ბესიკ ხარანაულს ესაუბრება მაია ჯალიაშვილი, 29 ნოემბერი, 2010 წელი
მ.ჯ. რამდენად ჰგავს ხორციელი ბესიკი პოეტ ბესიკ ხარანაულს?
ბესიკ ხარანაული: ალბათ, ვგავართ. საქონელი პატრონს უნდა ჰგავდეს, მაგრამ რომელი რომლის პატრონი ვართ, არ ვიცი.
მ.ჯ.:თავისუფლებაზე მითხარით. გალაკტიონი რომ წერს, მაქვს მკერდს მიდებული ქნარი, როგორც მინდაო, ე.ი. შემოქმედება ათავისუფლებდა მას, თუმცა იყო მის ცხოვრებაში ისეთი პერიოდები, როცა ეზღუდებოდა თავისუფლება და წერდა იმაზე, რასაც მისგან მოითხოვდნენ, თქვენ თუ გქონიათ როდისმე ისეთი განცდა, რომ არა ხართ თავისუფალი…
ბესიკ ხარანაული: თავისუფლება არის ყველაზე უპირველესი, რაც ადამიანს შეიძლება ან წაართვა ან მიანიჭო. თავისუფლება უკიდეგანო ცნებაა, რაც უფრო მეტს ცდილობს ადამიანი იგრძნოს, გაიგოს მისი არსი, მით უფრო უსხლტება ხელიდან. თავისუფლება არაფერს არ კეტავს, არაფერს არ იწყებს, არაფერს არ ამთავრებს. თავისუფლებაა ისიც, ადამიანი რომ იბადება, თავისუფლებაა, რომ კვდება. “სამყაროში ადამიანი მით უფრო მარტოა, რაც უფრო ჭკვიანია, სისულელე კი ძალას აძლევს, რომ სამყაროს გაურკვევლობაში და სინამდვილის მოთხოვნილებებში დრეკადი და მოქნილი იყოს, აჰყვეს გაურკვეველ სამყაროს, მკაცრი სინამდვილის რიტმს და მოხრილი კი არ იყოს კითხვის ნიშანივით – რა ვქნა? – არამედ ძახილის ნიშანივით გამართული – უნდა ვიმოქმედო!” გალაკტიონი ცოტა ხანს იყო შემოქმედებითად თავისუფალი, კომუნისტური ხელისუფლების დამყარებამდე, მერე წაერთვა თავისუფლება.ეს ცხოვრებისეული თემაა, მე ბავშვობიდანვე ვგრძნობდი ამ პოლიტიკურ მარწუხებს და მქონდა ჯანყი… რატომ მქონდა, არ ვიცი. ჩვენს სკოლაში ერთიორი იყო, ვინც შეიძლება ამ ჯანყში აგყოლოდა. არ იყო ამგვარი განცდა.ახლა რომ გავხედავ წარსულს, რა საქმე მქონდა, რატომ ვიყავი ასე დაპირისპირებული, არ ვიცი…
მ.ჯ.: პიონერი და კომკავშირელი არ ყოფილხართ?
ბესიკ ხარანაული:პიონერი და კომკავშირელიავტომატურად იყავი და არა ნება-სურვილით.
მ.ჯ.: დედათქვენი ქართულ ლიტერატურას ასწავლიდა?
ბესიკ ხარანაული:კი, დედაჩემმა და რუსუდან გელოვანმა ერთად დაამთავრეს უნივერსიტეტის ფილოლოგიის ფაკულტეტი. ისინი ლიტერატურით სუნთქავდნენ, თან დედაჩემიც წერდა, რუსუდანიც… მირზაც ხომ მაგათი მეგობარი იყო. მირზა გელოვანი რუსუდანის ძმა იყო. მე ყოველთვის თავისუფალი ვიყავი, მაგრამ არ შემიძლია ავხსნა, როგორ. ვთქვათ, როცა ეკითხებიან ვინმეს, როგორ გამოცურე ადიდებული მდინარე, ან მოყინულ მდინარეზე გადასვლისას ჩატეხილ ყინულს როგორ გადაურჩი: შეიძლება ვერც ახსნა, როგორ გადარჩი, გამოხვედი. ეს ყველაფერი შინაგანად მქონდა.
მ.ჯ.: სულ არ უწევდით ანგარიშსგარემოებებს?
ბესიკ ხარანაული:იმას, რასაც ყრუ კედლად მივიჩნევდი, არასოდეს ვეხლებოდი. არ ვცდილობდი დახშული კარი გამერღვია. ბოლო დროს მქონდა პუბლიკაცია “ლიტერატურულ გაზეთში”: “ატეხილობაა დიდი ქვეყანაზე”. იქ ვწერ, ნუ გაედები წარსულის ზარს. როგორც კი ხმას აიმაღლებ, პროტესტს როგორც კიგამოხატავ, შეიძლება იმას გადაგაყოლონ,ძაღლის გვერდზე უნდა გაიარო ისე, როგორც იმ ძაღლს შეჰფერის. “ერთი ადამიანიც რომ გიყვარდეს, საკმარისია, რომ სამყაროს აგრესია იგრძნო”.
მ.ჯ.: რას ნიშნავს თქვენთვის ეთნოსი?
ბესიკ ხარანაული: ბოლო დროს უამრავი ეთნოგრაფიული ჩანაწერი წავიკითხე. წყურვილი მოვიკალი. ეს რომ უფრო ადრე წამეკითხა, წიგნს ვეღარ დავწერდი, შემეშინდებოდა, მომერიდებოდა, ვეცდებოდი, გავმეცნიერებულიყავი. დამთრგუნა ამ ყველაფერმა.
მ.ჯ.: ბავშვობიდან წერთლექსებს. თავის დროზე გალაკტიონმა არ დაგთრგუნათ?
ბესიკ ხარანაული: ლექსს ყველა დაწერს. როგორც გითხარით,დედაჩემმა და რუსუდან გელოვანმა ისეთი ატმოსფერო შემიქმნეს, ჩემთვის ლიტერატურა წინ უსწრებდა ცხოვრებას. ის იყო ყველაზე მაღლა. მერე თავი დავაღწიე ამ განცდას. ბავშვობიდან სულ ბეჭედი მქონდა, რომ მე თითქოს პოეტი ვიყავი ან უნდა ვყოფილიყავი. მერე, როცა აღარ ვწერდი, ვიტანჯებოდი. გალაკტიონი მაძლევდა იმპულსს, მაგრამ როცა დაილია ეს იმპულსი, მაშინ ვთქვი, დამთავრდა ეს ამბავი, ასე წერა აღარ შეიძლება-მეთქი. მერე რაღაც პერიოდში აღარ ვწერდი. მერე სიმართლე ვუთხარი ჩემს თავს. იმ დროს რედაქტორად ვმუშაობდი გამომცემლობაში. მახსოვს, ჯერ სხვას ვურჩიე: შენი თვალით, შენი გულით რასაც გრძნობ, ის დაწერე-მეთქი. ეს რჩევა ჯერ სხვაზე გამოვცადე პარაქტიკულად. მე ხომ ვწერ წიგნში: “ყოველი სიტყვა, ნათქვამი,არის მოკლება წყვდიადისა”. მე ხომ ყოველი სიტყვა დაწერილი მაქვს. მე ჯერ არა ვარ ამ წყვდიადიდან გამოსული. ეტყობა, ერთი სიტყვით გამოხვალ…
მ.ჯ. რამდენად გულისხმობთ ახლა ამ “სიტყვაში” ღმერთს?
ბესიკ ხარანაული არა, არ ვგულისხმობ. მე მხოლოდ ვამბობ ან ვწერ.
მ.ჯ.: გალაკტიონი წერდა: “მე სამშობლო არ გამაჩნია, რომ ეს თოვლია ჩემი სამშობლო”? რა თქმა უნდა, ეს მეტაფორაა:თქვენთვის რა არის სამშობლო?
ბესიკ ხარანაული:შეიძლება ადამიანმა პოეტურად, მეტაფორულად თქვა, რა არის და როგორია, სამშობლო ენაა. აქ ვგრძნობ ყველაზე მეტად სამშობლოს.
მ.ჯ.: გჯერათ თუ არა ბედისწერისა?
ბესიკ ხარანაული:ჩემ გარშემო ბედისწერისა ყველას სჯეროდა. ეს იყო ჩვენთვის ყველაზე მთავარი ფილოსოფიური საკითხავი. მჯერა ბედისა. ხშირად ვფიქრობ ხოლმე ადამიანებზე, რომელთაც ცხოვრება ცუდად წაუვიდათ და ვეკითხები ჩემს თავს; რატომ? მაგალითად, იყვნენ ადამიანები ჩემ თვალწინ, რომლებიც სულ არ იმსახურებდნენ, ცუდად რომ მოექცა ბედი. თუნდაცელინურ კულტურაში, თუნდაც აღმოსავლურში, რაც უფრო იქით წახვალ, უფრო სჯერათ… ცოდვაა ძალიან საშიში. ჩვენს ხალხურ ცნობიერებაში ცოდვა არის ძალიან მნიშვნელოვანი.
მ.ჯ.: ცოდვა არა მხოლოდ თქვენი, არამედ, მშობლებისა, წინაპრებისა… რომელთაც თქვენი ბედი განაპირობეს, თქვენ კი, როგორც ერთი რგოლი, განაპირობებთ თქვენს შთამომავალთა ბედისწერას…
ბესიკ ხარანაული:მე ერთგან მიწერია: მე ცოდვა სახლში არ შემიტანია… ძალიან მაშინებს ცოდვა, რომელიც მიწაზე ხომ ბალახივითაა და ცისკენ რომ გაიქცევი მიწით ამფრთხვალი, იქაც კოსმიური კლავიატურასავითდაგებული დაგხვდება…
მ.ჯ.: თქვენს წიგნებში, ლექსებში… ყველა კითხვაზეა პასუხი, განსაკუთრებით თქვენს ბოლო წიგნში: სიკვდილიდან სიცოცხლემდე, წარსულიდან მომავლამდე… სიმართლე რომ ვთქვა, არც არაფერი მაქვს საკითხავი. და მაინც: ბავშვობის ოცნებები თუ აგისრულდათ?
ბესიკი: ოცნებას ვერ გავურევ ისეთ მყარ ცნებებში, როგორებიცაა ბედისწერა და ცოდვა. ყოველი არსება შეუცნობლად რაღაცისკენ ისწრაფვის. მეც ასე ვიყავი. ოცნებას ვერ ხედავ, მე კი არ მიყვარს არაფერი, რაც მხოლოდ წარმოსახვაში რჩება.. ამიტომ არასოდეს არ მიოცნებია რაიმეზე. თმის ღერიც არ მინდა მეტი მქონდეს. ბეწვისოდენაც არ ვებრძვი იმას, რაც იყო და რაც არის.
მ.ჯ.: ასე რომ, ჰარმონიულად ხართ შერწყმული სამყაროს.
ბესიკ ხარანაული:ცოდვას გავურბივარ და ბედს ვემორჩილები.
მ.ჯ.: თქვენი ახალი წიგნის წიგნის სათაურსა და სარჩევზე მინდა გკითხოთ: წიგნის სახელწოდება ერთგვარი საიდუმლოა, რომელიც მკითხველს ამოცნობისკენ უბიძგებს: “სამოცი ჯორზე ამხედრებული რაინდი ანუ წიგნი ჰიპერბოლებისა და მეტაფორებისა”. ეს “ანუ” ერთგვარ საზღვარს ავლებს ამ ორ ნაწილიან სათაურში. იგი თავიდანვე მიანიშნებს, რომ სათაურის პირველი ნაწილი პაროდიულია, რაინდი და ჯორი ცასა და დედამიწასავით შეუფერებელია, რიცხვი სამოცი კი წიგნის კითხვისას “ამოიხსნება”. სათაურისმეორე ნაწილი კი მკითხველის გზამკვლევია – აქ ყველაფერი ჰიპერბოლებისა და მეტაფორების საშუალებით იქნება წარმოჩენილი, უფრო ზუსტად, თვითონ ჰიპერბოლები და მეტაფორები იქნებიან მთავარი “გმირები”, ხან მთხრობელნი, ხან მონაწილენი. რა თქმა უნდა, თქვენთვის ყველაზე მთავარი ჰიპერბოლა, ან მეტაფორა თვითონ სამყაროა, ცხოვრება და ადამიანია. თითოეული კი უამრავი ჰიპერბოლისა თუ მეტაფორის მრავალფეროვანი “ნაზავია”.
წიგნის გადაშლისას მკითხველი ჯერ სარჩევს ხვდება, რომელიც ულამაზესი, საიდუმლოებით მოცული ჭიშკარივითაა, ზედ ამოტვიფრული ორნამენტებითა და ნიშნებით. “სიმღერასათაურებისა” – ამგვარადაა შემოთავაზებული სათაურთა ჩამონათვალი, რომელიც პოეზიაა და მკითხველს წინასწარ განაწყობს წასაკითხად, ცნობისმოყვარეობას უღვიძებს და მოლოდინს უმძაფრებს. აქ არის მეტაფორული, სიმბოლური სათაურები, აგრეთვე, სათაურები-სენტენციები: მაგალითად: “ჰიპერბოლების წინაშე ცივილიზაცია პაროდირდება”, “რაც კი არსებობს, ანალოგის ძალით არსებობს”, “საზღვარი ნამცეცებისთვისაც საზღვარია”, “ყველა დრო სისხლიანი იყო”, “ზნეობა ქარიშხალივით მრისხანეა”, “წინ წარსულია”, “ადამიანებმა სიტყვა დაამძიმეს”, “გენიას უკვირს, რომ ცხოვრება სხვებს ეკუთვნის”, “ყოველი სიტყვა –ნათქვამი – არის მოკლება წყვდიადისა”, “პოეტი მოხუცია” და სხვა.
წიგნი ექვსი სიმღერისგან შედგება და თითოეულშიბევრიპატარა ამბავია. ყოველ სიმღერას თავისი სახელწოდება აქვს, ლამაზი და ორიგინალური. ესენია: 1. “სიმღერა პირველი – დაწერილი უჟმურის მელნით და ხანაც მუშკ-ამბრ-სურნელოვანითა”, 2. “სიმღერა მეორე – ლექსიკონისა, 3. “სიმღერა მესამე – ალმასის მთებისა, ანუ კავკასიური საგა ბესარიონ გაბუურისა”, 4. “სიმღერა მეოთხე – ორი ხანდაჯმულისა”, 5. “სიმღერა მეხუთე – უძებნი შვილისა”, 6. “სიმღერა მეექვსე – ავტორისა, ანუ ცხოვრებაში შესატყუებელი წიგნი”.
ამგვარი კომპოზიცია ნოსტალგიაა Uუძველესიწიგნებისა – გილგამეშიანი, ილიადა და ოდისეა, სიმღერა ნიბელუნგებზე. შეიძლება ამ “სიმღერებით” მწერალი მიანიშნებს იმ დროზეც, როდესაც სიტყვა არ იწერებოდა და მხოლოდ წარმოითქმოდა, ან იმღერებოდა და ასე გადაეცემოდა თაობებს. როგორ დაიბადაეს სათაური, საიდან გაგიჩნდათ სარჩევის “ამღერების” იდეა?
ბესიკ ხარანაული: წიგნში აღწერილი ამბავი სინამდვილეა. ერთი თვის წინ შემხვდა თიანელი კაცი, რომელსაც ეს წიგნი წაეკითხა და მითხრა, ეგ ჯორიანი მხედარი ჩვენც გამოგვიდგაო, ძალიან გამიხარდა, მე ვფიქრობდიჩემთვის, ნეტა მართლა გამომიდგა თუარ გამომიდგა-მეთქი. რა თქმა უნდა, “პირველად იყო სიტყვა…” იქიდან უნდა დახედო, იმის შიშით, რომ ეს არ გამოგივა, არ უნდა დაიხიო, ყველა, უნდა აძვრეს სადღაც და უცებდახედოს კაცობრიობის ისტორიას, სულყველა, პატარა ბავშვი რომ აიყვანო სადღაც, საიდანაც ჩანს კაცობრიობა თავისი ცოდვა-მადლით, ისე უნდა დაინახო. გონება რაღაცნაირად უნდა გაგინათდეს… მთავარია, რომ უცბადუნდა დაინახო… მე მაქვს “ორივ ფურცელი ცისა და მიწისა”.ის პირველი ტექსტი, სადაც საქართველოს სული ლაპარაკობს, ის დავჯექი და დავწერე, იმიტომ, რომ ერთ დილას მართლა გამოვედი, რაღაც ჟინჟღლიანი ამინდი იყო, თითქოს არ გიშვებდა ბუნება თავისთან, დილაა, გამოდიხარ ეზოში… მით უმეტეს, მე იმ წუთში მიყვარს ლოგინის მიტოვება… ჰოდა, ერთ წამში ეს სუყველაფერი… იქ მიწერია “მეკარნახა-მეთქი”, ნამდვილად ასეა, თუმცა, არ შეიძლება, რომ ტექსტები გიკარნახონ, ტექსტებს არ გკარნახობენ, რაღაცნაირად რომ დაარტყამენ რაღაცას…
მ.ჯ.: წიგნში რომ გიწერიათ, კიბიდან ვარდნისას პერსონაჟს გონება უნათდება, თითქოს მოკლე ჩართვა ხდება…
ბესიკ ხარანაული: ამ მომენტის ირონია არის მაგეპიზოდში. თვითონ მეტაფიზიკურის პაროდიაც არის. მეტაფიზიკური ამას ძალიან ირონიულად უყურებს. სათაურებისგან დავიტანჯე.
მ.ჯ. რატომ?
ბესიკ ხარანაული: მოდიოდნენ და მოდიოდნენ, ერთმანეთის მჯობნი… პირველი სათაური იყო “სამოცი ჯორზე ამხედრებული რაინდი”, რომელიც სამუშაო ვარიანტი იყო, მაგრამ მერე დამჭირდა მომატება,ჰიპერბოლამ და მეტაფორამ კი მოუმატა სიჩქარე, სივრცე… რეალურად ეს ორი კუთხე, ფშავი და ხევსურეთი შეესაბამებიან… ორივე შეუძლებლის ზღვარზე ცხოვრობს… ვერავინ ვერ გაძლო იქ… სარჩევი ხომ წესით ბოლოში უნდა ყოფილიყო… არ მომეწონა მათი ადგილი… არა, ისინი უფრო ღირსეულ მეომრებად მომეჩვენა. ავდექი და ეს სათაურები გადმოვსვი წინ…
მ.ჯ.: როგორც მთავარსარდლები, თავებს რომ მიუძღვებიან…
ბესიკ ხარანაული: ჰო, ესენი რაღაც მაწანწალა ჯარისკაცებს ჰგავდნენ, ბოლოში რომ მიჰყვებიან, არადა, ესენია მთავარი და ყველაფერი. რაღაც სინდისმა არ მომასვენა… ამ გზით წავედი, არა იმიტომ, წიგნი როგორ გამელამაზებინა, არა, ამას არ უკარნახია… არაფერს არ უკარნახია, არც სადმე მინახავს… კი, ზოგჯერ სარჩევი წინ გააქვთ ხოლმე,მაგრამ ის მხოლოდ სარჩევია… მე კი ვიფიქრე, ეს უბრალო სარჩევში არ აერიოთ-მეთქი… ეს ერთი სიმღერაა,ამიტომ უსამართლობად მომეჩვენა, ეს “მომღერლები”ბოლოში მომექცია.
მ.ჯ.: მომავალ წიგნშიც ასეთი პატივისცემით იქნებით გამსჭვალული სათაურთა მიმართ?
ბესიკ ხარანაული:არა, ეს უკვე დამთავრდა…
მ.ჯ.:წიგნშითანამედროვე ცივილიზაციის სიმბოლოა ნაგავსაყრელი.მთავარი გმირი არის “ცივილიზაციისაგან განდევნილი კულტურის შვილი”, თქვენი ალტერ-ეგო. ერთი პერსონაჟია შიო, რომელიც ფიქრობდა, რომ “წიგნები უნდა დაფრინავდნენ” და იხატება ფანტასმაგორიული სურათი: ფანჯრიდან წიგნები თავდახსნილი ფრინველებივით მიფრინავენ, მაგრამ “ნაგავსაყარზე იყო ფინიში”. ამგვარად გამოხატავთ კულტურის განწირულებას. ცივილიზაცია და კულტურა ერთმანეთს უპირისპირდება. კულტურას ქმნის სული, ცივილიზაცია სხეულებრივია…
ბესიკ ხარანაული:მე თვითონ გამიკვირდა, რომ ის მისამართი აირჩიეს… რატომღაც.
მ.ჯ.: თქვენ ასეთ ბედს უწინასწარმეტყველებთ კულტურას?
ბესიკ ხარანაული:არა, მე ასეთი რამ აზრად არ მომსვლია, რომ განმესაჯა. გეუბნებით, მე თვითონ გამიკვირდა, რომ მათ გეზი ნაგავსაყარისკენ აიღეს.
მ.ჯ. თქვენ, ცივილიზაციისგან განდევნილი, მიდიხართ ბავშვობის ოქროს ხანაში, როგორც ნოვალისი უწოდებდა. თქვენ ერთგან წერთ: “ყველა ამბობს, ბავშვი ბრძენიაო, მაგრამ არავინ სწავლობს მისგან” (“ორივ ფურცელი ცისა და მიწისა”). მთავარი ბავშვობის ერთი ძვირფასი მოგონებაა: როგორ შეაშინა მთხრობელი სამოცმა, ჯორზე ამხედრებულმა, გასაყიდი ცოცხებითდატვირთულმა, რაინდმა.რაიყო მწერლისთვის ბავშვობა: “ო, რა ლაღი და თამამი ვიყავი. ვგრძნობდი სივრცეს, რომელშიც უნდა გავზრდილიყავი. ყოველი ბავშვი ხომ მრავალია, ერთი არ არის, მერე შედენის ხოლმე ცხოვრება, ერთს მიაკუთვნებს და ერთი ხდება”. სიმრავლიდან ერთისკენ-სიმდიდრიდან გაღარიბებისკენ, თუმცა, თქვენზე ვერ ვიტყვით, რომ ერთი ხართ. თქვენ, მგონი, ბავშვად დარჩით. ნიცშე როდესაც განიხილავს ადამიანის სულიერი განვითარების საფეხურებს, გამოყოფს შემდეგ ეტაპებს: აქლემი: შენ მოვალე ხარ, ლომი – მე მსურს და ბავშვი -Uუშუალო ჭვრეტა სამყაროსი. და თქვენ სწორედ ასეთ ბავშვად წარმოჩნდებით ამ რომანში.
ბესიკ ხარანაული: ადამიანი მარადიული ბავშვია და რაღაცებს იგერიებს. ბავშვს მარტივად რომ მოვატყუებ, ისინიც ტყუილს მეუბნებიან რამეს. მაგალითად, ჩემმა შვილიშვილმა, გვერდით რო მეწვა, ძლივს ითქვამდა სულს, ისე მიყვებიდა, როგორ მოკლა მგელი…
მ.ჯ.: თქვენ გმგვანებიათ. ნაგავსაყრელი არა მხოლოდ თანამედროვეობის, არამედ, როგორც აღვნიშნეთ,”დიდობის”სიმბოლოდაც შეიძლება გავიაზროთ, ბავშვობის სამოთხეს უპირისპირდება დიდობა, როგორც ნაგავსაყრელი, ამიტომაც ოცნებობს მწერალი საკუთარ თავთან, როგორც ბავშვთან, შეხვედრაზე. სხვათა შორის, ამის შესახებ საუბრობთ ერთ ინტერვიუში: “ერთი სურათი გადამიღო დედაჩემმა, ყელზე აბრეშუმის ბანტით, მის მერე ვეხვეწები ყველას ეს ბანტი მომიტანონ, ტრაქტორს მოგიტანენ, მაგრამ იმ ბანტს ვერავინ მოგიტანს. მინდა რომ ის ვიყო, იმას ვერ დავშორდები, დედაჩემს, ჩემს ბავშვობას, იმის იქით ნაბიჯი არ მინდა”.
ბესიკ ხარანაული: ყველაზე თავისუფლად ვარ ბავშვთან, არც ჭკუას არ გთხოვს, არაფერს არ გთხოვს. არ გთხოვს, რომ უფროსი იყო. შენ ყველაფერი იცი. შენ აწესრიგებ და ამ მოწესრიგებისას იკარგება მთავარი: გულწრფელობა და უშუალობა.ბავშვობა პერიოდი კი არ არის. ბავშვობა ჩემი იდეალია, ბავშვობას არ ეღალატება.ერთი სურათი მაქვს, 10 წლის ვარ და მუხლებზე გადაშლილი წიგნი მიდევს, იმ სურათს დავეძებ, არ მინდა დავკარგო. გავა დრო, ცხოვრება თავს ამოიჭამს, მაგრამ ბავშვობა ცალკე რჩება.
მ.ჯ. რას გულისხმობთ გამოთქმაში პოეტი – მოხუცია?
ბესიკ ხარანაული: “მოხუცი პოეტი” ნიშნავს, რომ ვიღაცა ახლოსაა ჭეშმარიტებასთან, ვისაც შეუგრძვნია ცხოვრების ამაოება და დროისწარმავლი ბუნება, მაგრამ ამის გამო ხელს არ იღებს არც სილამაზეზე, არც სიკეთეზე და გვარწმუნებს, რომ ამაოების და დროის იქითაც კიდევ გრძელი გზაა აზრისთვის, გრძნობისთვის… რომ, რასაც ცხოვრებას ეძახიან, სინამდვილეში ის მხოლოდ მდგმურობის კარია, გასავლელი ძველი მოსახლის კარამდის; ამიტომაა, რომ პოეზია რაიმე გამორჩეულ გრძნობებს კი არ ჰქვია, სილამაზის სახე კი არ არის მხოლოდ – ასე რომ იყოს, იგი სადღაც შეჩერდებოდა – ამაოების ზღურბლთან, დროის უფსკრულთან… მაგრამ პოეზია გზას აგრძელებს და პოეტიც ცდილობს დაეწიოს მის ლანდს, რომელიც უთუოდ მეორე კარში გაუჩინარდება. ამიტომაა, რომ პოეტისთვის სიკვდილიც დიდად საინტერესოა: როგორი იქნება მუდმივი სახლობის ქვეყანა? კითხულობს ის ძველი ჩვევით კვლავ ადამიანებისთვის გასაგებ ენაზე, – კარგია, ტყუილი რომ კიდევ შეუძლია; სინამდვილეში ხომ მას მხოლოდ ის აინტერესებს, იქნება თუ არა იქ პოეზია… იქნება გამოხატვა?
მე მინდა ვიყო “მოხუცი პოეტი”. წარსულში ყველა “მოხუცია”, რა ასაკშიც არ უნდა მოკვდეს პოეტი, ის ასწრებს “მდგმურის” კარიდან გასვლას. ის “მოხუცია”, მას “ბრძენს” ეძახიან, რადგან ყველას უგრძნობს გული: პოეტი ყოველთვის ახალი კარის წინ კვდება. ამქვეყნიური გამოცდილება ყველაზე უფრო პოეტში აღიბეჭდება. “სიბრძნე” – “მოხუცის” სინონიმია, “მოხუცი” – “პოეტისა”.
მ.ჯ: ჩადენილი საქციელი თუ გინანიათ?
ბესიკ ხარანაული: რა თქმა უნდა. მე არ მშველის საკუთარი სიმართლე. ვთქვათ, მართალი ვარ რაღაცის ჩადენისას, ეს არ მაკმაყოფილებს. მე სხვის თავისუფლებას შევეხე, რაღაც ავურიე. თავაღერილი არ ვარ ჩემს გზაზე. ყველაზე პირმართალი ჩემს ნაწერთან ვარ. სხვის თავისუფლებას რომ შეეხები, შენ გამოდიხარ ნაწილიიმ სამყაროსი, რომელიც მას ისედაც აწუხებს. ყველას თავისუფლებას ჰყავს შენ გარეშე მილიონი მტერი.
მ.ჯ: ამიტომ მარტოობას ირჩევთ, რომ სხვის თავისუფლებას ნაკლებად შეეხოთ.
რომანში ერთგან წერთ:L “ადრე მეგონა, რომ ყველას ვუყვარდი.
მერე მინდოდა, რომ ყველას ვყვარებოდი.
ახლა მინდა, რომ თავი დამანებონ“.
ამან მომაგონა, ერთი მხრივ, ჰერმან ჰესეს მოთხრობა “აუგუსტუსი” – ჯერ ყველას უყვარს, მდიდარია და გავლენიანი, მაგრამ უბედურია, რადგან თვითონ არავინ უყვარს. მერე ყველას სძულს და თვითონ უყვარს – და ბედნიერია, თუმცა გაღატაკებული და დასნეულებულია.
მეორე მხრივ: რილკეს “მალტე ლაურიდს ბრიგეს ჩანაწერები”, რომელშიც გმირიყველას სიყვარულს გაურბის, რადგან სურს, ერთადერთს, მას- ე,ი. უფალს უყვარდეს.
ხომ არ გულისხმობთ ამასვე “თავის დანებებაში”, რათა უფრო იოლად დაგინახოთ “მამამ”?
ბესიკხარანაული: ჯერ სხვაზე მოძალადეობ, მერე შენს თავზე. ამ ნაძალადევ “სიყვარულებს” გინდა შეეშვა. სხვა სივრცე გინდა. ეგ წუხილი გაქვს და ეს გათქმევინებს მსგავს რაღაცებს. ეგ როდის, რატომ ვთქვი, აღარ მახსოვს. ეგ ჩემი ორეულის ნათქვამია.
მ.ჯ. ახლაც ასე ფიქრობთ, გინდათ, თავი დაგანებონ?
ბესიკ ხარანაული არა, ეგ არ მიგულისხმია. მაგის დაწერის შემდეგ დავიწყე მაგ სიტყვების მორალური გამართლება. საერთოდ, პირველად რაც მინათებს გონებას, იმას ვწერ. ამას, საგანგებოდ რომ დავმჯდარიყავი, ვერ მოვიფიქრებდი, რადგან: ჯერ წარსულში უნდა გავქცეულიყავი, მერე მომავალში, მერე აწმყოში, მერე შემეჯერებინა, შემშინებოდა, მომრიდებოდა, ათასი რამეა…. მაგრამ ამას ასე ვერ დავწერდი… წარმოიდგინე, მწყემსი ბაკში ცხვარს რომ მირეკავს, უცებ ისე მიაწყდება ყველა, ვეღარ დაითვლის…. ფიქრიც ასე, ნახირობასავითაა.ხანდახან ფიქრი ისე შემომიტევს, ჩაწერის თავი აღარ მაქვს. ყველაზე კარგს ვკარგავ. რამდენჯერ მემართება, უცებ რაღაცას ვიგრძნობ ისეთს, რაც მე აღმემატება, ჩემს მონაცემებს არ შეეფერება. ამას წინათაც, უცებ რაღაცმოვიხელთე, დავიჭირე, არ ვიცი, როგორ, ადგილზე გავიყინე, მაგრამ ხომ უნდა ჩავიწერო, ფანქარი მჭირდება, სულ რამდენიმე ნაბიჯს ვდგამ, ვიღებ ფანქარს, მაგრამ ის რაღაც აღარ იყო, გამისხლტა, დაიკარგა.
მ.ჯ. მაინც რა იყო?
ბესიკ ხარანაული: არ ვიცი, ის იყო რაღაც, რაც მე არ შემეხებოდა, ის არ იყო დიდებული და მშვენიერი სახე, სიმბოლო ან მეტაფორა, არამედ, ის იყო რაღაც საოცრება… რომელიც… უნდა ხმამაღლა მეთქვა, იქნებ დამემახსოვრებინა… დიქტაფონზე ჩამეწერა, მაგრამ დავკარგე.
მ.ჯ. იქნებ ის რაღაც გამოთქმულსიტყვაშიც ვერ დატეულიყო?
ბესიკ ხარანაული:ჰო, არ ვიცი, იმასთან შედარებით უკვე ყველაფერი აღარაფრად მიმაჩნია. საოცარი განცდა მქონდა,უნდა ჩამეწერა…
მ.ჯ.: საკუთარი თავის პოვნისა და შემეცნების გზაზე მნიშვნელოვანია მთის “ლექსიკონთან” ზიარება. თქვენი აზრით: “მეცნიერება იმიტომ გაჩნდა ქვეყნად, რომ მწერლობამ გაქურდოს”. ეს შეიძლება “ჩიტის ცოდვად” ჩანდეს, ამიტომაც მეორე თავი რომანისა “სიმღერა მეორე-ლექსიკონისა” წარმოაჩენს ქართული ენის სიმდიდრეს. აქ ცალკეულ სიტყვის ხატოვან განმარტებასთან ერთად (სიტყვები ფოლკლორისაა), ჩართულია სხვადასხვა ამბავიც, რომლებიც ამ სიტყვების სამყაროში შეჰყავს მკითხველი. ეს არის თავბრუდამხვევი მოგზაურობა “წინ-წარსულისკენ” “უნცრუათ ლეკოს ძის შედგენილ ლექსიკონში”.როგორ იქმნებოდა ეს ლექსიკონი? როგორ დაგებადათ ეს იდეა?
ბესიკ ხარანაული: ათას კაცს საქართველოში ერთნაირად იზიდავს ლექსიკონი, რომელიც შეიძლება მხატვრული ლიტერატურასავით იკითხო. ლექსიკონის ფენომენი ყველას ხიბლავს. ლექსიკონმა თვითონ მოიტანა ამბები, ათასანაირი ლექსიკონია: ხატოვან თქმათა, კუთხური. მე მეტი ცოდნა მქონდა (საიდან მაქვს, არ ვიცი, ბავშვობიდან, იმ გარემოდნ, რომელშიც ვიზრდებოდი), არ იცი, სად წაიღო ეს ცოდნა. ლექსიკონი ალექსი ჭინჭარაულისა ისეთი შთამბეჭდავია, რომ ხელს ვეღარ უშვებ. მაგრამ ლექსიკონს ხომ არ გადაწერ? არავინ არ იცის ეს ლექსიკონი. ამ კუთხის პატრიოტი ვარ და ამ ლექსიკონის საშუალებით მინდოდა სიყვარული ამეხსნა.
მ.ჯ.: თქვენს წიგნში მოყვანილ ამბებზე ხშირად ამბობთ, რომ ეს არის საეპოსო მასალა.
ბესიკ ხარანაული: ჰომეროსი დაბრმავდა ისე, რომ დაენახა… ეს ფოლკლორი, ანდრეზები ჰომეროსის დარია. რატომ თქვა ორბელიანმა ყაზბეგზე, ჩვენი უმიროსიაო. ეპოსი დიდია და ყოვლისმომცველი.
მ.ჯ.: იმასაც ხომ არ გულისხმობთ, რომ ამ მასალზე ვიღაცამ შეიძლება ეპოსი დაწეროს. ვიღაცისთვის თქვენი წიგნი შეიძლება შთაგონების წყაროდ იქცეს, შეიძლება თქვენთვისაც…
ბესიკ ხარანაული:საერთოდ, ამ კუთხეების მიმართ დამოკიდებულება არის ძალიან ფსევდო. თვითონაც ხშირად წარმოადგენენ თავიანთ თავს ფსევდოდ.მაგალითად, საშინლად კითხულობენ ფშაურ ლექსებს. რატომ ბაძავენ ვიღაცას, რომელმაც რაღაც უცნაური, არაბუნებრივი ინტონაცია შემოიტანა… ჩემი მასწავლებელი კითხულობდა ღრმა ფშავში, მე როგორ უნდა გაჯობოთ?თიანეთი იყო ბაბილონის გოდოლი მთის კუთხეებში. მახსოვს, მეორე კურსზე ვიყავი და სოფელში წავედი ლექსების ჩასაწერად, იქ ვნახე მღვდელი, წაიკითხა ლექსები, ჰოდა, როგორ წაიკითხა. იცი? გაგიჟდებოდი!
მ.ჯ.: თქვენ როგორ კითხულობთ?
ბესიკ ხარანაული:მე ისე ვკითხულობ, როგორც შეეფერება ხალხურ ლექსს.
ჩემი წიგნი მთავრდება შემღერებით.
მ.ჯ. თქვენშთამომავალიხართკავკასიონის მთებში მოსახლე ტომებისა, რომელთაცმეტაფორებსა და ჰიპერბოლებსარქმევთ. თქვენთავად,ჰიპერბოლა ხართ თუ მეტაფორა?
ბესიკ ხარანაული: მე ყოველთვის მეკითხებოდნენ, ჰიპერბოლელი ვიყავი თუ მეტაფორელი. პასუხად მე ჩემი სოფლის სახელს ვეუბნებოდი, რომ თვითონ გაერკვიათ ჩემი სადაურობა. ყველას როდი ერიდებოდა არცოდნის გამჟღავნება.
ასე ვერთობოდი ჩემი “სადაურობით” და თქვენ წარმოიდგინეთ, თურმე, სწორად ვიქცეოდი. დღეს მე ვგრძნობ, რომ ორივე ვარ: – ჰიპერბოლაც და მეტაფორაც. რა უჭირს მერე, ჩემი საკუთარი გვარ-სახელი თუ ვერ მიპოვნია! ესეც ღმერთის ნება არის, რომ საკუთარი თავის ძიებაში ბევრი დრო მოვიგო.
აბა, გაიხედეთ, ყოველი არსი ქვეყანაზე განა თავისი ნამდვილი გვარ-სახელის საძებრად არ არის გარეთ გამოსული? და მეც, ყველა სულელური მიზეზითაც კიჩემს თავს არ ვეძებ?
– დედითა ვარ?
– მამით?
– ქარით ვარ მოღებული?
– თუ ჰიპერბოლათი და მეტაფორათი?
სინამდვილეში ჩემი სოფელი არც ერთ ამ მხარეს არ ეკუთვნის, არც გეოგრაფიულად და არც ისტორიულად. ის, უბრალოდ, აუცილებელი ადგილია, – როგორც კიბის ბოლო საფეხური – მთის ტომების ბარში ჩამოსახტომად.
მ.ჯ.: თქვენს გვარზე რა გვეტყვით.
ბესიკ ხარანაული: რამდენჯერ დავფიქრებულვარ. მაგალითად, მისრიაული მოდის მისრეთიდან-ეგვიპტიდან, ხარანაული – ხარანიდან-უძველესი ბიბლიური ქვეყნიდან. საიდანღაც ვართ მოსულები.
მ.ჯ. წერისას თქვენ რამდენად ფიქრობთ მკითხველზე, გაგიგებთ თუ არა.
ბესიკ ხარანაული: არა, ასე არ ვფიქრობ.
მ.ჯ. თუმცა წერთ, მხალივით დავუკეპე მკითხველს ნაწერი, რომ იოლად გაადეყლაპაო.მკითხველს შენდობასაც სთხოვთ:
“ამის შემდეგ იყო, რომ მქონდა ხილვა:
შეცვივნულიყო კაცობრიობა სამყაროს მაგიდისქვეშ და ჰკრეფდა ნამცეცებს.
აღლუმს ხურავდნენ მესაყვირეები, მთიბველები მთაში გვრინავდნენ…
შემინდე, ღმერთო!
უმეცარი ორ,
ხორციელი ორ…
მკითხველო, ნუ დასწყევ ა ემ თიანელსაო,
ჩვენიაო, ა ეს თიანელიო-ო”.
ბესიკ ხარანაული: ამით მკითხველს ვეთამაშები… ვემასხრები… სახეების წყებამ უნდა მიიღოს ლიტერატურული შტამპის სახე, რომ რაღაცნაირად დავინახო. ვთქვათ, სერვანტესის “დონ კიხოტი” ხომ იყო ახალი ნაწარმოები? პოლემიკით დაიწყო, სხვა განზრახვით და სხვა რამ მიიღო. ილია, მაგალითად, ვერ გაჰყვა ბოლომდე… მოკლა, მაგის დრო არ ჰქონდა.
მ.ჯ.: – “კაცია-ადამიანს”გულისხმობთ?
ბესიკ ხარანაული: კი.
მ.ჯ: როგორი მკითხველი ხართ? რამდენად გამოთქვამთ შეფასებებს წერილობით. თქვენი არაჩვეულებრივი წერილი წავიკითხე ოთარ ჭილაძეზე. იქ ზოგადი შეფასებებია.
ბესიკ ხარანაული: კითხვასაც ცოდნა უნდა. ლიტერატურისმცოდნესავით არ ვკითხულობ, არამედ, ისე, სიამოვნებისთვის. ძალიან მიხარია, რომ ნიჭიერი ახალგაზრდები გვყავს. ხშირად ვკითხულობ მათ ნაწერებს. კარგია, როცა არავინ გზღუდავს. ძალიან ძნელი იყო საბჭოეთში, ყოველ სიტყვას რომ დაჰკანკალებ. გიორგი ლეონიძემ დააღწია თავი მის ბრჭყალებს, ოთარ ჩხეიძეს ძვირი დაუჯდა ეს თავისუფლება.
მ.ჯ.:ადამიანი არასოდეს ივიწყებს გზის დამლოცველს. აკაკის უთქვამს გრიგოლ რობაქიძის ლექციის მოსმენის შემდეგ,მისი ქართული აღტაცებულს: “აწ განუტევემონაი შენი,უფალო”. ცნობილია გიორგი ლეონიძე როგორ დალოცა ვაჟამ, სრულიად ახალგაზრდას ლექსი უძღვნა. ჯავახიშვილს ტკბილად აგონდებოდა,ილიას ბორძიკით როგორ წაუკითხა ბარათაშვილის ლექსი… თქვენ თუ დაგილოცათ ვინმემ გზა და საერთოდ როგორ შეგხვდნენ? როგორ გაიკაფეთ გზა?
ბესიკ ხარანაული: არასოდეს დამავიწყდება ორი წარწერა წიგნზე, ორივე გრიგოლ აბაშიძისა. თითქოს მთელი ჩემიცხოვრება ამ ორ წარწერას შორის მოექცა. მახსოვს, თხუთმეტიოდე წლის ვიქნებოდი, პირველად რომ შევხვდი და ჩემი ლექსები ვაჩვენე. თავისი წიგნი მაჩუქა, სქელტანიანი, ორმოც წლამდე დაწერილი ლექსებისა და პოემებისა. ის წარწერა ზეპირად ვიცი: “ბესიკ ხარანაულს, შესანიშნავსა და ნიჭიერ ახალგაზრდას იმის სურვილით, რომ კიდევ ერთხელ გაემართლებინოს ბესიკი ქართულ მწერლობაში”.
მ.ჯ.: წინასწარმეტყველური წარწერაა. ესე იგი, გრიგოლ აბაშიძემ დაგილოცათ გზა. მასთან რატომ მიხვედით?
ბესიკი: გრიგოლ აბაშიძე დედაჩემის თანაკურსელი იყო, სხვათა შორის, სერგი ჭილაიაც და სიმონიკა სხირტლაძეც. მათთან შინაურულად ვგრძნობდი თავს. ამადამიანების ამაგს რა დამავიწყებს, წინასწარმეტყველებაზე რა გითხრათ. გრიგოლ აბაშიძემ ლექსები დამიბეჭდა ჟურნალ “დროშაში”. მეორედ თავის ბოლო წიგნზე წამიწერა: “ბესიკ ხარანაულს – ჩვენი ვარას გამართლებულ იმედს”. ეს წარწერები მთელი ცხოვრება მომყვება. გრიგოლი საოცრად კეთილი ადამიანი იყო, ბევრს მფარველობდა და პატრონობდა.
მ.ჯ. თქვენ როგორ წაუწერთ ხოლმე?
ბესიკ ხარანაული: ხან როგორ, ხან როგორ. უფრო ხშირად მარტო ჩემს გვარს წავაწერ ხოლმე იმის სახელთან ერთად, ვისაც ვჩუქნი.
მ.ჯ. თქვენს მეგობრებზე რას გვეტყვით?
ბესიკ ხარანაული: ჩემი მეგობარი იყო დავით წერედიანი. ერთად ვათენ-ვაღამებდით. კურსელები არ ვყოფილვართ, პოეზიამ შეგვყარა. მხოლოდ პოეზიაზე ვლაპარაკობდით გაუთავებლად, სხვა რამ თემა თუ შემოიჭრებოდა, წამიერად ვიშორებდით. დათომ სვანური პოეზია თარგმნა – საოცარი სამყაროა, უცხო და უცნაური. წარმოუდგენელი ენერგია და სისავსეა ამ პოეზიაში.
მ.ჯ. თქვენს შემოქმედებას ქართული მწერლობა, ქართული ფოლკლორი, ზოგადად, ქართული კულტურა ასაზრდოებს. უცხო ქვეყნის ლიტერატურას თუ ჰქონდა რაიმე გავლენა?
ბესიკ ხარანაული: ჩემთვის შექსპირი არის იდეალური მწერალი. ჰომეროსი ძალიან მიყვარს, მაგრამ გაუგებარია, ბუნდოვანია. ვერ ხვდები, სად გატყუებს… სკოლაში “ჰამლეტი” დავდგი. რეჟისორიც მე ვიყავი და მთავარი როლის შემსრულებელიც.
მ.ჯ. ერთ ინტერვიუში ამბობთ: პოეზია. ნიჭია. მე რომ დაგასწრო იმის თქმა, რასაც შენ მერე გაიგებ. პოეტი არის არსება, რომელიც იგებს და ამბობს “რაღაცას”,თქვენთვისთუ დაუსწრია ვინმეს რამის თქმა და ვინ იყო იგი და რა იყო ის,რომელიც მხოლოდ მისი შემწეობით დაინახეთ.
ბესიკ ხარანაული: პოეზია დიდი ტვირთი და პასუხისმგებლობაა. პოეზია მიუღწეველია. თაობები იცვლება და მრევლი არ აკლდება. მე მხოლოდ დასტურს ვიღებ. სიტყვაში მაგიური ძალაა, რომელსაცცდით ვერ მიაგნებ. მე არც არაფერს ვცდილობ. ეს გალაკტიონსაც აწვალებდა. გალაკტიონს მოყნოსილი ჰქონდა ეს ძალა.
მ.ჯ. როგორ ფიქრობთ, გაქვთ სუსტი ლექსები? ან თუ მოგწონებიათ თქვენი დავიწყებული სტრიქონები, მახსენდება, აკაკის “გამზრდელი” რომ წაუკითხეს, ცრემლები წამოსვლია, რა კარგად დამიწერიაო.
ბესიკ ხარანაული:ვახტანგ ჯავახაძის წიგნში წავიკითხე: დავით გაჩეჩილაძეს უთქვამს, ჩემს ლექსებს ნუ გამახსენებ, გული მერევაო. ამას თავმდაბლობად უთვლის. არა მგონია ეს თავმდაბლობა. მე ჩემს ლექსებზე არაფერს ვამბობ, არც ვიხსენებ. თუ ერთად წავიკითხავთ და რაიმე მომეწონება, ეს იქნება იმწამიერი მოწონება და მეტი არაფერი. მე არაფერს ვაფასებ. დიდებს უყვართ შეფასება, ბავშვები კი იღებენ ისეთს, როგორიც არის. მეც ასე ვარ. ისე, ორი კატეგორიაა ადამიანისა, ზოგი საერთოდ ვერ ამჩნევს მტვერს, ზოგიც ყველაფერში მხოლოდ მტვერს ხედავს… და ორივე გაცუცურაკებულია. ეს ეხება მკითხველსაც, რომელსაც ჰგონია, რომ ნაკლი მხოლოდ ნაწერს გააჩნია. ამ დროს კი ოდნავადაც რომ შეიბერტყოს, მხოლოდ ნაკლი დასცვივა, რადგან თანაბრად ყველასია ნაკლიც და მტვერიც, უნაკლო და უმტვერო მარტო სანების წმინდა გიორგის ჯვარია, – ყინვარის ლოგინიანი, ნისლის კოტორში გახვეული, ზღვის დონიდან ხუთიათას მეტრზე დავანებული.
მ.ჯ:ამას წინათ ვან გოგის ნახატებს ვათვალიერებდი და “კარტოფილის მჭამელებმა” და “კარტოფილით სავსე კალათამ” თქვენი ლექსი გამასხენა: “კარტოფილის ამოღება”. თქვენი ლექსის დაწერამდე თუ გქონდათ ეს ნახატები ნანახით, რაიმე იმპულსი ხომ არ მოგცათ? საინტერესოა, რომ ორი სხვადასხვა შემოქმედი დაინტერესდა ასეთი პროზაული კარტოფილით. თუმცა ვან გოგს შეუძლია პროზა პოეზიად აქციოს, ამის მაგალითად ბევრი ნახატი შეიძლება დავასახელოთ, მაგალითად წაღები. თქვენთანაც ხშირად ისეთი ცხოვრებისეული დეტალებია, სხვა რომ დანახვის ღირსად არ ჩათვლიდა, მაგრამ თქვენ პოეზიის მაღალ ტახტზე გყავთ დაბრძანებული.
ბესიკ ხარანაული: ნახატები კი მქონდა ნანახი, მაგრამ ჩემთვისეს კარტოფილის ამოღება ისეთი რეალურია, როგორც ძროხის მოწველა. მთელი ბავშვობა ამის მეტი კი არაფერი მიკეთებია…
მ.ჯ. ახლა რას წერთ?
ბესიკ ხარანაული:ახლა რასაც ვწერ, იმაზე ვგიჟდები. იმით ავსებული დავდივარ.
მ.ჯ. სადმე, დაუსახლებელ კუნძულზე რომ წახვიდეთ, ერთი წიგნის წაღების უფლებით, რას წაიღებდით?
ბესიკ ხარანაული: ღმერთი ყველაზე დიდი ჰიპერბოლაა ადამიანისთვის. იოანეს სახარებას წავიღებდი. მერცხალა, ფოლკლორი, შექსპირი…. შენი მსგავსი ადამიანების დაწერილია, რაღაც მთავარი გამოგრჩება. იოანეს სახარება სიცოცხლეა და მიცოცხლებს ყველაფერს; წარსულს, ბავშვობას. ყველა სახარება მიყვარს, მაგრამ იოანეს სახარებას ამოვარჩევ, იმიტომ, რომ არაფერი არ დამრჩეს გარეთ – ეს არის უმაღლესი პოეზია!
© „ლიტერატურა – ცხელიშოკოლადი“