მცირე ტრაგიკომედია ერთ მოქმედებად

მოქმედი გმირები

ანა ფრანკი
მეჭე
მეცე

(სცენაზე, სამივე სამოქმედო მხარეს სამი დიდი ფანჯარაა. მხოლოდ მაყურებელთა დარბაზისკენ მხარეა ცარიელი. მთელ სცენაზე არაკანონზომიერადაა ჩამოკიდებული ბალიშები. დაბლა უამრავი ფურცელია მიყრილ–მოყრილი. ანა მაყურებელთან ზურგით დგას და ცდილობს იარაღი დაუმიზნოს სხვადასხვა ბალიშებს)

ხმები: ანნა.. ანიკეეე.. ანნეე..

(ანა შეშინებული ტრიალებს აქეთ–იქით, ცდილობს დაადგინოს საიდან უხმობენ, ვინ უხმობს.. იარაღს უაზროდ იქნევს)

ხმები: ანნ.. ანელ.. ანიტა…

(ანა ძალიან სწრაფ ტემპში ჩურჩულით ლოცულობს, თან ისევ ქაოტურად მოძრაობს)

1 ხმა: Deutschland, Deutschland..
2 ხმა: über alles
ორივე ხმა: Über alles in der Welt,
1 ხმა: Wenn es stets zu
2 ხმა: Schutz und Trutze
ორივე ხმა: Brüderlich zusammenhält
ანა: მე იარაღი მაქვს! თქვენ ვერაფერს დამიშავებთ! გამოდით! ჰა
გამოდით, შეგეშინდათ? გოგონასი გეშინიათ?
ორივე ხმა: Brüderlich zusammenhält..
ანა: წყევლაა.. ნამდვილი წყევლა.. (ყვირის) იცოდეთ
გაუფრთხილებლად გესვრით!!!

(ფანჯრიდან სცენაზე ტლანქი მოძრაობებით ძვრება ნაცრისფერ ტონებში ჩაცმული მამაკაცი, როგორც შემდგომში ირკვევა, მეჭე)
მეჭე: ფრთხილად! ფრთხიიილად!
ანა: ვინ ხარ! ადგილიდან არ გაინძრე და მითხარი ვინ ხარ!
მეჭე: ჩშშ!! ფრთხილად ქალიშვილო! ის უკვე ახლოსაა!
ანა: ვინ ხარ! ვინ ხართ! რა გინდათ! ყველას დაგხოცავთ! სად ვარ!
მეჭე: ანნა! ანიკეე.. მე შენი მეგობარი ვარ.. მე შენს დასახმარებლად ვარ
აქ, ოღონდ უნდა მენდო!
ანა: გენდო?! არ ვიცი ვინ ხარ და რა გინდა, მაგრამ უფრო მალე ტყვიას
მიიღებ, ვიდრე ჩემს ნდობას!
მეჭე: ოო! ტყვია.. ტყვია.. ტყვიას უყვარს ტყვ.. კხმ.. ანნა.. მოდი
ვისაუბროთ, ანიკე..
ანა: ოღონდ ჯერ შენს ვინაობას გამიმხელ! ახლავე მეტყვი!
მეჭე: ჰო კარგი, კარგი.. გაგიმხელ.. და გეტყვ..
ანა: გისმენ!

(მეჭე მოხერხებულ ადგილს პოულობს და მოკალათდება. საპირისპირო ფანჯრიდან ფრთხილად შემოდის თეთრ ტონებში ჩაცმული მამაკაცი, რომელიც ძალიან გავს მეჭეს. როგორც შემდგომში ირკვევა, მეცე)

მეცე: მეეე..
ანა: ეს ვინღაა! მითხარი ვინ ხარ! ვინ ხართ! რა გინდათ! (იარაღს ხან
ერთს უმიზნებს, ხან მეორეს)
მეცე: მეეეეეე..
ანა: რა შენ?!
მეცე: ჭე!
მეჭე: ეეეე, იმბეცილო! ჭე – მე! შენ – ცე!
მეცე: შენ – ჭე! ჰო! მე – ცე!
ანა: თუ ახლავე არ მორჩებით მაგ უაზრო ლაყბობას, ორივეს, აქვე
გაგათავებთ!
მეჭე: აჰმმმ! კეთილი! მეე მეჭე ვარ! ოღონდ არა მემეჭე, არამედ
უბრალოდ მეჭე!
მეცე: აჰა! მე კი მეცე! ოღონდ არა მეკიმეცე, არამედ, მხოლოდ მეცე!
ანა: ასეთი სახელები არასოდეს გამიგია! რა მეჭეცეძე.. არაფერი მესმის
მეჭე: ახხლავე აგიხსნი, ქალიშვილო.. ჭა ხომ იცი?
ანა: ჭა?
მეჭე: დიახ.. მისი უღღღრმესობა ჭა!
ანა: მერე?
მეჭე: ჰაჰ.. რაღა მერე.. მე მეჭე ვარ! მეჭე – ჭა!
მეცე: ჰაჰა.. რა კარგად გამოგივიდა.. მეჭეჭა!
მეჭე: შენ მოკეტე.. იმბეცილო..
მეცე: მეჭეჭა! ჰაჰ.. კხმ.. მე კი ვარ მეცე.. შესაბბბბამისად?
ანა: მეცეცა
მეცე: ოოო, არრა, რა მეცეცა.. მხოლოდ მეცე.. ანუ ცა ხომ იცი?
ანა: ვიცი, ჰო ვიცი
მეცე: მისი უცისფრესობა ცა! დიახ, მე ცა – მეცე.. მეცე – ცა
ანა: კარგი შეწყვიტეთ ეს კლოუნადა.. პირდაპირ მითხარით რა
გინდათ ჩემგან.. სად ვარ!
მეჭე: მეცე სად ვართ?
მეცე: ახლა?
მეჭე: არა, მეცე, წეღან სად ვართ
მეცე: კაი რა მეჭე, აქ ხომ არ ვიტყვი, ამდენი ხალხის წინაშე..
მეჭე: იმბეცილო! ახხლა სად ვართ, ახხლა!
მეცე: აჰმ.. პირდაპირ გეთქვა.. აქ.. აქ ვართ..
მეჭე: ნამდვილად.. (ოდნავ სერიოზულდება) აქ ვართ, ანნე.. აქ.
მეცე: შენ რა არაფერი გახსოვს, ანნელ?
ანა: არა.. არაფერი..
მეცე: აბა კარგად დაფიქრდი, ანიტა..
მეჭე: გაიხსენე, ქალიშვილო..
მეცე: ჰო, ჰო, დაფიქრდი და გაიხსენე..
მეჭე: მიდი, რაღას უცდი, არ გახსოვს, არა???
მეცე: ანელ, შენ ნამდვილად შეგიძლია, მხოლოდ კარგად დაფიქრდი..
მეჭე: (მეცესგან განსხვავებით აგრესიულია და უყვირის) გაგახსენდაა??
ანა: მე.. მე ანა..
მეცე: აბა? აბა ცოტაც
ანა: მე ანა ვარ.. ანა ფრანკი.. მამაჩემი რომელიღაც კომპანიაში
მუშაობს.. მგონი ოტო ჰქვია.. ჰო, ოტო.. გამახსენდა.. კიდევ
პიტერი გამახსენდა.. პიტერი ჩემი მეგობარია.. მემგონი ჩემი და
უყვარს.. არადა.. ჰო აი დაც.. დაც გამახსენდა.. კიდევ მეზობლები..
მე ანა ფრანკი ვარ.. ანა ფრანკი.. ებრაელი გოგონა.. ახლა კი.. ახლა
ომია.. ჩვენ ამსტერდამში ვართ.. აქ ვიმალებით.. მამა ამბობს რომ
ომი მორჩება და ყველაფერი ჩაივლის.. მანამდე კი ჩვენ უნდა
ვეცადოთ თვალში არავის მოვხვდეთ.. ჩვენ ვიმალებით, სანამ ომი მორჩება.. ჰო ჰო ასეა, ნამდვილად ასეა.. მე.. მე ანა ვარ.. ანა
ფრანკი..

(მეცე მეჭეს გადახედავს და მესამე ფანჯარასაც აღებს)

მეცე: ხოო..
მეჭე: ხოხოოოო!
მეცე: ე.ი. მამაშენი ოტტო.. ებრაული ოჯახი და ამსტერდამი არა?
მეჭე: და და!
მეცე: რა დადა?
მეჭე: რა „და და“ და – და! იმბეცილო!
მეცე: „იმბეცილო იმბეცილო“ – შენ გგონია არ ვიცი რას ნიშნავს ეგ
სიტყვა? უჰ..
მეჭე: არ იცი..
მეცე: ვიცი..
მეჭე: მითხარი მაშინ..
მეცე: იმას, რომ..
ანა: (აწყვეტინებს) კიდევ გამახსენდა! კიდევ.. თანდათან.. ყველაფერი,
ყველაფერი მახსენდება..
მეჭე: (მეცეს რაღაცის თქმა უნდა და აჩუმებს) გაგახსენდა? აბა?! ჩქარა!
ამოღერღე!
ანა: ამსტერდამში, სხვენში ვიმალებით.. მამამ წერილი დატოვა, რომ
გზა აებნია ნაცისტებისთვის.. მე დღიური მაქვს.. პატარა ლამაზი
დღიური.. და ძალ..
მეცე: (აწყვეტინებს) ამმაოა!!!
მეჭე: (მეცე გვერდზე გაჰყავს) შენ დაიჟინე ყველაფერი გამოუვაო და
ეხლა რაც გინდა ის ქენი.. შენი ახირებაა და შენვე გაქვს იმედი,
მე ამ შეშლილ ალტრუისტს დიდხანს ვერ გავუძლებ.. მორჩა!
მეცე: კარგი ახლა.. კარგი.. სულ ცოტა შანსი მივცეთ.. დარწმუნებული
ვარ გამოუვა.. მენდე, მეჭე! განა ოდესმე შევმცდარვარ?
მეჭე: (თავისთვის) შენი გამართლება არ მინახავს, თორე..
მეცე: დრო რამდენი გვაქვს?
მეჭე: თვრამეტი წუთი.. თვრამეტიოდე..
მეცე: მაშინ გამოვფხიზლდეთ და ვიმოქმედოთ! (გადადის ანასკენ,
რომელიც ამასობაში გარემოს ათვალიერებს, ფანჯრებს, ბალიშებს
და ა.შ) ანნა.. ანიკე.. შენ ახლა ყურადღება უნდა მოიკრიბო და
კიდევ ერთხელ შეეცადო ყველაფრის გახსენებას..
ანა: მე უკვე ყველაფერი გავიხსენე..
მეცე: ო, არა, ძვირფასო.. ანნა, ანელ.. ეს არაა ის რაც შენ უნდა გაიხსენო,
კარგად დაფიქრდი.. გთხოვ..
ანა: მე ისიც კი არ ვიცი ვინ ხართ თქვენ, ან სად ვართ ახლა!
მეცე: აქ ვართ, აქ!
ანა: მორჩით ამ კალამბურებს! სად ვარ! რა ადგილია ეს?!
მეჭე: წ ა რ მ ო ს ა ხ ვ ა ! ანიკეე, წ ა რ მ ო ს ა ხ ვ ა !
ანა: მგონი ვერ გაგიგეთ..
მეცე: ჰოდა იმისათვის რომ ყველაფერი გაიგო, ჩვენც გაგვიგო, მე კი
გავუგო მეჭეს, მეჭემ გამიგოს მე, ისევე როგორც გაგიგოს შენ,
იმისათვის, რომ შენ გამიგო მე და მე შენ და შესაბამისად გავიგო
თუ როგორ გამიგო მეჭემ და შენ გაიგო სად ხარ.. უნდა გაიხსენო..
ანა: რა გავიხსენო.. არ ვიცი რას მთხოვთ!
მეცე: გაიხსენე, შენ ანნა ფრ..
მეჭე: (პირზე ხელს აფარებს) მოკეტე, იმბეცილო! ეს წესების დარღვევაა!
ასე ყველანაირ შანსს დაუკარგავ, რომ აქედან გაძვრეს!!
მეცე: ჰო.. მართალი ხარ.. ჰო..
მეჭე: (ანას) წითელი.. შავი.. თეთრი ჯვრით..
ანა: ბატონო?
მეჭე: შავი მაღალყელიანი ჩექმები.. მკაცრი გამომეტყველება მამაკაცის
სახეზე..
ანა: მე მომმართავთ?
მეჭე: მდიდრული წვეულებები.. კაცები განიხილავენ გამარჯვებას..
ანა: ეჰეი, მეჭე ხართ თუ მეცე!
მეცე: მეცე – მე!
მეჭე: მე უნდა გეცემე?!!!
მეცე: კარგი რა, მეჭე.. მე მეცე.. ანუ მეცე მე.. ანუ..
ანა: ვინც არ უნდა იყოთ.. რას ბოდავთ?
მეჭე: ბოდავო! ბოდდდავო!! გაიხსენე გაიხსენე გაიხსენე! როგორ,
არაფერი გახსოვს არა? პატარა გოგონა.. და ფერფლი.. არა?!
ანა: ვინ გოგონა?
მეცე: ანიკე, ანელ.. დამშვიდდი და ყველაფერი კარგად იქნება..
ანა: გინდათ რომ ჭკუიდან შემშალოთ?
მეჭე: ჰმ.. ეფექტის შედეგად მიღებული ტრავმა შეიძლება განიკურნოს
უკუეფექტის მოხდენის შემთხვევაშიც, თუმცა შენი ჭკუიდან
შეშლა ამ წარმოდგენას ვერ გაგვიმყარებს.. აფსუს..
მეცე: ქერა კულულებიანი თოჯინები, ანელ.. პერიოდული გრუხუნი
ცაზე.. და გოგონა.. გოგონა და ფერფლი..
ანა: ფერფლი? (თითქოს რაღაც ახსენდება)
მეჭე: (შემართებით) Deutschland, Deutschland.. über alles
მეცე: Über alles in der Welt..
მეჭე: Wenn es stets zu..
მეცე: Schutz und Trutze..
ანა: Brüderlich zusammenhält..
მეცე: არრრრრრის!
მეჭე: რა გიხარია, იმბეცილო, ეგ ტექსტი ისედაც ეცოდინებოდა..
ანა: (სევდიანად ჩაფიქრებული) გოგონა.. ფერფლი.. დღიური..
მეცე: ახლა მომისმინე, ანნელ.. (მეჭეს გადასძახებს) დრო რამდენი
დაგვრჩა?!
მეჭე: ცამეტი წუთი..
მეცე: ცამეტი წუთი.. მომისმინე ანელ.. ჩვენ სულ რაღაც ცამეტი წუთი
გვაქვს იმისთვის რომ შენ აქედან გაგათავისუფლოთ.. ოღონდ მხოლოდ ჩვენი ძალებით ამას ვერ მოვახერხებთ.. შენი დახმარებაც გვჭირდება.. ძალიან მნიშვნელოვანი დახმარება.. ამისათვის შენ ყველაფერი კარგად უნდა გაიხსენო.. უნდა გაფილტრო შენი გონება და გაიხსენო, ის რაც სინამდვილეა.. გესმის, ანნ? ანიკე?
მეჭე: რამდენს ელაყბები, იმბეცილო! ანნელისს.. გაიხსენე, თორემ
სამუდამოდ ჩარჩები ამ ფანჯრებს შორის!!
ანა: და თუ ეს წარმოსახვაა?
მეჭე: წარმოსახვა – ჩვენთვის! შენთვის კი ეს სასამართლოა, ჩემო
ძვირფასო.. სასამართლო და სამსჯავრო.. შენთვის ეს ჯოჯოხეთის
კარიბჭეა, ანელისსსს!
მეცე: კარგი რა, მეჭე.. აშინებ.. აბნევ.. აცადე ცოტაც..
მეჭე: შენ ფანჯრებს ხურავ.. ოთახს მთლიანად გმანავ..
მეცე: შენ ხომ იცი სად ინახავს იარაღს მამა?
მეჭე: ხმას ვერავინ გაიგებს, ზედმეტად სქელი კედლებია..
მეცე: არც ფერფლი იქნება.. არავითარი ფერფლი..
მეჭე: რა იოლია არა? საკუთარ თავზე უარის თქმა იოლია, ანიკე?
მეცე: დღიური – სხვენში.. დროულად არ ნახონ..
მეჭე: გოგონა.. ფერფლი..
ანა: წითელი და შავი დროშა.. თეთრი ჯვრით.. მამას მაღალყელიანი,
შავი ჩექმები აცვია..
მეცე: აი ასე.. ასე ჩემო გოგონა.. ასე უკეთესია.. კიდევ კიდევ..
ანა: ქუჩები გადატვირთულია.. ქუჩაში გოგონა გარბის..
მეჭე: თურმე..
ანა: გზა სავსეა ფერფლით.. თვალებში მეყრება.. მამამ რომ გაიგოს,
როგორ გავიპარე სახლიდან, საშინლად გაბრაზდება..
მეჭე: და სამუდამოდ დაგამჩნევს თავისი ქუსლების კვალს!
მეცე: მეჭე!
მეჭე: ჰო რა იყო რა.. ჯერაც არ უქნია თუ?!
ანა: (თითქოს რაღაცას იხსენებს, თითქმის არც უსმენს მეცეს და მეჭეს)
გოგონას უკან მივყვები.. ხელიდან რაღაც წიგნაკი უვარდება..
ამჩნევს.. უკან უნდა დაბრუნდეს.. მოიხედა.. დამინახა.. და.. და
გაიქცა.. უფრო სწრაფად გაიქცა.. შენობასთან შეუხვია.. სროლის
ხმა.. დაბლა ვიხრები.. დღიურია.. ჰო ნამდვილად დღიურის
დასაწერად განკუთვნილი ფურცლებია.. ყდაზე.. ყდა..
მეჭე: გაიხსენეეე!
ანა: ყდაზე ვარსკვლავი ხატია.. მერე სახლში მივდივარ.. სწრაფად..
მეცე: კარგი.. ცოტა ამოისუნთქე..
მეჭე: რა შეატყე სუნთქვის შეწყვეტის.. მშვენივრად ჭარტალებს..
„საწყალი ებრაელი.. ანა ფრანკი“..
ანა: აღარ შემიძლია!
მეცე: მეჭე, დრო?
მეჭე: (გაბრაზებით) ათათათი!
მეცე: რა დავაშშავე, ღმერთო, ასეთი!
ხმა: (სცენის მიღმა) საქმეს მიხედე, იმბეცილო!
მეჭე: (ხარხარებს) ჩაგეთვალათ, ბოს!!
ხმა: შენ გეუბნები, მეჭე!
მეჭე: (ამრეზით. თავისთვის ჩუმად) „იმბეცილო, იმბეცილო“ – განა არ
ვიცი რას ნიშნავს ეგ სიტყვა..
მეცე: ანნა.. ანიკე.. სულ ცოტაც დაგრჩა.. დროც ცოტაა.. ეხლა გონება
დაძაბე და..
ანა: (აწყვეტინებს. უკვე ფიქრებშია) დღიურის წერას ვიწყებ.. თავიდან
არ ამომდის გოგონას სახე.. გასროლის ხმა.. იქნებ სხვას ესროლეს?
მეჭე: ჩიტს ესროლეს და მოკვდა 
ანა: დღიურს ღამით საწოლის ქვეშ ვინახავ, რომ არავინ ნახოს.. მამა..
მეჭე: საინტერესო ადგილს მივადექით!
ანა: მამა გვიან მოდის სახლში.. მკაცრი გამომეტყველება აქვს.. მამა..
მეჭე: ჰო ამოღერღე რას აკეთებს მამაშშშშენი!
ანა: მამა.. მგონი.. ბანაკის.. საკონცენტრაციო ბანაკის..
მეჭე: მეთვალყურეაააააა!
მეცე: კარგი, მეჭე, აცადე! მერე, ანელ.. მერე ანიკე..
ანა: ჰო.. საკონცენტრაციო ბანაკის მეთვალყურეა.. დედა არასოდეს
საუბრობს ამაზე.. ამბობს, რომ მამას რთული საქმეები აქვს..
მეჭე: თუმცა სახხხალისოო..
ანა: მე მგონი ვიცი რასაც აკეთებს მამა.. ცუდ.. ცუდ გზაზეა შემდგარი.
მეჭე: კაი კაცო, მართლა?!
ანა: მე დღიურს ვწერ.. ვცდილობ თავი იმ გოგონას ადგილზე
წარმოვიდგინო.. ოღონდ არ მახსოვს რას ვწერ!
მეცე: ანელ.. ანიკე.. იცოდე ეს ძალიან მნიშვნელოვანია, თუ შენ
სრულად არ აღიდგენ შენს რეალობას, სამუდამოდ აი აქ.. ამ
კედლებში ჩარჩები.. ვერასოდეს გააღწევ აქედან, გესმის?!
ვერასოდეს! ამიტომ კარგად დაფიქრდი.. თითქმის ყველაფერი
გაგახსენდა უკვე.. სულ ცოტაც.. სულ ცოტაც.. დრო ცოტაა ანელ..
მეჭე: დროულად, ქალიშვილო!!!
ანა: მე ანა.. ანა..
მეჭე: (მოთმინებე ღალატობს) ჰოო! შენ ანნა ფრიდი ხარ!! ანნა ფრიდ!
მამაშენი საკონცენტრაციო ბანაკის მეთვალყურეა და იმას აკეთებს
რაც შენ არც კი დაგესიზმრება!! შენ უაღრესად წმინდა სისხლის
მქონე პატიოსანი ახალგაზრდა ხარ და წარმოდგენაც არ გაქვს,
სად ცხოვრობ!! ანნა ფრიდ!! და თანდათან რაღაცას ხვდები და
ჯღაპნი და ჯღაპნი იმ შენს დღიურში რაღაცებს.. შენ თავთან
გაორებული ცდილობ ეძებო ყველაფერი ამის გასაღები, ანნა
ფრიდ! მერე.. მერე როცა ყველაფერი სრულდება.. როცა დღიურში
ადგილი არ გრჩება საწერად.. შენ უკიდურესობამდე მიდიხარ და!
მეცე: მეჭე!! ახლა უკვე თვითონ!! წესებს დაარღვევ!
მეჭე: (ოფლს იწმენდს) თვითონ თვითონ.. 5 წუთი დაგვრჩა, იმბეცილო!
ანა: ყველაფერი გამახსენდა.. უკვე ყველაფერი გამახსენდა..
მეცე: თქვი თქვი თქვი
ანა: მე მამას ჩუმად მივყვები.. ვიღაც ჯარისკაცებთან ერთად მანქანით
მიდის.. ვცდილობ კვალი არ დავკარგო.. მივდივარ.. შორიდან
ვაკვირდები.. ბანაკი მავთულხლართებითაა დაცული.. ხალხი..
ხალხი..
მეჭე: როგორ არიან?!
ანა: (აღარ შეუძლია. ცრემლი მოსდის) არ მინდა!
მეცე: უნდა, ანა, უნდა.. თორემ აქედან ვერ გააღწევ.. ამ ვაკუუმში
ჩარჩები სამუდამოდ!
ანა: ხალხი მოსიარულე მკვდრებს ჰგვანან.. ვერ ვუყურებ დიდხანს..
სახლში მოვრბივარ.. ერთიანად ტალახში ვარ ამოსვრილი.. ვიცი
მამა სად ინახავს იარაღს.. ვიღებ.. არ ვიცი რას ვაკეთებ.. რა
საშინელებაა, ღმერთო, რა საშინელება!
მეჭე: დავიწყო დროის უკუათვლა?!
ანა: დღიურში უკანასკნელ სიტყვებს ვწერ.. საწოლის ქვეშ ვინახავ.. და
ხელს ვაწერ.. „ანა ფრანკი“..
მეჭე: ფანტაზიები.. ფანტაზიები.. ფანტაზიები..
ანა: იარაღს ვტენი.. ეს მამას საკუთარი იარაღია.. ძალიან უყვარს..
ნაგანი, 1895 წლის მოდელი.. ღმერთო, რას ვბოდავ..
მეჭე: ძლივს სიმართლე თქვა და ვბოდავო..
ანა: ფანჯრები.. შეიძლება ხმა ნაადრევად გაიგონ.. ფანჯრებს ვხურავ..
კარს ვრაზავ.. პირველი ალბათ დედა მნახავს.. ჩემი შავი კაბა
უნდა ჩავიცვა.. ფანჯრებს ვხურავ.. მერე.. მერე..
მეჭე: ანამ დახურა ფანჯრები,
ანამ დახურა კარრი..
მერე გატენა ნაგანი
მეცე: (ამოისუნთქებს) ანამ მოიკლა თავი..
მეჭე: მგონი მოვრჩით!
მეცე: ახლა უკვე შეძლებ, რომ აქედან გააღწიო, ანიკე.. შენი სულიც
დამშვიდდება და არ იქნება სამუდამოდ ამ ვაკუუმში
გამომწყვდეული
მეჭე: ბოლო წერტილი დაგვრჩა დასასმელი, მეცცე!
მეცე: ჰო.. ჰო.. ბოლო წერტილი.. მოკლედ
მეჭე: მოკლედ 40 წამიღა გვაქვს..
მეცე: აბა ანიკე.. ეხლა ყურადღებით.. ყველაფერი რამოდენიმე წამში
დასრულდება.. ეხლა დამშვიდდი და..
მეჭე: კიდევ ერთხელ გვითხარი, ე.ი. ვინ ყოფილხარ, რა გქვია და რა
გვარი ხარ..
მეცე: ჰო უბრალოდ გვითხარი და გზაც ხსნილია..

(პაუზა)

ანა: (აქამდე ერთ წერტილს არ აშორებდა თვალს. ისტერიაგადატანილ
მდგომარეობაშია. ოდნავი ღიმილით) ეს ბალიში აქ უფრო
ლამაზად იქნება.. ამ ფანჯარას უფრო უხდება მგონი.. ეს კი აქეთ..
(ბალიშებს ადგილებს უნაცვლებს.. ფანჯრებს ალამაზებს)
მეჭე: რა დროს ბალიშებია.. დრო გადის! ათი წამი.. ათი წამიღა..
მეცე: დროულად, ანელ!
ანა: (ღიმილით) ჰო.. ჰო.. მე ანა ვარ.. ანა.. ანა ფრანკი.. მამაჩემს ოტო
ჰქვია.. რომელიღაც..

(თანდათან ძლიერდება გერმანიის ჰიმნი.. მუსიკა ფარავს ანას ხმას)

ფ ა რ დ ა

სე­მუ­ელ ბე­კე­ტი ათი წლის წინ გარ­და­იც­ვა­ლა, ახ­ლა კი მე­ო­ცე სა­უ­კუ­ნის მი­წუ­რუ­ლია და ეს ნარ­კ­ვე­ვი ჩემს ნაც­ვ­ლად მი­სი “Endgame”-ის პერ­სო­ნაჟს, კლოვს რომ და­ე­წე­რა, უთუოდ ასე შეგ­ვეხ­მი­ა­ნე­ბო­და: ეს სა­უ­კუ­ნეც “დას­რულ­და, ამ­ო­ი­წუ­რა, თით­ქ­მის დამ­თავრდა, ალ­ბათ დამ­თავ­რ­და”. ამ­ას წი­ნათ “გო­დოს მო­ლო­დინ­ში” მე­ო­ცე სა­უ­კუ­ნის უმ­ნიშვნელ­ო­ვა­ნეს ინგ­ლი­სუ­რე­ნო­ვან პი­ე­სად და­ა­სა­ხე­ლა 800-მა გა­მო­კითხულ­მა – დრა­მა­ტურგებ­მა, მსა­ხი­ო­ბებ­მა, რე­ჟი­სო­რებ­მა, ჟურ­ნა­ლის­ტებ­მა. ჩვენ კი ის­ღა დაგ­ვ­რ­ჩე­ნია, ვიკ­ით­ხოთ: “რა­ტომ მა­ინ­ც­და­მა­ინც “გო­დოს მო­ლო­დინ­ში”?”
ირ­ლან­დი­ე­ლი ბე­კე­ტი 1989 წლის 22 დე­კემ­ბერს გარ­და­იც­ვა­ლა პა­რიზ­ში, ქა­ლაქ­ში, სა­დაც თით­ქ­მის მთე­ლი ცხოვ­რე­ბა გა­ა­ტა­რა. “New York Times”-მა მხო­ლოდ 27 დე­კემ­ბერს გა­მო­აქ­ვეყნა მი­სი ნეკ­რო­ლო­გი პირ­ველ გვერ­დ­ზე ას­ე­თი სა­თა­უ­რით: “83 წლის ას­აკ­ში გარ­და­იც­ვალა სე­მუ­ელ ბე­კე­ტი. მის­მა “გო­დომ” გა­დატ­რი­ა­ლე­ბა მო­ახ­დი­ნა თე­ატ­რა­ლურ სამ­ყა­რო­ში”. სხვა­თა შო­რის, ბე­კე­ტის ოჯ­ახ­სა და ახ­ლობ­ლებს არც მი­სი ავ­ად­მ­ყო­ფო­ბა გა­უხ­მაურე­ბი­ათ და არც გარ­დაც­ვა­ლე­ბა, სა­მო­ქა­ლა­ქო პა­ნაშ­ვიდ­ზეც უარი გა­ნაცხა­დეს. მისი დაკ­რ­ძალ­ვი­სას ერთ-ერთ­მა ორ­ა­ტორ­მა ის­იც აღ­ნიშ­ნა, მი­უ­ხე­და­ვად იმ­ი­სა, რომ მასთან გა­მოთხო­ვე­ბას უამ­რა­ვი ნაც­ნობ-მე­გო­ბა­რი მო­ი­სურ­ვებ­და, სე­მუ­ე­ლი სწო­რედ ას­ეთ მოკ­რ­ძა­ლე­ბულ ცე­რე­მო­ნი­ას მი­ა­ნი­ჭებ­და უპ­ი­რა­ტე­სო­ბა­სო. ამ­ა­ში ეჭ­ვიც არ მეპ­ა­რე­ბა! ბე­კე­ტი იყო მე­ტად ჩუ­მი, შე­იძ­ლე­ბა ითქ­ვას, მორ­ცხ­ვი ად­ა­მი­ა­ნი, მუ­დამ თავს რომ არ­ი­დებ­და სა­ზე­ი­მო შეხ­ვედ­რებს და არც სა­კუ­თარ პო­პუ­ლა­რო­ბას და­გი­დევდათ. დი­ახ, მას მო­ე­წო­ნე­ბო­და ეს მოკ­რ­ძა­ლე­ბუ­ლი ცე­რე­მო­ნია მონ­პარ­ნა­სის სა­საფლაოზე! ბე­კე­ტის ბი­ოგ­რა­ფი, ჯე­იმს ნო­ულ­სო­ნი ერთ­გან აღ­ნიშ­ნავს, რომ დრა­მა­ტურ­გის დაკ­რ­ძალ­ვის შემ­დეგ, რამ­დე­ნი­მე კვი­რის გან­მავ­ლო­ბა­ში, ას­ო­ბით ად­ა­მი­ა­ნი მი­დიოდა მის საფ­ლავ­ზე თა­ი­გუ­ლე­ბით ხელ­დამ­შ­ვე­ნე­ბუ­ლი და ტო­ვებ­დ­ნენ სხვა­დას­ხ­ვა ენა­ზე შედ­გე­ნილ გა­მო­სათხო­ვარ სიტყ­ვებს. მე კი ბე­კე­ტის საფ­ლავს ერთ მო­ქუფ­რულ, ღრუბ­ლი­ან დღეს მი­ვა­შუ­რე და იქ არ­ა­ვინ დამ­ხ­ვედ­რია, ქო­თან­ში ჩარ­ჩე­ნილ მიმჭკნარ ყვა­ვილ­საც მწუ­ხა­რედ და­ე­ხა­რა თა­ვი. ძლივს შევ­ნიშ­ნე ბრტყე­ლი ქვის ფი­ლა, რომ­ელ­ზეც მხო­ლოდ მი­სი და მი­სი მე­უღ­ლის, სი­უ­ზენ ბე­კე­ტის სა­ხე­ლე­ბი და გარ­დაც­ვალე­ბის წლე­ბი იყო ამ­ოტ­ვიფ­რუ­ლი. ცხა­დია, მე ეს არ გამ­კ­ვირ­ვე­ბია, სწო­რედ ას­ე­თი უნდა ყო­ფი­ლი­ყო მი­სი საფ­ლა­ვი, სხვა, მდიდ­რუ­ლი ფი­ლე­ბით და მა­სი­უ­რი მო­ნუ­მენ­ტე­ბით დამ­ძი­მე­ბუ­ლი საფ­ლა­ვე­ბის­გან გა­მორ­ჩე­უ­ლი. თა­ვად სა­საფ­ლაო მო­ას­ფალ­ტე­ბუ­ლი გზე­ბით იყო და­სე­რი­ლი, საფ­ლა­ვე­ბი ისე მჭიდ­როდ მიტ­მას­ნოდ­ნენ ერთ­მა­ნეთს, რომ ახლო­მახ­ლო ბა­ლა­ხის ღე­რიც კი ვერ აღ­მო­ვა­ჩი­ნე. ცი­ვი, პირ­ქუ­ში ად­გი­ლი თით­ქოს სენტი­მენ­ტა­ლუ­რო­ბის უფ­ლე­ბა­საც არ მი­ტო­ვებ­და, და მა­შინ ეს­ეც გა­მარ­თ­ლე­ბუ­ლად მომეჩ­ვე­ნა: ბე­კე­ტი ხომ ის მწე­რა­ლი იყო, რო­მე­ლიც სიბ­რა­ლულ­სა და გულ­ჩ­ვი­ლო­ბას არას­ო­დეს აიგ­ი­ვებ­და თა­ნაგ­რ­ძ­ნო­ბას­თან. ერ­თი სიტყ­ვით, მის სა­მა­რეს­თან დიდ მწუხარ­ე­ბას არ მივ­ცე­მი­ვარ, მით უმ­ე­ტეს, რომ თა­ვად ბე­კე­ტი (რო­გორც ამ­ას მის ცალ­კეულ გა­მო­ნათ­ქ­ვამ­თა და ნა­წარ­მო­ებ­თა უმ­რავ­ლე­სო­ბა მიგ­ვა­ნიშ­ნებს) ქვე­შეც­ნე­უ­ლად ყო­ველ­თ­ვის მი­ის­წ­რა­ფო­და სა­საფ­ლა­ოს­კენ, იმ შვე­ბი­სა­კენ, რო­მელ­საც სი­ჩუ­მე ჰქვია. იმ წუ­თას მწერ­ლის და­უ­ვიწყა­რი, ერ­თი შე­ხედ­ვით, ორ­აზ­რო­ვა­ნი სიტყ­ვე­ბი გა­მახსენ­და მი­სი უკ­ა­ნას­კ­ნე­ლი პრო­ზა­უ­ლი ნა­წარ­მო­ე­ბი­დან (“Stirrings Still”) – “ყვე­ლა­ფე­რი და­სას­რუ­ლის­კენ მი­ე­ქა­ნე­ბა”. ამ­ით ის ან სი­ნა­ნულს გა­მოთ­ქ­ვამ­და, ან იმ­ის იმ­ედს, რომ ად­რე თუ გვი­ან ყვე­ლა­ფე­რი დას­რულ­დე­ბა. აქ, ალ­ბათ, უფ­რო იმ­ე­დი უნ­და ვი­გუ­ლისხმოთ. ათი წლის წინ დამ­თავ­რ­და ბე­კე­ტის­თ­ვის ხან­გ­რ­ძ­ლი­ვი მო­ლო­დი­ნი, მაგ­რამ მისი “გო­დოს” მა­წან­წა­ლე­ბი კვლავ ცოცხ­ლო­ბენ სხვა­დას­ხ­ვა ქვეყ­ნის თე­ატ­რებ­ში და მსოფ­ლი­ოს სცე­ნებ­ზე დღემ­დე გა­ხე­ვე­ბულ­ნი ელ­ი­ან რა­ღა­ცის თუ ვი­ღა­ცის გა­მო­ჩე­ნას. ის­ი­ნი ალ­ბათ ჩვენც გვე­ლი­ან, მა­ყუ­რე­ბელს, და ჩვენც არ უნ­და და­ვი­ზა­როთ თე­ატ­რად წო­დე­ბულ შე­ნო­ბა­ში მა­თი მო­ნა­ხუ­ლე­ბა.
პი­ე­სა, რო­მელ­მაც საქ­ვეყ­ნოდ გა­უთ­ქ­ვა სა­ხე­ლი ბე­კეტს, თავ­და­პირ­ვე­ლად მან ფრანგულ ენ­ა­ზე და­წე­რა და მოგ­ვი­ა­ნე­ბით თვი­თონ­ვე თარ­გ­მ­ნა ინგ­ლი­სუ­რად. ეს თით­ქოს ერთგვა­რი სუ­ლის მოთ­ქ­მა, გან­ტ­ვირ­თ­ვა იყო მის­თ­ვის რო­მან-ტრი­ლო­გი­ის (Molloy, Malone Dies, The Unnamble) რთულ პრო­ზას­თან შე­ჭი­დე­ბის შემ­დეგ. იოლ­ად და­წე­რა ბე­კეტ­მა “გო­დო”, სულ რა­ღაც ოთხ თვე­ში გა­ას­რუ­ლა. რე­ჟი­სო­რე­ბი კი ასე იოლ­ად ვერ და­არ­წ­მუ­ნა, რომ ღირ­და მი­სი სცენ­ა­ზე გა­ცოცხ­ლე­ბა. სი­უ­ზე­ნი, მწერ­ლის უახ­ლო­ე­სი მე­გო­ბა­რი და მო­მა­ვა­ლი თა­ნა­მეცხედ­რე, თე­ატ­რი­დან თე­ატ­რ­ში და­დი­ო­და, რე­ჟი­სო­რებს პი­ე­სის წა­კითხ­ვას აძ­ა­ლებდა და ვი­საც კი მო­ი­ხელ­თებ­და, ყვე­ლას უტ­ო­ვებ­და ტექსტს. და აი, ბო­ლოს, რო­ჟე ბლენმა, ამ შე­სა­ნიშ­ნავ­მა მსა­ხი­ობ­მა და რე­ჟი­სორ­მა, რო­მელ­საც არ აფრ­თხობ­და ორ­ი­გინა­ლუ­რი სცე­ნა­რე­ბი (და რომ­ლის თე­ატ­რიც თით­ქ­მის სულ ცა­რი­ე­ლი იყო, რაც, ბე­კე­ტის აზ­რით, იმ­ას ნიშ­ნავ­და, რომ ის რა­ღაც ფა­სე­ულს აკ­ე­თებ­და), გა­დაწყ­ვი­ტა კი­დევ ერთხელ ეც­ა­და ბე­დი. 1953 წლის 5 იან­ვარს, რიგ დაბ­რ­კო­ლე­ბა­თა გა­და­ლახ­ვის შემ­დეგ, პი­ე­სა და­იდ­გა პა­რი­ზის თე­ატრ “ბა­ბი­ლონ­ში” და, იმ დღი­დან მო­ყო­ლე­ბუ­ლი, ბე­კე­ტის სა­ხე­ლიც ყვე­ლას პირ­ზე ეკ­ე­რა, ანუ, რო­გორც მი­სი ბი­ოგ­რა­ფი ნო­ულ­სო­ნი იტ­ყო­და, იგი “დი­დებისთ­ვის შე­იქ­ნა გან­წი­რუ­ლი” (მან მწერ­ლის ბი­ოგ­რა­ფია სწო­რედ ასე და­ა­სა­თა­უ­რა: “დიდ­ე­ბის­თ­ვის გან­წი­რუ­ლი”). მას შემ­დეგ გა­ჩაღ­და კა­მა­თი “გო­დოს” ირგ­ვ­ლივ, ზო­გი თეატრა­ლი და კრი­ტი­კო­სი შეც­ბუ­ნე­ბუ­ლი და უკ­მა­ყო­ფი­ლო ჩან­და, ზო­გი კი აღ­ტა­ცე­ბას ვერ ფა­რავ­და. სწო­რედ აზრ­თა ამ შეხ­ლა-შე­მოხ­ლამ გა­მო­იწ­ვია პა­რი­ზის და­ინ­ტე­რე­სება ბე­კე­ტის უჩ­ვე­უ­ლო ნა­წარ­მო­ე­ბით – სა­დაც და რო­დე­საც არ უნ­და დად­გ­მუ­ლი­ყო, ყველგან გუ­ლის­ფან­ც­ქა­ლით ელ­ოდ­ნენ ფარ­დის ახ­დას.
აბა დავ­ფიქ­რ­დეთ, რო­გორ უნ­და აღ­ექ­ვა მა­ყუ­რე­ბალს “გო­დო”, პი­ე­სა, რომ­ლის ძი­რი­თადი “მოქ­მე­დე­ბაც” ლო­დი­ნი გახ­ლ­დათ – 1950-იან წლებ­ში, რო­დე­საც იგი ოს­ბორ­ნის ყო­ფი­თი დრა­მით (“მო­თო­კე რის­ხ­ვა”) და ო’ნი­ლის რე­ა­ლის­ტუ­რი შე­დევ­რით (“ხან­გ­რ­ძ­ლი­ვი მოგ­ზაურ­ო­ბა ღა­მე­ში”) იყო გა­ნე­ბივ­რე­ბუ­ლი? მა­შინ ხომ დარ­ბა­ზი დრა­მის­გან სა­ინ­ტე­რე­სო ამ­ბავს ელ­ო­და, ძი­რი­თა­დად კონ­ფ­ლიქ­ტუ­რი ხა­სი­ა­თი­სას და ეს კონ­ფ­ლიქ­ტი უნ­და ყოფილ­ი­ყო პერ­სო­ნაჟ­თა ხა­სი­ა­თის გა­მოვ­ლე­ნის სა­შუ­ა­ლე­ბა! ბე­კეტ­მა კი თა­მა­მად შეაქცია ზურ­გი ამ ტრა­დი­ცი­ას, “უმ­ოქ­მე­დო­ბა­ზე” ააგო თა­ვი­სი ნა­წარ­მო­ე­ბი და და­საწყის­ში­ვე გვა­უწ­ყა, რომ “აღ­ა­რა­ფე­რი გვეშ­ვე­ლე­ბო­და” (Nothing to be done). არ­ა­ვი­თა­რი სი­უ­ჟე­ტი, მხოლ­ოდ რა­ღაც სტა­ტი­კუ­რი სი­ტუ­ა­ცია! დრა­მა­ტურ­გი გო­ნივ­რუ­ლად აიძ­უ­ლებს მა­ყუ­რებელს ელ­ო­დოს “რა­ღა­ცის” მოხ­დე­ნას სცე­ნა­ზე – ის­ე­ვე, რო­გორც მი­სი მა­წან­წა­ლე­ბი ელიან რა­ღა­ცას ცხოვ­რე­ბა­ში. დე­კო­რა­ცი­აც ერ­თობ მწი­რია – ორ­ღო­ბე და ხე. და ამ თით­ქ­მის შიშ­ველ სცე­ნა­ზე ორი მა­წან­წა­ლა – ესტ­რა­გო­ნი და ვლა­დი­მი­რი, ანუ გო­გო და დი­დი, ზო­გა­დი ხა­სი­ა­თის მსჯე­ლო­ბით არ­ი­ან და­კა­ვე­ბუ­ლი, ერ­თობ ტრი­ვი­ა­ლურ აზ­რებს გამოთქ­ვა­მენ, მაგ­რამ ზოგ­ჯერ ის­ე­თი რა­მეც წა­მოს­ც­დე­ბათ, ღრმად რომ შე­იძ­ლე­ბა ჩაგვაფ­იქ­როს, სევ­და­საც რომ გა­მო­ხა­ტავს და სა­სო­ე­ბა­საც – ის­ი­ნი ხომ ჩვენ­თ­ვის უც­ნობ ვინ­მე გო­დის გა­მო­ჩე­ნას ელ­ი­ან. მე­რე სხვა პერ­სო­ნა­ჟე­ბიც ჩნდე­ბი­ან სცე­ნა­ზე – დიქ­ტა­ტო­რის ყვე­ლა თვი­სე­ბით შემ­კუ­ლი პო­ცო, სულ ერთ­თა­ვად მათ­რახს რომ ატყ­ლაშუნ­ებს და თო­კით მი­ათ­რევს ტვირ­თა­კი­დე­ბულ მსა­ხურ­სა თუ მო­ნას, სა­ხე­ლად ლა­კის. შემ­დეგ ის­ევ რა­ღაც ბუნ­დო­ვა­ნი დი­ა­ლო­გი, ჩვე­უ­ლებ­რივ უენო ლა­კის საკ­მა­ოდ გრძელ ტი­რა­და­საც რომ შე­ი­ცავს და პატ­რონ-ყმა დრო­ე­ბით ემშ­ვი­დო­ბე­ბა მა­ყუ­რე­ბელს. პირვე­ლი მოქ­მე­დე­ბის და­სას­რულს გვეცხა­დე­ბა ბოი (Boy), რა­თა დი­დის და გო­გოს აუწ­ყოს, რომ გო­დო იმ ღა­მით მის­ვ­ლას ვერ ახ­ერ­ხებს, მაგ­რამ ხვალ კი, წე­სით, აღ­ა­რა­ფერ­მა არ უნ­და შე­უ­შა­ლოს ხე­ლი. ორი მა­წან­წა­ლა წას­ვ­ლას გა­დაწყ­ვეტს: “მაშ კარ­გი. აბა, ჩვენ წა­ვე­დით”. მაგ­რამ “ად­გი­ლი­დან არ იძვ­რი­ან. ფარ­და”. მე­ო­რე მოქ­მე­დე­ბა­შიც იგ­ი­ვე უმ­ოქ­მე­დო­ბა – მო­ლო­დი­ნი და სჯა-ბა­ა­სი. პო­ცო და ლა­კი კვლავ ჩნდე­ბი­ან, ოღ­ონდ ამჯერ­ად პო­ცო ბრმაა, ლა­კი კი მუნ­ჯი, მე­რე მი­დი­ან, კვლავ შე­მო­იჭ­რე­ბა სცე­ნა­ზე ბოი, რა­თა ად­რინ­დე­ლი ინ­ფორ­მა­ცია გა­უ­მე­ო­როს მა­წან­წა­ლებს, დი­დი და გო­გო ის­ევ და­აპირ­ე­ბენ წას­ვ­ლას, მაგ­რამ არ­სა­დაც არ მი­დი­ან. “ის­ი­ნი ად­გი­ლი­დან არ იძვ­რი­ან. ფარდა”.
ხომ გახ­სოვთ, რო­გორ მღე­რის პე­გი ლი: “…ეს­ეც ასე, სულ ეს იყო?” ჩვენც შეგ­ვიძ­ლია იგივე კითხ­ვა დავ­ს­ვათ (არ არ­ის აუც­ი­ლე­ბე­ლი მა­სა­ვით წა­ვიმ­ღე­როთ). მაგ­რამ ასე თუ მი­ვუდ­გე­ბით სა­კითხს, მა­შინ ვე­ღარ აღ­ვიქ­ვამთ პი­ე­სის მთელ ხიბლს, უჩ­ვე­უ­ლო­ბას, მოქ­მედ პირ­თა სი­ხა­რულ­სა თუ ტან­ჯ­ვას, მათ სა­სე­ი­რო აკ­ვი­ა­ტე­ბებს და არც გო­დოს ვი­ნა­ო­ბა დაგ­ვა­ინ­ტე­რე­სებს. “ვინ არ­ის გო­დო?” – აი, ეს გახ­ლავთ მთა­ვა­რი კითხ­ვა, თუმცა პი­ე­სა უამ­რავ სხვა კითხ­ვა­საც ბა­დებს. რო­დე­საც ალ­ან შნა­ი­დერ­მა, რე­ჟი­სორმა, ვი­სი დად­გ­მე­ბი­თაც ბე­კე­ტი აღ­ტა­ცე­ბუ­ლი იყო, ეს კითხ­ვა დას­ვა, დრა­მა­ტურ­გ­მა დინ­ჯად უპ­ა­სუ­ხა: “ეს რომ მცოდ­ნო­და, არც და­გი­მა­ლავ­დით”. ბე­კეტს აოც­ებ­და პი­ე­სასთან და­კავ­ში­რე­ბით გა­ჩე­ნი­ლი ყვე­ლა ჰიპ­ო­თე­ზა, მი­სი სიმ­ბო­ლი­კის გა­შიფ­რ­ვის ყოველი მცდე­ლო­ბა და ასე ცდი­ლობ­და ცნო­ბის­მოყ­ვა­რე­თა დამ­შ­ვი­დე­ბას: “ერ­თი მითხა­რით, რა სა­ჭი­როა ას­ე­თი მარ­ტი­ვი რა­მის გარ­თუ­ლე­ბა”.
“მარ­ტივ­მა რა­მემ” უდ­ი­დე­სი შთა­ბეჭ­დი­ლე­ბა მო­ახ­დი­ნა ჩემ­ზე. ნე­ბა მო­მე­ცით, გა­ვიხსე­ნო, რო­გორ აღ­ვიქ­ვი ეს პი­ე­სა Golden Theatre-ის სცე­ნა­ზე 1956 წელს. მა­შინ არ­ა­ფე­რი არ მსმენო­და ბე­კეტ­ზე, მხო­ლოდ ის ვი­ცო­დი, რომ პი­ე­სა, რომ­ლის ნახ­ვა­საც ვა­პი­რებ­დი, სა­ყოველ­თაო გან­ს­ჯის საგ­ნად ქცე­უ­ლი­ყო. ად­რე ის მა­ი­ა­მი­შიც (სწო­რედ მა­ი­ა­მი­ში, და არა სხვა­გან) დად­გა ჰერ­ბერტ ბერგჰოფ­მა და რად­გან მას­ში ბერტ ლა­რი და ტომ ივ­ე­ლი მო­ნა­წი­ლე­ობ­დ­ნენ, აფ­ი­შებ­ზე ასე წა­ე­წე­რათ: “ორი კონ­ტი­ნენ­ტის კო­მი­კუ­რი სენ­საცია”. პირ­ველ­სა­ვე სა­ღა­მოს მა­ყუ­რე­ბელ­თა ნა­ხე­ვარ­მა და­ტო­ვა დარ­ბა­ზი… შემ­დეგ ბროდ­ვე­ი­ზე, Golden Theatre-ის სცე­ნა­ზე დად­გა “გო­დო” ალ­ან შნა­ი­დერ­მა. ამ­ჯე­რად აფ­ი­შა სულ სხვა რა­მეს გვატყო­ბი­ნებ­და: “ვიწ­ვევთ 70 000 ინ­ტე­ლექ­ტუ­ალ თე­ატ­რალს”. სხვა­თა შო­რის, 59-ჯერ გა­ვი­და სცე­ნა­ზე, აქ­ე­დან ერთ-ერთ წარ­მო­დე­ნას მეც და­ვეს­წა­რი, მას შემ­დეგ “გოდოს” ბევ­რი დად­გ­მა მი­ნა­ხავს, მათ შო­რის ზო­გი მარ­თ­ლაც ბრწყინ­ვა­ლე, მაგ­რამ არც ერთს არ მო­ვუ­ნუს­ხი­ვარ ისე, რო­გორც იმ­ას, სულ პირ­ვე­ლად რომ ვნა­ხე: მა­შინ მე “ახალი ხმის” მოს­მე­ნის სი­ა­მე გან­ვი­ცა­დე.
რო­დე­საც ფარ­და და­ეშ­ვა და სცე­ნა­ზე გა­შე­შე­ბუ­ლი ორი მა­წან­წა­ლა მის მიღ­მა დარჩა, მეც გა­ხე­ვე­ბუ­ლი ვი­ჯე­ქი რამ­დე­ნი­მე წამს, ვიდ­რე მა­ყუ­რე­ბელს ავ­უ­ბამ­დი მხარს და ტა­შით და­ვა­ჯილ­დო­ებ­დი მსა­ხი­ო­ბებს – ბერტ ლა­რის (გო­გო), ე. გ. მარ­შალს (დი­დი), კურტ კაშ­ნარს (პო­ცო) და ელ­ვინ ეპშ­ტე­ინს (ლა­კი). გა­მა­ოგ­ნა წარ­მოდ­გე­ნის სიმ­სუ­ბუ­ქემ და გამ­ჭ­ვირ­ვა­ლე­ბამ. ყოვ­ლად გა­უ­გო­ნა­რი სიტყ­ვა­თა წყო­ბა, უც­ნა­უ­რი მი­მი­კე­ბი და თა­ვად დუ­მი­ლიც სა­ოც­რად ღრმა და “მტკივ­ნე­ულ” ში­ნა­არსს გა­მო­ხა­ტავ­და. ის, რაც სცე­ნა­ზე ხდე­ბო­და, აშ­კა­რაც იყო და იდ­უ­მა­ლიც, რთუ­ლიც და მარ­ტი­ვიც. წლე­ბის მან­ძილზე სულ თვალ­წინ მიდ­გას ზო­გი­ერ­თი სცე­ნა, მათ ჩა­მოთ­ვ­ლას არ და­ვი­ზა­რებ: ფარ­და აიხ­ა­და და ლა­რიც (გო­გო) ცდი­ლობს რო­გორ­მე გა­იძ­როს ფეხ­საც­მე­ლი, ისე უღ­მერ­თოდ იტან­ჯე­ბა ამ დროს, რომ პირ­ვე­ლი­ვე სიტყ­ვე­ბი – “ხსნა არ არ­ის” – იმ­ა­ზე გა­ცი­ლე­ბით მეტს გა­მო­ხა­ტავს, ვიდ­რე უბ­რა­ლო ჭი­დილს ად­ა­მი­ან­სა და უს­უ­ლო სა­განს შო­რის; აი, სცენ­ა­ზე ჩნდე­ბა მარ­შა­ლი (დი­დი), ძლივს ად­გამს გა­შე­შე­ბულ, გა­ჩაჩხულ ფე­ხებს. აშ­კარაა, რომ “ის”, რაც მას სტკი­ვა, სწო­რედ ფე­ხებ­შუაა მოქ­ცე­უ­ლი. აკი კითხუ­ლობს, ნე­ტავ თუ მტკი­ვაო “ის”; ყვე­ლა მი­მარ­თუ­ლე­ბით ახ­ერ­ხებს ყუ­რე­ბას ლა­რი (გო­გო), მა­ყუ­რებელ­თა პირ­ველ რი­გებ­საც აკ­ვირ­დე­ბა, თვა­ლებს კი ისე იჩრ­დი­ლავს ხე­ლით, ბასტერ კიტ­ონ­საც კი შე­შურ­დე­ბა; ქუ­დე­ბის სცე­ნამ ყვე­ლა­ზე მე­ტად აღ­მაფ­რ­თო­ვა­ნა: გა­ვიხსენ­ოთ თუნ­დაც ლა­რი­სა და მარ­შა­ლის მი­ერ მა­თი ქუ­დე­ბის ჟონ­გ­ლი­ო­რუ­ლი გაც­ვ­ლა-გამოცვ­ლა, ან ის სცე­ნა, მარ­შა­ლი “თა­ვის ქუდს” რომ ათ­ვა­ლი­ე­რებს და თი­თე­ბით მსუ­ბუ­ქად ეალ­ერ­სე­ბა, ან ის, ლა­კის თა­ვი­დან ქუდს რომ გა­და­აძ­რო­ბენ, მის უნ­ი­ა­თო მო­ნო­ლოგს წერ­ტი­ლი რომ და­უს­ვან. ხო­ლო თა­ვად ეს მო­ნო­ლო­გი, არა მი­სი ში­ნა­არ­სი, არ­ა­მედ მისი გად­მო­ცე­მის ეპშ­ტე­ი­ნი­სე­უ­ლი მა­ნე­რა, თვალ­ში­სა­ცემს ხდის მის სრულ უაზ­რო­ბას. სა­ჭი­რო­ზე მე­ტი მოძ­რა­ო­ბა: გო­გო და დი­დი ბოლ­თა­სა სცე­მენ, გარს უვ­ლი­ან სცე­ნას; და­უ­ვიწყა­რი სა­ნა­ხა­ო­ბაა სცე­ნა­ზე პო­ცოს და ლა­კის, ერთ­მა­ნეთ­თან თო­კით “და­კავში­რე­ბუ­ლი” ამ ორი სა­ოც­რე­ბის, ზან­ტი ტა­ა­ტი; თა­ნაც თო­კი პირ­ველ მოქ­მე­დე­ბა­ში გრძელ­ზე გრძე­ლია, მე­ო­რე­ში კი – საგ­რ­ძ­ნობ­ლად მოკ­ლე: ამ მოქ­მე­დე­ბა­ში ხომ უს­ი­ნათლო პო­ცო უფ­რო მე­ტად არ­ის და­მო­კი­დე­ბუ­ლი ლა­კი­ზე; ლა­კის თავ­ბ­რუ­დამ­ხ­ვე­ვი ცეკ­ვა, გო­გო, რო­მე­ლიც ცდი­ლობს მის მი­ბაძ­ვას; აი, გო­გო სტა­ფი­ლოს შე­ექ­ცე­ვა ის­ე­თი გა­ტაცე­ბით, რომ მი­სი სიტყ­ვე­ბი: “მე არ­ა­სო­დეს და­ვი­ვიწყებ ამ სტა­ფი­ლოს”, სუ­ლაც არ გვეჩ­ვე­ნე­ბა გა­და­ჭარ­ბე­ბუ­ლად; ემბ­რი­ო­ნულ მდგო­მა­რე­ო­ბა­ში მოკ­რუნ­ჩხულ გო­გოს დიდი ნა­ზად აფ­ა­რებს სა­კუ­თარ პალ­ტოს; გო­გოს ფეხ­საც­მე­ლი, ანტ­რაქ­ტის დროს სცე­ნა­ზე რომ რჩე­ბა და ჩაპ­ლი­ნის ფეხ­საც­მელს რომ გვა­გო­ნებს; მე­ო­რე მოქ­მე­დე­ბის და­საწყის­ში, ოთ­ხი თუ ხუ­თი ფო­თო­ლი – აქ­ამ­დე გა­შიშ­ვ­ლე­ბულ ტო­ტე­ბი­ან ხე­ზე (ამ­ან გან­სა­კუთრე­ბით აღ­აფ­რ­თო­ვა­ნა მა­ყუ­რე­ბე­ლი); ლა­რის მრა­ვალ­გ­ზის ზე­აღ­მარ­თუ­ლი თი­თი და მისი შე­ძა­ხი­ლი (“აჰ”), რო­ცა კი შე­ახ­სე­ნე­ბენ, რომ გო­დოს ელ­ი­ან; გო­გოს ჩამ­ძ­ვ­რა­ლი შარვა­ლი, რო­ცა თა­ვის ჩა­მო­სახ­რ­ჩო­ბად ბა­წარს შე­იხ­ს­ნის; ფარ­დის დაშ­ვე­ბი­სას ერთ ადგილ­ზე გა­ყი­ნუ­ლი, თვა­ლებ­და­ხუ­ჭუ­ლი დი­დი და გო­გო…
აი, ამ კონ­კ­რე­ტულ­მა სა­ხე­ებ­მა, ამ პირ­ველ­მა შთა­ბეჭ­დი­ლე­ბამ, დიდ­ხანს რომ მიყვება საქ­მე­ში გარ­კ­ვე­ულ მა­ყუ­რე­ბელს, გა­ნა­პი­რო­ბა “გო­დოს” ას­ე­თი პო­პუ­ლა­რო­ბა. შესა­ნიშ­ნა­ვია პი­ე­სის ფი­ზი­კუ­რი მხა­რეც – ჟესტ-მი­მი­კე­ბი, მწი­რი რეკ­ვი­ზი­ტი (ქუ­დები, ფეხ­საც­მე­ლი, შარ­ვ­ლე­ბი, სტა­ფი­ლო, თო­კი), ის ხე და… სცე­ნის სი­ცა­რი­ე­ლეც; ყვე­ლა ის კო­მი­კუ­რი სვლე­ბი, ვო­დე­ვი­ლე­ბის და სხვა­დას­ხ­ვა ფილ­მე­ბის გა­მო­ძა­ხილს რომ წარ­მო­ად­გენს და სა­ბო­ლო­ოდ მა­ინც ტრა­გი­კულ ელ­ფერს იძ­ენს. დარ­ბაზ­ში ჯდო­მი­სას ისე­თი გრძნო­ბა და­მე­უფ­ლა, თით­ქოს ჩემ­სა და სცე­ნას შო­რის ყო­ველ­გ­ვა­რი ზღვა­რი წაიშ­ა­ლა, თუმ­ცა ბე­კე­ტი არ­ას­დ­როს მაძ­ლევ­და იმ­ის და­ვიწყე­ბის უფ­ლე­ბას, რომ ეს სასცე­ნო ექს­პე­რი­მენ­ტი იყო – სიმ­ბო­ლო­ე­ბით გა­დატ­ვირ­თუ­ლი, სტი­ლი­ზე­ბუ­ლი. მა­შინ, 1956 წლის დად­გ­მა­ში სა­ო­ცა­რი ბუ­ნებ­რი­ო­ბით ერწყ­მო­და ერთ­მა­ნეთს თე­ატ­რა­ლუ­რი და ავთენ­ტი­კუ­რი, წარ­მო­სახ­ვი­თი და რე­ა­ლუ­რი. თე­ატ­რ­ში უდ­ა­ოდ რა­ღაც ახ­ა­ლი ხდე­ბო­და. ჩვენ შევ­ყუ­რებ­დით ისე და­ცა­რი­ე­ლე­ბულ სცე­ნას, ისე “გა­შიფ­რულ” მსა­ხი­ო­ბებს, სი­ტუაც­ი­აც ის­ე­თი აშ­კა­რა და მარ­ტი­ვი იყო, რომ ას­ეთ დრა­მა­ტურ­გი­ულ მი­ნი­მა­ლიზმს მიუჩვე­ვე­ლი მა­ყუ­რე­ბე­ლი თა­ვად ცდი­ლობ­და რა­ი­მე გა­მო­ედ­ნო “არ­აფ­რის­გან”. ამ პი­ე­საში არ­ა­ფე­რი ეს­აქ­მე­ბა თე­ატ­რის­თ­ვის ჩვე­ულ ვი­ზუ­ა­ლურ და ვერ­ბა­ლურ ბრწყინ­ვა­ლებას. დი­ა­ლო­გი ხში­რად ფრაგ­მენ­ტუ­ლია, დას­კ­ვ­ნე­ბი ყოვ­ლად ალ­ო­გი­კუ­რი, ალ­უ­ზი­ე­ბი – ხაზ­გას­მით უეშ­მა­კო, მოქ­მე­დე­ბა – მე­ქა­ნი­კუ­რი, მაგ­რამ უმ­ნიშ­ვ­ნე­ლო სა­უ­ბა­რიც კი მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვან ფიქ­რებს აღძ­რავს მა­ყუ­რე­ბელ­ში. აქ დუ­მი­ლი ის­ე­თი­ვე დატ­ვირ­თ­ვას იძ­ენს, რო­გორც ნე­ბის­მი­ე­რი დი­ა­ლო­გი, არ­ა­ფე­რი აქვს სა­ერ­თო ჩვე­უ­ლებ­რივ, ყო­ველდღი­ურ სი­ჩუ­მეს­თან, არც სა­სო­წარ­კ­ვე­თით გა­მოწ­ვე­ულ მდუ­მა­რე­ბას­თან. ეს რა­ღაც გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი, “ბე­კე­ტი­სე­უ­ლი” სი­ჩუ­მეა, არ­არ­სე­ბუ­ლის რე­ა­ლუ­რო­ბა, თვით არ­სებობ­ის სა­ფუძ­ველ­ში­ვე რომ ამ­ო­იც­ნო­ბა, თით­ქოს პირ­ვე­ლად იყო სი­ჩუ­მე, შემ­დეგ კი – სიტყ­ვა და კვლავ სი­ჩუ­მე. “გო­დო”‘აუქ­მებს რე­ა­ლის­ტუ­რი თე­ატ­რის მთა­ვარ კომ­პო­ნენტს, პერ­სო­ნა­ჟის “გან­საზ­ღ­ვ­რუ­ლო­ბას”. ვინ არ­ი­ან ეს მა­წან­წა­ლე­ბი? რა ერ­ოვ­ნე­ბის ხალხ­თან გვაქვს საქ­მე? ოდ­ეს­მე თუ უმ­უ­შა­ვი­ათ სად­მე? ნე­ტა სკო­ლა­ში თუ უვ­ლი­ათ? ყავთ ოჯ­ა­ხე­ბი? ერთ­მა­ნეთს აქ რა­ტომ ხვდე­ბი­ან? (ეს “აქ” სად­ღაა?) და ა. შ. სცე­ნა­ზე მო­ბორი­ა­ლე ად­ა­მი­ა­ნებს არც წარ­სუ­ლი აქვთ და არც მო­მა­ვა­ლი, ის­ი­ნი მხო­ლოდ აქ არ­ი­ან, ამ სცე­ნა­ზე, ზუს­ტად ის­ე­ვე, რო­გორც გო­გოს ფეხ­საც­მე­ლი. ეს ფეხ­საც­მე­ლიც რომ კიდევ ერ­თი თავ­სა­ტე­ხია! მარ­თა­ლია, გო­გოს ის ვე­რაფ­რით ვერ მო­ურ­გია, მაგ­რამ ოდ­ესმე შე­იძ­ლე­ბა კი­დეც მო­ერ­გოს. გო­გო­სია თუ ვინ­მე სხვის (იქ­ნებ ჩაპ­ლი­ნის)? ლი სტრასბერ­გ­მა, სტა­ნის­ლავ­ს­კის ცნო­ბილ­მა მიმ­დე­ვარ­მა, ას­ე­თი რამ უთხ­რა სტუ­დენ­ტებს: “არ­ის წუ­თე­ბი, რო­ცა ხელ­ში იღ­ებთ თქვენს ფეხ­საც­მელს და თვალ­წინ გა­გირ­ბენთ მთელი ცხოვ­რე­ბა”. აი, გო­გოს ფეხ­საც­მე­ლი კი არ­ა­ნა­ირ ის­ტო­რი­ას არ გვიმ­ხელს, ყო­ველ შემთხ­ვე­ვა­ში, გო­გო­ზე არ­ა­ფერს არ გვე­უბ­ნე­ბა.
ბე­კე­ტი თა­ვი­დან იშ­ო­რებს ყვე­ლა­ფერ იმ­ას (ზუს­ტად ისე, რო­გორც მო­ქან­და­კე საჭ­რეთე­ლით – ყო­ვე­ლი­ვე ზედ­მეტს), რაც ჩვენ მუ­დამ ასე მნიშ­ვ­ნე­ლოვ­ნად მიგ­ვაჩ­ნ­და თეატრის­თ­ვის, და რა­საც ტო­ვებს, მე­ტად მწი­რად გვეჩ­ვე­ნე­ბა, ოღ­ონდ, მხო­ლოდ გვეჩ­ვენება. ჯაკომეტი პი­რა­დად იც­ნობ­და ბე­კეტს, მან შექ­მ­ნა ხე 1961 წელს “გო­დოს” პა­რი­ზული დად­გ­მის­თ­ვის. მან­ვე ერთხელ გა­ნაცხა­და, რომ ად­ა­მი­ა­ნის ფი­გუ­რას კი არ აქ­ანდაკ­ებ­და, არ­ა­მედ “მის ჩრდილს”. ბე­კე­ტის პი­ე­სა გვა­ი­ძუ­ლებს ჩა­ვუკ­ვირ­დეთ სწო­რედ ჩრდილს, მა­ში­ნაც კი, რო­ცა ნათ­ლად ვხე­დავთ ყვე­ლა­ფერს, რაც სცე­ნა­ზე ხდე­ბა, ვი­ფიქროთ იმ­ა­ზე, რაც თვა­ლის­თ­ვის და­ფა­რუ­ლია. ბე­კეტს აოც­ებ­და, რა სა­ჭი­რო იყო სრუ­ლიად “მარ­ტი­ვი რა­ღა­ცის” გარ­თუ­ლე­ბა, მაგ­რამ თა­ვად მი­სი ქმნი­ლე­ბა გვა­ი­ძუ­ლებს ვეძი­ოთ ფა­რუ­ლი აზ­რი, კითხ­ვე­ბიც თა­ვის­თა­ვად გვიჩ­ნ­დე­ბა. “ჰამ­ლე­ტის” არ იყ­ოს, “გო­დოც” უპ­ა­სუ­ხო კითხ­ვე­ბის ნა­წარ­მო­ე­ბია, მათ შო­რის ის­ე­თი მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი კითხ­ვებისა, ად­ა­მი­ა­ნის თვი­თაღ­ქ­მას, მის და­ბა­დე­ბა­სა თუ სიკ­ვ­დილს, ღმერთს რომ შე­ე­ხება. კა­მა­თი პი­ე­სის ირგ­ვ­ლივ პირ­ვე­ლი­ვე პა­რი­ზუ­ლი დად­გ­მი­დან და­იწ­ყო და ალ­ბათ მომა­ვალ­შიც გაგ­რ­ძელ­დე­ბა. ამ კითხ­ვებს მხო­ლოდ ყოყ­მა­ნით თუ შე­იძ­ლე­ბა ვუ­პა­სუ­ხოთ და ის­იც მხო­ლოდ ნა­წი­ლობ­რივ, რად­გან თა­ვად ბე­კე­ტი აც­ამ­ტ­ვე­რებს ყვე­ლა ჩვენ შე­საძ­ლო პა­სუხს. ის ხომ ურ­თი­ერ­თ­გა­მომ­რიცხა­ვი გა­მო­ნათ­ქ­ვა­მე­ბით გვაბ­ნევს (“არ მი­მე­კა­რო. დარ­ჩი ჩემ­თან”), მი­სი გმი­რე­ბიც იტყ­ვი­ან რა­ღა­ცას და იქ­ვე უარ­ყო­ფენ (“არ ვი­ცი რა არ­ის. ტი­რი­ფია”).
ბე­კე­ტი ყო­ველ­თ­ვის ცდი­ლობს, არ და­ირ­ღ­ვეს წო­ნას­წო­რო­ბა. მას მუ­დამ ხიბ­ლავ­და ნეტა­რი ავ­გუს­ტი­ნეს ცნო­ბი­ლი გა­მო­ნათ­ქ­ვა­მი: “ნუ დარ­დობთ, ერთ-ერ­თი ქურ­დი გა­დარჩა. ნა­ად­რევ დას­კ­ვ­ნას ნუ გა­ა­კე­თებთ, ერთ-ერ­თი ქურ­დი კრულ იქ­ნა.” ვლა­დი­მი­რის­თ­ვის ხსნის 50%-იანი შან­სი სავ­სე­ბით “მი­სა­ღე­ბი ბუ­ღალ­ტე­რიაა”. წო­ნას­წო­რო­ბა უდ­ევს საფ­უძ­ვ­ლად პი­ე­სის დი­ა­ლო­გებს. “შე­სა­ნიშ­ნა­ვი იდეაა. მო­დი ვი­პა­ექ­როთ”. წო­ნას­წორობ­ა­ზეა აგ­ე­ბუ­ლი პი­ე­სის ორ­აქ­ტი­ა­ნი სტრუქ­ტუ­რაც – ყო­ვე­ლი მათ­გა­ნი კი არ მთავრდე­ბა, თით­ქოს წყდე­ბა, დი­დი და გო­გო ად­გილ­ზე შეშ­დე­ბი­ან (რო­გორც წე­სი, კვან­ძი მე­სა­მე აქტ­ში იხს­ნე­ბა.). ბა­ლან­სი იგრ­ძ­ნო­ბა პერ­სო­ნა­ჟებ­შიც: ვლა­დი­მი­რი უფ­რო “გონ­ე­ბის” კა­ცია (თა­ვი და ქუ­დი), ესტ­რა­გო­ნი – მხო­ლოდ “სხე­უ­ლის” (ფე­ხე­ბი და ფეხ­საც­მელი); პო­ცო ბა­ტო­ნია, ლა­კი – მსა­ხუ­რი; ორი შიკ­რი­კი (ან იქ­ნებ ეს ერ­თი და იგ­ი­ვე კა­ცია?), ორი ჯვარ­ც­მუ­ლი ქურ­დი. წო­ნას­წო­რო­ბის იდეა გან­საზ­ღ­ვ­რავს პი­ე­სის სტილს, წარმო­სახ­ვი­თი­სა და რე­ა­ლუ­რის, კო­მი­კუ­რი­სა და ტრა­გი­კუ­ლის მო­ნაც­ვ­ლე­ო­ბას. ბა­ლანსის ეს სტრა­ტე­გია მა­ყუ­რე­ბელს გა­ურ­კ­ვევ­ლო­ბის შეგ­რ­ძ­ნე­ბას უტ­ო­ვებს. მან ხომ ერთხელ გა­ნაცხა­და კი­დეც, რომ მი­სი საყ­ვა­რე­ლი სიტყ­ვაა “ალ­ბათ”.
“ალ­ბა­თო­ბის” სამ­ყა­რო აფრ­თხობს და ზღუ­დავს ზოგ რე­ჟი­სორ­სა და მსა­ხი­ობს. ბე­კეტი იმ­დე­ნად სკრუ­პუ­ლო­ზუ­რად იც­ავს თა­ვის წო­ნას­წო­რო­ბის პრინ­ციპს, რომ მი­სი რემარ­კე­ბიც ტექ­ს­ტის ნა­წი­ლად უნ­და აღ­ვიქ­ვათ. რე­ჟი­სორ­თა უმ­რავ­ლე­სო­ბას კი, მო­გეხსე­ნე­ბათ, თა­ვი­სე­ბუ­რად ურ­ჩევ­ნია საქ­მის წარ­მარ­თ­ვა. მხო­ლოდ ალ­ან შნა­ი­დერს ვერ და­ვაბ­რა­ლებთ ამ­ას. იგი მუ­დამ გა­მო­ირ­ჩე­ო­და ბე­კე­ტის უს­აზ­ღ­ვ­რო ერთ­გუ­ლე­ბით და დრა­მა­ტურ­გიც, თა­ვის მხრივ, მად­ლი­ე­რი იყო ამ რე­ჟი­სო­რი­სა. სხვე­ბი კი, რომ­ლე­ბიც ცდი­ლობ­დ­ნენ აეხს­ნათ რა­ღაც, ნა­თე­ლი მო­ე­ფი­ნათ რი­გი მო­მენ­ტე­ბის­თ­ვის, დიდ საფრთხეს უქმ­ნიდ­ნენ პი­ე­სის ეფ­ექ­ტუ­რო­ბას. იმ მსა­ხი­ო­ბებს, პერ­სო­ნაჟ­თა “გა­შიფ­რ­ვა” რომ სურ­დათ, ძა­ლი­ან უჭ­ირ­დათ ბე­კეტ­თან მუ­შა­ო­ბა. რალფ რი­ჩარ­დ­სო­ნი, რო­მელ­საც ესტრა­გო­ნი უნ­და გა­ნე­სა­ხი­ე­რე­ბი­ნა, სა­გულ­და­გუ­ლოდ ჩა­მო­წე­რი­ლი კითხ­ვე­ბით მი­ადგა ბე­კეტს. მა­ნაც ყუ­რად­ღე­ბით მო­უს­მი­ნა და უთხ­რა: “ვერც ერთ კითხ­ვა­ზე ვერ გაგცემ პა­სუხს, არ შე­მიძ­ლია”. რი­ჩარ­დ­სონ­მა უარი გა­ნაცხა­და როლ­ზე, თუმ­ცა აღ­ნიშ­ნა, “გო­დო” ჩვე­ნი დრო­ის უდ­ი­დე­სი პი­ე­სააო. ისე კი სა­ინ­ტე­რე­სო იქ­ნე­ბო­და, რო­გორ შე­ასრუ­ლებ­და რი­ჩარ­დ­სო­ნი გო­გოს როლს, რო­გორ აუბ­ამ­და მხარს ალ­ეკ გი­ნესს, რო­მელ­საც დი­დის რო­ლი უნ­და ეთ­ა­მა­შა. კი­დევ უფ­რო და­მა­ინ­ტე­რე­სა მსა­ხი­ობ­თა იმ წყვილ­მა, თავ­ად ბე­კეტ­მა რომ შეს­თა­ვა­ზა თე­ატრს – ბას­ტერ კი­ტო­ნი (დი­დი) და მარ­ლონ ბრან­დო (გო­გო). აი, სე­ი­რიც ეგ იქ­ნე­ბო­და!
ამ პი­ე­სა­ში კო­მი­კუ­რი­სა და ტრა­გი­კუ­ლის თა­ვი­სე­ბუ­რი შერ­წყ­მა საკ­მა­ოდ გვირ­თულებს მი­სი ჟან­რის გან­საზ­ღ­ვ­რას. ინგ­ლი­სურ ენ­ა­ზე თარ­გ­მ­ნილ “გო­დოს” თა­ვად ბე­კეტმა “ტრა­გი­კო­მე­დი­ის” იარ­ლი­ყი მი­ა­წე­ბა, რაც, ცო­ტა არ იყ­ოს, უც­ნა­უ­რად მეჩ­ვე­ნე­ბა: მას ხომ კა­ცი ვე­რა­ნა­ირ კლა­სი­ფი­კა­ცი­ას ვერ უხ­სე­ნებ­და. აკი გვმოძღ­ვ­რავ­და ჯოის­ზე და­წე­რილ ეს­ე­ში, ზუს­ტი გან­საზ­ღ­ვ­რა სა­ხი­ფა­თოაო. მას აღ­ი­ზი­ა­ნებ­და კლა­სიფიკ­ა­ცი­ით გა­ტა­ცე­ბუ­ლი კრი­ტი­კო­სე­ბი და კი­დევ ის­ი­ნი, ვინც აუხს­ნე­ლის ახს­ნას ელტვოდ­ნენ. და მა­ინც ეს სიტყ­ვა, “ტრა­გი­კო­მე­დია”, ბე­კე­ტი­სე­ულ ბა­ლანსს წარ­მო­ა­ჩენს. დრა­მა­ტურ­გი თით­ქოს გვაფ­რ­თხი­ლებს, რომ პი­ე­სა არც ერთ ჟან­რ­ში არ “ჯდე­ბა”, არც ტრა­გე­დიაა და არც კო­მე­დია, რომ აქ ორ­ი­ვე ჰაერ­ი­ვით აუც­ი­ლე­ბე­ლია, მაგ­რამ კრიტიკ­ო­სე­ბი თა­ვი­სას არ იშ­ლიდ­ნენ, ზო­გი ტრა­გე­დი­ად მი­იჩ­ნევ­და და ზო­გიც – კო­მე­დიად. აი, მე ცოდ­ვი­ლი, უფ­რო ტრა­გე­დი­ის­კენ ვიხ­რე­ბი, რად­გან ვფიქ­რობ, რომ ეს პი­ე­სა, მრა­ვა­ლი კო­მი­კუ­რი მო­მენ­ტის, პა­რა­დოქ­სის, ჩი­ხუ­რი სი­ტუ­ა­ცი­ი­სა და ურ­თი­ერ­თ­გა­მაწო­ნას­წო­რე­ბე­ლი პა­სა­ჟე­ბის მი­უ­ხე­და­ვად, მა­ინც წყვდი­ა­დის­კენ, არ­ყოფ­ნის­კენ “მიექ­ა­ნე­ბა”. პო­ცო და ლა­კიც ამ გზას ად­გა­ნან, დი­დი და გო­გოც (მე­რე რა, რომ გა­შე­შებულ­ან, გა­ნა უფს­კ­რუ­ლის პი­რას არ შე­იძ­ლე­ბა გა­შე­შე­ბა?). აი, თუნ­დაც ეს შთამ­ბეჭ­დავი ტი­რა­და, სა­დაც “ზე­ცის გულ­გ­რი­ლო­ბა­ზე”, “ად­ა­მი­ა­ნის დამ­ც­რო­ბა­სა” და “ად­ა­მი­ა­ნის გაქ­ვა­ვე­ბა-გა­მო­ფიტ­ვა­ზე” შე­მოგ­ვ­ჩი­ვი­ან; პი­ე­სა­ში კი­დევ ორი მო­ნო­ლო­გია, რო­მელიც აშ­კა­რად გა­მო­ხა­ტავს ცხოვ­რე­ბის ბე­კე­ტი­სე­ულ აღქ­მას – მე მას ტრა­გი­კულს დავარქ­მევ­დი.
სცე­ნა­ზეა პო­ცო (მე­ო­რე მოქ­მე­დე­ბა):
“რა გა­მი­ჭი­რე საქ­მე, რა სულ “რო­დის” გა­კე­რია პირ­ზე! ამ­ის ატ­ა­ნა უკ­ვე შე­უძ­ლე­ბელია! რო­დის! რო­დის! რო­დი­ნო­ბის კვი­რა­ში, აი რო­დის! ერთ მშვე­ნი­ერ დღეს! რა, ეს საკ­მარი­სი არ არ­ის? ერთხელ ის და­მუნ­ჯ­და, ერთხე­ლაც მე დავ­ბ­რ­მავ­დი, ერთ დღე­საც ყვე­ლანი სმე­ნას დავ­კარ­გავთ, ერთ დღეს და­ვი­ბა­დეთ, ერთ დღეს მოვ­კ­ვ­დე­ბით – ერთ­დ­რო­უ­ლად, იმ­ა­ვე დღეს და იმ­ავ წამს. კი­დევ რა გინ­და? (უფ­რო დამ­შ­ვი­დე­ბით) და­ბა­დე­ბა და გარდაც­ვა­ლე­ბა, სი­ნათ­ლე და მე­რე ის­ევ უკ­უ­ნე­თი. მაშ ასე, წინ, წინ ღა­მი­სა­კენ!”
პო­ცოს­თ­ვის ხომ ყვე­ლა­ფე­რი ერთ წუთ­ში ხდე­ბა, იმ­ა­ვე დღეს, იმ­ა­ვე წამს, ეს ხომ მისი “ხან­მოკ­ლე მოგ­ზა­უ­რო­ბაა ღა­მე­ში”.
პი­ე­სის ბო­ლოს რა­ღაც-რა­ღა­ცე­ებს ვლა­დი­მი­რიც აღ­მო­ა­ჩენს, ის თით­ქოს იმ­ე­ო­რებს პოცოს სიტყ­ვებს (სხვა­თა შო­რის, გო­გოს ამ დროს სძი­ნავს):
“საფ­ლა­ვი და მძი­მე მშო­ბი­ა­რო­ბა. მე­საფ­ლა­ვე გუ­ლის­გა­მაწ­ვ­რი­ლებ­ლად დიდ­ხანს აღრმა­ვებს ორ­მოს. ჯერ კი­დევ მო­ვეს­წ­რე­ბი და­ბე­რე­ბას. (აყ­უ­რა­დებს) ჩვე­უ­ლე­ბა რჯულზე უმტ­კი­ცე­სია. ხმა ჩა­მეს­მის, სძი­ნავ­სო, მე­უბ­ნე­ბა, სძი­ნავს და არ­ა­ფე­რი იც­ის. დაე იძ­ი­ნოს. სულ იძ­ი­ნოს. (პა­უ­ზა) აზ­რი გა­მიწყ­და. (პა­უ­ზა) რას ვამ­ბობ­დი?”
სიკ­ვ­დი­ლი – და­ბა­დე­ბა. მე­საფ­ლა­ვე – მე­ა­ნე. ბა­რი – მა­შა. საფ­ლა­ვი – სა­შო; ტან­ჯულ კაცთა გო­დე­ბა და უმ­ან­კო ჩვილ­თა ტი­რი­ლი; მეთ­ვალ­ყუ­რე­ნი და ის­ი­ნი, ვი­საც თვალ­ყურს ად­ევ­ნე­ბენ; ფხიზ­ლე­ბი და მძი­ნა­რე­ნი… კონ­ტ­რას­ტე­ბი­სა და ან­ტი­თე­ზე­ბის მთე­ლი სერია… მაგ­რამ ყუ­რად­ღე­ბა მა­ინც სიკ­ვ­დილ­ზეა გა­მახ­ვი­ლე­ბუ­ლი. დი­დი უფ­რო ზან­ტად მი­ი­წევს წინ, ვიდ­რე პო­ცო; აქ საკ­ვან­ძო სიტყ­ვაა “დუ­ნედ”. მის­თ­ვის ეს ხან­გ­რ­ძ­ლივი მოგ­ზა­უ­რო­ბაა ღა­მე­ში, იმ­დე­ნად მტან­ჯ­ვე­ლი, რომ ბო­ლოს აღ­მოხ­დე­ბა: “მორ­ჩა, მეტი აღ­არ შე­მიძ­ლია!” შემ­დეგ პა­უ­ზა, წა­მი­ე­რი ჩა­ფიქ­რე­ბა და, “რაო, რა ვთქვი?” – რად­გან ამ­ჯე­რა­დაც “ჩვე­უ­ლე­ბა რჯულ­ზე უმტ­კი­ცე­სია” და მო­ლო­დი­ნიც და­უს­რუ­ლებ­ლად გრძელდე­ბა. თა­ვა­დაც ვხვდე­ბი, ჩე­მი მტკი­ცე­ბა, რომ “გო­დო” ტრა­გე­დია უფ­როა, ვიდ­რე კო­მედია, ჟან­რის გან­საზ­ღ­ვ­რის მცდე­ლო­ბას მოგ­ვა­გო­ნებს, და ბე­კე­ტი ახ­ლა ამ­ას რომ ისმენ­დეს, სწო­რედ იმ სიტყ­ვით მომ­მარ­თავ­და, ერ­თობ შე­უ­რაცხ­მ­ყო­ფე­ლად რომ ჟღერს მის პი­ე­სა­ში: “შე კრრრი­ტი­კო­სო!” (ე. ი. კრი­ტი­კა­ნოო).
სწო­რედ მრავ­ლის­მეტყ­ვე­ლი სი­ჩუ­მი­თა და თით­ქ­მის ცა­რი­ე­ლი სცე­ნით გად­მოს­ცა ბეკეტ­მა მე­ო­ცე სა­უ­კუ­ნის მთე­ლი “გა­სა­ჭი­რი”, კი­დევ ერთხელ შეგ­ვახ­სე­ნა, რომ უმ­იზნონი ვართ, უღ­მერ­თო­ე­ბი, და ხსნას მა­ში­ნაც კი ვე­ლით, რო­ცა ვი­ცით – აზ­რი არ აქვს ამ მო­ლო­დინს. დი­დი­სა და გო­გოს მსგავ­სად, ჩვენც ვე­ლით გო­დოს, მე­რე რა, რომ არ ვი­ცით, ვინ არ­ის იგი, რას წარ­მო­ად­გენს… ხსნა კი არა ჩანს… ად­ა­მი­ა­ნის მდგო­მა­რე­ო­ბა მო­ლო­დი­ნია, ქმე­დე­ბა – დრო­ის გაყ­ვა­ნა. სუ­ლაც არ მიკ­ვირს, მრა­ვალ­თათ­ვის მი­უ­ღებელი და უც­ხო “გო­დო” ას­ე­თი გა­სა­გე­ბი და ახ­ლო­ბე­ლი რომ აღ­მოჩ­ნ­და სან კვენ­ტი­ნის ბინ­ა­დარ­თათ­ვის. მა­შინ­დელ­მა, 1957 წლის დად­გ­მამ მარ­თ­ლაც ააღ­ელ­ვა პა­ტიმ­რე­ბი, დი­დისა და გო­გო­ში მათ სა­კუ­თა­რი თა­ვი ამ­ო­იც­ნეს, “გა­ი­ზი­ა­რეს მა­თი მწუ­ხა­რე­ბა”, მო­ლოდინ­შიც აუბ­ეს მხა­რი და დრო­ის გაყ­ვა­ნის მა­თე­ბუ­რი ფორ­მაც გა­ი­თა­ვი­სეს.
მე ეს პი­ე­სა კოშ­მა­რუ­ლი ახ­ლო წარ­სუ­ლის გა­მო­ძა­ხი­ლად მი­მაჩ­ნია. რო­დე­საც ჩვენ დრო­ში და­წე­რი­ლი ნა­წარ­მო­ე­ბი წარ­მოგ­ვიდ­გენს გა­რე­მოს­თან შე­უ­გუ­ე­ბელ ად­ა­მი­ანს, უს­უ­სურ­სა და მი­უ­სა­ფარს, სხვებ­თან ერ­თად ვი­ღა­ცის თუ რა­ღა­ცის მომ­ლო­დი­ნეს და მა­ინც მარ­ტო­სულს, რო­მე­ლიც წუ­თი­თაც არ აჩ­ე­რებს ენ­ას, რა­თა გა­ექ­ცეს მწა­რე სინამდ­ვი­ლეს, რო­გორ არ უნ­და გაგ­ვახ­სენ­დეს ის ავ­ბე­დი­თი სა­კონ­ცენ­ტ­რა­ციო ბა­ნა­კები – ჩვე­ნი სა­უ­კუ­ნის სირ­ცხ­ვი­ლი და თა­ვის მოჭ­რა? იმ 800-მა გა­მო­კითხულ­მა “გო­დო” მეოცე სა­უ­კუ­ნის უმ­ნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნეს ნა­წარ­მო­ე­ბად მარ­ტო იმ­ი­ტომ კი არ მი­იჩ­ნია, რომ მან “გა­დატ­რი­ა­ლე­ბა მო­ახ­დი­ნა თე­ატ­რა­ლურ სამ­ყა­რო­ში” (“Times”), არ­ა­მედ უფ­რო იმის გა­მო, რომ ეს პი­ე­სა ჩვე­ნი ასწ­ლე­უ­ლის ბნელ მხა­რე­ებს ააშ­კა­რა­ვებს, ად­ა­მიანის უმ­წე­ო­ბა­ზეც მოგ­ვითხ­რობს და გა­უ­გო­ნარ სი­სას­ტი­კე­ზეც. თავ­დახ­რი­ლი, მძი­ვე ტვირ­თის­გან მო­კა­კუ­ლი ლა­კი ყვე­ლა მი­უ­სა­ფარ­სა და უქ­ო­ნელს ას­ა­ხი­ე­რებს, ნა­პატიები, მოღ­რი­ა­ლე პო­ცო, სულ ერთ­თა­ვად მათ­რახს რომ ატყ­ლა­შუ­ნებს – გა­ბა­ტო­ნე­ბუ­ლი რა­სის წარ­მო­მად­გე­ნელს, უმ­წეო მსხვერ­პ­ლის დამ­თ­რ­გუნ­ველ ჯა­ლათს. სცე­ნა­ზე დახვა­ვე­ბუ­ლი ჩექ­მე­ბი, ეს უც­ნა­უ­რი რეკ­ვი­ზი­ტი, უთ­უ­ოდ გაგ­ვახ­სე­ნებს მა­სობ­რი­ვი განად­გუ­რე­ბის იმ ბა­ნა­კებს, სა­დაც ად­ა­მი­ანს ლო­დი­ნის გარ­და აღ­ა­რა­ფე­რი დარ­ჩე­ნოდა. ბე­კე­ტის ბი­ოგ­რა­ფი­ი­დან ვიტყობთ, რომ მას ზა­რავ­და გერ­მა­ნუ­ლი ან­ტი­სე­მი­ტიზმი, აძრ­წუ­ნებ­და ფა­შის­ტე­ბის მხე­ცო­ბა და სი­სას­ტი­კე, ეხ­მა­რე­ბო­და საფ­რან­გე­თის წი­ნა­აღ­მ­დე­გო­ბის მოძ­რა­ო­ბას, მი­სი სა­უ­კე­თე­სო მე­გო­ბა­რიც, ალფ­რედ პე­რო­ნი, სა­კონცენ­ტ­რა­ციო ბა­ნაკ­ში გა­და­ტა­ნი­ლი ტან­ჯ­ვა-წა­მე­ბის შე­დე­გად და­ი­ღუ­პა, პი­ე­სის თავ­და­პირ­ველ ვა­რი­ან­ტ­ში კი ესტ­რა­გონს (გო­გოს) ლე­ვი ერქ­ვა.
პი­ე­სა რომ ას­ე­თი “გა­შიშ­ვ­ლე­ბუ­ლია”, ასე მარ­ტი­ვი, სწო­რედ ამ­ი­ტომ ცდი­ლობ­დ­ნენ მის ინ­ტერ­პ­რე­ტა­ცი­ას სო­ცი­ა­ლურ-პო­ლი­ტი­კუ­რი თუ რე­ლი­გი­უ­რი თვალ­საზ­რი­სით და თავად ბე­კეტ­საც ხან რო­მე­ლი მი­მარ­თუ­ლე­ბის მწერ­ლად მი­იჩ­ნევ­დ­ნენ და ხან რომ­ლის, “-იზმ”-ებ­ი­თაც მუ­დამ გუ­ლუხ­ვად აჯ­ილ­დო­ებ­დ­ნენ. მარ­თა­ლია, მი­სი “გა­მო­ჭე­რის” ყვე­ლა მცდე­ლო­ბა კრა­ხით დამ­თავ­რ­და, მაგ­რამ კრი­ტი­კო­სებ­საც უნ­და გა­ვუ­გოთ, მათ ხომ საქმე ის­ეთ მწე­რალ­თან ჰქონ­დათ, რომ­ლის მი­ნი­მა­ლის­ტუ­რი ხე­ლოვ­ნე­ბაც რე­ა­ლო­ბის გულ­ის­გულს წვდე­ბა – ეს კი, ალ­ბათ, გარ­კ­ვე­ულ დაბ­ნე­უ­ლო­ბას იწ­ვევს. ამ შემ­თხ­ვე­ვაში “ნაკ­ლე­ბი” გვა­ი­ძუ­ლებს ვე­ძი­ოთ “მე­ტი”, და ამ­ი­ტო­მაც ნა­წარ­მო­ებ­სა და მის ავ­ტორზე მსჯე­ლო­ბის მოთხოვ­ნი­ლე­ბა წიგ­ნე­ბი­სა და სტა­ტი­ე­ბის უწყ­ვეტ ნა­კა­დად იღვ­რებოდა წლე­ბის მან­ძილ­ზე.
სა­ერ­თოდ, რო­მე­ლი­მე პი­ე­სის ავ­კარ­გი­ა­ნო­ბას თუ მნიშ­ვ­ნე­ლო­ბას ძი­რი­თა­დად იმ­ის მი­ხედ­ვით აფ­ა­სე­ბენ, თუ რა გავ­ლე­ნას ახ­დენს ის თა­ნა­მედ­რო­ვე ავ­ტო­რებ­ზე, რო­გორ შთა­ა­გო­ნებს სხვა შე­მოქ­მე­დებს. თა­მა­მად შე­იძ­ლე­ბა ითქ­ვას, რომ “გო­დომ” ხელ-ფეხი გა­უხ­ს­ნა ჩვენ სა­უ­კე­თე­სო დრა­მა­ტურ­გებს. ბე­კეტ­მა ის­ი­ნი აიძ­უ­ლა გა­და­ე­სინ­ჯათ პი­ე­სის შექ­მ­ნის დად­გე­ნი­ლი (ვის მი­ერ?) წე­სე­ბი, ეჭ­ვის თვა­ლით შე­ე­ხე­დათ იმ მოთხოვ­ნე­ბის­თ­ვის, რო­მელ­საც, რო­გორც წე­სი, უყ­ე­ნებ­დ­ნენ პი­ე­სის სი­უ­ჟეტს, პერ­სო­ნაჟებ­სა თუ დი­ა­ლო­გებს, სა­ჭი­რო­ე­ბის შემ­თხ­ვე­ვა­ში და­ერ­ღ­ვი­ათ ად­გი­ლის, დრო­ი­სა და მოქ­მე­დე­ბის ერ­თი­ა­ნო­ბის პრინ­ცი­პი, ეძ­ი­ათ კო­მე­დი­ი­სა და ტრა­გე­დი­ის შერ­წყ­მის გზე­ბი. აი, რას ამ­ბობს ჰარ­ოლდ პინ­ტე­რი, რო­მე­ლიც ხში­რად უგ­ზავ­ნი­და ბე­კეტს თა­ვის ხელ­ნა­წე­რებს და მის­გა­ნაც მუ­დამ გრძნობ­და სით­ბო­სა და ყუ­რად­ღე­ბას: “არ შე­იძლე­ბა იმ­ის უარ­ყო­ფა, რომ იგი თა­ვი­სი შე­მოქ­მე­დე­ბით სხვა მწერ­ლებ­საც შთა­ა­გო­ნებდა, მათ შო­რის თქვენ მო­ნა-მორ­ჩილ­საც. სე­მუ­ელ ბე­კე­ტი სა­უ­კე­თე­სო მე­გო­ბა­რი იყო. დი­დი მწე­რა­ლიც! ხე­ლოვ­ნე­ბა­სა და პი­რად ცხოვ­რე­ბა­ში გა­ბე­დუ­ლი, არ­ა­ნა­ირ ზღვარსა და ჩარ­ჩო­ებს არ ცნობ­და”. ჰარ­ოლდ პინ­ტე­რის პი­ე­სე­ბი რა­დი­კა­ლუ­რად გან­ს­ხ­ვავდე­ბა “გო­დოს­გან” – ინგ­ლი­სუ­რი ტრა­დი­ცი­ის თუ ფსი­ქო­ლო­გიზ­მის თვალ­საზ­რი­სით; ისინი უფ­რო სო­ცი­ა­ლუ­რი ხა­სი­ა­თი­საა, ვიდ­რე მე­ტა­ფი­ზი­კუ­რის, მაგ­რამ ბე­კე­ტი მა­ინც ჰპო­ვებს გა­მო­ძა­ხილს მის შე­მოქ­მე­დე­ბა­ში (“წყნა­რი ზამ­თა­რი”, “და­ბა­დე­ბის დღე”, “მეურ­ვე”, “დაბ­რუ­ნე­ბა”), ეს იგრ­ძ­ნო­ბა მის დი­ა­ლო­გებ­სა და პა­უ­ზებ­ში და კი­დევ იმ­ა­ში, რომ პინ­ტე­რის პი­ე­სე­ბიც აიძ­უ­ლებს მა­ყუ­რე­ბელს თა­ვად “შე­ავ­სოს ცა­რი­ე­ლი ად­გი­ლები”. ვერც ტომ სტო­პარ­დ­მა აუარა გვერ­დი ბე­კეტს: “მან უხ­ი­ლა­ვი ბორ­კი­ლე­ბის­გან გაგვა­თა­ვი­სუფ­ლა ყვე­ლა, ვინც კი ვწერთ.” მარ­თა­ლია, სტო­პარ­დი ხში­რად მი­მარ­თავს ბეკ­ეტს და, სხვა­თა შო­რის, და­უ­ფა­რა­ვად და გა­და­მე­ტე­ბუ­ლი ენ­თუ­ზი­აზ­მი­თაც, მაგ­რამ სა­კუ­თარ ხელ­წე­რას არ­ას­დ­როს არ ღა­ლა­ტობს. მის სა­უ­კე­თე­სო პი­ე­სა­ში (“რო­ზენ­კ­რანცი და გილ­დენ­ს­ტერ­ნი და­ი­ღუპ­ნენ”) შეპ­ს­პი­რის მე­ო­რე­ხა­რის­ხო­ვა­ნი გმი­რე­ბი სტოპარ­დი­სე­ულ დი­დად და გო­გოდ გვეცხა­დე­ბი­ან – თავ­გ­ზა­აბ­ნე­ულ­ნი და უმ­წე­ო­ნი, რი­ტორიკ­ულ შე­კითხ­ვა­თა ოს­ტა­ტე­ბი, ჰამ­ლე­ტის სამ­ყა­რო­ში მო­უს­ვ­რი­ათ, სა­დაც უამ­რავ კომი­კურ სი­ტუ­ა­ცი­ა­ში უწ­ევთ მოხ­ვედ­რა, სა­ნამ თავს და­ღუ­პუ­ლად გა­მო­აც­ხა­დენ­დ­ნენ. ტომ სტო­პარ­დი და­უ­ფა­რა­ვად უხ­დის ხარკს ბე­კეტს დი­დის მი­ერ სიკ­ვ­დილ-სი­ცოცხ­ლეზე წარ­მოთ­ქ­მუ­ლი ტი­რა­დის შე­სა­ნიშ­ნავ პა­რო­დი­ა­ში: “ზედ საფ­ლავ­თან დამ­კ­რ­ძა­ლავი ბი­უ­როს მფლო­ბე­ლი მო­წი­წე­ბით იხ­დის ცი­ლინდრს და აც­დუ­ნებს ტურ­ფა ჭი­რი­სუ­ფალს. ვემ, ბემ, გმად­ლობთ, სემ.” ასე ორ­ი­გი­ნა­ლუ­რად მიგ­ვა­ნიშ­ნებს ბე­კე­ტი, რომ მი­სი დრა­მა­ტურ­გი­აც ვერ უვ­ლის გვერდს ბე­კეტს. მაშ ასე: ინგ­ლი­სე­ლი ჰარ­ოლდ პინ­ტე­რი და ტომ სტო­პარ­დი ბე­კე­ტის მემ­კ­ვიდ­რე­ე­ბი არ­ი­ან, ამ­ე­რი­კე­ლი ედ­ვარდ ოლ­ბი კი იმ­ასაც ამ­ბობს, რომ თუ დრა­მა­ტურგს ბე­კე­ტის გავ­ლე­ნა არ გა­ნუც­დია, ის, რო­გორც შე­მოქმე­დი, ან აბ­სო­ლუ­ტუ­რი იდ­ი­ო­ტია, ან – უპ­ა­სუ­ხის­მ­გებ­ლო.” იგ­ი­ვე გან­წყო­ბა აქვს სამხრე­თაფ­რი­კელ ეთ­ოლ ფუ­გარდს, რო­მელ­მაც 1962 წელს დად­გა “გო­დო” (რო­ლებ­ზე მხო­ლოდ შავკან­ი­ა­ნე­ბი მი­იწ­ვია), მსა­ხი­ო­ბებს კი გა­ნუცხა­და, “ვლა­დი­მი­რი­სა და ესტ­რა­გო­ნის გან­სა­ხი­ე­რე­ბი­სას ძრწო­ლა და ში­ში უნ­და გა­მოს­ჭ­ვი­ო­დეს თქვენ თა­მაშ­ში. მათ კარგად უწ­ყი­ან, თუ რას ნიშ­ნავს ეს.” ყო­ველ­მ­ხ­რივ “ბე­კე­ტი­სე­უ­ლია” ფუ­გარ­დის შე­სა­ნიშნავი პი­ე­სა – “ბუზ­მა­ნი და ლე­ნა”, მხო­ლოდ სას­ცე­ნო ეფ­ექ­ტია გან­ს­ხ­ვა­ვე­ბუ­ლი. ვაც­ლავ ჰავ­ე­ლიც აღ­ნიშ­ნავ­და, ბე­კეტ­მა უდ­ი­დე­სი გავ­ლე­ნა მო­ახ­დი­ნა ჩემ ნა­წე­რებ­ზეო. აღარ­ა­ფერს ვიტყ­ვით იმ ნაკ­ლე­ბად ცნო­ბილ თა­ნა­ვედ­რო­ვე დრა­მა­ტურ­გებ­ზე, რომ­ლებმაც გა­ი­თა­ვი­სეს ბე­კე­ტის სტი­ლი და მე­თო­დი და რო­მელ­თა ჩა­მოთ­ვ­ლაც შორს წაგ­ვიყვან­და.
რო­გორც ხე­დავთ, თა­ნა­მედ­რო­ვე დრა­მა­ტურ­გია დი­და­დაა და­ვა­ლე­ბუ­ლი ბე­კე­ტი­სა­გან, და მე ოდ­ნა­ვა­დაც არ მე­პა­რე­ბა ეჭ­ვი, რომ ოც­და­მე­ერ­თე სა­უ­კუ­ნის ავ­ტო­რე­ბიც ვერ გა­ექ­ცე­ვი­ან მი­სი შე­მოქ­მე­დე­ბის ზე­გავ­ლე­ნას: თუ არ მი­ბა­ძა­ვენ, ეც­დე­ბი­ან და­უპირ­ის­პირ­დ­ნენ. ახ­ლა ბე­კე­ტამ­დელ დრა­მა­ტურ­გი­ა­საც მი­სი პი­ე­სე­ბის გათ­ვა­ლის­წინებ­ით აფ­ა­სე­ბენ. იგი ერთ­გ­ვარ კრი­ტე­რი­უ­მად, სა­სინჯ ქვად იქ­ცა და­სავ­ლუ­რი დრა­მატურ­გი­უ­ლი ტრა­დი­ცი­ის ხე­ლა­ხა­ლი გა­აზ­რე­ბი­სას. ამ­ა­ში უდ­ა­ოდ არ­ის რა­ღაც პა­რა­დოქსუ­ლი. ბე­კე­ტი, ბო­ლო სიტყ­ვის, სა­ბო­ლოო დას­კ­ვ­ნის ეს მო­დერ­ნის­ტუ­ლი, პოს­ტ­მო­დერნის­ტუ­ლი თუ თა­ნა­მედ­რო­ვე (დრო­თა გან­მავ­ლო­ბა­ში ეს ტერ­მი­ნე­ბიც გაც­ვ­და) ოს­ტა­ტი, გვაბ­რუ­ნებს პირ­ველ­საწყი­სის­კენ, გვა­ი­ძუ­ლებს ვი­ფიქ­როთ იმ ცეცხ­ლ­ზე, რომ­ლისგან­აც იშვ­ნენ ეს პირ­ვე­ლი ნაკ­ვერ­ჩხ­ლე­ბი. შექ­ს­პი­რი ამ­ის სა­უ­კე­თე­სო მა­გა­ლი­თია. 1962 წელს პი­ტერ ბრუკ­მა სცე­ნა­ზე დად­გა “მე­ფე ლი­რი”, 1971 წელს – ფილ­მიც გა­და­ი­ღო. იგი თავ­ად აღ­ი­ა­რებ­და, რომ სპექ­ტაკ­ლ­ზე მუ­შა­ო­ბი­სას ჟან კო­ტის ცნო­ბი­ლი წიგ­ნით “შექსპი­რი – ჩვე­ნი თა­ნა­მედ­რო­ვე” ხელ­მ­ძღ­ვა­ნე­ლობ­და, სა­დაც შექ­ს­პი­რი და ბე­კე­ტი ერ­თადაა გან­ხი­ლუ­ლი, “მე­ფე ლი­რი” კი წარ­მოდ­გე­ნი­ლია რო­გორც “ად­ა­მი­ა­ნუ­რი ტრა­გე­დი­ის უაღ­რე­სად თა­ნა­მედ­რო­ვე გა­მო­ხა­ტუ­ლე­ბა” (ეს მარ­ტინ ეს­ლი­ნის სიტყ­ვე­ბია, რო­მე­ლიც თა­ვის ძალ­ზე სა­ინ­ტე­რე­სო წიგ­ნ­ში, “აბ­სურ­დის თე­ატ­რი”, ბე­კეტს აბ­სურ­დის­ტ­თა სკოლ­ას აკ­უთ­ვ­ნებს). პი­ე­სა­ზე მუ­შა­ო­ბი­სას შექ­ს­პი­რის სამ­ყა­როს ბრუ­კი ბე­კე­ტის თვალ­ით ხე­დავ­და, ხში­რად გვერდს უვ­ლი­და მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვან სცე­ნებ­სა და დი­ა­ლო­გებს, რათა შექ­ს­პი­რის ის­ე­დაც პირ­ქუ­ში სამ­ყა­რო კი­დევ უფ­რო ავ­ის­მო­მას­წა­ვებ­ლად წარმო­ე­ჩი­ნა, თით­ქოს ცდი­ლობ­და და­ვერ­წ­მუ­ნე­ბი­ნეთ, რომ ჩვენ­თ­ვი­საც არ იყო შორს “შეპი­რე­ბუ­ლი აღ­სას­რუ­ლი”. მაგ­რამ არც თუ იშ­ვი­ა­თად რა­ჟი­სო­რი ოს­ტა­ტუ­რად იყ­ე­ნებს ბეკ­ე­ტი­სე­ულ ხერ­ხებს, რა­თა უკ­ეთ ჩავ­წ­ვ­დეთ შექ­ს­პი­რის დრა­მა­ტურ­გი­ას: აი, გლოს­ტერიც – თვა­ლებ­დათხ­რი­ლი, სის­ხ­ლის ცრემ­ლით მო­ტი­რა­ლი, მარ­ტოდ­მარ­ტო ცა­რი­ელ სცე­ნაზე, ზის და სად­ღაც დარ­ბა­ზის მიღ­მა “იყ­უ­რე­ბა”, ამ დროს კი შო­რი­დან ომ­ის ყი­ჟი­ნა ისმის. ამ სცე­ნით შე­იგ­რ­ძ­ნო მა­ყუ­რე­ბელ­მა (მათ შო­რის მეც) ად­ა­მი­ა­ნის უმ­წე­ო­ბის მთე­ლი ტრა­გიზ­მი, ის სა­ვა­ლა­ლო მდგო­მა­რე­ო­ბა, ერთ ად­გილს მი­ჯაჭ­ვუ­ლი ლო­დინს რომ გა­ნაგ­რ­ძობს მა­ში­ნაც კი, რო­ცა წყვი­ა­დის­კენ მი­ე­ქა­ნე­ბა. იმ წუთ­ში მე თვალ­წინ წარ­მო­მიდ­გა შეძ­რ­წუ­ნე­ბუ­ლი გო­გო და მედ­გა­რი დი­დი – ორ­ი­ვე ერ­თად, ანუ ბრუ­კი და ბეკე­ტი და­მეხ­მარ­ნენ შექ­ს­პი­რის უკ­ეთ გა­გე­ბა­ში. სწო­რედ ბე­კე­ტის წყა­ლო­ბით შევძელი თა­ნა­მედ­რო­ვე პი­ე­სად აღ­მექ­ვა “მე­ფე ლი­რი” და სა­ერ­თოდ, უკ­ეთ გავ­რ­კ­ვე­უ­ლი­ყავი მის არს­ში. შექ­ს­პი­რი წარ­მოგ­ვიდ­გენს მო­ხუც კაცს – უმ­წე­ოს, ეულს, რო­მელ­საც ამ ცხოვ­რე­ბის ვე­რა­ფე­რი გა­უ­გია; სხვა ბე­რი­კაც­საც (გლოს­ტე­რი) – უს­უ­სურს, უს­ი­ნათ­ლოს, ად­ა­მი­ა­ნის სი­სას­ტი­კით ჩინ­და­კარ­გულს… ყმაწ­ვილ ედ­გარს კი თა­ვის მი­სა­დე­ბი ად­გი­ლიც ვერ უპ­ო­ვია (გახ­სოვთ ვლა­დი­მი­რი­სა და ესტ­რა­გო­ნის დი­ა­ლო­გი ღა­მის სათევ­ზე?). ის­ე­თი გრძნო­ბა და­მე­უფ­ლა, თით­ქოს ლი­რი და მი­სი მას­ხა­რა სა­ცაა დი­დის და გო­გოს უნ­და შეხ­ვედ­როდ­ნენ უდ­ა­ბურ მხა­რე­ში, და ალ­ბათ ხვდე­ბი­ან კი­დეც, პო­ცო­სა და ლა­კი­ში გან­ს­ხე­უ­ლე­ბულ­ნი.
ახ­ლა, რო­ცა “გო­დო” უკ­ვე და­წე­რი­ლია, შე­უძ­ლე­ბე­ლია კვლავ არ გაგ­ვახ­სენ­დეს ბე­კეტი “ჰამ­ლე­ტის” სა­საფ­ლა­ო­ზე, სა­დაც მას­ხა­რა-მე­საფ­ლა­ვე არ­ხე­ი­ნად მღე­რის თა­ვის ქალ­ე­ბის ამ­ოთხ­რი­სას. ამ სცე­ნამ, სა­დაც ტრა­გი­კუ­ლი ასე ოს­ტა­ტუ­რა­დაა შერ­წყ­მუ­ლი კო­მი­კურ­თან და სა­დაც ჰამ­ლეტს აოც­ებს “მომ­ღე­რა­ლი მთხრე­ლის” უდ­არ­დე­ლო­ბა (რო­მელსაც აშ­კა­რად არ ეს­მის, თუ რას სჩა­დის), გა­ნა შე­იძ­ლე­ბა არ გაგ­ვახ­სე­ნოს ბე­კე­ტის “ჩვე­უ­ლე­ბა რჯულ­ზე უმტ­კი­ცე­სია”? სხვა­თა შო­რის, ბე­კე­ტის­ვე აჩრ­დი­ლი დაჰფარ­ფატებს თავს ჰამ­ლეტს სი­ცოცხ­ლის უკ­ა­ნას­კ­ნელ წუ­თებ­ში: რო­ცა ჰორ­ა­ციო ხე­დავს, რომ მი­სი მე­გო­ბა­რი – მო­წამ­ლუ­ლი მახ­ვი­ლით გან­გ­მი­რუ­ლი უფ­ლის­წუ­ლი – წუ­თი­სო­ფელს ეთხო­ვე­ბა, უყ­ოყ­მა­ნოდ იწვ­დის ხელს სა­წამ­ლა­ვი­ა­ნი სას­მი­სის­კენ (“ვი­თარ­ცა ჭეშ­მარიტი რო­მა­ე­ლი”), რა­თა თა­ვა­დაც მის გზას გა­უყ­ვეს. ჰამ­ლე­ტი კი უკ­ა­ნას­კ­ნელ ძალ-ღონეს იკ­რებს, სა­ბე­დის­წე­რო სას­მისს ხე­ლი­დან გა­მოს­ტა­ცებს და ცნო­ბი­ლი სიტყ­ვე­ბიც აღ­მოხ­დე­ბა: “გან­შორ­დი მუდ­მივ ნე­ტა­რე­ბას, ტან­ჯ­ვით იც­ხოვ­რე და ამ კრულ მი­წას მი­მოჰფი­ნე ჩე­მი ამ­ბა­ვი” (ივ. მა­ჩაბ­ლის თარ­გ­მა­ნი). სა­ინ­ტე­რე­სო, და­უ­ვიწყა­რი სცენუ­რი მო­მენ­ტია: ხე­დავთ, ჰამ­ლე­ტი თა­ვის მე­გო­ბარს იმ­ას კი არ ეუბ­ნე­ბა, თავს ნუ მოიკ­ლა­ვო, არ­ა­მედ, ახ­ლა ნუ იზ­ამ მა­გას, რად­გან მსურს ჩე­მი ამ­ბა­ვი ამც­ნო ქვეყ­ნიერ­ე­ბა­სო. ის, რომ და­ნი­ე­ლი უფ­ლის­წუ­ლი თა­ვის სა­ხელ­ზე ზრუ­ნავს, მხო­ლოდ შექ­ს­პირის ხელ­წე­რაა, ხო­ლო ის, რომ სიკ­ვ­დი­ლი “მუდ­მი­ვი ნე­ტა­რე­ბაა”, შვე­ბაა, “რო­მე­ლიც სიჩუმ­ედ გა­და­იქ­ცე­ვა” – ეს უკ­ვე შექ­ს­პი­რიც არ­ის და ბე­კე­ტიც. მეჩ­ვე­ნე­ბო­და, თით­ქოს ბეკ­ე­ტის რო­მე­ლი­ღაც პერ­სო­ნა­ჟი წარ­მოთ­ქ­ვამ­და “გან­შორ­დი ნე­ტა­რე­ბას”. რა შთამ­ბეჭდა­ვად ჟღერს ეს ფრა­ზა და რა ეფ­ექ­ტუ­რად უპ­ი­რის­პირ­დე­ბა ჩვე­ნი ყო­ფის აღმ­წერ სევ­დი­ან სიტყ­ვებს: “ტან­ჯ­ვით იც­ხოვ­რე და ამ კრულ მი­წას… ” ახ­და “გო­დოს” და­საწყი­სიც გა­ვიხ­სე­ნოთ: გო­გო ხე­დავს თუ რო­გორ უჭ­ირს მო­შარ­დ­ვა დი­დის და გო­ნივ­რულ რჩევას­აც აძ­ლევს: “ყო­ველ­თ­ვის ბო­ლო წა­მამ­დე და­ე­ლო­დე”. და დი­დიც, “ოც­ნე­ბა­ში წა­სუ­ლი”, იმე­ო­რებს: “ბო­ლო წა­მამ­დე”. “ოც­ნე­ბა­ში წა­სუ­ლი” – ამ რე­მარ­კით ბე­კე­ტი მი­ა­ნიშ­ნებს მსა­ხი­ობს, თუ რა უდ­არ­დე­ლო­ბით უნ­და წარ­მოთ­ქ­ვას ეს ფრა­ზა. ბე­კეტ­თან ყვე­ლა ამ “ბოლო წამს” ელ­ის – ბო­ლო წამს, რო­ცა ტი­რი­ფის ფოთ­ლე­ბი ხმე­ბა და ხე მე­ტად ვე­ღარ იტირ­ებს, ბო­ლო წამს, რო­ცა ხმე­ბი ინ­ავ­ლე­ბა და ლა­პა­რა­კიც წყდე­ბა. ბო­ლო წა­მი არ­ის ნან­ატ­რი და­სას­რუ­ლი, უს­აშ­ვე­ლოდ გა­წე­ლი­ლი დღის შემ­დეგ ღა­მეს­თან მი­გე­ბე­ბა. ეს ალბათ ის წა­მია, რო­მე­ლიც ბე­კე­ტის ძა­ლით მუხ­ტავს ჰამ­ლე­ტის “ნე­ტა­რე­ბას”, და უფ­ლისწულ­საც, თა­ვის ქა­ლას რომ ეალ­ერ­სე­ბა და რომ­ლის სცე­ნუ­რი ცხოვ­რე­ბაც აღ­სავ­სეა ყვე­ლა სა­ხის გარ­დაც­ვა­ლე­ბით, ალ­ბათ დი­დის­თან ერ­თად აღ­მოხ­დე­ბო­და “ოც­ნე­ბა­ში წას­ულს”: “ბო­ლო ჟა­მია (წა­მია)”.
კი­დევ მრა­ვა­ლი მა­გა­ლი­თი შე­მიძ­ლია და­გი­სა­ხე­ლოთ, სა­დაც ყვე­ლა დრო­ის ამ უდ­ი­დესი დრა­მა­ტურ­გის ჩვე­ნე­უ­ლი აღქ­მა ბე­კე­ტის შე­მოქ­მე­დე­ბი­თაა დაღ­დას­მუ­ლი. იგი თით­ქოს იჭ­რე­ბა შექ­ს­პი­რის სამ­ყა­რო­ში და “გვი­თა­ნა­მედ­რო­ვებს” მის პი­ე­სებს. პი­რადად მე ბე­კე­ტის “გო­დო” მა­ში­ნაც მახ­სენ­დე­ბა, რო­ცა და­სავ­ლუ­რი სამ­ყა­როს რე­ნე­სანსამ­დელ ტრა­დი­ცი­ებ­ზე ვფიქ­რობ, კერ­ძოდ, ეს­ქი­ლეს “მი­ჯაჭ­ვულ პრო­მე­თე­ზე”. სუ­ლაც არ მაქვს იმ­ის პრე­ტენ­ზია, რომ კარ­გად მეს­მის ეს რთუ­ლი ნა­წარ­მო­ე­ბი, მაგ­რამ ბეკე­ტი აქ­აც მხსნე­ლად მევ­ლი­ნე­ბა. ჩე­მი აზ­რით, “მი­ჯაჭ­ვუ­ლი პრო­მე­თე” ტრა­გი­კუ­ლი მდგო­მა­რე­ო­ბის ყვე­ლა­ზე დახ­ვე­წი­ლი დრა­მა­ტი­ზა­ციაა. მარ­ტო­სუ­ლი, ტყვე­ო­ბის­თ­ვის გან­წი­რუ­ლი, ზევ­სის აუხს­ნე­ლი დეს­პო­ტიზ­მით დაბ­ნე­უ­ლი და მა­ინც რა­ღა­ცის მო­ი­მედე, ფი­ზი­კუ­რი ტკი­ვი­ლი­თა და ღმერ­თე­ბის და­ცინ­ვით გა­წა­მე­ბუ­ლი პრო­მე­თე – თა­ვის დი­ად საქ­მე­თა მი­უ­ხე­და­ვად – ბე­კე­ტის მა­წან­წა­ლებს მოგ­ვა­გო­ნებს. ის­იც, დი­დი­სა და გო­გოს მსგავ­სად, სიკ­ვ­დილს ნატ­რობს, მაგ­რამ არ კვდე­ბა. ეს კი იმ­ას ნიშ­ნავს, რომ თავს ვერ აღ­წევს ცხოვ­რე­ბის ტკი­ვილს. დი­დის მსგავ­სად მა­საც შე­ეძ­ლო წა­ე­ოცნე­ბა – “ბო­ლო წა­მი”. პრო­მე­თე, ბე­კე­ტის გმი­რე­ბის მსგავ­სად, აღ­სავ­სეა ფუ­ჭი იმ­ე­დით, რა­ღა­ცის მო­ლო­დი­ნით. რო­ცა “მი­ჯაჭ­ვულ პრო­მე­თე­ზე” ვფიქ­რობ, თვალ­წინ ეს­ქი­ლეს მედ­ი­დუ­რი ტი­ტა­ნიც წარ­მო­მიდ­გე­ბა და ბე­კე­ტის სა­ცო­და­ვი მა­წან­წა­ლე­ბიც. “გო­დო” გვეხ­მა­რე­ბა ამ ან­ტი­კუ­რი ტრა­გე­დი­ის აღქ­მა­ში და მი­სი შემ­დ­გო­მი ინ­ტერ­პ­რე­ტა­ციისას.
ახ­ლა უფ­რო აქ­ეთ გად­მო­ვი­ნაც­ვ­ლოთ. ეჭ­ვიც არ მე­პა­რე­ბა, რომ 1956 წელს იუჯ­ინ ო’ნილის “ყი­ნუ­ლის კა­ცის” ნაგ­ვი­ა­ნე­ბი წარ­მა­ტე­ბა (მან ეს პი­ე­სა 1939 წელს და­წე­რა, “გო­დოს” შექ­მ­ნამ­დე 10 წლით ად­რე), ნიუ-იორ­კის სცე­ნა­ზე “გო­დოს” დად­გ­მამ გა­ნა­პი­რო­ბა. 1946 წელს ყვე­ლა მო­უთ­მენ­ლად ელ­ო­და “ყი­ნუ­ლის კა­ცის” სცე­ნა­ზე გა­მო­ჩე­ნას, რად­გან უკ­ვე თორ­მე­ტი წე­ლი იყო, რაც ო’ნი­ლის პი­ე­სე­ბი არ­ა­ვის და­ედ­გა ბროდ­ვე­ის თე­ატ­რ­ში. სამწუ­ხა­როდ, მა­შინ სპექ­ტაკლს დი­დი აღფ­რ­თო­ვა­ნე­ბა არ გა­მო­უწ­ვე­ვია, მაგ­რამ 10 წლის შემ­დეგ, 1956-ში, ძა­ლი­ან თბი­ლად მი­ი­ღო მა­ყუ­რე­ბელ­მა – უნ­და აღვ­ნიშ­ნოთ ჯო­უზ კვინტე­როს შე­სა­ნიშ­ნა­ვი რე­ჟი­სუ­რა და ჯე­ი­სონ რო­ბარ­დის ბრწყინ­ვა­ლე თა­მა­ში, მაგრამ არც ის უნ­და და­ვი­ვიწყოთ, რომ ერ­თი თვით ად­რე ამ­ა­ვე თე­ატ­რის სცე­ნა­ზე “გო­დო” დად­გეს, რა­მაც ერ­თობ ხელ­საყ­რე­ლი ფო­ნი შე­უქ­მ­ნა “ყი­ნუ­ლის კაცს”. ვფიქ­რობ, ო’ნილს თა­მა­მად შე­ეძ­ლო თა­ვი­სი ნა­წარ­მო­ე­ბი ასე და­ე­სა­თა­უ­რე­ბი­ნა: “ჰიკ­ის მო­ლო­დინში”, რად­გან ორ­ი­ვე პი­ე­სა­ში ძი­რი­თა­დი მოქ­მე­დე­ბა ლო­დი­ნია, ორ­ი­ვე­გან ად­ა­მი­ა­ნე­ბი თა­ვად იბ­ორ­კა­ვენ სა­კუ­თარ თავს, დროს ერ­თი­სა და იმ­ა­ვის გა­მე­ო­რე­ბით კლა­ვენ და ორ­ი­ვე­ში დრა­მა­ტურ­გ­თა ჩა­ნა­ფიქ­რი სიკ­ვ­დი­ლის ატ­მოს­ფე­რო­სა და მო­ლო­დინს ჩვენი ყო­ფის ან­ა­რეკ­ლად წარ­მოგ­ვიდ­გენს.
ო’ნი­ლი, შექ­ს­პი­რი, ეს­ქი­ლე… ბე­კე­ტიც მათ­თან არ­ის: ნა­თელს ჰფენს წარ­სულს და გზას უხს­ნის მყო­ფადს. რო­გორც ითქ­ვა, “გო­დომ” რე­ვო­ლუ­ცია მო­ახ­დი­ნა დრა­მა­ტურ­გიაში და 800-მა თე­ატ­რ­მ­ცოდ­ნემ იგი მე­ო­ცე სა­უ­კუ­ნის უმ­ნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნეს ინგ­ლი­სუ­რე­ნოვან პი­ე­სად აღ­ი­ა­რა. ის­იც დარ­წ­მუ­ნე­ბით შე­მიძ­ლია გითხ­რათ, რომ რი­გი­თი მა­ყუ­რებელ­იც მათ აზრს იზ­ი­ა­რებს, ვი­ნა­ი­დან ად­რე ავ­ან­გარ­დის­ტულ ნა­წარ­მო­ე­ბად მიჩ­ნეული “გო­დო”, ახ­ლა არა მარ­ტო იოლ­ად აღ­საქ­მე­ლი პი­ე­საა, არ­ა­მედ ცხოვ­რე­ბი­სე­უ­ლი პოზიც­ი­აც. სიტყ­ვა “გო­დომ” ად­გი­ლი და­იმ­კ­ვიდ­რა ჩვენ ლექ­სი­კონ­ში, “გო­დოს მო­ლო­დი­ნი” კი პო­პუ­ლა­რულ ფრა­ზად იქ­ცა, რა­ღაც სა­ნუკ­ვა­რი ოც­ნე­ბის, თა­ვი­სუფ­ლე­ბის, ხსნის, სიკვდი­ლი­სა თუ გან­სა­კუთ­რე­ბით სა­სურ­ვე­ლი სტუმ­რის ან სუ­ლაც ხელ­ფა­სის მო­მა­ტების მო­ლო­დი­ნის აღ­სა­ნიშ­ნად. სამ­ყა­რო, რო­მელ­შიც ჩვენ ვცხოვ­რობთ, პი­ე­სა­ში წარ­მოჩე­ნი­ლის ან­ა­რეკ­ლია და პი­რი­ქით. მა­იკ ნი­კოლ­სი, “გო­დოს” ერთ-ერ­თი საკ­მა­ოდ გახ­მაურ­ე­ბუ­ლი და წარ­მა­ტე­ბუ­ლი დად­გ­მის (ნიუ-იორ­კი, 1988, გო­გო – რო­ბინ უილ­ი­ამ­სი, დი­დი – სტივ მარ­ტი­ნი) რე­ჟი­სო­რი, წერ­და: “ნა­ხეთ “გო­დო” და წამ­ს­ვე მიხ­ვ­დე­ბით, რომ აქ მანჰეტენ­ის ერ­თი ჩვე­უ­ლებ­რი­ვი დღეა აღ­წე­რი­ლი.” ხში­რად უკ­ვე ცხოვ­რე­ბი­სე­ულ სი­ტუ­ა­ციებსაც ახ­ა­სი­ა­თე­ბენ, რო­გორც “ბე­კე­ტი­სე­ულს”. ალ­ენ შნა­ი­დერს თუ და­ვი­მოწ­მებთ, “გოდო” უკ­ვე პი­ე­სა კი არა, ცხოვ­რე­ბის ფორ­მაა”. გო­დოს ლო­დი­ნად ქცე­უ­ლი ორი მა­წან­წა­ლას სა­გამ უკ­ვე და­იმ­კ­ვიდ­რა ად­გი­ლი მე­ო­ცე სა­უ­კუ­ნის მა­ყუ­რებ­ლის ცნო­ბი­ე­რე­ბა­ში, რო­გორც სა­კუ­თა­რი თა­ვი­სა თუ მო­მა­ვალ უს­ი­ა­მოვ­ნე­ბა­თა წი­ნა­შე ჩვე­ნი გა­ურ­კ­ვეველი ში­შის გა­მო­ხა­ტუ­ლე­ბამ.
ად­ა­მი­ა­ნუ­რი ყო­ფის პირ­ქუ­ში, თუმ­ცა თა­ნაგ­რ­ძ­ნო­ბი­თა და იუმ­ო­რით აღ­სავ­სე შე­ფასება, ბე­კე­ტი რომ გვთა­ვა­ზობს, იმ­ა­ზეც მიგ­ვა­ნიშ­ნებს, რომ, მი­უ­ხე­და­ვად უიმ­ე­დო მდგო­მა­რე­ო­ბი­სა, ად­ა­მი­ანს შეს­წევს უნ­ა­რი ბო­ლომ­დე ზი­დოს თა­ვი­სი ტვირ­თი. არ უნდა შევ­ჩერ­დეთ! ბე­კე­ტიც ხომ გა­ნაგ­რ­ძობ­და წე­რას, თუმ­ცა თა­ვად­ვე აღ­ი­ა­რებ­და, რომ “აღ­ა­რა­ფე­რი იყო და­სა­წე­რი”. “გო­დოს” შემ­დე­გაც არ აუღია ხე­ლი თე­ატ­რა­ლურ ექს­პე­რიმენ­ტებ­ზე და მი­სი ყო­ვე­ლი ახ­ა­ლი ნა­მუ­შე­ვა­რიც საგ­რ­ძ­ნობ­ლად აფ­არ­თო­ებ­და დრამატ­ურ­გი­უ­ლი ხე­ლოვ­ნე­ბის საზ­ღ­ვ­რებს. სე­მუ­ელ ბე­კე­ტი მუ­დამ უსწ­რებ­და დროს და ვფიქ­რობ, ჩვენც ბო­ლომ­დე ვერ აღგ­ვიქ­ვამს მი­სი ბო­ლო ნა­წარ­მო­ე­ბი, სა­დაც მოძ­რა­ო­ბასა და ხმა­ურს უფ­რო მე­ტი ყუ­რად­ღე­ბა ეთ­მო­ბა, ვიდ­რე სიტყ­ვებს. ეს ალ­ბათ იმ მა­ყურებ­ლის გა­მოწ­ვე­ვაა, რო­მე­ლიც ხა­ლი­სით მი­ი­ღებ­და ას­ეთ გა­მოწ­ვე­ვას. “გო­დო”, ერთ დროს უაღ­რე­სად რა­დი­კა­ლუ­რი პი­ე­სა, რო­მელ­მაც სა­ზო­გა­დო­ე­ბის მძვინ­ვა­რე რე­აქ­ცია გა­მო­იწ­ვია, ახ­ლა კლა­სი­კურ ნა­წარ­მო­ე­ბა­დაა აღ­ი­ა­რე­ბუ­ლი, შე­ტა­ნი­ლია სას­კო­ლო პროგ­რა­მა­ში, მას სცე­ნა­ზე პრო­ფე­სი­ო­ნა­ლე­ბიც ას­რუ­ლე­ბენ და მოყ­ვა­რუ­ლე­ბიც, მი­ლიონ­ო­ბით ად­ა­მი­ა­ნი კითხუ­ლობს მთელ მსოფ­ლი­ო­ში. ის ახ­ლა უკ­ვე “ჩვე­უ­ლებ­რივ პი­ე­სად” აღ­იქ­მე­ბა. ბე­კეტ­მა, რო­გორც უდ­ი­დეს­მა ხე­ლო­ვან­მა, შეც­ვა­ლა ჩვე­ნი წარ­მოდ­გენა თე­ატ­რ­ზე და ახ­ლა სამ­ყა­რო­საც სხვა თვა­ლით ვუ­ყუ­რებთ. სწო­რედ იმ­ი­ტომ მი­ე­ნი­ჭა სე­მუ­ელ ბე­კეტს ნო­ბე­ლის პრე­მია (1969), რომ “მან “თა­ნა­მედ­რო­ვე და­ბე­ჩა­ვე­ბუ­ლი ად­ა­მიანი ეგ­ზალ­ტი­რე­ბულ არ­სე­ბად აქ­ცია.”
მონ­პარ­ნა­სის სა­საფ­ლა­ო­ზე ბე­კე­ტის მოკ­რ­ძა­ლე­ბუ­ლი სა­მა­რის გვერ­დით მა­სი­ურ­მა, უშ­ვე­ლე­ბელ­მა, ას­ე­თი­ვე უშ­ვე­ლე­ბე­ლი ჯვრით დამ­შ­ვე­ნე­ბულ­მა საფ­ლა­ვის ქვამ მიიპყრო ჩე­მი ყუ­რად­ღე­ბა, რომ­ლის სა­გულ­და­გუ­ლოდ ამ­ოკ­ვე­თი­ლი წარ­წე­რა გვამ­ც­ნობს – “E. Petit-ის საგ­ვა­რე­ლო გან­სას­ვე­ნე­ბე­ლი”. ბე­კეტს, ვფიქ­რობ, გა­ე­ღი­მე­ბო­და. ალ­ბათ!

ინგ­ლი­სუ­რი­დან თარ­გ­მ­ნა
ას­მათ ლე­კი­აშ­ვილ­მა

© „ლიტერატურა – ცხელიშოკოლადი“