან­გუ­ლად თარ­გ­მ­ნა და რაც, თუ კი ძა­ლა მე­ყო­ფა, მე მინ­და გერ­მა­ნუ­ლად გარ­დავ­თ­ქ­ვა (heidenisch geschrieben “წარ­მარ­თუ­ლად ჩა­წე­რი­ლი” უდ­რის არ­ა­ბუ­ლად ჩა­წე­რილს). მა­შა­სა­და­მე, კი­ოტ­მა არ­ა­ბუ­ლი ტექ­ს­ტი თარ­გ­მ­ნა ფრან­გუ­ლად, ხო­ლო ვოლ­ფ­რამ­მა კი­ო­ტის ფრან­გუ­ლი თარ­გ­მა­ნი გერ­მა­ნუ­ლად გად­მო­ი­ტა­ნა.

    რო­გორც ქარ­თ­ველ­მა მკითხ­ვე­ლებ­მა იც­ი­ან, “ვეფხის­ტყა­ოს­ნის” პრო­ლოგ­ში ვხვდე­ბით შემ­დეგ სტროფს:

    “ესე ამ­ბა­ვი სპარ­სუ­ლი, ქარ­თუ­ლად ნა­თარ­გ­მა­ნე­ბი,

    ვით მარ­გა­ლი­ტი ობ­ო­ლი, ხე­ლი­ხელ სა­გოგ­მა­ნე­ბი,

    ვპო­ვე და ლექ­სად გარ­დავ­თ­ქ­ვი, საქ­მე ვქმენ სა­ჭოჭ­მა­ნე­ბი,

    ჩემ­მან ხელ­მ­ქ­მ­ნელ­მან დამ­მარ­თოს ლაღ­მან და ლა­მაზ­მა­ნე­ბი”. (9)

    ვოლ­ფ­რა­მის სპე­ცი­ა­ლის­ტე­ბი ხან­გ­რ­ძ­ლი­ვად ეძ­ებ­დ­ნენ პრო­ვან­სელ პო­ეტს, სა­ხე­ლად კი­ოტ-ს, მაგ­რამ დღემ­დე ვერც კი­ოტს და ვერც აქ­ამ­დე უც­ნო­ბი პერ­სე­ვა­ლის თუ პარ­ცი­ფა­ლის ან­და გრა­ა­ლის რო­მა­ნის კვალს ვერ მი­აგ­ნეს. დღეს­დ­ღე­ო­ბით ყვე­ლა­ზე გავ­რ­ცე­ლე­ბულ და სარ­წ­მუ­ნო ვა­რა­უ­და­დაა მიჩ­ნე­უ­ლი: ვოლ­ფ­რამს სურ­და დე­დან­თან (ე.ი. კრე­ტი­ენ დე ტრუ­ას “პერ­სე­ვალ­თან”) მრა­ვა­ლი გა­დახ­ვე­ვა და გან­ს­ხ­ვა­ვე­ბა, თა­ვი­სი და­მო­უ­კი­დებ­ლო­ბა და თა­ვის­თა­ვა­დო­ბა კი­ო­ტით გა­ე­მარ­თ­ლე­ბი­ნა, რად­გან იმდ­რო­ინ­დე­ლი მსმე­ნე­ლი თუ მკითხ­ვე­ლი ავ­ტო­რი­სა­გან “სი­მარ­თ­ლეს”, “ნამ­დ­ვილ ამ­ბავს”, ტრა­დი­ცი­ით გა­მაგ­რე­ბულ სი­უ­ჟეტს მო­ითხოვ­და – მა­შა­სა­და­მე, მი­თი­თე­ბა “მოწ­მე­ზე” – კი­ოტ­ზე, რო­მელ­მაც თით­ქოს პარ­ცი­ფა­ლის (პერ­სე­ვა­ლის) ამ­ბა­ვი რი­გი­ა­ნად (“წე­სი­ე­რად”, “სწო­რად”, შე­უც­ვ­ლე­ლად) გად­მოგ­ვ­ცა, ლი­ტე­რა­ტუ­რუ­ლი მის­ტი­ფი­კა­ცი­ის ერთ-ერ­თი მა­გა­ლი­თია, რომ­ლის მსგავ­სი მსოფ­ლიო ლი­ტე­რა­ტუ­რის ის­ტო­რი­ამ ცო­ტა არ იც­ის.

    ან­ა­ლო­გი­უ­რად აიხს­ნე­ბა აგ­რეთ­ვე წყა­როს სა­კითხი შო­თას შემ­თხ­ვე­ვა­შიც, თუმ­ცა სა­ერ­თოდ არ არ­ის ცნო­ბი­ლი “ვეფხის­ტყა­ოს­ნის” არც ერ­თი წყა­რო, იმ დროს, რო­ცა ვოლ­ფ­რა­მი, რაც უნ­და იყ­ოს, სულ ცო­ტა კრე­ტი­ენ დე ტრუ­ას უნ­და ეყრ­დ­ნო­ბო­დეს.

    ამ­ა­ოდ ეძ­ებ­დ­ნენ შთა­მო­მა­ვალ­ნი და შო­თას მკვლე­ვარ­ნი სპარ­სულ წყა­როს. აქ­აც დგას სა­კითხი: ჰქონ­და თუ არა რუს­თ­ველს ხელთ რო­მე­ლი­ღაც სპარ­სუ­ლი წყა­რო? თუ: მი­თი­თე­ბა სპარ­სულ წყა­რო­ზეც ტი­პი­უ­რი ლი­ტე­რა­ტუ­რუ­ლი მის­ტი­ფი­კა­ციაა?! რო­გორც ჩანს, შუა სა­უ­კუ­ნე­ე­ბის სა­ქარ­თ­ვე­ლო­შიც მკითხ­ვე­ლი ავ­ტო­რი­სა­გან მო­ითხოვ­და “სი­ნამ­დ­ვი­ლეს” (“ნამ­დ­ვი­ლო­ბას”, “ჭეშ­მა­რი­ტე­ბას”), რაც დამ­ყა­რე­ბუ­ლი უნ­და ყო­ფი­ლი­ყო ავ­თენ­ტურ დე­დან­ზე და რაც თა­ვის მხრით გა­მაგ­რე­ბუ­ლი უნ­და ყო­ფი­ლი­ყო რო­მე­ლი­მე ძვე­ლი გად­მო­ცე­მით (ტრა­დი­ცი­ით).

    …ორ­ი­ვე პო­ე­ტი თა­ვი­ანთ ნა­წარ­მო­ებს ერთ ქალს (ბა­ნო­ვანს, მან­დი­ლო­სანს) უძღ­ვ­ნის.

    შო­თა რუს­თ­ვე­ლი არ­ა­ორ­ჭო­ფუ­ლად, ღი­ად, თაყ­ვანს სცემს რო­გორც თა­ვის შთა­მა­გო­ნე­ბელ­სა და მუ­ზას თა­მარ მე­ფეს. ვოლ­ფ­რა­მი მკითხ­ვე­ლებს არ უმ­ხელს თა­ვი­სი სა­თაყ­ვა­ნო ქა­ლის ვი­ნა­ო­ბას. გა­მოთ­ქ­მუ­ლია ვა­რა­უ­დი, რომ ეს იყო მი­სი მე­უღ­ლე.

    შო­თა წერს “ვეფხის­ტყა­ოს­ნის” პრო­ლოგ­ში:

    “ვის ჰშვე­ნის, – ლომ­სა, – ხმა­რე­ბა შუ­ბი­სა, ფარ-შიმ­შე­რი­სა,

    მე­ფი­სა მზის თა­მა­რი­სა ღაწვ-ბა­დახშ-თმა-გი­შე­რი­სა,

    მას, არა ვი­ცი, შევ­ჰ­კად­რო შეს­ხ­მა ხოტ­ბი­სა შე-რი­სა,

    მის­თა მჭვრე­ტელ­თა ყან­დი­სა მირ­თ­მა ხამს მართ მი-შე­რი­სა.

    თა­მარს ვა­ქებ­დეთ მე­ფე­სა, სის­ხ­ლი­სა ცრემლ-დათხე­უ­ლი,

    ვთქვე­ნი ქე­ბა­ნი ვის­ნი მე, არ ავ­ად გა­მორ­ჩე­უ­ლი.

    მელ­ნად ვიხ­მა­რე გიშ­რის ტბა და კალ­მად მე ნა რხე­უ­ლი.

    ვინ­ცა ის­მი­ნოს, და­ეს­ვას ლახ­ვა­რი გულ­სა ხე­უ­ლი” (3-4).

    “პარ­ცი­ფა­ლის” ბო­ლო ტა­ე­პე­ბი და­ახ­ლო­ე­ბით პწკა­რე­დუ­ლად და პრო­ზა­უ­ლად ასე შე­იძ­ლე­ბა ით­არ­გ­მ­ნოს: – კე­თილ­შო­ბი­ლი და ჭკვი­ა­ნი ქა­ლე­ბი ამ ნა­წარ­მო­ე­ბის დას­რუ­ლე­ბის შემ­დეგ პა­ტივს მო­მა­გე­ბენ, და ქა­ლი, რომ­ლის­თ­ვი­საც დავ­წე­რე იგი, ჩემ­თ­ვის კე­თი­ლი მად­ლო­ბის სიტყ­ვას არ და­ი­შუ­რებს.

    …ეს ყვე­ლა­ფე­რი, ცხა­დია, მხო­ლოდ მოკ­ლედ, უაღ­რე­სად შე­კუმ­შუ­ლად და თე­ზი­სე­ბის სა­ხით გად­მო­ცე­მუ­ლი პა­რა­ლე­ლე­ბი და ან­ა­ლო­გი­ე­ბია შო­თა­სა და ვოლ­ფ­რა­მის ცხოვ­რე­ბი­დან და შე­მოქ­მე­დე­ბი­დან, რო­მელ­ნიც შე­იძ­ლე­ბა გა­ვამ­რავ­ლოთ და გა­ვაღ­რ­მა­ვოთ.

    © “არილი”

  • პოეზია

    ლელა სამნიაშვილი

    * * *

    სოფ­ლე­ბად ქცე­ულ სა­ტახ­ტო­ებ­ში

    დარ­ჩე­ნი­ლებს – უხ­­ლა­ვი ქმნი­ლე­ბე­ბი

    გვინ­თე­ბენ და გვიქ­რო­ბენ დღემ­დე –

    სი­ნათ­ლეს. რო­ცა სი­ნათ­ლე მო­დის –

    უკ­­ნას­­ნე­ლი დი­ზა­­ნის კა­ბებ­ში,

    ზურ­­ზე მი­კე­რე­ბუ­ლი – ახ­ალ­თა­ხა­ლი,

    ცვი­ლი­თა და ბუმ­ბუ­ლე­ბით შეთხ­ზუ­ლი ფრთე­ბით –

    ეკ­რა­ნე­ბი­დან გვი­ღი­მი­ან თეთ­­­ბი­ლე­ბა

    ლა­მაზ­მა­ნე­ბი; რო­ცა სი­ნათ­ლე მი­დის –

    ვან­თებთ – ძვე­ლი და მზის­გან დამ­­ნა­რი

    ფრთე­ბის ცვი­ლის სან­­ლებს; აბ­­ზა­ნებ­ში –

    ძი­ლის წინ – ძვე­ლი გულ­მოდ­გი­ნე­ბით

    ვი­ხე­ხავთ კბი­ლებს. და მე კი მა­ინც –

    უკ­ვე მე­ოთხე გვერ­დი­თი კბი­ლი

    ამ­­ვი­ღე, – არა ფო­ტო­მო­დე­ლის მსგავ­სად –

    რომ ყვრი­მა­ლე­ბი უკ­ეთ და­მაჩ­­დეს, –

    არ­­მედ, შე­ნი ტყუ­პის­ცა­ლი ვარ –

    სტი­ვი, – ას­­თი ახ­ალ­გაზ­­და და უკ­ბი­ლო

    და არ ვი­ცი რას და­ვაბ­რა­ლო –

    მუ­რა­ბებს თუ გუ­დას­­ვი­რის ხმას –

    რომ დაგ­ვა­ბე­და ორ­­ვე – სიტ­­ბოს სიყ­ვა­რუ­ლიც,

    კბი­ლის ტკი­ვი­ლიც; სიყ­ვა­რუ­ლი და

    ტკი­ვი­ლი – ჩვე­ნი ტყუ­პის­ცა­ლი

    და ბე­ბე­რი და უკ­ბი­ლო სამ­შობ­ლო­­ბის.

    * * *

    უც­ხო ყო­ფი­ლა –

    ჩე­მი ძმო­ბი­ლი –

    თრო­ბის­­ვის – ყვე­ლა სუფ­რის სტუ­მა­რი;

    და მეც – სუ­ლე­ლი! –

    სულ ვა­ძა­ლებ­დი –

    ლექ­სის ღვი­ნოს და ლექ­სის პურ­მა­რილს.

    მუ­ტან­ტე­ბი

    შა­ვი მერ­ცხ­ლე­ბი, თეთ­რი გუ­ლის

    გა­რე­შე – შა­ვი და ვე­­ბა მერ­ცხ­ლე­ბი –

    გა­სულ ზაფხულს მოფ­რინ­­ნენ

    ქა­ლაქ­ში. მყის­ვე – ყვე­ლა­ზე დი­დი

    შე­ნო­ბის თა­ღებს მი­აწყ­­ნენ.

    ქროდ­ნენ შე­­ჩე­რებ­ლად. აშ­­ნებ­­ნენ

    შავ ბუ­დე­ებს. ააშ­­ნეს სტა­ლი­ნის

    ძეგ­ლის ზურ­­სუ­კან. მი­წით გა­და­ლე­სეს

    შე­ნო­ბის ყვე­ლა ბზა­რი. ტა­ლა­ხის

    ნამ­ცე­ცე­ბით ამ­­ავ­სეს ჰა­­რი. ძეგ­ლი –

    მა­თი სი­შა­ვით შეშ­ფო­თე­ბულ

    გამ­­ლე­ლებს – მშვი­დი, კმა­ყო­ფი­ლი

    გად­მოჰ­ყუ­რებ­და. სა­ხელ­­წი­ფო

    მო­ხე­ლე­­ბი ცდი­ლობ­­ნენ სწრა­ფად

    გად­მო­სუ­ლიყ­­ნენ მან­ქა­ნე­ბი­დან,

    სწრა­ფი ნა­ბი­ჯით აევ­ლოთ კი­ბე

    და კარ­სუ­კან მი­მა­ლუ­ლიყ­­ნენ.

    ხო­ლო მერ­ცხ­ლე­ბი – მთე­ლი ზაფხუ­ლი

    ტრი­­ლებ­­ნენ საფ­­თხედ ჰა­ერ­ში

    და ზაფხუ­ლი ისე გა­ვი­და –

    თავს არ დას­­მი­ან არ­­ვის,

    მხო­ლოდ – ქუ­ჩებ­ში და ბა­ღებ­ში –

    ხში­რად ვპო­­ლობ­დით – მკვდარ

    ჩი­ტებს – მკვდარ, ჩვე­­ლებ­რივ

    პა­ტა­რა და თეთ­­გუ­ლა მერ­ცხ­ლებს.

    * * *

    ბორ­ჯო­მის პარ­­ში – ცის კრი­­ლა

    ზოლს ავ­სე­ბენ ტკბი­ლი ღრუბ­ლე­ბი –

    ბამ­ბის ფე­რა­დი ნა­ყი­ნე­ბი:

    “ყვი­თე­ლი თუ ვარ­დის­ფე­რი?”

    პა­ტა­რა გო­გო – ვარ­დის­ფერს ირ­ჩევს

    და კა­რუ­სე­ლის ბი­ლე­თე­ბის გამ­ყიდ­ვე­ლი ქა­ლი –

    ვი­ღაც მტი­რა­ლა ბი­ჭის

    გვერ­დით სვამს, უხს­ნის:

    “პა­პა ძა­ლი­ან მა­ღა­ლია,

    მი­წა­ზე უნ­და დარ­ჩეს” და ის კი –

    ვარ­დის­ფე­რი ღრუ­ბე­ლით ხელ­ში –

    მა­­სუ­რებს, სა­ქა­ნე­ლებს, ფიჭ­ვებს დაჰ­ყუ­რებს.

    მტი­რა­ლა ბი­ჭი არ ჩუმ­დე­ბა.

    ვარ­დის­ფერ ღრუ­ბელს უწვ­დის –

    აჩ­­მებს. ამ სი­მაღ­ლი­დან

    ყვე­ლა­ზე მე­ტად – პა­პის და­ნახ­ვა უხ­­რია

    და ხელს უქ­ნევს: და­მე­ლო­დე,

    არ­სად წახ­ვი­დე. საკ­მა­რი­სია – ის –

    ვინც გიყ­ვარს – თვალს მი­­ფა­როს

    და სა­მოთხეც – შე­ნი­­ნად – შენს გარ­შე­მო –

    უც­ხოდ, ავ­ად დატ­რი­ალ­დე­ბა.

    ის იღ­ვი­ძებს: ზრდას­რუ­ლი და

    ბამ­ბის ნა­ყინს გა­დაჩ­ვე­­ლი.

    მა­მა­მი­სის რა­დი­­ში უყ­­რა­დებს

    ხალ­ხის ამ­ბავს, – სა­კუ­თარ სისხლს რომ

    ჰყი­დი­ან, რომ ბავ­­ვე­ბი­სათ­ვის

    თბი­ლი პუ­რი იყ­­დონ. ვი­სი

    ღვთა­ებ­რი­ვი ძარ­­ვე­ბი­სა­კენ მი­­დი­ნე­ბა

    ამ­დე­ნი სის­­ლი?! ან რამ­დე­ნი

    დო­ნო­რია კი­დევ სა­ჭი­რო – რომ ამ­­ავ­სოს,

    წა­მით მა­ინც აგრ­­ნო­ბი­ნოს ეს ტკი­ვი­ლი,

    ეს სურ­ვი­ლი – თბი­ლი პუ­რი­სა?!

    სამ­ყა­რო უც­ხოდ და სა­ში­შად ტრი­­ლებს.

    უკ­ვირს – მტი­რა­ლა ბი­ჭი –

    ვარ­დის­ფე­რი ღრუ­ბე­ლით ხელ­ში –

    რო­გორ სწრა­ფად ჩუმ­დე­ბა და მი­წა­ზე – თვა­ლით –

    არ­ვის ეძ­ებს; ეუბ­ნე­ბა:

    “აქ კარ­გია. კი­დევ ვიქ­რო­ლოთ!”

    * * *

    მომ­თა­ბა­რე­თა ტო­მის შვი­ლე­ბო,

    არ გა­იშ­ლე­ბა თქვე­ნი თმა – ლა­ღად;

    სხვი­სი მი­წის­­ვის მა­რად მშივ­რე­ბი –

    მუ­ზა­რა­დე­ბით შუბ­ლებს იდ­­ღავთ;

    ჩვენ ერთ­გუ­ლე­ბის ღმერ­თი გვყავს, თქვენ­­ვის –

    ოქ­რო­თი – მხო­ლოდ ფერფლს ას­წო­ნი­ან –

    აწმ­ყო­ში – თქვე­ნი ომ­ის ღმერ­თე­ბი,

    წარ­სუ­ლიც – ფერ­­ლის თა­ნას­წო­რია;

    და მო­მა­ვალ­საც – თუ გა­უს­წო­რებთ –

    მახ­ვილს, – ვერ შეძ­ლებს თვა­ლი – იგ­­ვეს:

    იქ­ით – ოქ­რო­თი აუწ­­ნა­ვი –

    კვლავ ჩვე­ნი პუ­რის ყა­ნა ბი­ბი­ნებს.

    © “არილი“

  • ესე (თარგმანი)

    არნოლდ ბენეტი


    რო­გორ იწ­ე­რე­ბა რო­მა­ნე­ბი

    ცნო­ბი­ლი ინგ­ლი­სე­ლი მწე­რა­ლი (1867-1931), გა­მო­ცე­მუ­ლი ჰქონ­და რამ­დე­ნი­მე რო­მა­ნი, მოთხ­რო­ბე­ბი­სა და ლი­ტე­რა­ტუ­რულ-კრი­ტი­კუ­ლი სტა­ტი­ე­ბის კრე­ბუ­ლე­ბი (“სი­მარ­თ­ლე ავ­ტო­რის შე­სა­ხებ” – 1903, “ლი­ტე­რა­ტუ­რუ­ლი გე­მოვ­ნე­ბა” – 1909).

    ინგ­ლი­სუ­რი­დან თარ­გ­მ­ნა მა­ნა­ნა ბე­ზა­რაშ­ვილ­მა

    I
    რო­მა­ნის­ტი სწო­რედ ის ად­ა­მი­ა­ნია, რო­მე­ლიც სა­ო­ცა­რი სიმ­ძაფ­რით აღ­იქ­ვამს ცხოვ­რე­ბას და უჩნ­დე­ბა და­უ­ო­კე­ბე­ლი მოთხოვ­ნი­ლე­ბა, სხვა­საც გა­უ­ზი­ა­როს თა­ვი­სი ღრმა შთა­ბეჭ­დი­ლე­ბე­ბი. იგი ამ­ას მხატ­ვ­რუ­ლი პრო­ზის მეშ­ვე­ო­ბით ახ­ერ­ხებს, რად­გან სწო­რედ ის მი­აჩ­ნია თა­ვი­სი გრძნო­ბე­ბის გა­მო­ხატ­ვის ყვე­ლა­ზე ქმე­დი­თუ­ნა­რი­ან ფორ­მად. ვით სხვა ხე­ლო­ვანთ, მა­საც არ ძა­ლუძს იყ­ოს ჩუ­მად და დაკ­მა­ყო­ფილ­დეს იმ­ით, რომ მის­თ­ვის ცხა­დი შე­იქ­ნა ის­ე­თი რამ, რაც სხვე­ბის­თ­ვის ჯე­რაც ბინ­დით არ­ის მო­სი­ლი. რო­მა­ნისტს ერ­თი სუ­ლი აქვს ყვე­ლას გა­უ­ზი­ა­როს თა­ვი­სი აღ­მო­ჩე­ნა, ხმა­მაღ­ლა გა­მო­აცხა­დოს, მას სურს ბო­ლომ­დე თქვას თა­ვი­სი სათ­ქ­მე­ლი და არც გა­ემ­ტყუ­ნე­ბა – უაღ­რე­სად სა­ო­ცა­რი და ამ­ა­ღელ­ვე­ბე­ლია ის, რაც მან იც­ის! სხვა ხე­ლო­ვან­თა­გან რო­მა­ნის­ტი მხო­ლოდ ერ­თი რა­მით გან­ს­ხ­ვავ­დე­ბა: ყვე­ლა­ზე მე­ტად მას იზ­ი­დავს ად­ა­მი­ა­ნის არ­სი, ეს­ო­დენ შე­უც­ნო­ბე­ლი და არ­სე­ბო­ბის სის­ტე­მა მთლი­ა­ნად. ცხა­დია, თა­ვად რო­მა­ნის­ტიც მარ­ტი­ვი­დან რთუ­ლი­სა­კენ ევ­ო­ლუ­ცი­ის შე­დე­გია. რო­მა­ნის­ტის მარ­ტივ ფორ­მას თქვენ ყველ­გან შე­გიძ­ლი­ათ გა­და­აწყ­დეთ ახ­ლაც კი – იქ­ნე­ბა ეს ქუ­ჩა, კა­ფე თუ კლუ­ბი: ის ნაც­ნობ-მე­გობ­რე­ბის წრე­ში ცდი­ლობს გან­მარ­ტოს ცხოვ­რე­ბის მი­სე­უ­ლი ხედ­ვა, მაგ­რამ მი­სი დას­კ­ვ­ნე­ბი ბუნ­დო­ვა­ნი და ტლან­ქია.
    ამგ­ვა­რი რო­მა­ნის­ტე­ბი ხე­ლოვ­ნე­ბის და­ბალ სა­ფე­ხურ­ზე დგა­ნან, მაგ­რამ ამ­ავ­დ­რო­უ­ლად ის­ი­ნი და მათ მი­ერ ამ­ორ­ჩე­უ­ლი ჟან­რი წარ­მო­ად­გენს რო­მა­ნის სა­ფუძ­ველს. სწო­რედ მათ­გან იწ­ყე­ბა ის ჯა­დოს­ნუ­რი კი­ბე, რო­მელ­საც ავ­ყა­ვართ უდ­ი­დეს მწერ­ლე­ბამ­დე: ამ მწე­რალ­თა თვალ­სა­წი­ე­რი კი იმ­დე­ნად ყოვ­ლის­მომ­ც­ვე­ლი, რთუ­ლი და დი­ა­დია, რომ ყო­ვე­ლი­ვეს სა­თა­ნა­დოდ გა­მო­სა­ხა­ტა­ვად მხო­ლოდ რო­მა­ნის ტრა­დი­ცი­უ­ლი ფორ­მა თუ გა­მოდ­გე­ბა; ბუმ­ბე­რაზ­მა მწერ­ლებ­მა იმ­დე­ნად სრულ­ქ­მ­ნეს თა­ვი­სი ოს­ტა­ტო­ბა, რომ რო­მა­ნი ჯე­რაც რჩე­ბა ხე­ლოვ­ნე­ბის უდ­ი­ა­დეს ჟან­რად.
    სრუ­ლი­ად არ ვა­პი­რებ იმ­ის მტკი­ცე­ბას, რომ რო­მა­ნი სა­უ­კე­თე­სოა ხე­ლოვ­ნე­ბის ტრა­დი­ცი­ულ ფორ­მა­თა­გან. არც ის მა­ინ­ტე­რე­სებს, თუ რო­მე­ლი ჟან­რი (თუ­კი არ­სე­ბობს ას­ე­თი) სჯობს რო­მანს. შარ­ტ­რის ტა­ძა­რი, ზო­გი­ერ­თი ბერ­ძ­ნუ­ლი ქან­და­კე­ბა და მო­ცარ­ტის “დონ-ჟუ­ა­ნი” ყო­ველ­თ­ვის მი­მაჩ­ნ­და სა­უ­კე­თე­სოდ, რაც კი შექ­მ­ნი­ლა ამ ქვეყ­ნად, რა­საკ­ვირ­ვე­ლია, შექ­ს­პი­რი­სა და ნი­ჟინ­ს­კის ჩათ­ვ­ლით. და მი­უ­ხე­და­ვად ამ­ი­სა, სრუ­ლი­ად მარ­თე­ბუ­ლი მტკი­ცე­ბაა, რომ ჭეშ­მა­რი­ტი პირ­ვე­ლო­ბა ეკ­უთ­ვ­ნის ის­ეთ ლი­ტე­რა­ტუ­რულ ფორ­მას, რო­გო­რი­ცაა მხატ­ვ­რუ­ლი პრო­ზა (თა­ნა­მედ­რო­ვე ეპ­ი­კუ­რი პო­ე­ზი­აც კი ყვე­ლა­ფერს მხატ­ვ­რულ პრო­ზას უნ­და უმ­ად­ლო­დეს). რო­მანს აქვს და მუ­დამ ექ­ნე­ბა ყოვ­ლის­მომ­ც­ვე­ლი მას­შ­ტა­ბუ­რო­ბის უპ­ი­რა­ტე­სო­ბა. წმ.პეტ­რეს ტა­ძა­რი რომ­ში წვრილ­მა­ნია ტოლ­ს­ტო­ის “ომ­სა და მშვი­დო­ბას­თან” შე­და­რე­ბით და არა მგო­ნია ჩვენ გე­ო­ლო­გი­ურ ეპ­ო­ქა­ში ვინ­მეს გა­უჩ­ნ­დეს სურ­ვი­ლი ეპ­ი­კუ­რი პო­ე­მის წა­კითხ­ვი­სა, გინ­დაც ის მო­ცუ­ლო­ბით გა­ცი­ლე­ბით ნაკ­ლე­ბი იყ­ოს “ომ­სა და მშვი­დო­ბა­ზე” (და გა­ნა ვინ­მე და­წერს ახ­ლა ას­ეთ პო­ე­მას?).
    დი­დი ხა­ნია ნა­თე­ლია, რომ რო­მა­ნის­ტე­ბი (დრა­მა­ტურ­გე­ბის ჩათ­ვ­ლით, რომ­ლე­ბიც რო­მა­ნის­ტე­ბის ნა­ირ­სა­ხე­ო­ბას წარ­მო­ად­გე­ნენ) პი­რი­დან ლუკ­მას აც­ლი­ან სხვა ხე­ლო­ვანთ. ფერ­მ­წე­რებ­ში ფარ­თოდ არ­ის გავ­რ­ცე­ლე­ბუ­ლი ბრა­კო­ნი­ე­რო­ბა, კომ­პო­ზი­ტო­რებ­ში – მით უფ­რო, მაგ­რამ ფერ­მ­წე­რე­ბი­სა და კომ­პო­ზი­ტო­რე­ბის ოინ­ე­ბი არ­ა­ფე­რია რო­მა­ნის­ტე­ბის სი­ხარ­ბეს­თან შე­და­რე­ბით. და თუ­კი ფერ­მ­წე­რე­ბი­სა და კომ­პო­ზი­ტო­რე­ბის ამგ­ვა­რი უტ­იფ­რო­ბა ყო­ველ­თ­ვის იწ­ვევ­და გა­ღი­ზი­ა­ნე­ბას, რო­მა­ნის­ტე­ბის ბრა­კო­ნი­ე­რო­ბა, კო­ლო­ნი­ზა­ცია და ან­ექ­სია და­უს­ჯე­ლი რჩე­ბო­და. ძნე­ლად თუ მო­ი­ძებ­ნე­ბა ცხოვ­რე­ბის რო­მე­ლი­მე სა­ინ­ტე­რე­სო ას­პექ­ტი – დაწყე­ბუ­ლი პე­ი­ზა­ჟი­დან ვიდ­რე სო­ცი­ო­ლო­გი­ამ­დე – რო­მე­ლიც არ იყ­ოს ას­ა­ხუ­ლი მხატ­ვ­რულ პრო­ზა­ში. ერ­თი თვა­ლის გა­დავ­ლე­ბაც კი სრუ­ლი­ად საკ­მა­რი­სია რო­მა­ნის გან­ვი­თა­რე­ბი­სა და წინ­ს­ვ­ლის და­სა­ნა­ხად. ემ­ილ ზო­ლას “ჟერ­მი­ნა­ლის” შემ­დ­გო­მაც ამ ჟანრს არ შე­უ­ჩე­რე­ბია გი­გან­ტუ­რი ნა­ბი­ჯე­ბით სვლა ახ­ა­ლი ტე­რი­ტო­რი­ე­ბის და­საპყ­რო­ბად. ბო­ლო 15 წლის გან­მავ­ლო­ბა­ში რო­მა­ნი კი­დევ უფ­რო გან­ვი­თარ­და და თუ­კი იგი იმ ფერს მი­ი­ღებ­და, რომ­ლი­თაც ბრი­ტა­ნე­თის სამ­ფ­ლო­ბე­ლო­ნი აღ­ი­ნიშ­ნე­ბა მსოფ­ლიო რუ­კა­ზე, მოკ­ლე ხან­ში მთე­ლი რუ­კა წი­თე­ლი ფე­რით და­ი­ფა­რე­ბო­და. რა ად­გი­ლიც არ უნ­და მი­ვა­კუთ­ვ­ნოთ რო­მანს ფორ­მა­თა იერ­არ­ქი­ა­ში, ამ­ჟა­მად მა­სა­ვით ემ­ო­ცი­ო­ნა­ლუ­რად ცხოვ­რე­ბას ვერ­ცერ­თი ჟან­რი ვერ გად­მოს­ცემს. რო­მა­ნი არ­ის და კი­დევ დიდ­ხანს დარ­ჩე­ბა იმ ფორ­მად, რო­მელ­საც ფარ­თო თვალ­სა­წი­ე­რის ხე­ლო­ვან­ნი კვლავ და კვლავ მი­უბ­რუნ­დე­ბი­ან, რად­გან იგი მეტ შე­საძ­ლებ­ლო­ბებს იძ­ლე­ვა და გა­ცი­ლე­ბით ად­ვი­ლად აკ­მა­ყო­ფი­ლებს შე­მოქ­მე­დის მოთხოვ­ნებს; უფ­რო მე­ტიც; თუ რო­მა­ნი შე­ი­ნარ­ჩუ­ნებს გან­ვი­თა­რე­ბის ამ­ჟა­მინ­დელ ტემპს და პროგ­რე­სის გზით წა­რი­მარ­თე­ბა, იგი კვლავ მი­აღ­წევს იმ ბრწყინ­ვა­ლე მწვერ­ვალს, რო­მელ­ზე­დაც იგი აიყ­ვა­ნა და და­ტო­ვა ბუმ­ბე­რაზ­მა ბალ­ზაკ­მა 1850 წელს. ასე რომ, სა­კითხი რო­მა­ნის რან­გის თა­ო­ბა­ზედ ამ­ო­წუ­რუ­ლად მი­მაჩ­ნია.

    II
    რო­მა­ნისტს ორი უმ­თავ­რე­სი თვი­სე­ბა უნ­და გა­აჩ­ნ­დეს: პირ­ვე­ლი – მშვე­ნი­ე­რე­ბის გრძნო­ბა, ურ­ომ­ლი­სო­დაც შე­მოქ­მე­დი ვერ იარ­სე­ბებს. ყო­ვე­ლი ხე­ლო­ვა­ნი ასე თუ ისე და­ჯილ­დო­ე­ბუ­ლია ამ გრძნო­ბით, სწო­რედ ამ­ი­ტომ არ­ის ის ხე­ლო­ვა­ნი. შე­მოქ­მე­დი ად­ა­მი­ა­ნი ქმნის ინს­ტინ­ქ­ტუ­რად და ვე­რა­ნა­ი­რი ინს­ტინ­ქ­ტი ვერ აიძ­უ­ლებს მას გა­მო­ი­ყე­ნოს მა­სა­ლა, რო­მე­ლიც არ იზ­ი­დავს; ეს უდ­ა­ვოდ ასეა. ის­იც უეჭ­ვე­ლია, რომ რა­ნა­ირ ცხოვ­რე­ბა­საც არ უნ­და ას­ა­ხავ­დეს რო­მა­ნის­ტი, იგი შეყ­ვა­რე­ბუ­ლი და მო­ხიბ­ლუ­ლია – ე.ი. მან ამ ცხოვ­რე­ბა­ში რა­ღაც მშვე­ნი­ე­რი და­ი­ნა­ხა. სი­ლა­მა­ზე შე­იძ­ლე­ბა სხვა­დას­ხ­ვაგ­ვა­რი იყ­ოს, მაგ­რამ მწე­რალ­მა შეძ­ლო შე­ე­ნიშ­ნა იგი, ნამ­დ­ვი­ლად და­ე­ნა­ხა ის სი­ლა­მა­ზე, რო­მე­ლიც მის (და კი­დევ რამ­დე­ნი­მე ახ­ი­რე­ბუ­ლი ად­ა­მი­ა­ნის) გარ­და შე­იძ­ლე­ბა ვე­რა­ვის ვე­რას­დ­როს შე­ე­ნიშ­ნა. თუ რო­მანს ინ­ტე­რე­სით წა­ვი­კითხავთ, სი­სუ­ლე­ლე იქ­ნე­ბო­და გვემ­ტ­კი­ცე­ბი­ნა, რომ მის ავ­ტორს არ გა­აჩ­ნია სი­ლა­მა­ზის გრძნო­ბა (თვით ის ფაქ­ტი, რომ წიგ­ნ­მა და­გა­ინ­ტე­რე­სათ, ნა­თე­ლი დას­ტუ­რია ამგ­ვა­რი კრი­ტი­კის უს­უ­სუ­რო­ბი­სა და კი­დევ ერთხელ გვარ­წ­მუ­ნებს რე­ცენ­ზენ­ტის მცდა­რო­ბა­ში, რო­ცა მას, მა­გა­ლი­თად, ას­ე­თი დას­კ­ვ­ნა გა­მო­აქვს: “მა­ვან­მა შთამ­бეჭ­და­ვი ნა­წარ­მო­ე­ბი შექ­მ­ნა, მაგ­რამ სამ­წუ­ხა­როდ, მას წე­რა არ ხე­ლე­წი­ფე­ბა”. მაგ­რამ მა­ვან­მა ხომ შექ­მ­ნა ეს ნა­წარ­მო­ე­ბი და თა­ნაც ისე, რომ ჩაწ­ვ­და რე­ცენ­ზენ­ტის სულს!). ჭკვი­ა­ნი კა­ცი ამ შემ­თხ­ვე­ვა­ში უბ­რა­ლოდ აღ­ი­ა­რებ­და, რომ იგი სი­ლა­მა­ზეს სხვაგ­ვა­რად აღ­იქ­ვამს და არა ისე, რო­გორც ხსე­ნე­ბუ­ლი შე­მოქ­მე­დი.
    ყვე­ლა თვით­მ­ყო­ფად რო­მა­ნისტს ყო­ველ­თ­ვის, რო­გორც წე­სი, ბრალს სდე­ბენ სი­ლა­მა­ზის გრძნო­ბის არ­ქო­ნა­ში, მაგ­რამ იგ­ი­ვე საყ­ვე­დურს იშ­ვი­ა­თად თუ გა­ი­გო­ნებთ სა­შუ­ა­ლო რო­მა­ნის­ტე­ბის მი­მართ. ნე­ბის­მი­ერ შემ­თხ­ვე­ვა­ში ამგ­ვა­რი ბრალ­დე­ბა უს­ა­ფუძ­ვ­ლოა: მე არ ვგუ­ლის­ხ­მობ ის­ეთ მწერ­ლებს, რო­გო­რი­ცაა, მა­გა­ლი­თად, ზო­ლა – იგი არ­ა­სო­დეს ვარ­დე­ბო­და უკ­ი­დუ­რე­სო­ბა­ში, არ­ა­მედ ვთქვათ, ჯორჯ გი­სინ­გი, ნამ­დ­ვი­ლი ექს­ტ­რე­მის­ტი, რო­მელ­საც უნ­ა­რი ჰქონ­და, რო­გორც ახ­ლა აღ­ი­ა­რე­ბენ, შე­ე­ნიშ­ნა უხ­ი­ლა­ვი სი­ლა­მა­ზე არ­სე­ბო­ბის ის­ეთ ფორ­მებ­შიც კი, რო­მელ­თაც სხვა შე­მოქ­მედ­ნი არც ეხ­ე­ბოდ­ნენ. ან­და ავ­ი­ღოთ კი­დევ უფ­რო უკ­ი­დუ­რე­სი შემ­თხ­ვე­ვა – მწე­რა­ლი ჟო­რის ჰი­უ­ის­მან­სი; არც ერთ წიგნს არ გა­მო­უწ­ვე­ვია იმ­დე­ნი ბრალ­დე­ბა სი­მა­ხინ­ჯის ას­ახ­ვი­სათ­ვის, რო­გორც მის რო­მანს “ოჯ­ა­ხუ­რი კე­რა” და ნარ­კ­ვე­ვებს “ყვე­ლა­ფერ­ზედ”. ამ ნა­წარ­მო­ე­ბებ­ში მთე­ლი ბოღ­მით არ­ის წარ­მო­ჩე­ნი­ლი ყო­ველ­დ­ღი­უ­რი ყო­ფის უფ­ე­რუ­ლო­ბა და უგ­ვა­ნო­ბა. ამ­ა­ვე დროს ამ წიგ­ნებს ის­ე­თი ხიბ­ლი აქვს, რომ ყო­ველ­თ­ვის მი­იპყ­რობს მკითხ­ველ­თა ყუ­რად­ღე­ბას მა­ში­ნაც კი, რო­ცა მი­სი­ვე “ტა­ძა­რი” შე­იძ­ლე­ბა არც არ­ა­ვის გა­ახ­სენ­დეს. ძნე­ლი და­სა­ჯე­რე­ბე­ლია, რომ ჰი­უ­ის­მან­სი, რო­გო­რა­დაც არ უნ­და გვიმ­ტ­კი­ცებ­დეს სა­პი­რის­პი­როს, არ იყ­ოს მო­ხიბ­ლუ­ლი იმ უხ­ი­ლა­ვი სი­ლა­მა­ზით, რო­მელ­საც ის აღ­წერს.
    მე­ო­რე მთა­ვა­რი თვი­სე­ბა, რო­მელ­საც უნ­და ფლობ­დეს რო­მა­ნის­ტი და ხე­ლო­ვა­ნი სა­ერ­თოდ, გახ­ლავთ სიმ­ძაფ­რე, რომ­ლი­თაც ის ხე­დავს ამა თუ იმ მოვ­ლე­ნას. ამ თვი­სე­ბის გა­რე­შე ხე­ლო­ვანს არ გა­უჩ­ნ­დე­ბა სურ­ვი­ლი, სა­ჯა­როდ გუ­ლი გა­და­გი­შა­ლოთ; მი­სი ხილ­ვე­ბი არ იქ­ნე­ბა მის­თ­ვის ისე შე­მა­წუ­ხე­ბე­ლი, რომ თქვენც გა­გი­ზი­ა­როთ. ყო­ვე­ლი გრძნო­ბა, რო­მელ­საც ად­ა­მი­ა­ნი გა­ნიც­დის ნე­ბის­მი­ე­რი წიგ­ნის კითხ­ვი­სას, მწე­რალს თა­ვად აქვს გან­ც­დი­ლი მკითხ­ველ­ზე ად­რე და უფ­რო ინ­ტენ­სი­უ­რა­დაც. ხში­რად გა­ი­გო­ნებთ, რომ მკითხ­ვე­ლი, რო­მე­ლიც ძლი­ერ გა­ნიც­დის წიგ­ნის გმი­რე­ბის ბე­დუ­კუღ­მარ­თო­ბას, აღშ­ფო­თე­ბუ­ლია მწერ­ლის ულ­მობ­ლო­ბით. ამგ­ვარ ხალხს არ­ა­ნა­ი­რი წარ­მოდ­გე­ნა არა აქვს მხატ­ვ­რუ­ლი შე­მოქ­მე­დე­ბის პრო­ცეს­ზე.

    III
    ჩვენ გან­ვი­ხი­ლეთ რო­მა­ნის­ტის­თ­ვის აუც­ი­ლე­ბე­ლი ორი თვი­სე­ბა – სი­ლა­მა­ზის გრძნო­ბა და ხედ­ვის სიმ­ძაფ­რე; ნე­ბა მო­მე­ცით, თქვე­ნი ყუ­რად­ღე­ბა მი­ვაპყ­რო კი­დევ ერთ გრძნო­ბას, რო­მე­ლიც ას­ე­ვე სა­ვალ­დე­ბუ­ლოა შე­მოქ­მე­დი­სათ­ვის; იგი პრაქ­ტი­კუ­ლად ზე­მოთ მოხ­სე­ნი­ე­ბუ­ლი თვი­სე­ბე­ბის მა­გივ­რო­ბას სწევს, ხო­ლო მის­მა არ­ქო­ნამ შე­იძ­ლე­ბა არ­ა­რად აქ­ცი­ოს ორ­ი­ვე გრძნო­ბა. ეს გახ­ლავთ სუ­ლის სი­ნა­ტი­ფე. დიდ რო­მა­ნისტს სუ­ლიც დი­დი უნ­და ჰქონ­დეს. იგი უნ­და იყ­ოს გუ­ლის­ხ­მი­ე­რი, მგრძნო­ბი­ა­რე, ვაჟ­კა­ცუ­რი, პა­ტი­ო­სა­ნი, ოდ­ნავ ირ­ო­ნი­უ­ლი, ნა­ზი, სა­მარ­თ­ლი­ა­ნი და შემ­წყ­ნა­რე­ბე­ლი. ას­ე­თი მწე­რა­ლი უნ­და ესწ­რა­ფო­დეს იდ­ე­ალს, მაგ­რამ მუ­დამ ახ­სოვ­დეს, თუ რა არ­ას­რულ­ყო­ფი­ლია ის მი­წი­ე­რი სამ­ყა­რო, სა­დაც ცხოვ­რობს. მთა­ვა­რია, საღ აზრს და­ეყ­რ­დ­ნოს; მოკ­ლედ, უნ­და იყ­ოს კე­თილ­შო­ბი­ლი. სხვაგ­ვა­რად მწე­რა­ლი ვერ მი­აღ­წევს მწვერ­ვალს. მი­სი სუ­ლის არ­სი – აი, რა არ­ის გა­დამ­წყ­ვე­ტი წიგ­ნის ყვე­ლა გვერ­დ­სა და ყო­ველ წამს; აი, ის სარ­კე, რო­მელ­შიც მწე­რა­ლი ხე­დავს სამ­ყა­როს. სხვა თვი­სე­ბე­ბი მე­ო­რე­ხა­რის­ხო­ვა­ნია და არ იმ­სა­ხუ­რებს ყუ­რად­ღე­ბას. ინგ­ლი­სელ რო­მა­ნის­ტებ­ში ფილ­დინგს ბა­და­ლი არ ჰყავს, რად­გა­ნაც ვე­რა­ვინ შე­ედ­რე­ბა სუ­ლის სი­დი­ა­დე­სა და კე­თილ­შო­ბი­ლე­ბა­ში. მის წიგ­ნებს ახ­ლაც აღფ­რ­თო­ვა­ნე­ბით კითხუ­ლო­ბენ, რად­გან ყვე­ლა გვერ­დ­ზე მკითხ­ვე­ლი გრძნობს მწერ­ლის პი­როვ­ნე­ბის დიდ­ბუ­ნო­ვა­ნე­ბას და მწერ­ლუ­რი ტექ­ნი­კის ვე­რა­ნა­ი­რი გან­ვი­თა­რე­ბა ვერ და­ა­კარ­გი­ნებს ფილ­დინგს მის კუთ­ვ­ნილ ად­გილს ინგ­ლი­სურ ლი­ტე­რა­ტუ­რა­ში; მის მყარ პო­ზი­ცი­ას არ­ა­ფე­რი ემ­უქ­რე­ბა, სა­ნამ ლი­ტე­რა­ტუ­რა­ში არ გა­მოჩ­ნ­დე­ბა უფ­რო კე­თილ­შო­ბი­ლი სუ­ლის მწე­რა­ლი. დი­კენ­სის დი­დე­ბა შე­ლა­ხუ­ლია სა­ზო­გა­დო­ე­ბა­ში ფეხ­მო­კი­დე­ბუ­ლი შე­ხე­დუ­ლე­ბით მი­სი სუ­ლის, ცო­ტა არ იყ­ოს, ზედ­მე­ტი უხ­ამ­სო­ბის შე­სა­ხებ და იმ თვალ­საზ­რი­სით, რომ მწე­რალს არ ეყო ვაჟ­კა­ცო­ბა, ბო­ლომ­დე გა­ეს­წო­რე­ბი­ნა თვა­ლი სი­მარ­თ­ლის­თ­ვის. ცხოვ­რე­ბის მი­სე­უ­ლი აღქ­მაც უხ­ე­შა­დაა მიჩ­ნე­უ­ლი. იგ­ი­ვე შე­იძ­ლე­ბა ითქ­ვას თე­კე­რე­ი­ზეც, რომ­ლის სუ­ლიც არ აღ­მოჩ­ნ­და ის­ე­თი ყოვ­ლის­მომ­ც­ვე­ლი, რო­გო­რიც შე­ე­ფე­რე­ბო­და ამ ბუმ­ბე­რაზ პი­როვ­ნე­ბას; მას უამ­რა­ვი ნაკ­ლი ჰქონ­და, რაც წინ ეღ­ო­ბე­ბა უკვ­და­ვე­ბას.
    უაღ­რე­სად მი­ჭირს ამ­ის თქმა და ეს სა­ხი­ფა­თოც კი შე­იძ­ლე­ბა იყ­ოს ნე­ბის­მი­ერ ქვე­ყა­ნა­ში, სა­დაც ხე­ლო­ვან­თათ­ვის ფორ­მა არ­ა­ფერს წარ­მო­ად­გენს, მაგ­რამ მა­ინც უნ­და გა­მოვ­ტყ­დე, რომ დრო­თა გან­მავ­ლო­ბა­ში სულ უფ­რო ნაკ­ლებ მნიშ­ვ­ნე­ლო­ბას ვა­ნი­ჭებ ლი­ტე­რა­ტუ­რულ ტექ­ნი­კას. რა­საკ­ვირ­ვე­ლია, ვა­ფა­სებ კარგ ფორ­მას და მუ­დამ ვიღ­ვ­წო­დი, რომ მას ინგ­ლის­ში მე­ტი პა­ტი­ვის­ცე­მით მოპყ­რო­ბოდ­ნენ, მაგ­რამ ახ­ლა თვალ­ნათ­ლივ ვრწმუნ­დე­ბი, რომ თა­ნა­მედ­რო­ვე მხატ­ვ­რუ­ლი ლი­ტე­რა­ტუ­რის ის­ტო­რია სა­პი­რის­პი­როს ღა­ღა­დებს. ჩე­მი დაკ­ვირ­ვე­ბით, თუ არ ჩავ­თ­ვ­ლით ტურ­გე­ნევს, სხვა არც ერ­თი ცნო­ბი­ლი რო­მა­ნის­ტი, ან არ ფიქ­რობ­და ფორ­მა­ზე, ან ფრი­ად ბუნ­დო­ვა­ნი წარ­მოდ­გე­ნა ჰქონ­და მას­ზე. შეც­დო­მა იქ­ნე­ბო­და გვე­ფიქ­რა, რომ უც­ხო­ურ რო­მა­ნებს ფორ­მის უფ­რო ფა­ქი­ზი გრძნო­ბა გა­აჩ­ნი­ათ, ვიდ­რე სა­უ­კე­თე­სო ინგ­ლი­სურ ნა­წარ­მო­ე­ბებს. ამ მხრივ ბალ­ზაკს უამ­რა­ვი შე­ცო­დე­ბა აქვს; ის ცალ­კე­ულ ფრა­ზა­საც ვერ ართ­მევ­და წე­სი­ე­რად თავს, რომ არ­ა­ფე­რი ვთქვათ მთე­ლი ნა­წარ­მო­ე­ბის ფორ­მა­ზე. სა­ყო­ველ­თა­ოდ ცნო­ბი­ლია ბუმ­ბე­რა­ზი რო­მა­ნის­ტის – სტენ­და­ლის უარ­ყო­ფი­თი და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბა ფორ­მის მი­მართ; მას თა­ვის შე­დევ­რ­ში შე­იძ­ლე­ბა ას­ე­თი ფრა­ზა და­ე­წე­რა: “ჰო, მარ­თ­ლა, ად­რე უნ­და მეც­ნო­ბე­ბი­ნა თქვენ­თ­ვის, რომ ჰერ­ცო­გი­ნია…”! და დოს­ტო­ევ­ს­კი? ის ხომ გა­ცი­ლე­ბით დი­დია ბალ­ზაკ­ზეც და სტენ­დალ­ზეც, მაგ­რამ მი­სი უბ­ად­ლო და გან­საც­ვიფ­რე­ბე­ლი “ძმე­ბი კა­რა­მა­ზო­ვე­ბი” სი­ნამ­დ­ვი­ლე­ში ხომ სა­ოც­რად უფ­ორ­მო და ნაჩ­ქა­რე­ვად ჩა­მომ­ტ­ვ­რე­უ­ლი ოქ­როს ზო­დია! და­უს­წ­რე­ბე­ლი კურ­სე­ბის ნე­ბის­მი­ე­რი პე­და­გო­გის­თ­ვის, რო­მე­ლიც ას­წავ­ლის მხატ­ვ­რუ­ლი ნა­წარ­მო­ე­ბე­ბის შექ­მ­ნას, ოცი გაკ­ვე­თი­ლი სრუ­ლი­ად საკ­მა­რი­სი იქ­ნე­ბო­და, რომ სტუ­დენ­ტე­ბი­სათ­ვის მი­ე­თი­თე­ბი­ნა დოს­ტო­ევ­ს­კის ენ­ის გა­უ­მარ­თა­ო­ბა­სა და ხარ­ვე­ზებ­ზე. რა გა­ნა­ჩენს გა­მო­უ­ტან­და ფლო­ბე­რი ამ რო­მანს გა­მოწ­ვ­ლილ­ვი­თი შეს­წავ­ლის შემ­დეგ? ან რა მნიშ­ვ­ნე­ლო­ბა ექ­ნე­ბო­და მის გა­ნა­ჩენს? ან­და თუ ავ­ი­ღებთ უფ­რო სა­შუ­ა­ლო დო­ნის მა­გა­ლითს: ლი­ტე­რა­ტუ­რუ­ლი ტექ­ნი­კის მხრივ გან­ს­ვე­ნე­ბუ­ლი “მარკ რე­ზერ­ფორ­დი” მუ­დამ მო­უ­ხე­შა­ვი დი­ლე­ტან­ტი იყო, მაგ­რამ ამ გა­რე­მო­ე­ბას ხე­ლი არ შე­უშ­ლია მის­თ­ვის, უაღ­რე­სად მიმ­ზიდ­ვე­ლი რო­მა­ნის­ტი ყო­ფი­ლი­ყო მკითხ­ვე­ლი­სათ­ვის. რო­ცა ვეც­ნო­ბით დი­დი ფორ­მა­ლის­ტე­ბის – გი დე მო­პა­სა­ნი­სა და ფლო­ბე­რის შე­მოქ­მე­დე­ბას, გა­ნა შეგ­ვიძ­ლია ვამ­ტ­კი­ცოთ, რომ ბრწყინ­ვა­ლე ლი­ტე­რა­ტუ­რუ­ლი ტექ­ნი­კა რა­მე­ში ეხ­მა­რე­ბა მათ, ან ოდ­ნავ მა­ინც გა­მო­ის­ყი­დის მა­თი სუ­ლის სი­სუს­ტე­ებს? ორ­ი­ვე თა­ვი­სი საქ­მის დი­დოს­ტა­ტია, მაგ­რამ ნელ-ნე­ლა მე­ო­რე­ხა­რის­ხო­ვა­ნი მწერ­ლე­ბის რიგ­ში გა­და­დი­ან. ვი­ნა­ი­დან ად­ა­მი­ა­ნის ბუ­ნე­ბა ის­ე­თია, რო­გო­რიც არ­ის, ხო­ლო მო­პა­სა­ნის წიგ­ნე­ბი ერ­ო­ტი­კი­თაა გაჟ­ღენ­თი­ლი, ის­ი­ნი მუ­დამ გა­მო­იწ­ვე­ვენ მკითხ­ველ­თა ინ­ტე­რესს, მაგ­რამ მო­პა­სან­მა უკ­ვე და­იმ­კ­ვიდ­რა თა­ვი­სი ად­გი­ლი; უამ­რა­ვი ღირ­სე­ბის მი­უ­ხე­და­ვად, აღ­ა­რა­ვინ მი­იჩ­ნევს მას პირ­ველ­ხა­რის­ხო­ვან მწერ­ლად. ხო­ლო რაც შე­ე­ხე­ბა ფლო­ბე­რის ჩა­მოგ­დე­ბას მა­ღა­ლი მწერ­ლო­ბის კვარ­ცხ­ლ­ბე­კი­დან, ეს მარ­თ­ლაც შე­იძ­ლე­ბა ჩა­ით­ვა­ლოს სა­ო­ცარ მოვ­ლე­ნად თა­ნა­მედ­რო­ვე ფრან­გულ კრი­ტი­კა­ში. ახ­ლა ირკ­ვე­ვა, რომ თურ­მე ფლო­ბე­რის სუ­ლი არ­ამც თუ კე­თილ­შო­ბი­ლი, პი­რი­ქით – ულ­მო­ბე­ლი და ცო­ტა არ იყ­ოს, ან­ე­მი­უ­რი იყო. “ბუ­ვა­რი და პე­კუ­შე” დას­ტუ­რია იმ­ი­სა, რომ ფლო­ბე­რი ვე­ღარ ამჩ­ნევ­და ად­ა­მი­ან­თა სამ­ყა­როს არ­ას­რულ­ყო­ფი­ლე­ბას და ცდო­მი­ლე­ბა­ში ჩა­ვარ­და, თით­ქოს­და სულ სხვა პლა­ნე­ტა­ზე იყო და­ბა­დე­ბუ­ლი. მი­სი ფორ­მა­ლუ­რი ტექ­ნი­კის ბრწყინ­ვა­ლე­ბა გა­ფერ­მ­კ­რ­თალ­და და უგ­უ­ნურ­ნი ამ ბრწყინ­ვა­ლე­ბა­საც ნაკ­ლად უთვ­ლი­ან მწე­რალს. ფლო­ბე­რის კე­თილ­შო­ბი­ლე­ბა ად­ა­მი­ა­ნუ­რი მოღ­ვა­წე­ო­ბის მხო­ლოდ ერთ ვიწ­რო სფე­რო­შია ჯერ­ჯე­რო­ბით უეჭ­ვე­ლი – ეს არ­ის ლი­ტე­რა­ტუ­რუ­ლი ტექ­ნი­კა. მი­სი წე­რი­ლე­ბიც ხომ სწო­რედ ლი­ტე­რა­ტუ­რუ­ლი ტექ­ნი­კის სა­კითხებს ეხ­ე­ბა და ამ­ჟა­მად მწერ­ლის სა­უ­კე­თე­სო ნა­წარ­მო­ე­ბე­ბად გვევ­ლი­ნე­ბა, რად­გან უამ­რა­ვი შე­მოქ­მე­დის­თ­ვის შთა­გო­ნე­ბის წყა­როდ იქ­ცა. ასე რომ, მე კვლავ ვუბ­რუნ­დე­ბი იმ­ას, რომ შე­მოქ­მე­დი­სათ­ვის უმ­ნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნეს თვი­სე­ბად (გარ­და უკ­ვე აღ­ნიშ­ნუ­ლი ორი თვი­სე­ბი­სა) მი­მაჩ­ნია მი­სი სუ­ლის არ­სი. მხო­ლოდ იგი და არა სხვა რამ, უჩ­ენს მას მე­გობ­რებ­სა და მტრებს, ლი­ტე­რა­ტუ­რუ­ლი ტექ­ნი­კა კი ერ­თობ უმ­ნიშ­ვ­ნე­ლო და წარ­მა­ვა­ლია. ვი­მე­ო­რებ, რომ ამ­ის თქმა ჩემ­თ­ვის არ იყო იოლი.
    რა­ტომ­ღაც სულ უფ­რო ვრწმუნ­დე­ბი, რომ მხატ­ვ­რულ პრო­ზა­ში მო­მუ­შა­ვე უდ­ი­დე­სი მწერ­ლე­ბი თა­ვი­ან­თი ბუ­ნე­ბი­დან გა­მომ­დი­ნა­რე, მა­რა­დი­ულ დი­ლე­ტან­ტე­ბად რჩე­ბი­ან; ყო­ველ დიდ ხე­ლო­ვან­ში, შე­საძ­ლე­ბე­ლია, დი­ლე­ტან­ტი იმ­ა­ლე­ბო­დეს. არ ვი­ცი аსე რად ხდე­ბა – იქ­ნებ სა­კუ­თა­რი სიძ­ლი­ე­რით აღფ­რ­თო­ვა­ნე­ბულთ აღ­არ სურთ თვი­ნი­ე­რად და­ე­მორ­ჩი­ლონ სის­ტე­მა­ტუ­რი გა­ნათ­ლე­ბის მძი­მე წე­სებს და მო­მა­ბეზ­რე­ბე­ლი სა­ვარ­ჯი­შო­ე­ბით მეტ სრულ­ყო­ფი­ლე­ბას მი­აღ­წი­ონ იმ სფე­რო­ში, რაც მათ­თ­ვის მე­ო­რე­ხა­რის­ხო­ვა­ნია. ყვე­ლა­სათ­ვის ცნო­ბი­ლია, რომ არც ერ­თი დი­დი შე­მოქ­მე­დი არ იყო ერ­უ­დი­რე­ბუ­ლი მეც­ნი­ე­რი. დიდ ხე­ლო­ვანს სულ სხვა მიზ­ნე­ბი გა­აჩ­ნია; ყვე­ლა შე­მოქ­მე­დი, დი­დი იქ­ნე­ბა ის თუ პა­ტა­რა, გუ­ლის სიღ­რ­მე­ში გრძნობს, რომ ხე­ლოვ­ნე­ბა­ში ბევ­რია ხე­ლოვ­ნუ­რო­ბა, რო­მელ­საც ბა­დებს შე­მოქ­მე­დე­ბი­თი გა­ტა­ცე­ბის და­უ­ო­კე­ბე­ლი წყურ­ვი­ლი და სრუ­ლი­ად ბუ­ნებ­რი­ვი სურ­ვი­ლი იმ­ი­სა, რომ ერ­თი და იგ­ი­ვე რამ­დენ­ჯერ­მე – სამ­ჯერ, შვიდ­ჯერ, ათ­ჯერ – არ გა­და­ა­კე­თოს. აქ მა­გა­ლი­თად შექ­ს­პი­რის და­სა­ხე­ლე­ბა შე­იძ­ლე­ბა, რო­მე­ლიც ერ­თობ გულ­გ­რი­ლი იყო გა­მომ­სახ­ვე­ლო­ბი­თი სი­ნა­ტი­ფის მი­მართ და რომ­ლის მე­თო­დე­ბიც ფლო­ბერს ნამ­დ­ვი­ლად არ მო­ე­წო­ნე­ბო­და. მარ­თ­ლაც, კა­ცი რომ და­უკ­ვირ­დეს, შექ­ს­პი­რის დი­ლე­ტან­ტიზ­მი ამ ბო­ლო წლებ­ში უფ­რო ნათ­ლად გა­მო­იკ­ვე­თა, მაგ­რამ ეს გა­რე­მო­ე­ბა თით­ქოს არ­ა­ვის აწ­უ­ხებს. ფლო­ბე­რი რომ დი­დი შე­მოქ­მე­დი ყო­ფი­ლი­ყო, გა­ცი­ლე­ბით დი­დი დი­ლე­ტან­ტი იქ­ნე­ბო­და.

    (c) „არილი“

  • პროზა (თარგმანი)

    იბრაჰიმ გოლესთანი

    თევზი და მისი ჯუფ­თი

    ­­­­­­­თარგმნა თაკო ლეკვეიშვილ­მა

    კა­ცი თევ­ზებს უყ­­რებ­და. თევ­ზე­ბი შუ­შის იქ­ით მშვი­დად და­ცუ­რავ­­ნენ. მათ­­ვის ქვის ფი­ლე­ბი­სა­გან აკ­ვა­რი­­მი აეშ­­ნე­ბი­ნათ. აკ­ვა­რი­­მი დი­დი იყო. მი­სი ნა­ხევ­რად­ჩაბ­ნე­ლე­ბუ­ლი კე­დე­ლი სიღ­­მე­ში იკ­არ­გე­ბო­და. კა­ცის წინ კი შუ­შის კე­დე­ლი აღ­მარ­თუ­ლი­ყო. გა­მოქ­ვა­ბუ­ლის მსგავს ჩაბ­ნე­ლე­ბუ­ლი დე­რეფ­ნის ორ­­ვე მხა­რეს, კედ­ლებ­ში ჩა­შე­ნე­ბულ აკ­ვა­რი­­მებ­ში ნა­ირ-ნა­­რი და ფე­რად-ფე­რა­დი თევ­ზე­ბი გა­მო­ფე­ნი­ლიყ­­ნენ. ყო­ველ აკ­ვა­რი­უმს ზე­მო­დან უხ­­ლა­ვი შუ­ქი ან­­თებ­და. კა­ცი ახ­ლა უკ­ვე იჯ­და და ისე ათ­ვა­ლი­­რებ­და ჩუმ­სა და ცივ სი­ნათ­ლე­ში მყოფ თევ­ზებს.

    თევ­ზე­ბი მშვი­დად ეკ­იდ­ნენ შუ­შის მიღ­მა. თით­ქოს ჩი­ტე­ბი ყო­ფი­ლიყ­­ნენ, ფრთა-მო­ტე­ხი­ლი ჩი­ტე­ბი. თით­ქოს ზე­ცა­ში ეკ­იდ­ნენ. ბუშ­ტუ­კებს უშ­ვებ­­ნენ, ოდ­ნავ ირ­ხე­ოდ­ნენ და ძა­ლი­ან ნე­ლა ატყ­ლა­შუ­ნებ­დენ ფარ­­ლებს. ეს რომ არა, ვერც კი იგრ­­ნობ­და კა­ცი წყალ­ში თუ იყვ­ნენ. კაც­მა პირ­და­პირ, ფსკერ­ზე ორი თევ­ზი ერ­თად შე­ნიშ­ნა. თა­ვე­ბი ერთ­მა­ნე­თი­სათ­ვის მი­ეტყუ­პე­ბი­ნათ და კუ­დებს იქ­ნევ­­ნენ. უეც­რად შე­ფარ­თხალ­­ნენ, მაღ­ლა აიჭრ­ნენ, შუა გზი­დან მო­უხ­ვი­ეს და კვლავ ფსკერ­ზე და­ეშ­­ნენ. თით­ქოს ერთ­მა­ნე­თის კოც­ნას ლა­მობ­­ნენ, მაგ­რამ ის­ევ გან­ცალ­კევ­­ნენ. ასე ტრი­­ლებ­­ნენ და აქ­ეთ-იქ­ით დას­რი­­ლებ­­ნენ.

    კა­ცი ჩა­მოჯ­და. ას­­თი გა­­თა­ვე­ბე­ლი მოძ­რა­­ბა ჯერ არ მი­ნა­ხავ­სო, გა­­ფიქ­რა. მთელს ქვეყ­ნი­­რე­ბა­ზე ყვე­ლა სხვა აკ­ვა­რი­უმ­ში და წყალ­სა­ცავ­ში თევ­ზე­ბი თა­ვის­­ვის და­ცუ­რა­ვენ და სა­კუ­თა­რი მარ­ტი­ვი მიხ­რა-მოხ­რა აქვთ. რა არ ენ­­ხა: თევ­ზე­ბი, ფრინ­ვე­ლე­ბი, ად­­მი­­ნე­ბი. ტყე­ში, ქუ­ჩებ­ში. ცით მოწყ­ვე­ტი­ლი ვარ­­­­ლა­ვე­ბიც კი ენ­­ხა, მაგ­რამ მსგავ­სი ჰარ­მო­ნია – არ­­სო­დეს! ერთ­­რო­­ლად შე­მოდ­გო­მა­ზე ფოთ­ლე­ბი არ ცვი­ვა, არც სა­ნოვ­რუ­ზო ჯე­ჯი­ლი ამ­­დის ქო­თან­ში ერთ­ბა­შად. არც ვარ­­­­ლა­ვე­ბი იწ­ყე­ბენ ციმ­ციმს ერთ­სა და იმ­­ვე დროს. მაგ­რამ წვი­მა? აი, წვი­მა – შე­საძ­ლოა. წვი­მის ძა­ფე­ბი თით­ქოს ერ­თად მო­­დი­ნე­ბი­ან. ან იქ­ნებ ზღვი­დან აღმ­­გა­რი ორთ­­ლი?

    ეს ორი თევ­ზი გა­ნუყ­რე­ლად ერ­თად და­ცუ­რავ­და. ალ­ბათ იმ­­ტომ, რომ ერთ­ნა­­რე­ბი იყვ­ნენ. ხო­ლო ასე ერთ­ნა­ირ­ნი რომ იყვ­ნენ, იმ­­ტო­მაც მე­გობ­რობ­­ნენ. მა­თი ჰარ­მო­ნი­­ლი მოძ­რა­­ბა შვა ერთ­სუ­ლოვ­ნე­ბამ, თუ ერთ­სუ­ლოვ­ნე­ბა გა­ნა­პი­რო­ბებ­და ამ ჰარ­მო­ნი­ას? იქ­ნებ ტყუ­პე­ბი არ­­ან? მაგ­რამ არ­სე­ბო­ბენ კი ტყუ­პი თევ­ზე­ბი?

    კაცს ჩა­მი­ჩუ­მი არ ეს­მო­და, მაგ­რამ ის­იც კი და­უშ­ვა, რომ ეს ორი თევ­ზი ერთ­მა­ნეთს ელ­­პა­რა­კე­ბო­და და მათ ერთ­მა­ნე­თი­სა ეს­მო­დათ. მაგ­რამ რა­ტომ არ შე­უძ­ლი­ათ ეს სხვა თევ­ზებს? ეს­­ნი იც­ნო­ბენ ერთ­მა­ნეთს. მათ ამ ვიწ­რო აკ­ვა­რი­უმ­ში ცხოვ­რე­ბა რიტ­მულ ცეკ­ვა­სა და კეკ­ლუ­ცო­ბა­ში გაჰ­ყავთ. მაგ­რამ რო­დემ­დე გას­ტანს მა­თი ამგ­ვა­რი ცეკ­ვა?

    მო­ხუც­მა ქალ­მა, რო­მელ­საც პა­ტა­რა ბავ­­ვის­­ვის ჩა­ევ­ლო ხე­ლი და აკ­ვა­რი­­მის და­სათ­ვა­ლი­­რებ­ლად შე­ჩე­რე­ბუ­ლი­ყო, კაცს მოჰ­­რა თვა­ლი. ქა­ლი ბავშვს თევ­ზებ­ზე მი­­თი­თებ­და. კა­ცი წა­მოდ­გა და აკ­ვა­რი­­მის­კენ წა­ვი­და. ლა­მაზ-ლა­მა­ზი თევ­ზე­ბი თა­ვი­სუფ­ლად და ზან­ტად დას­რი­­ლებ­­ნენ. აკ­ვა­რი­­მი მშვე­ნივ­რად იყო გა­ნა­თე­ბუ­ლი და შიგ­ნით ყვე­ლა­ფე­რი მსუ­ბუქ სიმ­­ვი­დეს მო­ეც­ვა. ქა­ლი ბავშვს თევ­ზებ­ზე უთ­­თებ­და – შე­ხე­დეო! შემ­დეგ მი­სი აწ­­ვა მო­ინ­დო­მა, მაგ­რამ ძა­ლა არ ეყო. კაც­მა ხე­ლი მოხ­ვია პა­ტა­რას და მაღ­ლა ას­წია. “გმად­ლობთ, ბა­ტო­ნო”, – უთხ­რა დე­და­ბერ­მა.

    ცო­ტა ხნის შემ­დეგ კაც­მა ბავშვს უთხ­რა: “შე­ხე­დე იმ ორს, რა ლა­მა­ზე­ბი არ­­ან ერ­თად!”

    ის ორი თევ­ზი ის­ევ ერთ­მა­ნე­თის პი­რის­პირ იდ­გა. ფარ­­ლე­ბი ნა­ზად უთრ­თო­დათ. აკ­ვა­რი­­მის კი­დის ზო­მი­­რი შუ­ქი დი­ლის სიზ­მარს წა­­გავ­და და ქვის ფი­ლებს სუფ­თას და კრი­­ლას, მშვიდ­სა და მსუ­ბუქს აჩ­ენ­და.

    ახ­ლა თევ­ზე­ბი კვლავ გა­­ყარ­ნენ, რა­თა ის­ევ შეყ­როდ­ნენ ერთ­მა­ნეთს და გვერ­დი-გვერდ ეც­­რათ.

    კაც­მა ბავშვს უთხ­რა: “შე­ხე­დე იმ ორს, რა ლა­მა­ზე­ბი არ­­ან ერ­თად!”

    ბავ­­­მა ცო­ტა ხნის შემ­დეგ ჰკითხა: “რო­მელ ორს?” კაც­მა უპ­­სუ­ხა:

    “იმ ორს. იმ ორ­ზე გე­უბ­ნე­ბი, იმ ორს შე­ხე­დე!” და თი­თი აკ­ვა­რი­­მის შუ­შას მი­­დო. შუ­შა­ზე ვი­ღა­ცას ნემ­სით თუ ლურ­­­ნით ავ­ტოგ­რა­ფი ამ­­­კაწ­რა.

    ცო­ტა ხნის შემ­დეგ ბავ­­­მა თქვა: “ორ­ნი არ არ­­ან”.

    “აი, ის­­ნი, ის ორ­ნი” – და­ჟი­ნე­ბით იმ­­­რებ­და კა­ცი. ბავ­­­მაც გა­­მე­­რა: “სწო­რედ ის­­ნი! ორ­ნი არ არ­­ან. ერ­თი მათ­გა­ნი მე­­რის ან­­რეკ­ლია, რო­მე­ლიც შუ­შა­ში მო­ჩანს”.

    კაც­მა ძირს ჩა­მოს­ვა პა­ტა­რა და სხვა აკ­ვა­რი­­მე­ბის და­სათ­ვა­ლი­­რებ­ლად გა­­მარ­თა.

    © „არილი“