„ეს ნაღველია… მღერის ნაღველი“
რამდენად მნიშვნელოვანიც არ უნდა იყოს პროგრამული პოეზია (პოემა, ეპოსი…), თუნდაც სოციოლოგიური თვალსაზრისით, პოეტური ქმნილების შეფასება, რომ იგი იქმნება „თითქოს არაფრისაგან“, თითქოს არაფრისგან იქსოვება მისი ტექსტი-ქსოვილი (დავით წერედიანი „ანარეკლი“, გვ. 51), შესანიშნავია. არ ვფიქრობ, რომ დავით წერედიანისთვის პოეზიის, როგორც პოეზიის, სხვა მინარევებისგან თავისუფალი შემოქმედების ეს განმარტება ერთადერთი იყოს. „მუსიკა უპირველეს ყოვლისა“ – ასე ასათაურებს იგი ნარკვევს (ესეს) გალაკტიონის პოეზიაზე და სვამს კითხვას, თუ „სად იბადება ეს უჩვეულო ხმოვანება? რა აჩენს ამ უცნაურ რხევებსა და მიმოქცევებს? ბგერათა შეთანხმება?…“ („ანარეკლი“, გვ. 58). არც ალიტერაცია, „ლიტერატურის თეორია … [რომ] ზედმეტ მნიშვნელობას ანიჭებს“ (გვ.60), რომელიც „უმეტეს შემთხვევაშიც კი, შინაგანი მუსიკისათვის ხელისშემშლელი მექანიკური ხმაურია“ (იქვე), არც მაინცდამაინც რითმა, რომელიც პოლ კლოდელის განჭვრეტით, „ზღვაში გადაგდებული ლოტივითაა,… შენთვის სრულიად მოულოდნელ სათქმელს მიგაგნებინებს“ („თემა და ვარიაციები“, გვ. 32), ეს ყველაფერი თითქოს მხოლოდ საშუალებებია მისი მრავალსაუკუნოვანი გამოცდილების პროცესში მოტანილი და არა პოეზიის თანდაყოლილი თვისება… რითმა, შესაძლოა, მხოლოდ უსაზომო სიტყვარიდან სიტყვის გამოხმობის საშუალება იყოს ახალი, ჯერ ართქმული აზრის გამოსაშუქებლად, მაგრამ პოეტურ ენაში ის მაინც ტრადიციულ სამკაულად რჩება…
გარდა ამ სამკაულებისა, როგორც პოეზიის ტრადიციული (და აუცილებლობად მიჩნეული) ატრიბუტებისა, არის არსებითი, ვიტყოდი, თანდაყოლილი რაღაც, რასაც ჩვენი პოეტი ამგვარად გადმოსცემს: „ალბათ ბევრს უგრძვნია გრამატიკული შეცდომის ზღვარზე დასმული სიტყვის მოულოდნელი ეფექტი“ („ანარეკლი“, გვ. 60). „შეცდომის ზღვარი“ სხვა არაფერია, თუ არა ირაციონალურის მეტაფორა. „შემთვრალი სიზუსტე“, რასაც ჩვენი პოეტი პოლ ვერლენის პროგრამული ლექსიდან (Art poetique)[1] სესხულობს, სწორედ ამ ირაციონალურის, პოეზიის მასულდგმულებელი ნიშატის გამოხატულებაა. „ანარეკლში“ ვკითხულობთ: „განზრახისი ოდნავი არასიზუსტე სიტყვას ახალი წახნაგით შემოაბრუნებს ხოლმე, სათქმელს ბურუსით მოსავს და უამრავ ასოციაციას აღძრავს. ოღონდ ამ ასოციაციათა საჭირო მხრისკენ წარმართვას უღრმესი ინტუიტიური წვდომა სჭირდება“ (იქვე). პარადოქსია თითქოს, რომ ადამიანური ენა, რომელიც კომუნიკაციის სიზუსტეს უნდა ემსახურებოდეს, პოეტურ შემოქმედებაში „სათქმელს ბურუსით მოსავს“. სიცხადე თავისი ლოგიკით, რომელიც მყარი ნახაზის ობიექტების და მოვლენათა ასასახავად არის მოწოდებული, ისევე შორს არის პოეზიის ენისგან, როგორც ცა და ხმელეთი ერთმანეთისგან. ეს მომენტი გალაკტიონმა ისევ და ისევ ირაციონალური, შესაბამისი ბუნდოვანებით გამოთქვა: „ოცნება ნახაზი საგანთა უარით“.
რასაც ჩვენი პოეტი ზოგადად, თუ კერძოდ, აკაკის ან გალაკტიონის პოეზიაზე წერს, თავისი საკუთარი შემოქმედებითი ან მთარგმნელობითი გამოცდილების საფუძველზე წერს.
შემთვრალი სიზუსტე, – წერს იგი, – გონებით ათვისებას ძნელად ეგუება. იგი ან გვეძლევა ან არა, ინტელექტუალური ტიპის პოეტები მუსიკალურობას იშვიათად აღწევენ, ისინი ლოგიკისავე ძალით ცდილობენ ლოგიკური კავშირები მოშალონ. გათვლილი ასოციაციურობა უქმია, გამაღიზიანებელია. გალაკტიონს განსაკუთრებული ძალისხმევის გარეშე შეუძლია სიზმარში შეგვიძღვეს, სადაც ყველაფერი ლივლივებს და საგნები თავიანთ კონტურებს კარგავენ („ანარეკლი“, გვ. 62).
პოეზია სიზმრის საუფლოა? ეს მხოლოდ სიმბოლური სახით არის ნათქვამი, თუ ამ საუფლოს ონტოლოგიური ღირებულება აქვს და იგი არსებობს, როგორც თვითკმარი რეალობა სიფხიზლის გვერდით, სადაც პრაგმატული ადამიანი სიცხადეს მოელის? რობერტ ფროსტის თქმით, პოეტად ყოფნა არა პროფესია, არამედ მდგომარეობააო, პოეზია თუ სიზმრის საუფლოა, ეს ხომ არ ნიშნავს, რომ პოეტის პიროვნება მთლიანად დანთქმულია სიზმარში, სიზმარეულ ჩვენებებში, რომლებიც თითქმის მისი პოეზიის სუბსტანციაა, როგორც მისი ფორმისა და შინაარსის მეტაფიზიკური წყარო? უდავოა, რომ სიზმარში პირველარსებული ან გარდაქმნილი სახით თავს იჩენს ადამიანის თანმხლები ექსისტენციალები – ზრუნვა, შიში, სიკვდილის მოლოდინი, უცხოობა, გაუცხოება, სინდისის ხმა…
„პარაპეტში“ ექვსიოდე ლექსი ერთი რუბრიკის ქვეშ არის გაერთიანებულ და ამ რუბრიკას „უძილობა“ ეწოდება.
მკითხველი გრძნობს, თუ უძილობაში არა, ძილ-ღვიძილის ზღვარზე მაინც არის ის ჩვენებები, ხილვები, ფიქრები, მოგონებანი, ამ ლექსთა შინაარსს რომ შეადგენს. თუმცა უძილობა რაღაც სპეციფიკური მდგომარეობაა, როცა არც ფხიზლობაა (სრულ სიფხიზლედ კი გვეჩვენება), არც ძილია, რაღაც შუალედურია მათ შორის, „შემთვრალი სიფხიზლის“ რაღაც მსგავსი მდგომარეობაა… აქედან არის გამოხმობილი „მოფარფატე სახენი“ (schwankende Gestalten „ფაუსტიდან“), რომელთა რეალობა პოეტმა ერთადერთმა უწყის, რაც მას უხილავს ან განუცდია ცხადში და ასე უცნაურად ევლინება უძილობაში… ამ დროს მას შეუძლია, როგორც შოპენჰაუერი გვაუწყებს კომპოზიტორის შემოქმედებაზე, გამოთქვას ისეთი რამ, რაც მის გონებას არ ესმის და მთვარეულის გამოცდილებიდან გვაძლევს ცნობას ისეთ საგნებსა და მოვლენებზე, განცდებზე, რომელთა შესახებ მას ფხიზლად ყოფნისას არაფერი გაეგება („მშვენიერის ესთეტიკა“). უძილობის ციკლის „ტფილისური მოტივები“ მთლიანად, ერთი გამონაკლისის („არავისთვის მე დღეს არა მცალიან“) გარდა, ძილ-ღვიძილის ზღვარზეა ნათქვამი, ალბათ, ეს ის ხმებია და კილოკავი, როგორც თავად ამბობს, „პირველი იავნანიდან რომ ყურში გვიდგასო“ („პარაპეტი“, გვ. 46). საილუსტრაციოდ მთელი ხუთნაწილიანი ლექსის ციტირება მოგვიხდებოდა, მხოლოდ ამ ორიოდე ნაწყვეტით დავკმაყოფილდებით.
რაც არ მიმგზავრია, ქროდენ ქარები,
რაც არ მიმღერია, თრთოდნენ ლარები,
რაც არ დამიგია ზარბაბ-ზარები,
ერთი გამიგია, არ გეყვარები…[2]
ალვა რხეული, ედემს ნაზარდი სარო,
სამეფო ბაღი, შიგ უკვდავების წყარო,
შროშნების მდელო, ირმის მარჩბივი ნუკრი…
და ბოლო აკორდი _
ძილო, მოჰყევ გზასა ჩემსა ნარიანს,
ძილო, მოჰყევ, ცასა ჩემსა ქარიანს,
ძილო, მოყყევ, ხმასა ცემსა ზარიანს,
მოდი, გამოხსნია გულის კარები.
თუმცა პოეზიის მუსიკალობაზე ლაპარაკი მხოლოდ პირობითია, მას მასალად, პოეზიისგან განსხვავებით, უსიტყვ-უსაგნო ბგერები აქვს, მაინც მოყვანილ ამ პწკარებში, რომლებიც „თითქმის არაფრისგან [არის] მოქსოვილი“, შესაძლოა სწორედ ამიტომ ისინი არაჩვეულებრივად მუსიკალურია. ანტონ ფონ ვებერნის “ბაგატელებს” არნოლდ შოენბერგი „გარკვეული“ ბუნდოვანებით ასეთ განმარტებას აძლევს:
„ამ პიესების გამგები მხოლოდ ისაა, ვისაც სწამს (ვინც იმ რწმენას ეკუთვნის), რომ ბგერებით რაღაც მხოლოდ ბგერებით თქმადი შეიძლება გამოიხატოს“[3].
ვერ ვხვდებით, რა გვაღელვებს – გამოთქმის ეს ფორმა, თუ ის, რაც მხოლოდ და მხოლოდ ამ ფორმით, მხოლოდ ამ სინტაქსით და ხმოვანებით არის თქმადი, რომელიც სხვანაირად შეუძლებელია გამოთქმულიყო. „არაფერი… არც არაფერი…“ ამაზე ითქმის: „რისგან და რატომ, შვიდი ღამეა სრული, // ან იქნებ მეტიც, არ მეკარება რული, // სხვა რა მაძალებს მუსტაზადების წერას…“ და თუ რამ აძალებს ამ ძილ-ღვიძილის მდგომარეობაში, ეს არის: „ადექ, ყარიბო, მაშრიყს გავზიდოთ ბარგი, // გულისტანს წავალ, ვარდს შევეყრები, ნარგიზს, // მთვარე ანათებს ალი რაჰმანის სერალს“. ამ პწკარებზე და რაც მათ მოჰყვება, ლიტერატურული კრიტიკა ვერაფერს იტყვის, აქ ანალიზი ისევე უადგილოა, როგორც მისი წარმომშობი წიაღის რაციოთი, სიფხიზლით განათება, თუნდაც იმ მოტივით, რომ „ზუსტი განსაზღვრებისთანავე სტრიქონი სილამაზეს კარგავს“. ამიტომ რჩება „შემთვრალი სიზუსტე“. ხოლო რა ქმნის პოეზიას აქ, ამ ფრაგმენტთა სინთეზში, ვერავითარი ანალიზი ვერ ახსნის. ვეჭობ, მის ავტორს თავისი ანალიტიკური გონებით, როგორც სხვა შემთხვევებში აკაკისა და გალაკტიონის სტრიქონებზე მსჯელობისას მიმართავს, მოენდომებინა მათი ახსნა. გონება მათში მხოლოდ უძილობის მდგომარეობაში, ძილ-ღვიძილის ზღვარზე გაჩენილი ბოდვების მეტს ვერაფერს დაინახავს. გავიხსენებთ მისსავე ნათქვამს, რომ „ლექსი მთლიანად საკუთარ სილამაზეზე დგას, არავითარ გარესაბჯენებს აღარ საჭიროებს“ („თემა და ვარიაციები“, გვ. 33). ამაზე მეტის თქმის სურვილი არც უნდა გაგვიჩნდეს. მაგრამ მშვენიერების განცდა არ გვშორდება, არ იცვითება, რამდენჯერაც არ უნდა წავიკითხო ისინი. კვლავ მოვუხმობთ მათ ავტორს, რომელიც ამბობს: „მშვენიერება, როგორც შინაგანი განცდა, რომელიც სიყვარულში, მონატრებაში, იქნებ წარმავლობაშიც უდევს სათავე, მშვენიერება, ჩვენს ირგვლივ, ბუნებაში განფენილი, ერთიანდება და ერთ ხატად ირწყმის, პოეტურ შთაგონება ქმნის და, ამავე დროს, კიდევაც მოიცავს“ („ანარეკლი“, გვ. 53). მართლაც, ამაზე მეტი ან ამაზე უკეთესად რა უნდა ითქვას.
ძილ-ღვიძილის ზღვარზე, უძილობაში, საგნები და მოვლენები კარგავენ კონტურებს. მეტიც, განცდები უუცხოვდებიან ადამიანს, მისგან ემანსიპირებულნი დამოუკიდებელ არსად იქცევიან, რათა ლექსის პერსონაჟებად იქცნენ: „ეს ნაღველია, მე და შენ ვართ, მღერის ნაღველი, // მხოლოდ მე და შენ, სხვა არავინ, მღერის ნაღველი“; კარგავს თავის თავს, არის, არც არის, რაღაც სხვაში გარდაიქმნება და ამ სხვასაც თავისი სხვა აქვს: „სიყრმის ნაღველი-არც ნაღველი, სიყვარული – არც სიყვარული, // არამედ ქარი, ტანი შენი ლერწამი, არამედ ქარმა…“ ცხადია, ეს სტრიქონები ანალიზს არ ექვემდებარება. თუ მათი პოეტურობის ამოსახსნელად ვერავითარი დახვეწილი ლიტერატურათმცოდნეობით ჰერმენევტიკა ვერ გახსნის მრავალწერტილებს, ალბათ, მათი გახსნა საჭიროც არ არის, ისინი თავად მეტყველებენ საკუთარ თავზე, დაე, ბუნდოვანებით, სწორედ ამაშია მათი ზემოქმედების ძალა. არაფერია, მხოლოდ ქარია, ქარს ვერ მოიხელთებ. თუმცა ის სულმუდამ ქრის, არკი ვიცით, საიდან სად. „დედა, ღამ-ღამობით რატომ არ ჩერდება ქარი?“
რამ მოიტანა ნაღველი? ქარმა? („არამედ ქარმა…“), ნაღველი უნივერსალურია, ის არღვევს დროისა და სივრცის, ცივილიზაციების სამანებს. თუმცა ეს ქვემდებარე ხუთტაეპიანი ნაღვლიანი ლექსის თითოეული პწკარი დამოუკიდებელი ღირებულების არის, მაინც მათი სრული და სიღრმისეული აღქმა ლექსის მთლიანობაშია შესაძლებელი, ამიტომაც მთლიანად მოგვყავს.
სული ხარ ვისი, ძველი მოთქმა დამემგზავრა
ღვთაებრივ ყრმაზე,
ძილს დავეძებდი, ღელე დამრჩა, ლელი დამრჩა,
ფოთლის შრიალი,
ნიმფა მიყვარდა, სამი დღეა, მიმატოვა,
დაფნისზე მოთქვამს,
ძეწნა მიყვარდა, ნაკადებში ჩამეფურცლა,
დაფნისზე მოთქვამს,
მდინაროის პირას დარდიანი ჩამოვჯექი,
დავტირი დაფნისს.
დაფნის! – ტირიან ტყისპირები, სვირინქსები,
გლოვის ქნარები,
დაფნის! – ტირიან მწყემსები და, სახელს იტყვი,
არ ახსოვს ბაგეს,
მე ვინ მეტირა, ძილ–ღვიძილში სახელს იტყვი,
არ ახსოვს ბაგეს…
მთელი სიმწარე გამოვწოვე,
სიმწარე და მზის ელვარება,
მდინარის პირას დარდიანი ჩამოვჯექი,
დავტირი დაფნისს.
პატარა ბიჭი ბატონებმა წაიყოლეს, აბელ ბოხუა,
პირველი სიყრმის მეგზური და თანამგზავრი,
აბელ ბოხუა,
ხედავსღა ვინმე, დედულეთის სანახებო,
ჩემ გარდა კიდევ?
დავტირი დაფნისს, მიწა მიდის, მიწა მიდის,
მიედინება,
მდინარის პირას დარდიანი ჩამოვჯექი,
დავტირი დაფნისს.
მაღლა, თავზემოთ, ნადირობის გნიასია,
საყვირთა ცემა,
ბინდის მწევრები ცაგადასწვრივ მანათობელს
მისდევენ ირემს,
მე ვინ ვარ, სიზმრით ამოვკემსო
განშორების ყველა იარა,
გარდასახვათა სრული გარსი გავარღვიო,
ვარსკვლავად ვიქცე…
მდინარის პირას დარდიანი ჩამოვჯექი,
დავტირო დაფნისს.
ძილს დავეძებდი, კიკლადები მომივლია,
არგოსის მიწა,
სული ხარ ვისი, ღელე დამრჩა, ლელი დამრჩა,
ფოთლის შრიალი,
მთელი სიმწარე გამოვწოვე –
რა მიმყვება ორქარის გარდა,
სხვა რა მიმყვება საწუთროსგან, მოზარენო,
ორქარის გარდა,
მდინარის პირას დარდიანი ჩამოვჯექი,
დავტირო დაფნისს.
ეს ლექსიც, როგორც სათაური („უძილობა. დაფნისი“) მოწმობს, უძილობის ნაყოფია, ძილ-ღვიძილის ზღვარზეა შექმნილი. ძილ-ღვიძილის მდგომარეობა ძირითადი სათქმელის ფონია, თითქოს რაღაც უმნიშვნელოსი, „არც არაფერი“, რაც თითქოს აღნიშვნის ღირსიც არ არის, აღნიშნავ, მაგრამ გონებით ვერაფერს ხვდები: „სული ხარ ვისი, ღელე დამრჩა, ლელი დამრჩა, ფოთლის შრიალი“. რა არის ეს შრიალი, ან ღელე ან ლელი – გვესმის ეს? არის ეს უბრალო რამ ჩვენივე გამოცდილება? თუ არადა, ამაო სიტყვებია. ეს კანტის თავში ვერ შევა, როგორც გრიგოლ რობაქიძე შენიშნავს ანალოგიურ შემთხვევაზე. მაინც ეს შრიალი, როგორც დიდონას მუხის ფოთლების შრიალი, ძილისკენ წასულ ცნობიერებაში აღვიძებს სრულიად ფხიზელ ხატებს, თუნდაც მითოსიდან მოხმობილს. ვინ არის, როგორც იტყვიან, ლექსის ლირიკული გმირი, ნიმფაზე შეყვარებული, რომელიც მასთან, მთელ ბუნებასთან და მწყემსებთან, „გლოვის ქნარებთან“ ერთად დაფნისზე მოთქვამს? ხომ არ უნდა ვიკითხოთ, როგორც ჰამლეტი კითხულობს პიესის მე-2 აქტის მე-2 სცენაში What’s Hecuba to him, or he to Hecuba, // That he should weep for her? რა არის ლექსის სუბიექტისთვის დაფნისი ან მისთვის დაფნისი? ნუთუ მხოლოდ ემპათიის გამოხატულება მითოსის პერსონაჟისადმი, რომლის სიკვდილმა შეძრა პრეისტორიული ელადა კიკლადების არქიპელაგიდან არგოსის მიწამდე? აქ ემპათია უნივერსალურ მასშტაბს იძენს, რაც შესაძლებელს ხდის მითოსური დაფნისის და ქოლობნელი ყმაწვილის – სიკვდილში თანაბართა დაწყვილებას. დედულეთში, „პირველ სიყრმეში“ განცდილი ოდესღაცის დროშია გატანილი, დაფნისის დროში, თუმცა აბელ ბოხუა მისი სიყრმის მეგზური და თანამგზავრია, ბატონების წაყვანილი „პატარა ბიჭი“ მის საკუთრივ მითოსში იხილვება, რაშიც ვერავინ შეაღწევს. „ხედავღა ვინმე, დედულეთის სანახებო, ჩემ გარდა კიდევ?“ უთუოდ მას იმედი აქვს, რომ თავისი გამოცდილებიდან ვინმე „ჰო“ პასუხს გასცემს ამ კითხვას და, შესაძლოა, არ შეცდეს, მოლოდინმა არ უმტყუნოს. დედულეთის სანახები, ქოლობანი, დღეს იმერეთ-სამეგრელოს საზღვარი, საჭილაო, ძველი ოდიში, „პატარა ბიჭის“ დაკარგული საფლავი… უძილობის სიზმარში და მითოსშია გახვეული არგოსის მიწა და მისი ძვირფასი დედულეთის სანახები. უთუოდ არის „მის გარდა კიდევ“ ვინმე, ვისაც შეძრავს ის სამი პწკარი.
თითქოს „დაფნისი“ კონტრასტულია და სრულიად სხვა სივრცეში გადავყავართ, მაგრამ, მიუხედავად მისი დოკუმენტური სიცხადისა, „ვარდისუბნის ქუჩა ნომერი ხუთი“ („პარაპეტი“, გვ. 22) სიზმარეული ხილვაა („აქ ვბრუნდები ჩემი ღამიდან“), განვლილი ყოფის ნაღვლიანი რეტროსპექტივი. აქ ნაღველია, აქ „მღერის ნაღველი“. რა ქმნის ამ ლექსისგან პოეზიას, გარეგნული სამშვენისები, „გარესაბჯენები“ რომ არ მივიღოთ მხედველობაში? ნუთუ ამსოფლიური მყოფობის წარმავალი, არაფრად ჩასაგდები ნიშნები – „ყრუ შესასვლელი, ჩახერგილი სანაგვე ყუთით“, ყრუ კედელზე „იგივე ბზარი“ თუ „შემინული იგივე კარი“? „მშვენიერება, როგორც შინაგანი განცდა, რომელსაც სიყვარულში, მონატრებაში, იქნებ წარმავლობაშიც უდევს სათავე…“ („ანარეკლი“, გვ. 53). ეს სიტყვები ნათქვამია აკაკის პოეზიაზე, კერძოდ, „სულიკოზე“. ეს განცდები ერთგვარი თაიგულია, რომელიც ნებისმიერ ფაქტს, ადამიანურ გამოცდილებას, თუნდაც წარმავალს, თავისი წარმავლობით ძვირფასს, ვარდისუბნის ნომერ ხუთში რომ განუცდია მის ყოფილ ბინადარს, პოეზიად აქცევს.
დავუბრუნდეთ ზემოთნახსენებ „არაფერს“, „არაფრისგან ნაქსოვს“. ეს აზრი რომ შემთხვევით, მხოლოდ აკაკის „ძვირადღირებული და ძალიან სპეციფიკური ნიჭის“ წარმოსაჩენად არ არის წამოჭრილი („ანარეკლი“, გვ. 51) და არც ეპატაჟია, ეს „პარაპეტის“ ამავე სახელწოდების პირველი ლექსის მეორე სტრიქონშივე გვემცნობა: „ნახვეწო პწკარნო, სიხარულო არაფრის თქმისავ“, ლექსი, რომელიც არაფრით იწყება და არაფრითვე მთავრდება („სარკმელი დამრჩა… არაფერი, არც არაფერი…“). ეს სიტყვები სადღაც ფილოსოფიურ ესეში (ნარკვევში) რომ ამოგვეკითხა, მისი გაფართოება-გაღრმავების, კონკრეტულობით შემოსვის მოლოდინი გვექნებოდა… თუმცა რა კონკრეტულობაა მოსალოდნელი „არაფრისგან“, განუსაზღვრელი არარასგან, ირრეალურისგან. ამ გამოთქმაში პოეტი, ერთი მხრივ, უახლოვდება იტალიელ ხელოვანთა „უსაქმურობის სიტკბოების“ განთქმულ თეზას (Il dolce far niente). განა ამასვე არ ამბობს რუსთველის შაირი, სადაც მოცალეობა მიჯნურობის და, ალბათ, მისგან მომდინარე პოეზიის პირობად არის ნათქვამი? მოცალეობა, მაიძულებელ საქმეთაგან მოცლილობა, დიადი სიტყვაა, თავისუფლების სინონიმია, როგორც ადამიანის განსაკუთრებული სულიერი მდგომარეობის გამოხატულება, მართლაც უპირობო არარაში რომ უდგას ფესვი. ადამიანი ამბობს „არ მცალია“, როცა აუცილებლობისგან შებოჭილია, ამბობს „მცალია“, როცა თავისუფალია აუცილებლობისგან, რასაც ცხოვრება ყოველდღიურად მოითხოვს მისგან. ადამიანის სული თუ ტყვეა, რასაც რელიგია ადასტურებს და ინტუიციაც განიცდის, მაგრამ ტყვეა არა სხეულის, როგორც პლატონი და გნოსტიციზმი ირწმუნებიან, არამედ ამსოფლიური აუცილებლობის (ელინური ძლიერი სიტყვით –ანანკე <αναγκη>) ტყვეა. შემოქმედების, როგორც თავისუფლების, ფესვი არარაშია, რომელიც არაფერს გაიძულებს. როცა ჩვენი არასრულყოფილი ენით („რა შეუძლია ჩვენს საწყალ ადამიანურ ენას“, წუხდა ფილოსოფოსი) არარადან შექმნაზე ვლაპარაკობთ, ჩვენ რეალურად, სიღრმისეულად ვლაპარაკობთ თავისუფლებიდან შექმნაზე.
კიდევ რას შეიძლება გულისხმობდეს არსებითად ჩვენი პოეტი, როცა „არაფრის თქმაზე“ ლაპარაკობს? უსაგნო პოეზიაზე? ნამდვილად არა. ალბათ, მაინც იმ მოცალეობაზე, რომლის წიაღში პოეზია თავისი წმინდა სახით „გარესაბჯენების“ (ეს მისი სიტყვაა – „თემა და ვარიაციები“, გვ. 33) ან, სხვაგვარად, საგნობრივი სუბსტანციის გარეშე იბადება. როგორ უნდა გადასცე გამოსათქმელი, რომელსაც საგანი არა აქვს და არც სიტყვა, რომლითაც უნდა გამოითქვას? ეს არის პოეზიის ანგელოსურად უსხეულ-უსიტყვო, მეტაფიზიკური სული, რომელიც „ლივლივებს“ და შემოქმედების პროცესში ისხამს ხორცს. ყოველი შემოქმედების შედეგი – სიახლე -არყოფილიდან იქმნება. წინააღმდეგ შემთხვევაში, ქმნილი მისი არსებული სახით რომ გამეორდეს, რა საზრისი ექნებოდა შემოქმედებას?
ერთხელაც იყო, დაუძლეველი სურვილი გამიჩნდა, ქართულ, ტრადიციულ, შეუმღვრეველ ხმებთან, პირველი იავნანიდან რომ ყურში გვიდგას, არც დროისთვის და არც უცხოური გავლენებისთვის მისხალი ანგარიში არ გამეწია, მეთქვა მხოლოდ იმ წყობით, რომელიც პირწმინდად ჩვენია, ქართულია, თან ოღონდ ისე, რომ ძველი, უკვე ნათქვამი, არაფერი გამემეორებინა… („პარაპეტი“, გვ.46).
„ერთხელაც იყო“ – და მთელი პასაჟი ნატვრით კილოზეა აგებული („არ გამეწია, მეთქვა“…) – ნატვრაში დარჩა თუ განხორციელდა? რომ განხორციელდა, ამის დასტური „პარაპეტია“. არის რაღაც – „სახელს იტყვი, არ ახსოვს ბაგეს“ -პრიმორდიალური ამ ლექსების სინტაქსურ ქცევებში, სიტყვათშეხამებებში, ინტონაციებში, რაც დაკარგული იყო და უდასაბამო მოცალეობის თავისუფალ არარაშია მოძიებული.
„მიწა მიდის, მიწა მიდის, მიედინება“, მღერის ნაღველი, მაგრამ ის სხვა ხმაზეც მღერის:
„მივფრინავთ, სადაც სინათლეა, სიმსუბუქე,
ღრუბლები დიან,
სადაც სიყრმე და სიყვარული არასოდეს არავისთვის
არ არის გვიან“
ალმატი, ოქტომბერი, 2021
[1] „არაფერია მთვრალეულ სიმღერაზე ძვირფასი, // სადაც ბუნდოვანება სიზუსტეს ერწყმის“.
[2] კურსივი ავტორისეულია.
[3] „Diese Stücke wird nur verstehen, wer dem Glauben angehört, dass sich durch Töne etwas nur durch Töne Sagbares ausdrücken läßt“. (ქართული თარგმანი ეკუთვნის რეზო კიკნაძეს).
© არილი