კრებულიდან “სალამური ტყეში”
იტალიურიდან თარგმნა ნოდარ ლადარიამ
სოფელია ღარიბი იმიტომ რომ მისი ბინადარნი მარტოსულნი და მეოცნებენი არიან, თუ მისი ბინადარნი არიან მარტოსულნი და მეოცნებენი სოფლის სიღარიბის გამო?
უნდა ითქვას, რომ ეს სოფელი ერთი გვალვიანი და შიშველი ხეობის ძირში გაწოლილა, — აი შესაბამისი სიტყვა, — როგორც რაქიტიანი ბავშვი თავის აკვანში.
ზამთარში ბინდი, ზაფხულში კი საშინელი და სასტიკი მზე. ზამთარ-ზაფხულ კიდევ — გარინდებული ჩახუთული ჰაერი და ხეობის ირგვლივ შემორკალულ კლდოვან ქიმებზე ფარდასავით დაკიდებული დაბალი ზეცა სოფელს ღამეული მაჯლაჯუნებით ავსებს.
ქარი მხოლოდ შორიდან თუ ისმის, საიდანღაც მაღლიდან, როგორც უღრან ტყეში. ქარის ჩურჩული თითქმის იდუმალია, მისი ხმა სხვა უცნობი ქვეყნიერების ძახილს ჰგავს და ოცნებებს იწვევს საეკლესიო ორღანის მსგავსად.
ეკლესიაში კი ხალისით დადიან ხეობის საცოდავი მკვიდრნი, რომელთაც ღმერთი სწამთ. განსაკუთრებით ქალები დადიან, — ისინი ხომ, ჩვეულებრივ, მამაკაცების გადამეტებას წარმოადგენენ, რადგან თუ ამათ მხოლოდ ოცნება და მარტო ყოფნა უყვართ, ქალები, სამაგიეროდ, სულ მთლად შეპყრობილები არიან და დარდიანები, თუმცა კი ყოველდღიურ ცხოვრებაში მაინც ინარჩუნებენ ქმედითსა და მეწვრილმანე სულისკვეთებას, რომელიც აიძულებს ათასგვარად გაისარჯონ და მამაკაცებზე უკეთ დააგროვონ ფული.
სხვა განაპირა სოფლებისაგან განსხვავებით, სადაც ეკლესიაში გალობა რაღაცნაირად გულის მოოხებას ჰგავს დამორწმუნე თემის რაღაცნაირი მოთხოვნა და სწრაფვაა ღვთისაკენ, აქ ლოცვა ყოველთვის ჩუმია, თითოეულს თავისი სათხოვარი აქვს და ყველანი ერთად უსმენენ ორღანს, როგორც ქარის შორეულ ხმას, როგორც უკეთესი ცხოვრების აღთქმას.
ქალები მდუმარედ ტირიან, მამაკაცები კი მთვრალებივით გრძნობენ თავს, ამ დროს მათ ყოველივე ნათელი და ადვილი ეჩვენებათ და ჭეშმარიტებაც ტყუილის ზედაპირზე ტივტივებს.
სწორედ მაშინ, როცა ორღანი წელიწადის ბოლო დღეს” თე დეუმ “-ის ლოცვისას ჟღერდა, მოხდა ისე, რომ მკითხავის ვაჟმა მოულოდნელად სრული შინაგანი განახლება იგრძნო. აქამდე კი იყო ერთი შეუგნებელი და უთავბოლო ყმაწვილი, კუდიანი დედაკაცის ნაბიჭვარი, რომლისთვისაც ღმერთს ხეირიანი და ხანგრძლივი შრომის უნარი არ მოემადლებინა.
ყველანაირ საქმეს შეეჭიდა, უფრო სწორად კი, ყველა ოსტატის შეგირდობა სცადა — მეურმისა და ხუროსი, მჭედლისა და დურგლისა — მაგრამ არც ერთთან არ შეჩერებულა დიდი ხნით და არც აუთვისებია რამე.
ახლა კი ერთბაშად იგრძნო, რომ ყველა ამ საქმის ერთდროულად გაკეთება შეეძლო, ოღონდაც სოფლის გარეთ, რომელიმე ღია ადგილას, სადაც თავისუფლად სუნთქვას არავინ დაუშლიდა და არავის ეცოდინებოდა არც მისი ნამდვილი სახელი, არც დედამისის ხელობა.
გულის სიღრმეში არ სძაგდა დედამისი: იგი ხომ მხოლოდ მოყვასის ნდობას იყენებდა ალალად, რათა მასაც ეცოცხლა და მის ვაჟსაც. სულ მუდამ სნეული იყო, ხშირად კრუნჩხვებიც მოსდიოდა და ამ დროს უცნაურ სიტყვებს წარმოთქვამდა. სწორედ ამან მოუტანა ნათელმხილველის პირველი სახელი და წარმატება. არც თვითონ რცხვენოდა თავისი ხელობისა.
უბედურება ის იყო, რომ ხალხს რცხვენოდა მასთან სიარული. ყველანი კი დადიოდნენ სამარჩიელოდ და მის გარეშე ისევე ვერ ძლებდნენ, როგორც უწყლოდ, მაგრამ არავინ ღებულობდა მას საკუთარ სახლში, და ეკლესიაში შესული რომ ენახათ, ქვების სროლით გააგდებდნენ კარში.
ვაჟსაც კი ძაღლივით უყურებდნენ და მასაც ხშირად უჩნდებოდა სურვილი, დაეკბინა დედამისის კლიენტები.
იმ საღამოს კი არა: იმ საღამოს ხალხი უჩვეულოდ ერთხმად გალობდა, რადგან ღმერთს მადლობდა წელიწადის ცუდად თუ კარგად დასრულებისათვის.
ცუდად თუ კარგად, რადგან სანამ ცოცხალი ხარ, ყოველივე ჯერ კიდევ მშვენიერია.
მკითხავის ვაჟიც გალობდა და უჩვეულოდ გრძნობდა, რომ მაღალი იყო, ჯანმრთელი და გულშიც იდუმალი სიხარული ენთო. გრძნობდა, რომ მისი ძლიერი ფეხები მკვიდრად იდგა დედამისის მიერ წინადღით ნაყიდ ახალ ფეხსაცმელებში, რომ წვივები მარდი იყო, მუხლები კი დაზეთილ ბორბლებს ჰგავდა. ამიტომაც ეწადა ხეობის გარეთ ქარის საპოვნელად წასვლა.
მის ხშირსა და გრძელ თმებს სწორედ ქარი სჭირდებოდა, მის დიდ პირსა და საღ კბილებს რაღაც ისეთი უნდა ეღეჭა, რასაც მკითხავის პური არ ერქმეოდა, და ბოლოს, მის ოქროთი და ლაჟვარდით გარემოცულ შავ გუგებს უნდა ენახათ ჰორიზონტი ისე, როგორც ამას მწვერვალზე შემომჯდარი არწივი ხედავს.
მკითხავის ვაჟიც მადლობდა ღმერთს, რომელიც ტკივილისაგან დიდი ხნის განმავლობაში შეკრულ გულს უხსნიდა.
— დედა, — თქვა შინ დაბრუნებისთანავე, — მივდივარ მე.
— მიდიხარ? სად მიდიხარ?
— ბედი უნდა ვეძებო.
მკითხავი ვახშამს ამზადებდა თავის პატარა დალაგებულ სამზარეულოში, რომელიც არც როკაპის ქოხს ჰგავდა, არც სიბილას გამოქვაბულს. თვითონაც პატარა და სუფთა ქალი იყო, უკნიდან გოგოს რომ ჰგავდა შავი თმის მძიმე რგოლისა და ნატიფი კეფის გამო, წინიდან კი გათეთრებული თმა და დამჭკნარი სახე დატანჯულ მოხუცს ამსგავსებდა.
შვილის სიტყვებზე იმწამსვე არ უპასუხია, შვილიც არ შეწუხებულა დედის გულგრილობით. ჩვეულებრივ, ორივე სიტყვაძუნწი იყო და არასოდეს არაფერს ანდობდნენ ერთმანეთს. მაგრამ ამჯერად, შვილი რომ დედის აზრს ჩაწვდომოდა, ალბათ, შეწუხდებოდა.
მკითხავმა იცოდა, რას ნიშნავდა ბედის საძებნელად წასვლა მისთვის, ვინც მისი ვაჟივით არასოდეს გასულა სოფლის გარეთ, თანაც არც სამუშაო გააჩნდა, არც ფულიანი ქისა და, — რაც ყველაზე ძვირფასია, — არც ქვეყნად ცხოვრების გამოცდილება: დაკარგვას ნიშნავდა, ქარში გაბნევას, ტოტიდან მოწყვეტილი ფოთლის მსგავსად.
დედას არ უნდოდა ეს, არ უნდოდა. მან ეშმაკის საქმის კეთებას იმიტომ მიჰყო ხელი, რომ თავისი ვაჟი ერჩინა, ეშმაკი კი, თითქოსდა თვით ამ დედაკაცის სული არ ჰყოფნისო, ახლა სწორედ ამ ვაჟს ართმევდა ცოცხლად. ოღონდაც ეშმაკს ყოველთვის მოურიგდები. მკითხავმა ახლა ის გადაწყვიტა, რისი ქმნაც თავისი ვაჟისათვის ფიცით აუკრძალა საკუთარ თავს: ახლა იგი ჯადოს მოამზადებდა მისი შინიდან წასვლის დასაბრკოლებლად.
ამიტომაც არაფერს ამბობდა. ამ ქალს არ შეეძლო თვალთმაქცობა, მაგრამ მის დუმილს საშინელი ძალა ჰქონდა. შვილის ხმაზე და, განსაკუთრებით, სახის შეცვლილ გამომეტყველებაზე ატყობდა, რომ სიტყვიერი წინააღმდეგობა ამაო იქნებოდა.
— ბედის საძებნელად მიდიხარ, — თქვა ბოლოს, თან სუფრას შლიდა სამზარეულოში მდგარ პატარა მაგიდაზე. — მერედა სად მიდიხარ?
ბიჭმა ლაპარაკი დაიწყო და ვერ ამჩნევდა, რომ დედამისი ჩვეულებრივზე უფრო მეტად სთავაზობდა საჭმელს, იცოდა მისი მსუნაგობა და ყველაფერს მას აძლევდა: ერთი კლიენტის მიერ მორთმეულ ღორის ღვიძლს, მოხარშული ყველის მთელ მარაგს, ღვინოს, რომელიც თვითონაც მოსწონდა.
მაგრამ მთელი თავისი ადამიანური და ზეადამიანური გამოცდილებით მაინც ვერ ამჩნევდა, რომ რაც უფრო კმაყოფილი იყო მისი ვაჟი, მით უფრო ძალას იკრებდა მასში ფათერაკიანი გადაწყვეტილება.
დედის დასარწმუნებლად სოფლის ერთადერთი კაცის მაგალითს იშველიებდა, რომელიც მხოლოდ იმის წყალობით გამდიდრებულიყო, რომ ადგილიდან განძრევას არ შეუშინებია. ეს მსხვილფეხა საქონლით მოვაჭრე იყო, რომელიც არაფრისაგან ზედაპირზე ამოტივტივდა და ქალიშვილებიც სულ წარჩინებულებსა და სახელმწიფო მოხელეებზე დაეთხოვებინა.
ამ საუბრისას ყურის ბიბილოები უწითლდებოდა, რადგან იმ კაცის უმცროს ქალიშვილზე ფიქრობდა იმ გრძნობით, რომლის გააზრებასაც კი ვერ ბედავდა.
დედა მოთმინებით უსმენდა და თავისთვის იღიმებოდა, რადგანაც მხოლოდ მან იცოდა, ვინ იყო ის კაცი და საიდან მომდინარეობდა მისი ესოდენი იღბალი.
როცა დარწმუნდა, რომ ბიჭი არ დათმობდა და წინააღმდეგობას თუ წააწყდებოდა, შეიძლებოდა სახლი გაეძარცვა და მალულადაც გაპარულიყო, საბოლოოდ გადაწყვიტა ჯადოს მომზადება.
უპირველეს ყოვლისა ცოტაოდენი საფუარი უნდა ეშოვნა იმ პატარძლისაგან, რომელიც ქმრის ოჯახში პირველად აცხობდა პურს, მერე კიდევ რამდენიმე წვეთი იმ ღვინიდან, ნაკურთხი ძღვენისთვის რომ ხმარობენ მესაზე. ღვინის შოვნა ადვილი იყო იმ მნათეს დახმარებით, რომელიც ხშირად აწვდიდა საეკლესიო მასალას. საფუარის შოვნა კი გაუჭირდა, რადგან, როგორც უკვე ითქვა, ყველანი გაურბოდნენ და პატარძალიც მიმხვდარიყო, რომ რაღაც ორაზროვანი მზადდებოდა.
— გეფიცები, უბრალოდ, ჩემს ბიჭს ნამცხვარი უნდა გამოვუცხო, — თქვა დადინჯებით და როგორც იქნა საფუარიც მიიღო.
მართლაც ცომი დააყენა ანისულის ნამცხვრისათვის, მის შვილს რომ ასე უყვარდა, საეკლესიო ზედაშე კი ჩვეულებრივ სუფრის ღვინოს შეურია.
მერე შეულოცა. ეს უფრო ძნელი იყო. საჭირო იყო “მრწამსის” უკუღმა წარმოთქმა, თანაც ღვთისა და ქრისტეს სახელები ლუციფერისა და უფროსი ეშმაკის, ლუსბეს, სახელებით უნდა შეეცვალა და მერე კიდევ სპირიტისტული სეანსის მაგვარი რაღაც ჩაეტარებინა.
მკითხავი სიბნელეში დაჯდა პატარა სამზარეულო მაგიდასთან და ზედ გაშლილი ხელის მტევნები დაალაგა, ცერები ერთმანეთს ეხებოდნენ. წარმოთქვა უწმინდური მრწამსი და იკითხა:
— ვინ ხარ?
მაგიდის ფეხი ეგრევე წამოიწია და კვლავ იატაკს დაეძგერა მხეცის ტორივით.
— ვიცოდი, ვიცოდი, რომ ამჯერად უცებ მოხვიდოდი, — გაიფიქრა გულამომჯდარმა, სახე და მხრები სულ გაუცივდა, თუმცა კი ოფლად იღვრებოდა.
მართლაც ეშმაკი იყო, ვინც პასუხობდა? გულის სიღრმეში არ სჯეროდა ეს. ოღონდაც სინამდვილე ის იყო, რომ მაგიდა მოძრაობდა და მის ბაკუნში იყო რაღაც ცოცხალი, რაღაც ცხოველური, რაც იმაზე უფრო დიდ შთაბეჭდილებას ახდენდა, ხმას რომ ეპასუხა.
წუთიერი მღელვარე ყოყმანის შემდეგ მკითხავმა განაგრძო:
— იცი, რისთვისაც დაგიძახე? არა? ახლა არ გინდა მიპასუხო? ნუ მატყუებ, უნდა იცოდე. მიპასუხე. იცი თუ არა?
პასუხი უარყოფითი იყო.
— ჰოდა იცოდე, რომ ჩემი შვილი შინიდან წასვლას აპირებს. შენ ჩააგონე? თუ შენ ხარ, თავი დაანებე. შინ დამიტოვე. ჩემი სული არ გყოფნის? დამიტოვებ?
მაგიდა გაშმაგებული ცხენივით ყალყზე შედგა, მერე დაეშვა და მოკლე ნერვიული დარტყმებით დაიწყო კაკუნი, თითქოსდა ქალის ფეხებს ეძებს, რომ ზედ დააბიჯოს და ატკინოს. მკითხავს სწორედ რომ ცხენის დარად აღვირით ეჭირა იგი, თუმც კი სულ მთლად კანკალებდა და კრუნჩხვების მოახლოებას გრძნობდა. ასე ნეტა რატომ ეწინააღმდეგებოდა ბოროტი სული? მის დამშვიდებას შეეცადა.
— კმარა, თუ შენ არ ჩააგონე, მით უკეთესი. ოღონდ დაწყნარდი და მომეხმარე, რომ შინ დარჩეს. მიშველი? მეც მოგეხმარები.
არ იცოდა, როგორ უნდა მიხმარებოდა ეშმაკს, ან, უფრო სწორად, ბუნდოვნად იცოდა. ალბათ, ვიღაცას ბოროტის ქმნაში უნდა დახმარებოდა.
ასე თუ ისე, მაგიდა დაწყნარდა: ეშმაკმა დახმარება აღუთქვა. მკითხავმაც ხელი უშვა, ცივი ოფლისგან სველი მთელი სხეულით იწყო აქეთ-იქით რხევა, სანამ სკამიდან არ ჩამოვარდა გულწასული.
ღამით ყმაწვილმა, რომელსაც ნამცხვრების მთელი მთა შეეჭამა და ღვინოც სულ დაელია ბოთლიდან, თავი ცუდად იგრძნო. მთელი ტანი ასტკივდა უცებ, სასტიკი ღებინება აუტყდა, გაუთავებელი კრუნჩხვებითა და სლოკინით.
ისიც ცივ ოფლში ცურავდა, როგორც დედამისი ეშმაკის გამოხმობისას. სახე იისფერი ჰქონდა, ხელფეხი — გაყინული.
— შხამი მოგიცია ჩემთვის, — აღმოხდა ბოლოს ლამის მტირალს. — რატომ, დედა? რატომ? რატომ?
შიშითა და წუხილით მოცულმა მკითხავმა კინაღამ ყველაფერი აღიარა. მხოლოდ იმიტომ არ გაუმხილა სიმართლე, რომ ეშინოდა, კიდევ უფრო არ დაემძიმებინა მისი მდგომარეობა. შხამის საწინააღმდეგო ნაყენი შეასვა. და სანამ ოფლს უმშრალებდა და წამოდგომაში ეხმარებოდა, ლოცულობდა კიდეც.
საშინელი იყო ეს მისი ლოცვა: მასში საკუთარ ამბოხებულ სინდისს ამხელდა, ეს ჩუმი ყვირილი იყო, უხმოდაც რომ უნდა ასულიყო ვარსკვლავებთან, თვით ღვთის სასუფევლამდე მიეღწია.
— სამართლიანად მართმევ მას, უფალო. სატანას ვთხოვე მისი შინ დარჩენა, მაგრამ სატანას, ალბათ, არაფერი შეუძლია შენს წინააღმდეგ. ამიტომაც მიკლავს მას, რომ როგორმე მაინც აღასრულოს თავისი დაპირება. ასე, ასე ამგზავრებთ მას და ამავე დროს შინაც მიტოვებთ. თქვენ ორნი, თქვენ ორნი ერთად, სულ მუდამ რომ ებრძვით ერთმანეთს, ჩვენს სატანჯველად კი სულ მუდამ რომ შეთანხმებულები ხართ. ოღონდაც იყავნ ნება შენი, უფალო, მხოლოდ ნება შენი.
— მღვდელს დამიძახე, — თქვა ვაჟმა, — ვკვდები.
სუსხიან და ნათელ დილას მკითხავი გაიქცა და ჯერ ექიმის, მერე კი მღვდლის კარებზე დააბრახუნა.
ექიმმა, თუმც კი გააფრთხილეს, რომ სასწრაფო იყო მისი დახმარება, მაინც ალოდინა. მღვდელი იმწამსვე ეახლა. ხანში შესული კაცი იყო, მაგრამ ჯერაც ძლიერი და უხეშიც. ფანატიკოსი იყო, რომელიც, თუ სჭირდებოდა, სცემდა კიდეც ურჩებს. სოფელშიც ამის გამო უფრო შიშს იწვევდა, ვიდრე სიყვარულს. ზოგს სძულდა კიდეც იმ მდუმარე და ულმობელი ვნებიანობით, რომელიც ეგზომ დამახასიათებელი იყო ამ სოფლის ბინადართათვის.
მას შემდგე, რაც ყმაწვილმა აღსარება თქვა და რამდენადმე დამშვიდდა, მღვდელმა უთხრა ქალს.
— შენც უნდა მითხრა აღსარება, კუდიანო. განაგდე სახლიდან ეშმაკი და დაუბრუნდი ღმერთს, რომელიც მხოლოა ქვეყნიერების პატრონი.
მკითხავი თავის დაკვრით უდასტურებდა, მაგრამ სულ მთლად ნერვიული კანკალით იყო შეპყრობილი, რომელიც მერე დიდი ხნით შერჩა.
— მართალია, — აღიარა, — ჯადო გავუკეთე, შინ რომ დარჩენილიყო.
ოღონდაც ზედაშის შესახებ არაფერი უთქვამს, საბრალო მნათესთვის რომ ზარალი არ მიეყენებინა.
— რატომ მინდოდა მისი დარჩენა? — განაგრძო ცივად, თითქმის სასტიკად, — ჩემს თავს ვეუბნებოდი, რომ ეს სიკეთე იყო, რადგან საშიშროებისაგან დაიცავდა მას, მაგრამ სინამდვილეში მისი წასვლა მადარდებდა, რადგან გარეული მხეცივით მარტო ვრჩებოდი, უსახსროდ, გულცივი გველების ამ ბუდეში, სადაც არავის ვუყვარვარ. ასე, ალბათ, უფლის ნებას ვეწინააღმდეგებოდი, რომელსაც სურდა, რომ ჩემი ბიჭი გასცლოდა ასეთ დედას, რომელმაც კარგად ვერ აღზარდა, რომელსაც იგი მხოლოდ გემრიელი ლუკმებისა და ღვინით სავსე ჭიქების მეშვეობით უყვარდა, რომელიც მის სხეულს ასუქებდა, მის სულს კი არ უვლიდა.
— კმარა, კმარა, — წამოიძახა მღვდელმა. ოღონდაც გულაჩუყებული იყო. — ეგ რა თქვენი საცოდნელია. თქვენ არ უნდა განსაჯოთ ღმერთი: საკმარისია ემსახუროთ და თაყვანი სცეთ. ჰოდა, ყველაფერიც კარგად იქნება.
ერთი საათის შემდეგ ის მოკვდა, წმიდა ზედაშით მოწამლული. მკითხავის შვილი კი გადარჩა.
© “არილი”