პოლონელი პოეტი ადამ ზაგაევსკი 1945 წელს დაიბადა ლვოვში, დასავლეთ უკრაინაში, თუმცა იმავე წელს, მეორე მსოფლიო ომის დასრულების შემდეგ, მისი ოჯახი საბჭოთა კავშირიდან პოლონეთში გადასახლდა და გლივიცეში დაფუძნდა.
ზაგაევსკი კრაკოვის იაგელონის უნივერსიტეტში სწავლობდა, რომელიც 1970 წელს ფსიქოლოგიისა და ფილოსოფიის მაგისტრის ხარისხით დაასრულა. მისი ლექსები პირველად 1967 წელს გამოქვეყნდა, 1972 წელს კი გამოიცა პირველი კრებული „შეტყობინება“.
1968 წელს, მეგობარ პოეტებთან ერთად, ზაგაევსკიმ დააფუძნა ლიტერატურული ჯგუფი „ახლა“. საპროგრამო მანიფესტში ჯგუფის წევრები მოითხოვდნენ როგორც სალიტერატურო, ისე სასაუბრო და საგაზეთო ენების გათავისუფლებას იმ მაღალფარდოვანი, ყალბი პათოსისგან, რომელიც დღითიდღე კლავდა პოლონური ენის ცოცხალ ენერგიას და თითქმის შეუძლებელს ხდიდა მის ბუნებრივ განვითარებას. მიუხედავად სტატიის გარეგნული აპოლიტიკურობისა, მან გამოქვეყნებისთანავე მიიპყრო სპეცსამსახურების ყურადღება და ჯგუფის წევრები ანტი-კომინუსტურად განწყობილი ახალგაზრდების რიცხვს მიათვალეს.
რამდენიმე წლის შემდეგ, იულიან კრონჰაუზერთან ერთად, ზაგაევსკიმ კიდევ ერთი ლიტერატურული ჯგუფი, „ახალი ტალღა“ დააფუძნა. ამჯერად ჯგუფის წევრები კრიტიკულად აფასებდნენ არა მხოლოდ სინამდვილის შელამაზების ტენდენციას, რომელმაც პოლონურ ლიტერატურაში მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ მოიკიდა ფეხი, არამედ 1960-იან წლებიდან მოდურად ქცეულ ენობრივ ჰერმეტიზმსაც, რაც, მათი აზრით, მნიშვნელოვნად აღარიბებდა პოლონური სალიტერატურო ენის ტრადიციულ თვითმყოფადობას.
1970-იან წლებში ადამ ზაგაევსკი დაუახლოვდა დისიდენტურ ჯგუფებს და 1975 წელს, სხვა პოლონელ ინტელექტუალებთან ერთად, ხელი მოაწერა ცნობილ პეტიციას, რომელიც „59-ის წერილის“ სახელითაა ცნობილი. პეტიცია დაგეგმილი საკონსტიტუციო ცვლილებების წინააღმდეგ იყო მიმართული. ამ დღიდან აიკრძალა ზაგაევსკის ნამუშევრების გამოქვეყნება პოლონეთში და 1980-იანი წლების მიწურულამდე მისი ტექსტები მხოლოდ ემიგრანტულ ჟურნალებში იბეჭდებოდა.
1970-80-იანი წლების მიჯნაზე ზაგაევსკი აქტიურად ჩაერთო მოძრაობა „სოლიდარობის“ საქმიანობაში. 1982 წელს ის იძულებული გახდა, დაეტოვებინა პოლონეთი და საფრანგეთში პოლიტიკური თავშესაფარი მოეთხოვა. ოცი წლის მანძილზე ძირითადად პარიზში ცხოვრობდა და მხოლოდ 2002 წელს დაბრუნდა სამშობლოში.
დღეს ადამ ზაგაევსკი უდავოდ ყველაზე აღიარებული პოლონელი პოეტია. არის მრავალი პრესტიჟული ლიტერატურული პრემიის ლაურეატი, არაერთი ევროპული თუ ამერიკული უნივერსიტეტის საპატიო პროფესორი, მაგრამ ყველაზე მნიშვნელოვანი, თუმცა არაოფიციალური ტიტული – XX საუკუნის პოლონური პოეზიის იმ დიდი ხუთეულის წევრობაა, რომელსაც მიაკუთვნებენ ზბიგნევ ჰერბერტს, ჩესლავ მილოშს, ტადეუშ რუჟევიჩს, ვისლავა შიმბორსკას და მას. ბოლო ოცდაათი წლის მანძილზე ის უკვე რვაჯერ აღმოჩნდა ნობელის პრემიის ფინალისტთა სიაში. პოლონეთში პოპულარულია მისი გამომცემლის, ეჟი ილგის მოსწრებული ხუმრობა, „მგონი დროა, ადამს სანობელე სიტყვების კრებული დავუკვეთოო“.
მთარგმნელი
თარგმნა ზვიად რატიანმა
ელექტრული ელეგია
რობერტ ჰასს
მშვიდობით გერმანულო რადიომიმღებო
ერთადერთი მწვანე თვალით მსხვილ სახეზე,
რომლებიც ქმნიდნენ ელექტრონულ ეკვივალენტს
სულის და ხორცის (შენი შიდა ნათურები ციმციმებდნენ
და ვარდისფერი გედგა ტანში, როგორც ორაგულს,
როგორც ბერგსონის „სიღრმით ეგოს“.
შენს პირზე აკრული
ხორკლიანი ქსოვილიდან (ყურით რომ ვეკვროდი
სააღმსარებლოს სარკმელივით) ჩურჩულებდა მუსოლინი,
ყვიროდა ჰიტლერი, გვმოძღვრავდა სტალინი,
კნაოდა ბერუტი1, ლაყბობდა გომულკა2.
შენ ბრალს ვერავინ დაგდებს ღალატში.
ერთადერთი შენი ცოდვა – მორჩილებაა,
აბსოლუტური, უპირობო მორჩილება მეგაჰერცების.
იღებდი, რასაც გადმოგცემდნენ. გადასცემდი, რასაც იღებდი.
შენ ხმას ვერავის ჩაუხშობდი.
თვითონაც ვიცი,
რომ შუბერტის სიმღერები განიჭებდნენ ნამდვილ სიხარულს
და ელექტრონულ გულისცემას გიჩქარებდნენ შოპენის ვალსები;
მხოლოდ ისინი გინაზებდნენ პირზე აკრულ ხორკლიან ქსოვილს,
როგორც ძველმოდურ რომანებში – კაბის გულისპირს
შეყვარებული გოგონების ძუძუებზე;
და არა ბი-ბი-სი,
და არა თავისუფალი ევროპის რადიო,
როცა შენი მწვანე თვალი ნერვიულად ხამხამებდა,
მსხვილდებოდა და წვრილდებოდა მწვანე კაკალი,
თითქოს მიგეღო ატროფინის ჭარბი დოზა.
დროგამოშვებით
შენში ბუდობდნენ ჭორიკანა თოლიები, ოხრავდა მაკბეტი.
თავს გაფარებდნენ ღამღამობით SOS-სიგნალები
ღია ზღვაში ჩაკარგული მეზღვაურების
და ზუზუნებდნენ თავწაწყვეტილი ახალგაზრდა კომეტები.
შენი სიბერე დაიწყო შიშინით.
ხმები თანდათან მოიგუდნენ, შემდეგ დაბრმავდი
და ჩაქრა შენი მწვანე თვალი; ბოლოს დამუნჯდი.
იძინე მშვიდად, გერმანულო რადიომიმღებო.
შუმანი იყოს შენი სიზმრის თანამგზავრი. არ გაიღვიძო
არც მაშინ, როცა დაიყივლებს მორიგი ტირანი.
გრძელი შუადღეები
დადგა გრძელი შუადღეები, როცა პოეზიამ მიმატოვა.
მდინარე ზღვისკენ მიათრევდა ზარმაც ნავებს.
გრძელზე გრძელი შუადღეები. ჩრდილები ისე იწელებოდნენ,
იფიქრებდი, ცხელი ასფალტი იწებებდა მათ ბოლოებს. ქედმაღალი მანეკენები
დამცინავად მიყურებდნენ ყველა ვიტრინიდან.
პროფესორები ცარიელი სახეებით ტოვებდნენ ინსტიტუტს,
თითქოს ილიადა, როგორც იქნა, თვითონვე მობეზრდათ.
თუმცა საღამოს გაზეთები სავსე იყო ცუდი ამბებით,
ფეხს არავინ უჩქარებდა. თხემით ტერფამდე შეფუთულ მონაზვნებს
თითქოს რცხვენოდათ, რომ იყვნენ ცოცხლები
და ფანჯრებშიც არვინ ჩანდა, მათ შორის – არც შენ.
დადგა გრძელი შუადღეები, როცა ლექსებმა მიმატოვეს
და შევრჩი ქალაქის გაუმჭვირვალე დემონს,
როგორც უიღბლო მოგზაური, რომელიც ხალხის მძიმე ტალღამ გამოისროლა
გარ-დე-ნორის სადგურიდან – სექტემბრის წვიმაში
ორმაგი სკოჩით შეფუთული მძიმე ჩემოდნებით.
მასწავლე, როგორ განვიკურნო ირონიისგან.
მზერისგან, რომელიც ხედავს და ვერ ჭვრეტს.
მასწავლე, როგორ ვებრძოლო სიმუნჯეს.
ჩემი დეიდები
მუდმივად მოუცლელები იმით,
რასაც ეძახდნენ ცხოვრების პრაქტიკულ მხარეს
(თეორიული პლატონს ეკუთვნოდა),
იდაყვებამდე ჩაფლულები კარადებში და ლოგინებში,
სამზარეულოს უჯრებში და საყვავილეში,
არასოდეს ივიწყებდნენ ლავანდის პაკეტებს
და იფრქვეოდა თეთრეულის კარადიდან მინდვრის სურნელი.
ცხოვრების პრაქტიკული მხარე,
როგორც მთვარის ჩაბნელებული ფერდი,
სულაც არ იყო მოკლებული იდუმალებას.
როცა შობა ახლოვდებოდა,
ცხოვრება ხდებოდა წმინდაწყლის praxis3
და დროებით ცხადდებოდა დერეფნებში
ყოველივე დაფარული: ფუთებში, ჩანთებში.
თუკი ვინმე მოკვდებოდა,
რაც მომხდარა, სამწუხაროდ, ჩვენს ოჯახშიც,
ისინი გადაეწყობოდნენ
ამჯერად სიკვდილის პრაქტიკულ მხარეზე
და დროებით ივიწყებდნენ ლავანდის პაკეტებს,
რომელთა ისედაც შეშლილი სურნელი
კიდევ უფრო მძაფრდებოდა ზეწრების თოვლში.
ლვოვში წასვლა
წახვიდე ლვოვში. რომელი ბაქნიდან
გადის ლვოვი, თუ ეს არ არის სიზმარი, არამედ
განთიადია, როცა ცვარი ბრწყინავს ჩემოდნებზე
და იღვიძებენ ელმავლები. მოულოდნელად წახვიდე
ლვოვში, ღამით და დღისით, სექტემბრის მიწურულს
ან მარტის დამდეგს. თუ ლვოვი არსებობს.
თუ ის არსებობს არა მხოლოდ ჩემს პასპორტში –
საზღვრის მიღმაც. თუ ისევ სუნთქავენ
ალვის ხეების და იფნების წვეტიანი კენწეროები
ხმამაღლა, როგორც ინდიელი მეომრები. თუ ისევ ისმის
ნაკადულების მოგუდული ესპერანტო, თუ იკლაკნებიან
გველები, როგორც სილბოს ნიშნები
რუსულ ანბანში. ჩაალაგო ბარგი და გაქრე
დაუბარებლად, შუადღისას, ისე უცაბედად,
როგორც გოგონებს მისდით გული. მწვანე ბირკავები,
მწვანე არმია ბირკავების, და მათ ჩრდილში ლოკოკინები,
როგორც კაფეს ქოლგების ქვეშ, რომლებიც მსჯელობენ
მარადისობაზე. საკათედრო ტაძრის კედელი,
რომელიც მაღლდება, შენ ხომ გახსოვს, როგორ მაღლდება
აღდგომის ღამით. იატაკზე ვედრო ჟოლოთი,
ხელსახოცები მაგიდაზე, თეთრი, როგორც შენი ვნებები,
რომლებიც მაშინ ჯერ არც იყვნენ ჩასახული,
და მინდვრები, სარეველები, დედოფალ ანას ქარვისფერი
ყელსაბამი, ფრედროს4 უწესო კომედიები.
ლვოვი ყოველთვის ბევრი იყო, არავის მოევლო
მისი ყველა ლაბირინთი, არავის ესმოდა
მზით დახრუკული მისი ქვების ნაბოდვარი.
ღამღამობით ეკლესიის მდუმარება განსხვავდებოდა
საკათედროს სიჩუმისგან, სადაც იეზუიტები
ნათლავდნენ ნერგებს და ყვავილებს, და ისინიც იზრდებოდნენ
თვალდახელშუა. სიხარული დაფრთხიალებდა
ყველაფერში, დერეფნებში, ყავის საფქვავებში,
რომლებიც თითქოს თავისით ბრუნავდნენ,
სახამებელში, რომელიც უნდა ყოფილიყო ფორმალიზმის
წინაპარი, წვიმის წვეთებში, ვარდის ეკლებში.
ფანჯრის წინ იდგა გაყინული ფურისული. რეკდნენ ზარები
და ჰაერი ირხეოდა, მონაზვნების კორნეტები
დაცურავდნენ თეატრის წინ, როგორც იალქნები.
და სამყაროც ბევრი იყო. დღე ილეოდა,
მას კი მაინც უსასრულოდ უხმობდნენ ბისზე –
მაყურებელი ღელავდა და არ ჩქარობდა
სახლში წასვლას. ჩემი მორწმუნე, შინაბერა დეიდები
ცხოვრობდნენ ერთად და ვერასდროს იფიქრებდნენ,
რომ მათ ოდესმე გავაცოცხლებ. ზოგჯერ ბჟოზევსკი5
ჩამოდიოდა ლექციების წასაკითხად და ერთ-ერთი ბიძაჩემი
მუშაობდა პოემაზე სახელად „რატომ“,
რომელსაც უფალს მიუძღვნიდა. ლვოვი ყოველთვის
ბევრი იყო, და ვერასდროს ეტეოდა ვერცერთ ჭურჭელში:
ხეთქავდა ჭიქებს და ჯებირებს, ტბორავდა ქუჩებს,
შენობებს ხანძრად ედებოდა, ხეებს ქარიშხლად,
ჭექა-ქუხილით იცინოდა. ჩამშვიდებული
შინ ბრუნდებოდა, კითხულობდა ახალ აღქმას
და ეძინა კარპატული ხალიჩისკენ ზურგშექცევით
ხის დივანზე. თავისთავზე მეტი იყო ლვოვი ყოველთვის
და არაფერი დარჩა მისგან: რაც უფრო სწრაფად იზრდებოდა,
მით უფრო სწრაფად სხლავდნენ მაკრატლები
მებაღეების, უბოდიშოდ, უსიყვარულოდ,
როგორც ყოველოთვის – ივნისამდე, ვიდრე დათბებოდა
და ვიდრე შეინიღბებოდა ახალი გვიმრებით
სინამდვილე – ზაფხულის მინდორი.
მაგრამ ჭრიდნენ მის ღეროებს, ფოთლებს, ყვავილებს
მებაღეების, მკერავების, ცენზორების სეკატორები
გატაცებით, როგორც ბავშვი მიაყოლებს სამართებელს
ირმების და მგლების კონტურებს
ამოსაჭრელი სურათების ფერად ალბომში.
მაკრატლები, დანები და სამართებლები
ჭრიდნენ, სერავდნენ, უმოკლებდნენ გამომწვევ კაბებს
მოედნებს და სასახლეებს; ცვიოდნენ ხეები
ერთმანეთის მიყოლებით და უჩუმრად, როგორც ჯუნგლებში,
და ტაძარიც ზანზარებდა. თენდებოდა. ადამიანები
უცრემლოდ ემშვიდობებოდნენ ქალაქს და ერთმანეთს.
ასეთ მშრალ ტუჩებს ვეღარც ნახავ. ვეღარ ნახავ
ამ სახეებს. წინ იმდენი სიკვდილია. ვერასდროს მიხვდები,
ყველა ქალაქი რატომ ხდება, თუნდაც ერთხელ, იერუსალიმი
და ყველა კაცი – ებრაელი, რომელიც ყოველდღე
ბარგს ალაგებს ნაჩქარევად, სუნთქვაშეკრული,
და ყოველდღე მიდის ლვოვში, რომელიც იქნებ
კიდევ არსებობს, უმშვიდესი, უსუფთავესი,
როგორც ქლიავი. ლვოვი ყველგანაა.
მოხუცი მარქსი
ვცდილობ წარმოვიდგინო მისი უკანასკნელი ზამთარი.
ლონდონი, ნესტი და სიცივე, ჭუჭყიანი თოვლის ბელტები
ცარიელ ქუჩებში, ტემზას შავი, ზარმაცი წყალი.
როგორ ანთებენ პარკში კოცონს გათოშილი მეძავები.
როგორ ღმუიან ღამღამობით ლოკომოტივები.
როგორ ყაყანებენ მუშები პაბებში,
თან ისე სწრაფად, ერთი სიტყვაც არ ესმის მათი.
როგორ მდიდრდება ევროპა და თითქოს მშვიდდება,
მაგრამ ბელგია სისხლს წოვს კონგოელებს.
და რუსეთი? ტირანი? ციმბირი?
როგორ გაჰყავს საღამოები დარაბების თვალიერებით.
როგორ ვერ იკრეფს ყურადღებას, როცა ათეთრებს ახალ ტექსტებს
ან კითხულობს ახალგაზრდა მარქსის ნაშრომებს
და ჩუმად, გულში, როგორ ტკბება ამ ახალგაზრდა ბიჭის თავხედობით.
როგორ სჯერა, მიუხედავად ყველაფრისა, თავისივე უტოპოების
და მაინც, ზოგჯერ, როგორ ღრღნის ეჭვი
და თითქმის ხვდება, რომ სამყაროს შეასაღა
მხოლოდ ახალი რედაქცია სასოწარკვეთის.
და ბოლოს როგორ ეხუჭება თვალები და ვერაფერს ხედავს,
გარდა წითელი წყვდიადისა საკუთარი დაშვებული ქუთუთოების.
მომცრო ბინაში
მამაჩემს ვკითხე: რას აკეთებ მთელი დღეები?
და მან მიპასუხა: მახსოვს.
გლივიცეს მომცრო, მტვრიან ბინაში,
საბჭოთა სტილის დაბალ კორპუსში,
სტილის, რომლის თანახმადაც
ქალაქები უნდა ჰგავდნენ სამხედრო კაზარმებს
და ოთახების სივიწროვე, კედლების სითხელე
გამორიცხავდეს კონსპირაციას,
ხოლო ძველმოდური კედლის საათები
ისე ხმამაღლა წიკწიკებდნენ – თითქოს მარშირებენ,
მის თავში ყოველდღიურად სტვენენ
39-ის სექტემბრის ბომბები
და ხასხასებენ კოპიტები, ნეკერჩხლები, სტვენენ ჩიტები
ლვოვის იეზუიტურ ბაღში,
და დგას სურნელი დატკეპნილი, ნოტიო ქვიშის
და დაცურავენ დნესტრის ნავები,
და მეორდება ის ცხელი დღეც,
როცა პირველად შეხვდა გოგოს
ხელში სამართლის სახელმძღვანელოთი,
და სატვირთო ვაგონებიც მიგორავენ დასავლეთისკენ
და მიჰყავთ ის და მისი ოჯახი,
ქვეყნიდან გაძევებულები, სასაზღვრო პუნქტისკენ,
და მის თავში ცოცხალია ორასი ვარდიც –
მისი ჩეხი სტუდენტების საჩუქარი
68-ში გაწეული თანადგომისთვის,
და ცოცხალია უთვალავი ეპიზოდი,
რომელთა შესახებ არასდროს მსმენია,
და ტუჩებიც იმ გოგოსი, ვინც არ გახდა დედაჩემი,
და ბავშვობის შიშნარევი, ხურტკმელივით მოტკბო სურნელიც
და კიდევ, ვინ მოთვლის, რამდენი სურათი,
სამუდამოდ ჩაკარგული ჩემამდელ უფსკრულში.
ასე იბრძვის შენი ტვინი მომცრო ბინაში
და სახეზეა შედეგიც: გახსოვს.
შენს ავადმყოფურ საუკუნეს
სხვანაირად ვერ აცოცხლებ, თუ არა ბრძოლით.
ლექსები პოლონეთზე
ვკითხულობ ლექსებს პოლონეთზე,
უცხოელების მიერ დაწერილს.
რუსებსა და გერმანელებს
აქვთ არა მხოლოდ ზარბაზნები –
კიდევ მელანი და კალმები, მცირეოდენი თანაგრძნობა და მდიდარი ფანტაზია.
პოლონეთი მათ ლექსებში
მარად დაძაბულ მარტორქას ჰგავს,
მობალახეს გობელენის შალის ტყეში.
ის ლამაზია, და საწყალი, უსირცხვილოც… მაინც არ მესმის,
რას ემყარება ეს ჰაეროვანი, მირაჟული, ციური კოშკები,
მაგრამ მეც კი, ფხიზელი მკითხველი,
ვინუსხები ზღაპრული და დაუცველი ქვეყნის ჯადოთი,
რომელსაც ფლეთდნენ გამუდმებით
ორთავიანი არწივები, შეშლილი იმპერატორები, მესამე რეიხი, მესამე რომი…
En Route6
1. ბარგის გარეშე
მგზავრობდე ბარგის გარეშე,
გეძინოს მატარებლების ხის მერხებზე,
არ გახსოვდეს შენი სამშობლო,
ჩამოდიოდე პატარა სადგურებში,
როცა ბინდი იფანტება
და მეთევზეთა ნავები შედიან ზღვაში.
2. ბელგიაში
ცრიდა ბელგიაში
და მდინარე ბორცვებს შორის ჰგავდა ჭრილობას.
არ მომწონდა ჩემი თავი.
ხეები იდგნენ მდელოებზე,
როგორც ბერები მწვანე კაბებში.
ოქტომბერი მოცოცავდა სარეველებში.
არა, ქალბატონო, მივუგე მე,
ეს მოლაპარაკეთა ვაგონი არ არის.
3. ქორი დასტრიალებს ავტოსტრადას
გაწბილდება, თუკი დაეშვა
და დააცხრა თუნუქის ფირფიტებს,
უგემოვნო ხმამაღალი მუსიკის ექოებს
და ჩვენს შეკუმშულ გულებს.
4. მონბლანი
ის კაშკაშებს და შორია თეთრი, ეჭვიანი,
როგორც ფარანი ჩრდილების მიმართ.
5. სეგესტა
უსახურავო ტაძარი მინდორში,
როგორც გულაღმა მიგდებული
მკვდარი მტაცებელი.
6. ზაფხული
ზაფხული იყო უძლეველი გოლიათი
და ჩაიკარგა ჩვენი მანქანა
ვერდენის გზაზე.
7. სადგური ბიტომში
მიწისქვეშა გასასვლელში
სიგარეტის ნამწვები ხარობენ
და არა ზიზილები.
სიმარტოვის მყრალი სურნელი.
8. პენსიონერები სეირნობისას
ისინი სწავლობენ სიარულს
მიწაზე.
9. თოლიები
მარადისობა არ მოგზაურობს,
მარადისობა იცდის.
მხოლოდ თოლიები ლაყბობენ
თევზსაჭერ პორტში.
10. ტაირმინას თეატრი
ტაირმინას თეატრიდან დაინახე
თოვლის ნარჩენი ეტნას მწვერვალზე
და მოკაშკაშე ზღვა.
რომელი იყო უკეთესი მსახიობი?
11. შავი კატა
შავი კატა თითქოს ამბობს:
მზერა მოწყვიტეთ რომაულ ტაძარს
და მე მიყურეთ. მე ცოცხალი ვარ.
12. რომაული ტაძარი
ხეობის ფსკერზე
რომაული ტაძარი ისვენებს.
ეს ჭურჭელი სავსეა ღვინით.
13. სინათლე
სინათლე ძველი სახლების კედლებზე.
ივნისი.
გამვლელო, თვალი გაახილე.
14. გამთენიისას
სამყაროს ხელშესახებობა გამთენიისას
და სულის სიმყიფე.
1 – ბელოსლავ ბერუტი (1892 – 956), პოლონეთის სახალხო რესპუბლიკის პირველი პრეზიდენტი.
2 – ვლადისლავ გომულკა (1905 – 1982), პოლონეთის მუშათა გაერთიანებული პარტიის ცენტრალური კომიტეტის პირველი მდივანი 1943-1948 წლებში.
3 – პრაქტიკა (ფრანგ.).
4 – ალექსანდრ ფრედრო (1793 – 1876), პოლონელი კინემატოგრაფისტი და პოეტი.
5 – სტანისლავ ბჟოზევსკი (1878 – 1911), პოლონელი ფილოსოფოსი, მწერალი და პუბლიცისტი.
6 – გზაზე (ფრანგ.).
© არილი