ესე (თარგმანი),  კულტურა/ლიტ.თეორია,  რეცენზია (თარგმანი)

ოთხი პროზაიკოსი, ერთი ოკეანე – ინდოეთის ოკეანის კარტოგრაფია

 

ავტორი: ჩარნ ლეივერი

მხატვრული ლიტერატურა თუ ახალ, წარმოსახვით სივრცეებს არ ქმნის, მაშინ უკვე არსებულთა საზღვრებს ავტორის ნებისა თუ თვალსაწიერის მიხედვით შემოწერს და, რუკების მსგავსად, მკითხველს მათთან ურთიერთობის წესებს უყალიბებს.

ადრეულ პოსტკოლონიური ლიტერატურის რომანებში სამყარო ძირითადად იწყება და მთავრდება ქვეყნის შიგნით, მოქცეულია მის პოლიტიკურ საზღვრებში და გარკვეულწილად ეხმიანება ეროვნულ საკითხებს, გინდ ინდოეთში და გინდ ტანზანიაში. ზოგჯერ კი ტექსტის მთელი სიუჟეტი აღიქმება, როგორც ერის ალეგორია. თავისთავად, აღნიშნული ტენდენცია მნიშვნელოვანია ანტი-კოლონიალური, ნაციონალისტური განწყობისათვის, თუმცა ამავდროულად არის შეზღუდვა, რომელიც ინტროსპექციაზე კონცენტრირებით ყურადღების მიღმა ტოვებს გარე სამყაროსა – სწავლობს ხმელეთს და ივიწყებს ზღვას.

ჩემი ახალი წიგნი “Writing Ocean Worlds” კი სხვა ტიპის რომანებზე კონცენტრირდება, რომელთა სიუჟეტის ცენტრალური პერსონაჟი ინდოეთის ოკეანეა. ნარკვევში განვიხილავ 4 პროზაიკოსის: გასული წლის ნობელის პრემიის ლაურეატის, აბდულრაზაკ გურნას; შეერთებულ შტატებში მოღვაწე ინდოელი რომანისტის, ამიტაბჰ გოშის; მწერლისა და აქტივისტის ლინდსი კოლენისა და ინგლისური ლიტერატურის, ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ავტორის ჯოზეფ კონრადის შემოქმედებას. თითოეული მათგანი ინდოეთის ოკეანის განსხვავებულ პორტრეტს ხატავს: გოში – აღმოსავლეთს, გურნა – დასავლეთს, კოლენი – კუნძულებს, ხოლო კონრადი იმპერიის, უცხოს თვალსაწიერს აღწერს.

მათი პერსონაჟები შეუცნობლისკენ იმზირებიან, სიუჟეტები კი სავსეა მოძრაობით, საზღვრების კვეთითა და სამხრეთის სამხრეთთან ურთიერთობებით. ერთმანეთისგან განსხვავებული თვალთახედვებითა (კონრადის კოლონიური მიდრეკილებები და კოლენის რადიკალური ანტი-კაპიტალიზმი) მთლიანობაში ინდოეთის ოკეანის მრავალფეროვანი ეკოსისტემის სურათს ქმნიან და მკითხველის გონებაში შემოწერენ ახალ, ურთიერთდაკავშირებული, გლობალური სამხრეთის რუკას.

ტერმინი ინდოეთის ოკეანის სამყარო აღწერს აღმოსავლეთ აფრიკის, არაბული და სამხრეთ, აღმოსავლეთ აზიის სანაპიროებს შორის მრავალსაუკუნოვან კავშირს – ისტორიულ თუ არქეოლოგიურ მტკიცებულებებზე დაყრდნობით, გლობალიზაციის ერთ-ერთ პირველ პრეცედენტს, რომელიც ინდოეთის ოკეანის გეოგრაფიამ და სახმელეთოსთან შედარებით, საზღვაო მოგზაურობის სიმარტივემ განაპირობა. დღეს კი, კენიელი პროზაიკოსის, ივონ ადჰიამბო ოვუორის თქმით, “პოსტ-დამოუკიდებლობისა და პოსტკოლონიურ წარმოსახვაში დაიკარგა აფრიკის კავშირი დანარჩენ სამყაროსთან”, იმდენად, რომ თანამედროვე სამყაროში მთლიანი კონტინენტი ოკეანის ცენტრში გადაკარგულ კუნძულს დამსგავსებია.

თავის მხრივ, გოშმა, გურნამ, კოლენმა და კონრადმაც თავის შემოქმედებაში აღწერეს ამბები ისეთი ადილებიდან, რომლებიც უცხო იყო ინგლისურენოვანი ლიტერატურისთვის. მათი რომანები გასცდა თეთრკანიანებისა და ქრისტიანებისგან “მოთვინიერებულ” ტერიტორიებს და გააჟღერა ისლამური სივრცის, მალინდის, მომბასას, ადენის, ჯავასა და ბომბეის პორტების ისტორიები.

მაგალითისთვის, აბდულრაზაკ გურნას წიგნში “ზღვის პირას” მასწავლებელი ზანზიბარში უჩვენებს თავის ახალგაზრდა მოსწავლეებს მათ ადგილს მსოფლიოში და უწყვეტი ხაზით შემოწერს აღმოსავლეთ აფრიკის, ინდოეთის სანაპიროებს, მალაისა და ინდონეზიის არქიპელაგებს. საკლასო ოთახის გარეთ კი ნავსადგური – იალქნიანი გემებით, ქუჩები კი სომალელებით, არაბებითა და სიქჰებითაა გადაჭედილი. გამვლელები ვაჭრობენ, ერთმანეთს ხვდებიან, იშლებიან, ჩხუბობენ და ძველ სიმღერებს მღერიან. იხატება სამხრეთის კოსმოპოლიტური კულტურა, რომელიც განაპირობებს სამყაროში საკუთარი ადგილის გაფართოებულ განცდას.

ინდოეთის ოკეანის კარტოგრაფები წარმოდგენას განსაკუთრებით აფრიკის შესახებ ცვლიან – კონტინენტი აღარც უწყლოობისგან დამშრალი მიწა და არც კაცობრიობის რომანტიზებული აკვანია, რომელსაც მხოლოდ სტუმრობენ და საიდანაც მოგზაურები სამყაროს შესაცნობად არ მიდიან.

© არილი

Facebook Comments Box