ლელა სამნიაშვილი
ვიდრე ყაზბეგს ეცინება
ვერცხლის საუკუნე + ბროდსკი. ვახუშტი კოტეტიშვილის თარგმნილი რუსული პოეზია. თბ. 2007.
“…თვალს ქუთუთოებქვეშ რატომ ჭუტავ?/ყაზბეგო, რაზე გეცინება?“ – მაინცდამაინც პასტერნაკის ამ ლექსზე გადავშალე კრებული, რომელიც ჩემს ხელთაა.
ვახუშტი კოტეტიშვილის მიერ აღმოსავლური და დასავლური პოეზიის ნიმუშების საუკეთესო ქართული თარგმანებით განებივრებულმა მკითხველმა ცოტა ხნის წინ ახალი საჩუქარი მიიღო. თუმცა, ვახუშტი კოტეტიშვილი რუსული პოეზიის მნიშვნელოვანი ნაწილის (“ვერცხლის საუკუნე + ბროდსკი”) ქართულ ენაზე კრებულად გამოცემას მთარგმნელის პროფესიულ ჟინს უმადლის, უნდა აღინიშნოს, რომ დღეს რუსული პოეზიის თარგმნა და ქართველი მკითხველისათვის მისი შეხსენება ბევრი კუთხითაა დროული და საინტერესო.
მთარგმნელი აღნიშნავს: “მე ამ ჩემი საყვარელი ლექსების თარგმნას შეგნებულად თავს ვარიდებდი, ვინაიდან ვთვლიდი, რომ რუსული ენა საქართველოში თითქმის ყველამ იცოდა და უმჯობესი იქნებოდა, თუ მკითხველი მათ დედანში გაეცნობოდა.” ქართველი მკითხველის ახალ თაობას დღეს უკვე ნამდვილად სჭირდება რუსული პოეზიის გაცნობა მშობლიურ ენაზე; მით უმეტეს, რომ საქართველო-რუსეთის ამჟამინდელი პოლიტიკური მიმართებები, სამწუხაროდ, ჩვენს ქვეყნებს შორის კულტურული ურთიერთობების სიხშირესა და მასშტაბებზეც აისახება. გლობალიზაციის პირობებში, თანამედროვე რუსულ ლიტერატურას ალბათ არც უნდა მიენიჭოს ჩვენს მიერ რაიმე განსაკუთრებული პოზიცია, ვიდრე ვთქვათ, ინგლისურენოვან ან ლათინოამერიკულ ლიტერატურას. ლიტერატურის ისტორიის თვალსაზრისით კი რუსული ლიტერატურისა და რა თქმა უნდა, რუსული პოეზიის მნიშვნელობის დავიწყება საქართველოსთან და ქართულ ლიტერატურასთან მიმართებაში უბრალოდ, შეუძლებელია. გარდა იმისა, რომ თავის დროზე რუსულმა პოეზიამ კავკასიითა და საქართველოთი შთაგონებული უამრავი ლექსი შეიძინა, მან მნიშვნელოვანი გავლენა იქონია მეოცე საუკუნის ქართულ პოეზიაზე. ისეთ უშუალო გავლენებს რომ დავანებოთ თავი, რომელთა შედეგადაც ქართულ პოეზიაში ვთქვათ, ფუტურისტული მიმართულება გაჩნდა, რუსული პოეზიის გავლენა ცისფერყანწელების და გალაკტიონის შემოქმედებაშიც კი მნიშვნელოვანია. აქედან პირველი – ქართული პოეტური ტრადიციის ფრანგულ სიმბოლიზმთან შეზავების მცდელობა, ხოლო მეორე ამ მცდელობას გაცდენა და მთლიანად ახალი პოეტური პარადიგმის დამკვიდრება იყო. მათში ევროპული პოეტური გამოცდილების გაზიარება, მნიშვნელოვანწილად, რუსული პოეზიის და ფრანგულიდან და ინგლისურიდან – რუსულად თარგმნილი პოეზიის გავლით მოხდა.
აქ უკვე თარგმანის როლის მნიშვნელობას შევეხეთ – პოეზია, სამეტყველო ენების გარდა, მხატვრული აზროვნების, სიმბოლოების, მოტივების, განცდების, რიტმის, ფორმალური ძიებების ენებსაც ფლობს, რომელთაგან თითოეული სხვადასხვანაირად ემორჩილება გეოგრაფიას, ეპოქას, პოლიტიკურ ფორმაციებს და კონკრეტულ ენობრივ სისტემებსაც კი. სხვანაირად რომ ვთქვათ, პოეზიის ინტერპრეტირებაც და თარგმნაც ბევრნაირად და უსასრულოდ შეიძლება – ენის შიგნით, ენიდან-ენაზე, ეპოქიდან–ეპოქაში, ქვეყნიდან-ქვეყანაში. ჩვენს ხელთ არსებული რუსული პოეზიის ქართული კრებული მთარგნელობითი ოსტატობის ყველა ნიშანს ატარებს: ცალ გვერდზე განთავსებული რუსული ლექსი და მეორე გვერდზე, მისი ქართული თარგმანი – სტრიქონთან-სტრიქონის, რიტმთან-რიტმის, რითმულ სტრუქტურასთან–რითმული სტრუქტურის ერთმანეთთან შედარების საშუალებას იძლევა. თუმცა, ამ ნიმუშების კითხვისას, გზადაგზა, სმენაში მკაფიოდ გაიელვებს ხოლმე ჩვენთვის ცნობილი კოტეტიშვილესეული სხვა თარგმანები, და მათი აღმოსავლური ინტონაციები: “მოცემული მაქვს მე სხეული, რა ვქნა, რა ვუყო?/ ასე მთლიანი, ასე ჩემი, ვის რა გავუყო?/ მისთვის რომ ვსუნთქავ და ცოცხალი კაცი მქვია მე,/ ითხარით მაინც, ვის ვუმადლო მე ეს სიამე?” (უსათაურო, ოსიპ მანდელშტამი).
განსაკუთრებული მნიშვნელობა უნდა მიენიჭოს კრებულში იოსიფ ბროდსკის პოეზიის თარგმანებისათვის დათმობილ ნაწილს. Bბროდსკის ლექსების თავისებურება – ემოციური სახეები, ორიგინალური რიტმი და ფილოსოფია, რომელიც რუსული ენისათვის ბევრად უფრო ორგანული აღმოჩნდა, ვიდრე იგივე – ინგლისურისათვის, უკიდურესად ძნელს ხდის ამ ავტორის თარგმნას. ჩვენ უკვე ვიცნობთ ქართულ ენაზე ბროდსკის ზვიად რატიანისეული თარგმანების წარმატებულ მცდელობას. კოტეტიშვილის მიერ გადმოქართულებული ბროდსკი ოსტატურია, გარითმული, მრავალფეროვანი. ის, რაც თარგმანში იკარგება, არის პოეტის უკიდურესი რადიკალიზმი, განწყობის თვალსაზრისით. ბროდსკის ლექსები ხომ მისსავე პუბლიცისტიკაზე არანაკლებად ბასრია. პოეტური ნიჭის გარდა მათში ეფექტური, დახვეწილი აზროვნება და ასე ვთქვათ, გარემოსთან ენობრივი ბრძოლა ჩანს. თუმცა, თავად ავტორმა, პოეზიასთან ამ განწყობის საუკეთესო ნაზავი, როგორც ითვლება, თავადაც ვერ გადაიტანა რუსულიდან – ინგლისურ ენაზე. ბროდსკი ხომ თავის თავს მოიხსენიებდა ებრაელად, რუს პოეტად და ამერიკელ პუბლიცისტად. ასეთი თვითიდენტიფიკაცია, მისი ბიოგრაფიის ფონზე, ზუსტად რომ ხაზს უსვამს ენების თვისებას – გადალახონ კონკრეტული ტერიტორიები მწერლისა და ლიტერატურის საშუალებით და დაამტკიცონ საკუთარი უპირატესობა გეოგრაფიაზე, პოლიტიკასა და დროზე.
ვახუშტი კოტეტიშვილის მიერ ქართველი მკითხველისათვის შემოთავაზებული რუსული პოეზია ქართულად, სწორედ იმ გზის ნაწილია, რომლითაც პოეზია და ენა დროში და სივრცეში აგრძელებს მოგზაურობას. ამ გზის აღმოჩენა და მისი გაყოლა კი, იქნებ გადარჩენასაც ნიშნავდეს. შეიძლება ამ წერილის პუბლიცისტური ციტატით დასრულებას ბროდსიკსავე ლექსის კოტეტიშვილისეული თარგმანის ციტირება სჯობდეს, მაგრამ იმედს ვიტოვებთ, რომ ამ მნიშვნელოვან თარგმანებს მკითხველი აუცილებლად მოძებნის უახლოეს მომავალში.
ბროდსკი კი წერდა: “ლიდერებს მათ მიერ წაკითხული წიგნების, და არა მათი პოლიტიკური პროგრამების მიხედვით რომ ვირჩევდეთ, დედამიწაზე ბევრად ნაკლები მწუხარება იქნებოდა.”
ვიდრე ყაზბეგს ეცინება
ვერცხლის საუკუნე + ბროდსკი. ვახუშტი კოტეტიშვილის თარგმნილი რუსული პოეზია. თბ. 2007.
“…თვალს ქუთუთოებქვეშ რატომ ჭუტავ?/ყაზბეგო, რაზე გეცინება?“ – მაინცდამაინც პასტერნაკის ამ ლექსზე გადავშალე კრებული, რომელიც ჩემს ხელთაა.
ვახუშტი კოტეტიშვილის მიერ აღმოსავლური და დასავლური პოეზიის ნიმუშების საუკეთესო ქართული თარგმანებით განებივრებულმა მკითხველმა ცოტა ხნის წინ ახალი საჩუქარი მიიღო. თუმცა, ვახუშტი კოტეტიშვილი რუსული პოეზიის მნიშვნელოვანი ნაწილის (“ვერცხლის საუკუნე + ბროდსკი”) ქართულ ენაზე კრებულად გამოცემას მთარგმნელის პროფესიულ ჟინს უმადლის, უნდა აღინიშნოს, რომ დღეს რუსული პოეზიის თარგმნა და ქართველი მკითხველისათვის მისი შეხსენება ბევრი კუთხითაა დროული და საინტერესო.
მთარგმნელი აღნიშნავს: “მე ამ ჩემი საყვარელი ლექსების თარგმნას შეგნებულად თავს ვარიდებდი, ვინაიდან ვთვლიდი, რომ რუსული ენა საქართველოში თითქმის ყველამ იცოდა და უმჯობესი იქნებოდა, თუ მკითხველი მათ დედანში გაეცნობოდა.” ქართველი მკითხველის ახალ თაობას დღეს უკვე ნამდვილად სჭირდება რუსული პოეზიის გაცნობა მშობლიურ ენაზე; მით უმეტეს, რომ საქართველო-რუსეთის ამჟამინდელი პოლიტიკური მიმართებები, სამწუხაროდ, ჩვენს ქვეყნებს შორის კულტურული ურთიერთობების სიხშირესა და მასშტაბებზეც აისახება. გლობალიზაციის პირობებში, თანამედროვე რუსულ ლიტერატურას ალბათ არც უნდა მიენიჭოს ჩვენს მიერ რაიმე განსაკუთრებული პოზიცია, ვიდრე ვთქვათ, ინგლისურენოვან ან ლათინოამერიკულ ლიტერატურას. ლიტერატურის ისტორიის თვალსაზრისით კი რუსული ლიტერატურისა და რა თქმა უნდა, რუსული პოეზიის მნიშვნელობის დავიწყება საქართველოსთან და ქართულ ლიტერატურასთან მიმართებაში უბრალოდ, შეუძლებელია. გარდა იმისა, რომ თავის დროზე რუსულმა პოეზიამ კავკასიითა და საქართველოთი შთაგონებული უამრავი ლექსი შეიძინა, მან მნიშვნელოვანი გავლენა იქონია მეოცე საუკუნის ქართულ პოეზიაზე. ისეთ უშუალო გავლენებს რომ დავანებოთ თავი, რომელთა შედეგადაც ქართულ პოეზიაში ვთქვათ, ფუტურისტული მიმართულება გაჩნდა, რუსული პოეზიის გავლენა ცისფერყანწელების და გალაკტიონის შემოქმედებაშიც კი მნიშვნელოვანია. აქედან პირველი – ქართული პოეტური ტრადიციის ფრანგულ სიმბოლიზმთან შეზავების მცდელობა, ხოლო მეორე ამ მცდელობას გაცდენა და მთლიანად ახალი პოეტური პარადიგმის დამკვიდრება იყო. მათში ევროპული პოეტური გამოცდილების გაზიარება, მნიშვნელოვანწილად, რუსული პოეზიის და ფრანგულიდან და ინგლისურიდან – რუსულად თარგმნილი პოეზიის გავლით მოხდა.
აქ უკვე თარგმანის როლის მნიშვნელობას შევეხეთ – პოეზია, სამეტყველო ენების გარდა, მხატვრული აზროვნების, სიმბოლოების, მოტივების, განცდების, რიტმის, ფორმალური ძიებების ენებსაც ფლობს, რომელთაგან თითოეული სხვადასხვანაირად ემორჩილება გეოგრაფიას, ეპოქას, პოლიტიკურ ფორმაციებს და კონკრეტულ ენობრივ სისტემებსაც კი. სხვანაირად რომ ვთქვათ, პოეზიის ინტერპრეტირებაც და თარგმნაც ბევრნაირად და უსასრულოდ შეიძლება – ენის შიგნით, ენიდან-ენაზე, ეპოქიდან–ეპოქაში, ქვეყნიდან-ქვეყანაში. ჩვენს ხელთ არსებული რუსული პოეზიის ქართული კრებული მთარგნელობითი ოსტატობის ყველა ნიშანს ატარებს: ცალ გვერდზე განთავსებული რუსული ლექსი და მეორე გვერდზე, მისი ქართული თარგმანი – სტრიქონთან-სტრიქონის, რიტმთან-რიტმის, რითმულ სტრუქტურასთან–რითმული სტრუქტურის ერთმანეთთან შედარების საშუალებას იძლევა. თუმცა, ამ ნიმუშების კითხვისას, გზადაგზა, სმენაში მკაფიოდ გაიელვებს ხოლმე ჩვენთვის ცნობილი კოტეტიშვილესეული სხვა თარგმანები, და მათი აღმოსავლური ინტონაციები: “მოცემული მაქვს მე სხეული, რა ვქნა, რა ვუყო?/ ასე მთლიანი, ასე ჩემი, ვის რა გავუყო?/ მისთვის რომ ვსუნთქავ და ცოცხალი კაცი მქვია მე,/ ითხარით მაინც, ვის ვუმადლო მე ეს სიამე?” (უსათაურო, ოსიპ მანდელშტამი).
განსაკუთრებული მნიშვნელობა უნდა მიენიჭოს კრებულში იოსიფ ბროდსკის პოეზიის თარგმანებისათვის დათმობილ ნაწილს. Bბროდსკის ლექსების თავისებურება – ემოციური სახეები, ორიგინალური რიტმი და ფილოსოფია, რომელიც რუსული ენისათვის ბევრად უფრო ორგანული აღმოჩნდა, ვიდრე იგივე – ინგლისურისათვის, უკიდურესად ძნელს ხდის ამ ავტორის თარგმნას. ჩვენ უკვე ვიცნობთ ქართულ ენაზე ბროდსკის ზვიად რატიანისეული თარგმანების წარმატებულ მცდელობას. კოტეტიშვილის მიერ გადმოქართულებული ბროდსკი ოსტატურია, გარითმული, მრავალფეროვანი. ის, რაც თარგმანში იკარგება, არის პოეტის უკიდურესი რადიკალიზმი, განწყობის თვალსაზრისით. ბროდსკის ლექსები ხომ მისსავე პუბლიცისტიკაზე არანაკლებად ბასრია. პოეტური ნიჭის გარდა მათში ეფექტური, დახვეწილი აზროვნება და ასე ვთქვათ, გარემოსთან ენობრივი ბრძოლა ჩანს. თუმცა, თავად ავტორმა, პოეზიასთან ამ განწყობის საუკეთესო ნაზავი, როგორც ითვლება, თავადაც ვერ გადაიტანა რუსულიდან – ინგლისურ ენაზე. ბროდსკი ხომ თავის თავს მოიხსენიებდა ებრაელად, რუს პოეტად და ამერიკელ პუბლიცისტად. ასეთი თვითიდენტიფიკაცია, მისი ბიოგრაფიის ფონზე, ზუსტად რომ ხაზს უსვამს ენების თვისებას – გადალახონ კონკრეტული ტერიტორიები მწერლისა და ლიტერატურის საშუალებით და დაამტკიცონ საკუთარი უპირატესობა გეოგრაფიაზე, პოლიტიკასა და დროზე.
ვახუშტი კოტეტიშვილის მიერ ქართველი მკითხველისათვის შემოთავაზებული რუსული პოეზია ქართულად, სწორედ იმ გზის ნაწილია, რომლითაც პოეზია და ენა დროში და სივრცეში აგრძელებს მოგზაურობას. ამ გზის აღმოჩენა და მისი გაყოლა კი, იქნებ გადარჩენასაც ნიშნავდეს. შეიძლება ამ წერილის პუბლიცისტური ციტატით დასრულებას ბროდსიკსავე ლექსის კოტეტიშვილისეული თარგმანის ციტირება სჯობდეს, მაგრამ იმედს ვიტოვებთ, რომ ამ მნიშვნელოვან თარგმანებს მკითხველი აუცილებლად მოძებნის უახლოეს მომავალში.
ბროდსკი კი წერდა: “ლიდერებს მათ მიერ წაკითხული წიგნების, და არა მათი პოლიტიკური პროგრამების მიხედვით რომ ვირჩევდეთ, დედამიწაზე ბევრად ნაკლები მწუხარება იქნებოდა.”
© „ლიტერატურა – ცხელი შოკოლადი“
Facebook Comments Box