ასეთი ტექსტები, ძირითადად, შემდეგნაირად იწყება ხოლმე, – თუ რამე არ მინდოდა, არ მინდოდა ამის დაწერა; ან ჩემს ცხოვრებაში ყველაზე მეტად იმას ვისურვებდი, რომ ეს არ დამეწერა, – კი, ბანალურია, მაგრამ მაინც ასე დავიწყებ. ვერაფერს ვიზამ, წარმოდგენაც კი მზარავს, როდესაც ვაცნობიერებ, რას ვწერ… მახოსთან შეთანხმებით, სულ რაღაც ერთი-ორი წლის წინ, მსგავსი წერილი ჯერ ნუგზარ ზაზანაშვილზე, შემდეგ კი ერლომ ახვლედიანზე დავწერე. ლექსო დორეულთანაც ბევრი ვილაპარაკეთ, რუბრიკა ხომ არ გაგვეკეთებინა… სიაც კი ჩამოვწერეთ… ამის გამო, ახლა კიდევ უფრო მეტად მიჭირს…
წალენჯიხაში ვიყავი, ტერენტი გრანელის შესახებ პიესაზე ვმუშაობდი,- ოთარ ეგეძე დგამდა. მახოს გარდაცვალების შემდეგ, პრემიერის წინ წავედი. პიესას ვასწორებდით, ვამოკლებდით, სცენას ვარგებდით და თან სადმე დაბეჭდვაზეც მეფიქრებოდა, რა თქმა უნდა, პირველი „არილი“ გამახსენდა და აუუუ, რა გაუძლებს მახოს, ამას რომ წაიკითხავს-მეთქი, ეს ფიქრიც თავისთავად მოვიდა. ყველაზე მეტად მახოს აზრი მაინტერესებდა: ან ძალიან დამცინებდა, ან უკმეხად მეტყოდა რამეს, ან რა შენი საქმე იყოო, იტყოდა და ყველაფერს მიმახვედრებდა. ამ ფიქრებში ვიყავი, ლექსომ რომ დამირეკა: მახოზე დაწერო? – კინაღამ უარი ვუთხარი.
მახო 2002 წელს, პირველ „პენმარათონზე“ გავიცანი, რუსთაველზე, კოტე ყუბანეიშვილის ბარში – „100% კოტენ კლაბ“, თამარა ლებანიძის „დიოგენეს“ და ჯარჯი აქიმიძის დაარსებული ლიტერატურული კონკურსი იყო. როგორც მახსოვს, სხვადასხვა დროს, ჟიურიში იყვნენ ვახუშტი კოტეტიშვილი, კოტე ჯანდიერი, დათო ჯავახიშვილი, პაატა ჯავახიშვილი, ზურაბ კიკნაძე, თვითონ ჯარჯი აქიმიძე, თამარა ლებანიძე და ვინმე ახალგაზრდა კაცი მალხაზ ხარბედია, რომელიც სულ იყო, მხოლოდ ბოლო პენმარათონზე თქვა უარი, მაშინ უკვე ჯანმრთელობის პრობლემები ჰქონდა…
ძალიან მაგარი რამე იყო ეს პენმარათონი, ორი დღის განმავლობაში გაჭმევდნენ, გასმევდნენ და თან გეუბნებოდნენ, წერეო, მერე შეიძლება ფულიც კი მოეცათ. იქ არავის ვიცნობდი. ვინმე ახალგაზრდა კაცი, დათო ქართველიშვილი თავიდანვე სვამდა, მალე დავწერე და მეც მას შევუერთდი, სასიამოვნო ტიპი აღმოჩნდა, ცოტა ახირებულად კი მომეჩვენა – არ მინდა ასე წერაო, აი, კონკურსი-მონკურსი. რაღაცნაირად, თითქოს შემრცხვა, მაგრამ დაწერილი მქონდა და რას ვიზამდი, დავიწყე მეც დალევა და ამასობაში შემოგვიერთდა კიდევ ერთი ახალგაზრდა კაცი, რომელიც მანამდე მაგიდებს შორის დადიოდა, პერიოდულად ვიღაცებს ეურთიერთებოდა, დროდადრო ნაწერებს ჩახედავდა ხოლმე. მუდმივი მოძრაობით, ხმამაღალი სიცილით, მერე თავისივე თავის გაჩუმებით, ცნობისმოყვარეობითა და უმაგრესი ლიტერატურული ამბების მოყოლით მიიქცა ყურადღება. უკვე კარგად მთვრალმა დათო ქართველიშვილმა მითხრა, ეს კაცი მახო ხარბედიაა, მგონი, ჟიურიშია და არ ამბობსო… მოკლედ, იქ გავიცანი მახო, ღვინის სმასა და ლიტერატურული ისტორიების მოსმენაში.
იმ წელს სპეციალურ პრიზად ღვინოები მივიღე, წავედით და ერლომ ახვლედიანთან დავლიეთ, მახომ, ეგ, ძმაო, ჩემთვის ყველაზე მაგარი პრიზია, მეტი რა ვქნათო, – მერე მივხვდი, რას გულისხმობდა.
უცნაური კაცი აღმოჩნდა ეს მახო ხარბედია, რამდენადაც თავისუფალი, ემოციური და ხანდახან უკონტროლოც იყო, იმდენად სცემდა პატივს ტრადიციებს, იკვლევდა, ცხოვრების თავისი წესები და მორალური კრიტერიუმები ჰქონდა. ლევან კიტიამ მითხრა, ასეთი გამოთქმა ჰქონდა: ერთ ღვინოში ორჯერ ვერ შეხვალო, ბოთლში დალუქული ღვინო სულ სხვაა, რომ გახსნი – სულ სხვა, პირველ ჭიქას რომ დაასხამ – სხვა და 15 წუთის შემდეგ კიდე სხვაო – ჰოდა, ეს ცვალებადობა და მოძრაობა მოსწონდა, მუდმივი მოძრაობა, თერგისა არ იყოს.
ერთხელ თავისი „კალმის“ ღვინო მაჩუქა, წამოდი ჩარდახში, პირდაპირ ქვევრიდან დაგალევინებ, ხომ არ დაგილევია ჩემი ღვინოო, – როგორ არა, ხომ მაჩუქე-მეთქი და, აუ, აზრზე არა ხარ, ერთი ღვინო ორ ბოთლში არ ჩაისხმება, სულ სხვადასხვააო.
მთელი ცხოვრება დარდად გამყვება, მასთან ერთად ჩარდახში ყოფნა რომ ვერ მოვახერხე.
* *
*
მახოს გასვლიდან ორმოცი დღე უკვე ჩავლილი იყო, მე და ლევან კიტია ღვინის ერთ მაღაზიაში წავედით, იქნებ მახოს „კალამი“ დაგველია. არ იყო „კალამი“, სხვა ღვინო ავიღეთ. ვლაპარაკობთ მახოზე, ღვინოსა და ლიტერატურაზე, ლევანის უკან გრძელი თაროები ჩანდა, ჭერამდე სულ ღვინოები ელაგა, ქართული და სხვა ქვეყნების კომპანიების ეტიკეტებით, თითქოს წიგნის ყუები იყო. მახოს ბიბლიოთელა გამახსენდა – თურმე როგორ უფრთხილდებოდა წიგნების თავისებურ განლაგებას და არ უყვარდა, როცა მათ ადგილებს უცვლიდნენ. ყველა ღვინოს თავისი ხასიათი აქვს, ერთი მარკის ორი სხვადასხვა ბოთლიდან ერთნაირ ღვინოს ვერ დალევ და ერთ ღვინოს ერთ გემოზე ვერასოდეს დალევ, ყველა ღვინოს თავისი ამბავი აქვს, ხასიათი და წესი. დრო უნდა ყველა ღვინის დაყენებას, გამოცდა, დაგემოვნება, და რაც უფრო მეტად უძლებს დროს, მით უფრო კარგია… ჰო, ახლა „ღვინის“ მაგივრად „წიგნი“ ჩასვით და „დალევის“ მაგივრად – „წაკითხვა“ და ისე წაიკითხეთ; ასე იყო მახო ლიტერატურასთან…
მახომ საქართველოში ლიტერატურული პროცესის შექმნა შეძლო. ლიტერატურას, ისე როგორც ღვინოს, პატიოსნად მოპყრობა უნდა, პატიოსნება და პრინციპულობაა მთავარი, წინააღმდეგ შემთხვევაში, მოგწამლავს – გულზიდვა გეწყება, – ასე მითხრა წინანდალში პენმარათონის ბოლოს, როცა რამდენიმე კაციღა შემოვრჩით სუფრაზე.
უფლისციხეში პენმარათონი გვიან შემოდგომაზე ჩატარდა, საშინლად ციოდა, თბილი ფაჩუჩების მოყვარული მწერლებისთვის ძალიან რთული გარემო იყო გამოქვაბულებში, თითქმის პრეისტორიული. კლდე-ქვაბულებში ჩვენი კუთხეები კი მოვძებნეთ, მაგრამ სიცივემ ძალიან დაგვაჭირა, განსაკუთრებით დილით. ერთ-ერთ გამოქვაბულში ვარ მიყუჟული, მცივა, თხელი ქურთუკი არ მშველის, ცხელი ყავა და ჩაიც უცებ ცივდება, არყის დალევა არ მინდა, მერე ვერ დავწერ, ხელებიც არ მემორჩილება, მაგრამ ვიბრძვი. ამ დროს მოდის მალხაზ ხარბედია, ისევ ჟიურის წევრია, რა ენაღვლება, თბილი ქურთუკიც ჩაუცვამს, ცოტა შეზარხოშებულია, კაი ხასიათზეა, დამადგა თავზე, აბა, როგორ მიდის საქმეო. რავი, ვეუბნები, ტვინი გამეყინა-მეთქი… აი, ახლა, აიკრიფე მანდედან, რას იტანჯები, წამო დავლიოთ, გათბი, მაინც ვერაფერს დაწერ განსაკუთრებულს, ნუ გადაგიჟდი ამ კონკურსზეო. ჯარჯის დავპირდი, რამეს დავდებ-მეთქი. კაიო, წავიდა და ცოტა ხანში არყის ბოთლით და სასუსნავებით დაბრუნდა, ჩემს მაგიდაზე დაალაგა, ჭიქები დადო, დაასხა, მე მინდა ამ ჭიქით იმ მწერლებს გაუმარჯოს, კონკურსების გარეშეც რომ მაგარი მწერლები არიანო, აიღე ჭიქაო და მომიჭახუნა. წერის ვადა საღამოს გადიოდა, ბოლო სამ საათში რაღაცნაირად დავამთავრე, კაი გვარიანად მთვრალმა. რა თქმა უნდა, ვერაფერი საინტერესო ვერ დავწერე. ინა არჩუაშვილმა მითხრა, გადაურჩენიხარო, – მეც ვიცი.
დიდი ხნის წინ, თავისუფლების პირველმა ნიავმა რომ დაუბერა და გვეგონა, პრესა ბოლშევიკებისგან გათავისუფლდა და დამოუკიდებელი გახდა, „კავკასიონი“ გამოდიოდა. საინტერესო დამფუძნებლები ჰყავდა ამ გაზეთს, ისტორიას რომ გაჰყვეთ, საქართველოს ამბებს შეეჩეხებით, მაგრამ ახლა მაგაზე არ გვინდა. პირველად ამ გაზეთში გამოჩნდა მახო, თავის მეგობარს, უნივერსიტეტის ჯგუფელს, მიშა კვიციანს მიუყვანია. მერე, 2000-იანების დასაწყისში ქართული ბეჭდური მასმედიის კაბადონზე გამოჩნდა მაღალხარისხოვანი “24 საათი”… პროდასავლური, გამართული პრესა, რომელიც ადამიანების შრომას აფასებდა.
* *
*
ახლა კი უნდა მოვყვე ამბავი, რომელიც ქართული ლიტერატურის ერთმა თანამედროვე ისტორიამ მომიყვა, ადამიანია ეს თანამედროვე ისტორია, კი არ შემშლია… ასეთი ამბები წიგნებში მხვდება ხოლმე, პოლიტიკური რომანების ავტორების მემუარებში, ყველა რომ დახარბებული კითხულობს. “არილის” მკითხველმა ეს ადამიანი-ისტორია კარგად იცის, თუმცა იქნებ სხვამაც გაიგოს – ზვიად რატიანი.
ზვიად რატიანი ქართული ლიტერატურისთვის, პოეზიისთვის, მთარგმნელობითი კულტურისთვის ერთ-ერთი მთავარი მოვლენაა… შეუვალი უკომპრომისობის გამო, ხშირად ურთულეს სიტუაციაშიც იგდებს თავს, – ასეთია მისი ქიმიური ნაზავი… ჰოდა, ეს ზვიად რატიანი ადგა და რუსთაველის აქციაზე, მზია ამაღლობელის თანამებრძოლი გახდა, ჩვენ მაგივრადაც გაულაწუნა ამ მოძალადეებით სავსე ქვეყნის გარეწარ ძალოვანს, მერე სასამართლოზე თქვა, ეს სილა მთელი სისტემისთვის იყო განკუთვნილი და თან ყველაზე მსუბუქი, რაც შეიძლებოდა გამეკეთებინაო. ახლა სახლში მიდევს ზვიადის ხელით დაწერილი, ციხიდან გამოგზავნილი წერილი. ამ მოვლენებზე ბევრი მოგონება დაიწერება, როგორც 1801 წლის შემდეგ დაიწერა, ერთი მხრივ, ქართველთა გმირობაზე, მეორე მხრივ კი, ნაძირალობაზე. კიდევ სხვაგან წავედი… მოკლედ, ახლა ზვიად რატიანის ხელით დაწერილი წერილი მიდევს სახლში, ძალიან მერკანტილური ვიქნები და ვიტყვი, ალბათ, ამ პერიოდის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ხელნაწერი, – ამბები მალხაზ ხარბედიაზე.
ლექსო დორეულს რომ ვუთხარი ეს ამბავი, მოდი, ჩვეულებრივ, დამოუკიდებელ წერილად დავტოვოთო. ზვიადმა იქიდან ხმა მოგვაწვდინა, ციხეში პირობები არ გვაქვს, მუხლზე დადებულ მუყაოზე ვდებ ფურცელს და ისე ვწერ, თითებზე დაძაბულობისგან ბებერები მაქვს, ამიტომ გაუმართავია და გადაამუშავეთო. ვერ გავბედე გადამუშავება. ზვიად რატიანის ტექსტი ბესო სოლომანაშვილმა გადაამუშავა და ისე დაბეჭდესო, სად გამომეყოფა თავი, ეს იგივეა, პაპის დავალებით, მიქელანჯელოს სიქსტის კაპელაზე შიშველ ფიგურებს ვიღაც დანიელ დე ვოლტერამ რომ ჩააცვა.
მცირე შემოკლებებით, თუმცა ზუსტად ვციტირებ ზვიადის ტექსტს და ადგილ-ადგილ მოკლე შინაარსს შემოგთავაზებთ… ოღონდ წარმოიდგინეთ, როგორ ზის იზოლატორში, გიორგი ხორბალაძესთან, ონისე ცხადაძესთან, ნიკა კაციასთან ერთად და საშინელ ჩახუთულ სიცხეში, მუხლზე უდევს მუყაოს ნაგლეჯი, ამ მუყაოს ნაგლეჯზე დევს მათემატიკის რვეულიდან ამოხეული ფურცლები და მალხაზ ხარბედიაზე წერს ტექსტს:
“მახო ისედაც ყველაზე მტკივნეული ამბავი იყო და აქ კიდევ უფრო აუტანელი გახდა, არ მახასიათებს ხოლმე ასეთი ოპერატიული და პირდაპირი რეაქციები, მაგრამ დაჭერის ღამიდან მოყოლებული, ჯერ კიდევ კაპეზეს საკნიდან, ტვინი თავისით გადაერთო ლექსზე, რომელიც მანამდე ჩანასახშიც არ იყო, „არილისთვის“ და მახოსთვისაა ეს ლექსი, ოღონდ გრძელი და ძნელი სამუშაოა, მით უმეტეს, ამ პირობებში”,- ეს ხომ წარმოიდგინეთ?! ახლა წარმოიდგინეთ ის კადრი, როდესაც აქციაზე გაველურებული სპეცრაზმი ზვიად რატიანს, თავის ნარინჯისფერ ქურთუკში, სიბნელისა და ტერორის მორევში ნთქავს, როგორ უყურებს მახო ამ კადრს, ეძახის თავის უახლოეს მეგობარს, “არილის” მხატვარ მამუკა ტყეშელაშვილს და მამუკა როგორ ქმნის იმ გენიალურ ყდას, ზვიად რატიანს რომ ჭამს სიბნელე.
* *
*
ეს 2002 წელს მომხდარა, ახლებური სისტემით შეიქმნა გაზეთი „24 საათიო“- მამუკა ტყეშელაშვილმა, შეგვკრიბეს სხვადასხვა გაზეთებიდან, მე „დრონიდან“ ვიყავი, ლიტერატურა ჩააბარეს მალხაზ ხარბედიას, ისიც სხვა გაზეთიდან მოიყვანეს, „კავკასიონიდანო“. ერთხელაც შემოვარდა მხატვარ-დიზაინერების ოთახში და კითხულობს, იტალო კალვინო ვინ დახატაო. სტატიებისთვის ვაკეთებდით პატარა ილუსტრაციებს და მე-მეთქი. „და დაიწყო ჩვენი მეგობრობა… უამრავი საერთო აღმოგვაჩნდა, ჰო იცი, ადამიანი შენი პოტენციური ძმაკაცი რომაა და უამრავ საერთოს პოულობ… ბოლოს აღმოვაჩინეთ, რომ ერთ დღეს ვართ დაბადებულები… მე შვიდი წლით დიდი კი ვარ, მაგრამ… როდის ახერხებდა ამდენს, სულ ისეთი შეგრძნება მქონდა, თითქოს დროში სხვა განზომილება ჰქონდა.“
ლევან კიტიამ მითხრა, ჩვენი მეგობრობა იმით დაიწყო, როცა გავიგე, ერთსა და იმავე ბიბლიოთეკას ვკითხულობდითო. მართლა ძალიან ზუსტი გამონათქვამია, კიპლინგისა არ იყოს, “ჩვენ ერთი სისხლისანი ვართ, მე და შენ“.
უცნაური კავშირი შედგა, მხატვარი მამუკა ტყეშელაშვილი, რომელიც წლების მერე ხატავს ყდას „არილისთვის“ პოეტ და მთარგმნელ ზვიად რატიანზე, რომელიც მეგობარი და თანამშრომელი იყო მწერალ და ფილოლოგ მალხაზ ხარბედიასი, და ერთად აკეთებდნენ „არილს“, ჯერ ლიტერატურულ გაზეთს და მერე ჟურნალს. ზვიად რატიანმა, 1996 წლის იანვრამდე, „არილი“ გაზეთ „კავკასიონის“ ლიტერატურული დანართი იყოო, მგონი, „არილი“ არც ერქვა ჯერ, შემდეგ უკვე ცალკე გაზეთად გამოიცა და შადიმან შამანაძემ სარედაქციო კოლეგიის მსგავსი გუნდი შეკრა: ანდრო ბუაჩიძე, ზაზა თვარაძე, თამაზ ვასაძე, ინა არჩუაშვილი, – იმ დროისთვის სულ ახალგაზრდა, მაგრამ უკვე ცნობილი ხალხი და ერთი ძალიან ახალგაზრდა, მაშინ ლიტერატურაში სრულიად უცნობი, ვინმე მალხაზ ხარბედია. იმ ასაკში ვიყავით, 3-4 წლიანი განსხვავება ბევრი რომ გვეგონა. იანვარში თუ თებერვალში გამოსულა პირველი ნომერი, სადაც ბროდსკის ზვიადისეული თარგმანი და მახოს სახელდახელო ნეკროლოგი შესულა, გაზეთი უკვე დაკაბადონებული ყოფილა, ბროდსკი რომ გარდაცვლილა და მახოს გზად დაუწევია. “პირველად მაშინ ვიგრძენი რა კაციც იყო, – გადამდები ენთუზიაზმით წერდა და თან გაუჩერებლად და აღტაცებით ლაპარაკობდა, ოღონდ იმას არა, რასაც წერდა, ქაოსურად აფრქვევდა ბროდსკისთან დაკავშირებულ ამბებს, პატიმრობაზე, ემიგრაციაზე, ნობელზე, ახმატოვასთან მეგობრობაზე, და ამ ვერბალურ ფეიერვერკში, უცებ ოდენის სახელი წამოიძახა…ოპაა! ელიოტისგან და ეზრა პაუნდისგან განსხვავებით, ოდენზე მაშინ ჩემს გაწაფულ და გამოცდილ კოლეგებსაც არ გაეგონათ (მე მხოლოდ საბჭოთა ანგლო-ამერიკული ანთოლოგიებით ვიცოდი). დაუჯერებელი იყო, რომ ვინმე არალიტერატორმა (მაშინ ასე მეგონა) და ჩემზე ბევრად უმცროსმა (ეგეც მეგონა) ბიჭმა, ამ პოეტის სახელიც იცოდა და ის ისტორიაც, როგორ დაადგა მას საბჭოთა კავშირიდან გაძევებული იოსიფ ბროდსკი ვენის აეროპორტიდან ავსტრიის პატარა სოფელში, სადაც ოდენმა სიცოცხლის ბოლო 15 წელი გაატარა… აქ უნდა გადავახტე თხრობას და ამბებს: 25 წლის შემდეგ, 2021 ის ზაფხულში, სწორედ ამ სოფლიდან, ოდენის სახლიდან დავურეკე მახოს – დაილოცოს ვიდეოზარი- და ერთად ვათვალიერეთ ოდენის საბეჭდ მანქანაში ჩარჩენილი დაუმთავრებელი ლექსი…”.
ასე დაუმთავრებელ ლექსად დაგვრჩა ყველას მახო. შემდეგ, ზვიადი ეკლესიაში ოდენის საფლავთან მისულა, “საამსაქმოს” წამოღებული ვისკი გაუხსნია და “შეწყვეტილი ვიდეო ყარიბობა განვაახლეთო”, ამ საუბრის შემდეგ 4 წელი გავიდა და ზვიად რატიანმა, მახოს გასვენების შემდეგ, მახოს ღვინითვე სავსე ჭიქით ეს ლექსი თქვა:
ეს ქვეყანა ხშირად გაძლევს შესაძლებლობას
გიყვარდეს იგი. იშვიათად – კიდეც სარგებლობ.
განსაკუთრებით – თუ გზაში ხარ, გზა კი ეფლობა
ზაფხულის მთებში, იკლაკნება. “ჩემო კარგებო,
მე თქვენ მიყვარხართ”, გინდა უთხრა გზისპირა სოფელს
და სოფლის თავზე დროშასავით გაკიდულ ძერას.
და ტყიან ფერდობს, საიდანაც ეს ძერა მოფრენს.
და ცას, მთებშორის ჩამოწოლილს, რომელსაც სერავს.
ბალახს, რომელსაც მალე მსხვერპლის ბუმბულით მოფენს
და მსხვერპლს, რომელსაც გულდასმით ზვერავს.
ძაღლი კი გიყეფს. ყეფა-ყეფით აწყდება ღობეს.
სოფლელი გოგო შენს მანქანას აყოლებს მზერას.
შენ კი რას უზამ ამ სიხარულს, გულში გალღობილს?
ტკივილი იყოს – აჯობებდა, რამეს დაწერდი.
მაგრამ რას დაწერ სიხარულზე, როცა არცერთი,
არც სიმარტოვე, და არც ნიჭი, არ გაქვს სამყოფი?
* *
*
მამუკა ტყეშელაშვილმა, არ არსებობდა ყდა, რომელიც არ დაეგეგმა და ზუსტად არ ეთქვა, რა სჭირდებოდაო. მახო როგორც უკმაყოფილებას გამოთქვამდა მკვეთრად, ისე აღფრთოვანებასა და აღტაცებასაც არ მალავდა… საოცარი ის არის, რომ მამუკა ტყეშელაშვილამდე „არილის“ ყდებს ზვიად რატიანი ხატავდა, მამუკა კი უკვე ღვინის გატაცებაშიც გაჰყვა მახოს. თავიდან ბოთლის ეტიკეტების ესკიზები შესთავაზა და დაიწყო და დაიწყო…
[არა, არა, ასე მართლა არასდროს გამჭირვებია წერა… წერილი „არილში“ მახოზე, რომელსაც ვერასდროს წაიკითხავს და რომელიც უნდა დარჩეს წერილად „არილში“ მახოზე… ვწერ და ვშლი, ვწერ და ვშლი, მერე უცებ გონებაში რომელიმე თემა მიტივტივდება და წერას ვიწყებ, მერე ისევ ვიჭედები, თავად დაწერა წიგნი „შეთხზული მე“ და როგორია, ახლა თვით მახოზე წერო, კაცზე, რომელსაც ყველა შესწავლილი ჰყავდა, ვინც ავტობიოგრაფიულ ან ბიოგრაფიულ რომანებს წერდა.]
ყველამ მითხრა, არასოდეს ეძინაო. ქვეყანაში, რომელშიც 8000 წელია ღვინოს აყენებენ, პირველად შექმნა ლიტერატურული ჟანრი ღვინოზე, იპოვა ადამიანები, რომლებიც წერდნენ ღვინოზე და გააერთიანა, მეღვინეებისთვის ღვინო ინტელექტუალურ პროდუქტად აქცია.
იმ დღეებში მახოს სახლის სართულის ბაქანზე, იმათგან, ვისაც მე ვიცნობდი ახლოს, ძირითადად, ზვიად რატიანი, თემო კუპრავა, მამუკა ტყეშელაშვილი იდგნენ. ნათესავები, ახლობლები, ქალები შიგნით, დანარჩენები მივდი-მოვდიოდით… და ის სამი დღე, რამდენჯერაც გავჩერდი, მოდიოდა ერთი ახალგაზრდა კაცი, სულ ნასვამი იყო, მეღვინე მეგობრებიდან არისო, – ამბობდნენ. თითქმის ყოველდღე ჩუმად და გაუთავებლად ლაპარაკობდა ერთსა და იმავეს, ბოლოს ცრემლებით ევსებოდა თვალები, – „თქვენ არ იცით, ვერ წარმოიდგენთ, ვერც ხვდებით, ვინ წავიდაო“ – ვერაფრით რწმუნდებოდა, რომ ჩვენც გვესმოდა ამხელა უბედურების სიმძიმე და მერე ბოდიშებს იხდიდა, რომ ბევრი ილაპარაკა და შეგვაწუხა… მერე ისევ აგრძელებდა. მინდოდა მომეკვლია, ვინ იყო და მესაუბრა, მაგრამ გადავიფიქრე, რაღაცნაირად, მახოს არყოფნის ეფემერად დავტოვე.
ამ დღემდე მთელი 50 წელი იყო… ან 50 წელი რა არის… მისთვის სახელი ბიძას დაურქმევია, რომელიც ძალიან უყვარდა, მეგობრობდნენ. დედას თურმე ზურას ან ირაკლის დარქმევა უნდოდა. აბა, ერთი წამით წარმოიდგინეთ: ზურაბ ხარბედია ან ირაკლი ხარბედია…
და ასე დაიწყო სამყაროში მალხაზ ხარბედია… ზედმეტად ემოციური, სპონტანური, თავისუფალი და თან თავის ცხოვრების წესების ადამიანი, ძალიან ჩამოყალიბებული პრინციპებით.
სანამ მის ცხოვრებაში ირენი, ლაშა და თინა გაჩნდებოდნენ, კიდევ დიდი დრო იყო. ყველაფერი დიდუბეში დაიწყო, ვაკეში სულ პატარები გადავიდნენ. ჯერ იყო ვაკის 54-ე სკოლა, მერე, 90-იანებში, საბურთალოზე გადაიყვანეს განათლების სისტემაში გაურკვეველი ცვლილებების გამო, და რაც არ უნდა უცნაური იყოს, არავის გაუგია მახოს ქება, სულაც პირიქით, გაუთავებელი ჩხუბები, გაუთავებელი შატალოები, მაგრამ იყო ქართულის ერთი მასწავლებელი, მამუკა ოჩიგავა და მახოს დედისთვის უთქვამს, არ იცით თქვენ ვინ გყავთ, საოცარი ბიჭია, უნიჭიერესიო. მახოც ამბობდა, ამ კაცმა განაპირობა ჩემი ინტერესები, ფილოლოგი რომ გავხდიო.
ერთხელ ქუთაისში ექსკურსიაზე წასულა კლასი, გოგოები-ბიჭები, სხვა მასწავლებლებს მოუვლიათ ქუთაისი, სათაფლია და ამ დროს ორი-სამი ბიჭი და ქართულის მასწავლებელი მამუკა ოჩიგავა მსხდარან სასტუმროში, წრუპავდნენ ღვინოს და ლაპარაკობდნენ ლიტერატურაზე, მთვრალები ჩამოსულან… კითხვა კი დედის ძმამ შეაყვარა, არქიტექტორმა, რომელსაც უამრავი წიგნი ჰქონია. რაჭაში, სოფელში რომ მიდიოდნენ ხოლმე, ბიბლიოთეკარი ქალი, მახოს დედას ეუბნებოდა, – „ამ ბოვშვს ეს ამდენი წიგნი რო მიაქვს და მოაქვს, ასწრებს კითხვას?… მაგის გარდა არავინ დადის ბოშო ამ ბიბლიოთეკაშიო“.
მე კი, გულწრფელად ვამბობ, ძალიან დიდი პატივი მხვდა წილად, ამ დროის ერთი უნიკალური ხელნაწერი რომ წავიკითხე, ეს მახოს ყმაწვილობის პერიოდია, 1989 წლის ივლისი, ხარბედიების მხარე, სამეგრელო. მახო სამეგრელოშია ნათესავებთან და სახლში, თბილისში, გზავნის წერილს. მოგეხსენებათ, როგორ ბორგავს იმ დროს ქვეყანა… მახო 14 წლისაა, წერილს იწყებს ასე:
“საყვარელო დედა, მამა, ეკა, ბებია.
როგორ ხართ, იმედი მაქვს, კარგად იქნებით, მე ძალიან კარგად ვარ…“, მერე აღწერს, რომ არაფერი არ მუშაობს, რომ ყოველ დღე მიტინგებია, გაფიცულია ყველა,- საპარიკმახეროები, ტაქსები, მაღაზიები, ავტობუსები, სასადილოები, ტუალეტები… და მერე: „მარტვილში წერეთელი, გამსახურდია და ბატიაშვილი ყოფილან, მიტინგი ჩაუტარებიათ, მერე სატვირთო ავტომანქანებით და ავტობუსებით ზუგდიდელები მოსულან… ავტომატები, თოფები და ერთს თურმე პულიმიოტიც ჰქონია, დაუწყიათ ერთი ამბავი, დაჭრეს მილიციის უფროსი, ხელში იარაღი მოგვეცითო ზუგდიდელებს უთქვამთ, მაგრამ მარტვილელებს უთქვამთ, თქვენ წადითო, ჩვენს საქმეს ჩვენ თვითონ მოვუვლითო, ესე იგი, რა წეწა-გლეჯაა სამეგრელოში აზრზე ვერ მოხვალ, ზუგდიდელებმა სენაკელებს წაართვეს იარაღი, სენაკელებმა მარტვილელებს წაართვეს, ამგენმა კიდე ფოთელებს, რასაც გიყვებით ტყუილი არ გეგონოთ, ყველაფერი მართალია, ეს თბილისი კიარაა, კაცი დილას აქ როა, შუადღისას ფოთშია, საღამოს სენაკში…“, მერე ჰყვება ყოფით ამბებს, ვიღაცას კარგი კიტრი რომ აქვს და მალე კარგი სიმინდიც იქნება, მეზობელი რომ გარდაიცვალა და ახლა ყველა იმათ ეხმარება და სხვა არაფრისთვის სცალიათ, როგორ ვერ იცნო ერთმა ნათესავმა, მაგრამ აკოცა და წავიდა, რომ ბევრი ძმაკაცები გაიჩინა 8-წლიდან 60-წლამდე, ბებიას მოკითხვას უგზავნის და ბოდიშს უხდის, რომ კინაღამ იტირა მატარებელში, როცა გაახსენდა, როგორ გააბრაზა, რამდენიმე ენაზე არეულად ემშვიდობება წერილის ადრესატებს და სულ ბოლოს წერს: „გეფიცები, ყოველდღე წიგნს ვკითხულობ. დიდი ასოებით – თქვენი საყვარელი მახო – და იქვე წვრილად – მეტი არაა ჩემი მტერი. თუ გინდა მომწერეთ. მართლა მეგრულს ნელ-ნელა უბერამ.“ აი, ასეთი იყო მაშინვე, ხომ ყველა იტყვით, კოჭებში ეტყობოდაო, ეტყობოდა ნამდვილად, მე კი სიმწრის სიცილით, ბევრი ვიცინე სამეგრელოს ამბებზე.
როგორც იმ დროისთვის იყო მიღებული, მახო და მისი მეგობრები მერაბ ღაღანიძესთან ემზადებოდნენ და საოცარია, მაგრამ ყველა მოეწყო მახოს გარდა. მეორე წელს ეკა და მახო ერთად აბარებდნენ და ერთადვე გახდნენ სტუდენტები. მერე უნივერსიტეტიდან, თავის დაუდგრომლობის გამო, კინაღამ გარიცხეს, ეს ის დროა, გაზეთ “კავკასიონში“ რომ აღმოჩნდა და დაიწყო და დაიწყო… ამ დროს, ჯერ კიდევ რაღაც გაურკვევლის, უცნობის წინაშე დგას ქვეყანა, – კორუფციას მიაქვს სახელმწიფო, შევარდნაძეც კი იმას ამბობს, ვებრძვი, მაგრამ ვერ ვერევიო. დღეს კი ირკვევა, რა ხდებოდა მაშინ, რუსეთი და საბჭოთა წარსული აღარ გვინდა, მაგრამ არ ვიცით, როგორ მოვიცილოთ; ის გავიგეთ, რომ თავისუფლება სულ სხვა გვეგონა და სულ სხვა რამ აღმოჩნდა სინამდვილეში; დასავლეთი გვინდა, მაგრამ ჯერ არ ვიცით რა არის; ადამიანები, რომლებიც თავისუფლების ფლაგმანები გვეგონნენ, შემდეგ პირდაპირ რუსულ კაგებეზე მიბმულნი აღმოჩნდნენ; ვინც გვაღიზიანებდა და არ ვენდობოდით, სწორედ ისინი ყოფილან სანდო და პრინციპულები; ახალი თაობის სიყმაწვილემ განგსტერულ 90-იანებში გაიარა და ბევრი ტრავმა დატოვა, რთულია ამ ტრავმებიდან გამოსვლა, მით უფრო, როცა არანაირი მენტალური კავშირი არ გაქვს ამ ყველაფერთან, დისკომფორტია შენთვის ეს განგსტერული ურთიერთობები, წიგნი გინდა, მაგრამ რამდენადაც პარადოქსული არ უნდა იყოს, ყველაფერი უნდა გააკეთო, რითაც ვერ გადარჩები, როგორც ჩანს, აქ სამართებლის პირზე გაიარა და გადარჩა.
თან როგორ გადარჩა, მან მოახერხა შეექმნა ლიტერატურული მაგალითი, ერთგვარი ტრენდი, მოახერხა ლიტერატურული თამასის ისე მაღლა აწევა, რომ პრესტიჟად იქცა „არილში“ დაბეჭდვა, მალხაზ ხარბედიას შეფასება… რა თქმა უნდა, მან ძალიან დიდი ტვირთი აიღო თავის თავზე, მით უმეტეს, საქართველოში, როდესაც ყველა ფიქრობს, რომ თავადაა ლიტერატურულ ოლიმპოზე მჯდარი, ამას ბევრი უსიამოვნებაც მოჰყვა, ძალიან განიცდიდა, თუმცა საჯაროდ არასოდეს უთქვამს. ნერვიულობდა, როცა ამის გამო ვიღაც გამარჯობას არ ეუბნებოდა, ვერაფრით ხვდებოდა, როგორ შეიძლება ადამიანს მხოლოდ იმიტომ არ მიესალმო, რომ რაღაც არ დაგიბეჭდა. ყოფილა შემთხვევა, ფიზიკურ შეხლა-შემოხლამდე მისულა საქმე, ასეთები ვართ ქართველები, რას იზამ, ალბათ, ამიტომაც ერიდება ყველა კრიტიკული წერილების წერას ლიტერატურაში, კინოში.
ინა არჩუაშვილი „არილის“ ერთ-ერთი მთავარი მემატიანეა, სულ დასაწყისიდანვე იყო, შადიმანთან და მერე მახოსთან ერთად. ძალიან პრინციპული იყო მახოო, კონტროლს აკარგვინებდა ამბიციური უნიჭობა, ამიტომაც შედგა ეს ლიტერატურული ჟურნალი და ამის გამო, თურმე ვიღაცები კლანურს ეძახდნენ, სულ ერთი და იმავეს ბეჭდავსო, არადა, სამყაროს კანონია, – ერთ ეპოქაში კარგად წერენ ერთი და იგივე მწერლები. ეგრე სად არის, ყველა კარგად წერდეს? მერე მოდის ახალი და ის უნდა აღმოაჩინო – ჰოდა, რამდენი აღმოაჩინა, რამდენს აიძულა ეწერა… ეს მოახერხა ღვინოზეც. ლევან სებისკვერაძემ პირდაპირ თქვა, მახომ შეცვალა ღვინის წარმოების კულტურა, შინაარსი შესძინაო. ღვინის შექმნა, პირველ რიგში, მაღალინტელექტუალური საქმეა, დააარსა
„ღვინის კლუბი“ და ყველას უთხრა, რომ ასეთი დიდი ტრადიცია მხოლოდ დიდი ცოდნითა და ფიქრით იქმნება.
მამუკა ტყეშელაშვილს უნდა ჰკითხოთ, როგორ ქმნიდა მახო ღვინის ეტიკეტებს: „ერთხელ რაჭაში მივდიოდით ყურძნის საყიდლად, რა აღარ გადაგვხდა თავს. გზად ვფიქრობდით, რა დაგვეხატა ეტიკეტზე, – ხან რა ვთქვით, ხან რა. ხან რაჭული გარმონი, ხან სიმებიანი წრიპინა როა, ჭიანური მგონი – რაღაც სხვანაირი გვინდოდა. რაჭაში რომ ჩავედით, სოფელში მივდიოდით, სოფელია სადმელი, უკვე გვიან იყო და მანქანების სინათლის შუქზე მელამ გადაგვირბინა. ვისთანაც მივდიოდით, იმ ოჯახს რომ მივუახლოვდით, კიდე გადმოირბინა და უკვე რომ მოკრიფეს ყურძენი, ოჯახის უფროსმა გვითხრა, დროზე გვინდოდა მოკრეფა, თორემ შეგვიჭამეს მელიებმაო. მახომ მაშინვე თქვა, მელია უნდა დავახატოთ ეტიკეტზეო, ვენახის მელია.“ სხვათა შორის, 1200 ბოთლიდან 600 კანში წაუღიათ რეალიზაციისთვის.
„ღვინის კლუბმა“ დააარსა ღვინის ფესტივალი და ეს იყო ის, რითაც მცირეწარმოების მეღვინეებს საშუალება მიეცათ წინ წასულიყვნენ, ბაზარზე გამოჩენილიყვნენ. ღვინო იცი რა არისო, ლიტერატურასავითაა – აზრი არ აქვს ბევრს აწარმოებ თუ ცოტას, რა ჯიშს, როგორც ლიტერატურაშია, მნიშვნელობა არ აქვს ბევრს დაწერ თუ ცოტას და რა ჟანრში… კარგი უნდა იყოს, ხარისხიანი, ნიჭიერიო… თუ ცოცხალია, გაუყალბებელი, ნამდვილი, მორჩა – თვითონ ლაპარაკობსო, როგორც ნამდვილი ლიტერატურა, ისეო.
ლევან კიტიამ გადაიღო ფილმი “დუხავოი” – 126 წლის წინ დაარსებული ხონის სახალხო სასულე ორკესტრის ისტორია. თაობიდან თაობისთვის გადაცემული ტრადიცია, მუსიკის უზომო სიყვარულში გაერთიანებული სხვადასხვა ასაკის ადამიანები, ნაღდი იმერლები, რომლებიც მეცხრამეტე საუკუნიდან მოყოლებული შთამომავლობით გადასცემენ ამ გუნდის ამბავს. ლევან კიტიამ მახოს აჩვენა ფილმი და დღესაც ნანობს, ნეტა მანამდე მეჩვენებინა, სანამ დავასრულებდი, ისე საოცრად გაარჩიაო. ადგა მახო ხარბედია და ეს გუნდი იმავე წელს ჩამოიყვანა ღვინის ფესტივალზე და გახსნაზე რეზო კიკნაძესთან ერთად დაუკრეს. ვიღაცას უთქვამს, სწორად არ უკრავენო,- რეზომ კი, რას ამბობთ? ძალიანაც კარგად უკრავენ, უბრალოდ ხანდახან ცოტა სხვა ნოტს იღებენ, ნაღდები არიან და ეს არის მთავარი, აი, ახლა რასაც უკრავენ, გულით უკრავენ, როგორც ნამდვილი ღვინის დაყენებისას ხდებაო… სიცოცხლესთან მსგავსმა მიდგომამ შექმნა ჩარდახიც, მეღვინე მეგობრებმა ურჩიეს, დიდი ხანი ეძებეს სახლი და მიწა ირენმა, ეკამ და მახომ, ესეც ბედი იყო… ჩარდახის სახლი ერთი დიდი ეტაპი იყო მის ცხოვრებაში, დიდი ოცნების ასრულება, საკუთარი ღვინო „კალამი“, თან როგორი სახელი მოუფიქრა, ლიტერატურული და ვაზივით დახვეწილი.
* *
*
ყველაფერი მოქმედებაში დატოვა: თავისი მარანი ჩარდახში, ღვინის ფესტივალი, არილი… ერთგვარი პერპენტუმ მობილე. ღვინო, რომელმაც ჩვეულებრივად უნდა გააგრძელოს ცხოვრება, ლიტერატურა ღვინოზე, რომელსაც ვერაფრით გააჩერებ, დაიძრა და უნდა დაიწეროს. ღვინის ფესტივალი, ისეთი ენერგიით ააგორა, ახლა იმდენი პატრონი ჰყავს, იმდენი შემოქმედი, ვერც მას გააჩერებ. და თან ყველაზე დიდი სევდა, რომელიც არავინ იცის, – მახოს დაწყებული რომანი, ოდენის ბოლო ლექსივით საბეჭდ მანქანაში გაჩერებული… ნეტავ, როგორია, რაზეა?
როცა „არილში“ 37 გვერდიანი მოთხრობა მივიტანე „ამბავი ძველი დახვრეტილებისა და ამბავი ახალი დასახვრეტებისა“, დამირეკა, მითხრა, ამას კი დავბეჭდავ, მაგრამ ასე უნდა დატოვო, არ გაზრდიო? ცოდოა, კარგი თემაა რომანისთვისო. დავპირდი, კი, ვფიქრობ-მეთქი. ერთ კვირაში მირეკავს, – რას შვრები, მუშაობო? დავიბენი. იმას არ აგრძელებ, რაც გითხარი? იცოდე, ავდგები და მალე კრიტიკულ წერილს დავწერ შენი სიზარმაცის გამო, როგორ დაღუპე კარგი მასალაო. ძალიან შემარცხვინა, ისიც ვიცოდი, დაწერდა, ჰოდა, მახოს დამსახურებაა ჩემი ის სარომანე დებიუტი.
მერე ერთი სამარცხვინო ამბავი დამემართა, გამოვიდა ეს წიგნი, ხმაურიც მოჰყვა. ვიცი მახოს დამოკიდებულებაც და უცებ რაღაც ეშმაკი შემიჩნდა, ვითომ რომ კარგად გაყიდულიყო, – მარკეტინგზე ვიზრუნე, როცა არ იცი რა,- გაჩერდი. ვინმე გაძალებს, გთხოვა ვინმემ? თამამად დავურეკე, – მახო, შეგიძლია, „არილის“ ვებ-გვერდიდან აიღო მოთხრობა, რომ წიგნი გაიყიდოს-მეთქი? საშინლად გამიბრაზდა, შენ რო არ იყო, ხომ იცი რას გეტყოდიო, იმავე წამს მივხვდი, რა ჩავიდინე, ახლაც კი ცივმა ოფლმა დამასხა სირცხვილისგან, ბოდიშები ვუხადე. ცოტა ხანში მომწერა: ჰო, კაი, არ ავიღებ, მაგრამ აღარ ვბრაზობ, ეგეც გეყოფა, რომ მიხვდიო. კიდევ ერთხელ მაპატიე, მეგობარო.
* *
*
ვწერ და ვწერ, ვეღარ ვჩერდები, კიდევ რამდენი რამ მინდოდა მომეყოლა… მინდოდა სტუდენტობისდროინდელ მეგობრებთან მელაპარაკა; თამრიკო ლებანიძესთან, როგორ მოხვდა პენმარათონის ჟიურიში; თეონა დოლენჯაშვილთან, რომლის პოსტითაც გავიგე, რომ მახო გარდაიცვალა. ის ფოტო არსებობს, – უფლისციხეში ვდგავართ მე და მახო და იმაზე ვლაპარაკობთ, – რომ წამომაგდო და აღარ მაწერინა. იქვე, კლდოვან კედელზე, ვიღაცას ამოეკაწრა „თეონა“, შეხედა და აჰა, თეონაც აქ არის, ერთი კარგი გოგოა, კარგად წერსო, ეს დიდი ხნის წინ იყო, მაშინ არ ვიცნობდი თეონას.
შადიმანთანაც მინდოდა საუბარი, როგორ აღადგინეს 2012 წლიდან „არილი“, როგორ დადეს პირველი მაღალი თამასა ერთად, მთელი მათი ლიტერატურული თანამშრომლობა.
მინდოდა მეტი მომეყოლა თემო კუპრავაზე, თემო მახოს ბიძაშვილია, სოხუმელია, დამეწერა, როგორ იქცა მახო მის „მასწავლებლად“, როცა თემოს ურთულესი დრო ჰქონდა, მათი საერთო საფეხბურთო ვნებების შესახებ მომეთხრო, თუმცა ალბათ თემო უკეთესად მოჰყვება.
მინდოდა მელაპარაკა ალეკო ცქიტიშვილთან, მაგრამ ალბათ ალეკოც თვითონ უკეთესად მოჰყვება თავის ამბებს.
მოვყვებოდი იმ ფეისბუქ პოსტებზე, მუსიკაზე და კინოზე რომ წერდა, მშობლებზე რომ წერდა, მამაზე, – იური ხარბედიაზე, როგორ სიყვარულს დებდა და ამაყობდა, ვისი შვილიც იყო. მოვყვებოდი იმაზე, როგორ დაიცვა „არილი“, როცა იმ ოდიოზურმა კულტურის მინისტრმა დაფინანსება შეუწყვიტა, ეს კულტურაში უბედურების მომასწავებელი პირველი სიგნალი იყო. როგორი განრისხებული იყო და აღარც გაჰკარებია, ამათი სამათხოვრო არაფერი მაქვს, იქით უნდა იხვეწებოდნენო. სიცილით კვდებოდა, მე და შოთა იათაშვილს გვკითხა, – ეგ გავიგე, რომ თქვენ ჟურნალების მთავარი რედაქტორები ხართ და სხვის ნაწარმოებებს ამოწმებთ, მაგრამ თქვენ ვინ გამოწმებთო? აბა, ამის მერე როგორ უნდა მელაპარაკა იმასთან, მარტო ცენზურა კი არ იცის რა არის, ლიტერატურაზე წარმოდგენა არ აქვს და, მით უმეტეს, თავისუფლებაზეო. და მაინც გადაარჩინა „არილი“, უფრო სწორედ, მან „არილი“ ისეთ კონდიციამდე მიიყვანა, რომ თვითონ საზოგადოებამ გადაარჩინა „არილი“, ახლა ამ ტექსტს რომ კითხულობთ, ჩათვალეთ, რომ ლიტერატურის დიქტატურაზე გამარჯვების შანსი მახომ მოგვცა.
გადაარჩინა „არილი“, რომელიც თან დროს მიჰყვება, სიმართლეს ამბობს და თან მაღალ და ღრმა ხელოვნებაზე ჰყვება, იბრძვის „არილი“.
ბევრს დავწერდი ლექსო დორეულზე, მაგრამ ახლა ცოტა არაეთიკურად მიმაჩნია, რადგან თავად უნდა დაარედაქტიროს ეს ტექსტი…
ზვიად რატიანის ციხიდან გამოგზავნილ წერილში ეწერა, რომ თურმე 90-იანების ბოლოს, როცა „კავკასიონის“ ლიტერატურული დამატება „არილი“ გამოვიდა, პირველ ჰონორარზე მახომ და ზვიადმა ყველასათვის ცნობილი რიტუალი ჩაატარეს, იმ დროის დაწესებულებებში, კაფეს რომ ეძახდნენ და ძუნძგლიანი დუქანი იყო, სადაც რამის დალევა არც ისე უხიფათო საქმედ მიიჩნეოდა, მონიშნეს მუსიკის, კინოს, ლიტერატურის „ძირითადი საზიარო სიყვარულები“ , „ეძახე „მთვრალი ბაზარი“ და კი დავმეგობრდითო“- თქვა ზვიადმა… და მერე:
„რომც შევძლო და ემოცია გვერდით გადავდო, მაინც ძნელია მახოზე ლაპარაკი და მისი ქება, რადგან ისედაც ყველამ ყველაფერი იცის. რაც მასში მხიბლავდა და მაკვირვებდა, იგივე ხიბლავდათ და აკვირვებდათ სხვებსაც. თუმცა ერთ-ერთი ყველაზე გასაკვირი, სწორედ იმ სხვების, მახოს სამეგობროს ამბავი იყო. ყველას გვემატება ასაკი, გვეცვლება ხედვები და გარემოებები, ვკარგავთ და ვიმატებთ ადამიანებს, როცა ერთმანეთი გავიცანით და მალევე დავმეგობრდით, ერთი საერთო ლიტერატურული სამეგობროს ქსოვილში ჩავეწერეთ, თუმცა ყველას გვყავდა ძველი, სკოლის თუ სტუდენტობის სამეგობროები, რომელთა დიდ ნაწილთან სულ უფრო იშვიათად ვურთიერთობდით. მახოს კი ყველა მაშინდელი თუ გვიანდელი სამეგობრო ორბიტები, მთელი ცხოვრება აქტიურ რეჟიმში მისდევდა, ახლები ძველებს არ ანაცვლებდა, ემატებოდნენ და ემატებოდნენ, ეს სრულიად განსხვავებული სამეგობრო ორბიტები დროდადრო დაბადების დღეებზე ან ღვინის ფესტივალებზე ვიკვეთებოდით და ასეთ დროს ყველაზე თვალსაჩინოდ ჩანდა მაინც რამდენი იყო ეს კაცი, ერთი შეხედვით, ყველასთვის თავისი, მაგრამ იმავდროულად – უცხოს ვერ ვიტყვი – შორი.
როგორ ასწრებდა ამდენ საქმეს და სიყვარულს, როგორ იყო ხოლმე ასეთი გულჩათხრობილიც და ხანაც ასეთი თავქარიანიც, ამ კითხვებს ვერასოდეს გავცემ პასუხს.
ნიჭიერება, დიდსულოვნება, შრომისმოყვარეობა, პასუხისმგებლობა, ეს ყველაფერი – თავისთავად, მაგრამ, მგონი, მთავარი, რაც მის, ერთი შეხედვით, ქაოტურ თუ უკიდეგანო ენერგიას და ინტერესებს აწესრიგებდა, აღტაცების უნარი იყო, აღტაცების დაუჯერებელი ხარისხი, რომლითაც უდგებოდა ყველა საქმეს თუ ურთიერთობას და რომლის მსგავსი, თუნდაც მიახლოებული, სხვა არც ერთ ადამიანში მიგრძნია.”– შეგახსენებთ, ეს ტექსტი საკანში, მუხლზე დადებულ “მუყაოს მაგიდაზეა” დაწერილი.
ერთი აგურისფერი ჟაკეტი ჰქონდა მახოს, მასში ფოტოც აქვს გადაღებული. ეს იმ დღეების ერთ-ერთი ფოტო იყო, სასახლესთან რომ დევს ხოლმე. ჰოდა, უცებ აღმოაჩინეს რომ, სასახლეზე აგურისფერი ჭიამაია ზის, არც წითელი, არც კოპლებიანი, – აგურისფერი. გაიარა იმ დღეებმა, ორი კვირის მერე სახლის საკურთხებლად ის მამაო მივიდა, რომელმაც წესი აუგო. ისიც კი ისეთი შეხვდა, ქადაგებისას ოთარ ჭილაძის ფრაზებით რომ საუბრობდა. აკურთხებს მამაო სახლს, ეძებს კედელზე ადგილს ჯვრის წასაცხებად, მივიდა იმ ფოტოსთან და ჩარჩოზე აგურისფერი ჭიამაია მოკალათებულა, არც წითელი, არც კოპლებიანი, – აგურისფერი.
როცა ვინმე ძალიან დიდი მიდის, აი, მაგალითად, ლიოსა ან ფელინი, ან, დავუშვათ, ოთარ იოსელიანი, ან დავით წერედიანი, მარკესის მოთხრობის – „ძალიან მოხუცი კაცი უშველებელი ფრთებით“ – მიხედვით ვწერ ხოლმე, – მაგალითად, ასე: „ჰოდა, აკრიფა თავისი უშველებელი ფრთები ძალიან მოხუცმა ანგელოსმა და დატოვა დედამიწა“. მართლა ასე მგონია… „ანგელო-ზ-ს“ არ ვწერ, ვწერ „ანგელო-ს-ს“, „ს“-თი. პირველად რომ წაიკითხა, აღტაცებულმა მომწერა, რა მაგარია, „ს“-თი რომ წერო.
ჰოდა, იფრინე დიდი აგურისფერი ფრთებით, ძალიან ახალგაზრდა ანგელოსო, ისევ შენი აღტაცების იმედზე ვართ აქ დარჩენილები.
© არილი