თარგმნა მალხაზ ხარბედიამ
I
ჩემს წინაშე ჩვენი პოეზიის უმთავრესი წიგნი, “ბოროტების ყვავილებია”. არსად ისეთი ცხადი არ ყოფილა სიტყვის ჭეშმარიტება, ჭეშმარიტების ეს უზენაესი ფორმა, როგორც აქ, ამ წიგნში. ჩემთვის ეს ჭეშმარიტება – ნამდვილი ნათელია, დელაკრუას ჰამლეტის თეთრი, შავი და ნაცრისფერი ტონები და მათ მიღმა რაღაც წარმოუდგენელი, არაამქვეყნიური ელვარება. სიტყვის ჭეშმარიტება ნებისმიერი ფორმულის მიღმაა. იგია თავად სულის სიცოცხლე – უკვე არა ფურცელზე, არამედ რეალობაში – პირველქმნილი, სულის სიღრმიდან გამოსული, სიტყვათა საზრისისგან განსხვავებული და ნებისმიერ სიტყვაზე აღმატებული ძალმოსილება.
მაგრამ მე მგონი, სწორედ ბოდლერისეული სიტყვის ჭეშმარიტება არ გვაძლევს გასაქანს, როცა ამ პოეტზე ვსაუბრობთ. მასზე ვერაფერს იტყვი, წვრილმანების, უზუსტობებისა და ზოგჯერ ტყუილის გარდა! ყველაზე გამჭრიახი კრიტიკა უკან იხევს და აღიარებს მის მიერ შექმნილის აბსოლუტურობას. ყველაზე შეურიგებელი მტრების მიერ ნასროლი ისარი აქ მიზანს ცდება და ისინი დაცინვის ღირსნი ხდებიან ხოლმე. გატანჯულ ბოდლერს კი სჯობს, საერთოდ თავი დავანებოთ. იგი საყოველთაოს ეძიებდა და სრული უფლება აქვს, მასშივე განფინოს თავისი არსება – როგორც მუსიკა, მიიმალოს, როგორც ნისლში.
მაგრამ ხშირად ხდება ხოლმე, როცა სული მართლაც ისხამს ხორცს: ადამიანი, ვინც თავის საბოლოო მიზნად მხოლოდ ჭეშმარიტებას მიიჩნევს, თავის თავში პოულობს ძალას, რათა უმძიმესი ტანჯვა გამოსცადოს. თანამედროვეთა შეუსმენლობით კი იგი შემოზღუდულია ყოველგვარი ყოფითი უფერულებისგან და საეჭვოსაგან. საკუთარი თავი საუკეთესომდე დაყავს – რომელიც იმავდროულად ყველაზე ფარულიცაა – და თავად სულის ქანდაკებად იქცევა. იგი იძულებულია იყოს არსი და სწორედ ამიტომაც ყველას ეკუთვნოდეს.
ასეთია ბოდლერის ხვედრი. იგი ყველას საკუთრებად იქცა. და სანიმუშო ცხოვრებით ჩვენი განუწყვეტელი კითხვების წყარო გახდა.
II
თავს ვეკითხები, რატომ გამომჟღავნდა სიტყვის ჭეშმარიტება სწორედ “ბოროტების ყვავილებში”.
ამ ჭეშმარიტების სხვაგვარი განსაზღვრება რომ ყოფილიყო შესაძლებელი, მისი აბსოლუტური განსხვავებულობის, უკიდურესი ბუნების – როგორც ნეგატიურ თეოლოგიაში – ჩაურევლად, მე მას შეთანხმებულობას დავარქმევდი. ჭეშმარიტების ხმაში აქ სხვა, უფრო ღრმა ხმა ისმის, რომელიც მოლაპარაკის ხმას იმეორებს. ამ სამიდან ყველაზე წმინდას ყოველი სიტყვა ახარებს. არსი და ჯერარსი წამით წყვეტენ ურთიერთგამორიცხვას. ხანმოკლე დუმილი ისადგურებს.
მაგრამ საიდან მოდის ეს სიმშვიდე, რომელიც ასე ხშირად გვხვდება “ბოროტების ყვავილებში” – სადაც ყველაზე თავშეუკავებელ და შფოთიან სწრაფვათა მწვერვალებზე ამდენი დაპირისპირებული საწყისი ჩაბმულა განუწყვეტელ და ამაო ბრძოლაში და სადაც არაფერში არ იგრძნობა სიმშვიდე? წმინდა რელიგიურ ახსნაზე მე იმთავითვე უარს ვამბობ. ბოდლერი არც ერთი სარწმუნოების აღმსარებელი არ იყო და არანაირი მწვალებლობა არ დგას “წმინდა პეტრეს განდგომა”-სა და “სატანურ ლიტანიებს” მიღმა.
თუმცა კი მასში, რაც უდავოდ ბოდლერს ეკუთვნის – მის ენაში, თავის წინაშე დასმულ ამოცანებში, – ალბათ არაფერია, რაც სიცოცხლეს მიანიჭებდა მისი პირით მეტყველ ჭეშმარიტებას. თუკი “ბოროტების ყვავილების” პოეტურ ფორმაში უმთავრესს გამოვყოფთ, ჩვენს წინაშე აღმოჩნდება ლექსი-განსჯები. ზედმიწევნითი აღწერები, ლოგიკური აზრები, ზუსტად გამოხატული გრძნობები მხოლოდ ცნებითი ჯაჭვითაა დაკავშირებული, სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ნაკლებად არიან დაინტერესებული იმით, რაც გაურბის სიტყვებს. მაშინ რიღათი განსხვავდება ბოდლერის ხელოვნება ჰიუგოსგან? შეუძლებელიც რომ იყოს მათი ჩანაფიქრებისა და მიზნების გაიგივება, ერთი რამ ცხადია, კერძოდ კი ის, რომ ორივე ერთი და იმავე ინსტრუმენტით სარგებლობს.
სწორედ ამაში მდგომარეობს ბოდლერის საიდუმლო. მისი სფერო განსჯაა, სიტყვიერი ნაგებობა, რომლის თაღიდან გაქცევასაც მალარმე ცდილობდა და სადაც ხშირად მოუთქვამს სული ჩვენს პოეტურ ტრადიციას. განსჯები კი ყველაზე საშიში მახეებით გვემუქრება და არანაირად არ გვაახლოებს ჭეშმარიტებას. განსჯების გარკვეულ იმორალიზმზეც კი ვისაუბრებდი. იგი მხოლოდ თამაშად რჩება, რომელიც სამარისებურ დუმილში იბადება და ნებისმიერ გრძნობას ყველაზე უბრალო საშუალებას აძლევს, რათა გამოთქვას თავისი გულისნადები. მაგრამ, როგორც კი ლექსად იქცევა, იმავე გრძნობას საშუალებას აძლევს – თანაც ისე, რომ მოსაუბრეს არაფერი ავნოს – ასევე მარტივად დაიხარჯოს.
და თუნდაც ეს უკანასკნელი გულახდილი იყოს, განა მასში მდგომარეობს საქმის არსი? მანამ, სანამ სიმშვიდეს მოგვანიჭებს, ჭეშმარიტებას უმკაცრესი განსაცდელის გზით მივყავართ. მეტყველება კი, რომელიც რისკზე არ მიდის, ყველაზე ხშირად რიტორიკაა, სხვაგვარად რომ ვთქვათ, სიცრუე-ცოდვა, რომელშიც პოეზიას ხშირად (და სამართლიანადაც) ადანაშაულებდნენ.
III
განსჯის სიცრუე – უკიდურესობათა აღმოფხვრაშია. განსჯა ცნებასთანაა დაკავშირებული, რომელიც საგანთა არსში მათ სიმკვრივეს, საიმედოობას, არყოფნიდან გათავისუფლების საწინდარს ეძიებს. უკიდურესობა კი არსის საბოლოო გამოცდაა, საკუთარი თავისა და მთელი სამყაროს გაქრობა, არყოფნის მიერ ბოძებული ტანჯვა და ლხენა.
ცნება ჩქმალავს სიკვდილს. და განსჯა ცრუა სწორედ იმიტომ, რომ სამყაროდან გადევნის ერთადერთს, სიკვდილს და ამიტომაც აუქმებს ყველაფერ დანარჩენსაც. სამყარო მხოლოდ სიკვდილის ძალით არსებობს. ჭეშმარიტია მხოლოდ ის, რაც სიკვდილითაა დაღდასმული.
თუკი პოეზია განსჯის გარეშე არ არსებობს, – ამას კი მალარმეც აღიარებს, – მაშინ რამ უნდა იხსნას მისი ჭეშმარიტება, მისი სიმაღლე, თუ არა სიკვდილზე ფიქრმა? თუ არა სიკვდილის გამოსახვის განუხრელმა სურვილმა, უფრო მეტიც, მოთხოვნამ, თავად სიკვდილმა ამოიღოს ხმა? მაგრამ ამისთვის ჯერ მიწიერ სიამეზე და ტანჯვაზე უნდა ვთქვათ უარი. შემდეგ კი მოსაუბრემ სრულად უნდა გააიგივოს თავი სიკვდილთან.
სწორედ ეს წარმოუდგენელი ნაბიჯი გადადგა ბოდლერმა.
მან სიკვდილს სახელი უწოდა – მაგრამ რას ნიშნავდა იგი მისთვის? აკვიატებულ აზრს? სხეულებრივ ტანჯვას, რომელსაც თავისი საზღვრები აქვს? ხშირად – და ბოდლერის შემდეგ ჩვენ კვლავ ვგრძნობდთ ხოლმე ამას – პოეზია მართლაც უტოლდება საშიშროებას. თანაც, ჩვენში ყოველთვის ცხოვრობს ფიზიკური სიკვდილი. იგი მხოლოდ უნდა გააცნობიერო.
მაგრამ ზოგჯერ პოეზია იმდენად თავისუფლდება ცოდნისა და მოვალეობის უღლისგან, რომ მხოლოდ გონების უბრალო ვარჯიშიღა რჩება ხოლმე. სიტყვა ძალზე გაჟღენთილია სიზარმაცით, ძალიანაა შებილწული ყოფითი თვითკმაყოფილებით. მისი ღირსების გადასარჩენად, მხოლოდ აზრი უკვე აღარაა საკმარისი. სიტყვის განწმენდისთვის, ალბათ ნამდვილი სისხლია საჭირო.
დგება ხოლმე დრო, როცა პოეზია მამაც საქციელს მოითხოვს. ასე იყო 1840-იანი წლების ჩვენებურ უდაბნოში, სადაც – დიდი ხნის განმავლობაში პორ როიალის დახურვიდან და ფედრას დაღუპვიდან მოყოლებული – მხოლოდ სიცრუე და შატობრიანისა და ვინის მოგუდული, გაურკვეველი ხმები ისმოდა.
ბოდლერმა შეძლო ამის გაგება. სიკვდილი, რომელიც მან თავის თავში ზარდა, ჭეშმარიტი იყო.
IV
ჟან პოლ სარტრმა აჩვენა, რომ ბოდლერმა ძალიან მალე გააკეთა საბოლოო არჩევანი. მაგრამ არსი და საზრისი ამ არჩევანისა სარტრმა ვერ გაიგო.
ბოდლერმა დამღუპველი გზა აირჩია, გზა, რომელსაც სიკვდილთან მივყავართ. ახლა მოვლენები უკვე შეუქცევადი თანმიმდევრობით ვითარდებიან და სულ უფრო აახლოებენ სიკვდილს. ავადმყოფობა, ვალები, საკუთარ თავზე ნებაყოფლობით აღებული უმძიმესი მორალური ვალდებულებები, სასამართლო პროცესი და ა.შ. – ყველა ის სამანი, რომელიც დაღუპვის გზაზე ძევს. მაგრამ თავიდანვე უმთავრესი – მას შემდეგ, რაც იგი ლექსების წერას შეუდგა, ელამი სარას დროიდან მოყოლებული – რჩება პოეზიის ხმა, ძალუმი და დაუნდობელი. აქ იგი გასცემდა ბრძანებებს და მან თავისას მიაღწია.
ბოდლერმა სიკვდილი აირჩია – რათა თავის თავში აღეზარდა იგი, როგორც აზროვნების ძალა სამყაროს შესაცნობად. მკაცრი, სამსხვერპლო არჩევანი. თანაც იგი თავად პოეზიისთვისაც საშიშია. ბოდლერმა ვერ მოიპოვა აღიარება, რადგანაც არავის გავდა და ერთგული მეგობრების გარეშე, დამუნჯების მარადიული შიშით ცხოვრობდა; ამას გარდა, მან ისიც ნახა, თუ როგორ უმტყუნა გონებამ, რომლისთვისაც ამხელა მსხვერპლი გაიღო, რაზეც მეტყველებს მტანჯველი, გამთანგველი სირთულეები მუშაობისას და მისი სიკვდილისწინა აფაზია. და მაინც, უფრო მძიმე საშიშროებაც არსებობდა: ამ რის ვაი-ვაგლახით, სიკვდილის ფასად შობილა და სრულყოფილი ტონალობის მქონე პოეზიას გადამწყვეტ მომენტში შეეძლო მხოლოდ სიღატაკისა და გლოვის სიტყვებით ემეტყველა.
მაგრამ, როგორც ვიცით, შარლ ბოდლერს ჯილდოდ ჭეშმარიტება ერგო.
V
ყოველ შემთხვევაში, რეალურ სიკვდილს მხოლოდ ერთი რამ შეუძლია: იქცეს ჭეშმარიტი განსჯის საფუძვლად.
პოეტურმა განსჯამ, რომელმაც ბოდლერთან როლი იცვლა – იგი ახლა უკვე განცდების კომედია კი აღარაა, არამედ ჩურჩული აღსასრულის მოლოდინში, და იგი აღადგენს, ამძიმებს აგონიას – ამის წყალობით თავისი ბუნებაც გამოიცვალა. თუკი ადრე განსჯა ფარავდა სიკვდილს, ახლა იგი აღარ იყენებს ამ თავის უბადრუკ ფანდებს – ფერწერულობას, კაზმულობას, ემოციათა გადაღეჭვას, ყველაფრის ამონთხევის რომანტიულ ლტოლვას, ყოველივე არსებულის სახელდებასა და ყოვლისმომცველობას, რათა სინამდვილეში არაფერი არ თქვა, არ თქვა მთავარი. და აი, ბოდლერმა სამყაროს თეატრი, რომლის სცენაზეც ჰიუგომ ნაპოლეონისა და კნუტის აჩრდილები გამოიხმო, სხვა თეატრით შეცვალა, უცილობელი მოცემულობის თეატრით – ადამიანის სხეულით.
სხეული, ადგილი, სახე – მათ მოკვდავ განწირულებაში შეცნობილი და ამიტომაც ერთი ხელის დაკვრით ასტრონომიულ მასშტაბებამდე გაზრდილი, ისინი “ბოროტების ყვავილებში” განსჯისთვის ახალ ჰორიზონტებს აღმოაჩენენ, მისი ხსნის წინაპირობად იქცევიან.
სხეული აქ სცენაა, სადაც არყოფნა თამაშდება, განსჯა კი ხერხია ამ არყოფნის გადმოსაცემად. ასეთია მათი ქმედებების სიწმინდე და ურთიერთკავშირი “მშვენიერ ხომალდსა” და “სამკაულებში”. გამეფებული სიკვდილი და დაძაბული სიტყვა სიღრმისეულ ხმაში იყრიან თავს, რომლითაც აწი ილაპარაკებს პოეზია.
“ბოროტების ყვავილებში” არც ზეთისხილია და არც დელიები. არანაირი მითი, სიტყვასა და მატერიალურ სამყაროს რომ ყოფს. სწორედ მათი შეხვედრიდან იშვება პოეზია, რომელმაც პირველად გააცნობიერა თავი და განიწმინდა მონალექისგან – დაჭრილი სხეულისა და უკვდავი სიტყვის პოეზიისგან.
VI
ლექსებში წარმოდგენილ საგანთა ფიზიკური სახის შესახებ ნებისმიერი საუბარი რომ უბრალო პარაფრაზა არ ყოფილიყო, შეიძლებოდა დიდხანს გვესაუბრა იმ ახალი სამყაროს შესახებ, რომელიც ბოდლერმა სიკვდილის ფასად შექმნა. ეს საგნები ყველაზე მარტივი ჭეშმარიტებითაა განათებული, როგორც შარდენთან ან მანესთან; ესაა გადაძახილი ჩასულ მზესა და დამდეგ ღამეს შორის. გულთა ნისლოვანება.
მაგრამ უკეთესია, წაიკითხო “გამვლელ ქალს” ან “აივანი”. უპირველეს ყოვლისა, ბოდლერი, როგორც უკვე ნათქვამი იყო, სინათლეს ბადებს. სინათლე მასთან არაა აღწერის საგანი. ესაა შესაძლებლობა იმისთვის, რათა საკუთარი თავი სხვა სამყაროში იგრძნო – სამყაროში, რომელშიც ჯერ კიდევ არაფერია სახელდებული.
VII
თუმცა მხოლოდ ნათელი მხარეების აქცენტირებით, შესაძლოა “ბოროტების ყვავილები” დავამციროთ კიდეც, გავამარტივოთ. სიკვდილის სიწმინდესთან ერთად ამ წიგნში ყრუ ტკივილი ლაპარაკობს, სხვა ხმა, მარტოობისა და უიმედობის ხმა.
რა თქმა უნდა, ბოდლერისეული სატანიზმი – როგორც სამართლიანად შენიშნავს პიერ ჟან ჟუვი – მოჩვენებითია. საზოგადოებაში, სადაც არ უყვართ მარადიული, ბოდლერმა ბოროტება ამჯობინა, როგორც აბსოლუტის ერთადერთი გამოხატულება. სხვა რამეა, რომ ამ გამოწვევას შეეძლო სატანიზმისკენ ებიძგებინა. ძალზე ძლიერი რელიგიის წინაშე ბრაზმა, მისით გაღიზიანებამ ბოდლერის ლექსებში იმდენად დიდი ადგილი დაიკავა, რომ საერთოდ შეცვალა კიდეც მათი საზრისი. ღმერთი ბოდლერმა ნამდვილი რწმენის გარეშე მიიღო, უპირველეს ყოვლისა, მორალურ მცნებებს დამორჩილდა. ისინი კი – დასაწყისში თუ არა, მისი პოეტური ბიოგრაფიის ბოლოსკენ მაინც – ერთმანეთს ეწინააღმდეგებოდნენ.
ბოდლერი მწვავედ განიცდიდა თავისი ამბოხის უსრულობას.
საყოველთაოდ აღიარებული ღირებულებების ათვისებისას, იგი გრძნობდა, რომ შეუძლებელი იყო მიწიერი მოთხოვნილებების ერთმანეთთან შერიგება. წმინდა სიხარული, რომელიც სიკვდილს მოაქვს, და რომელიც, ბოდლერის აზრით, სიკეთეა – კათოლიკურად გაგებულ სიკეთეს შეეჯახა, და ამ შეჯახებაში წმინდა სიხარული – სიკვდილის შუბის ეს ბუნიკი მოიმსხვრა. სიხარული სიამოვნებამდე იქნა დაყვანილი, რადგანაც გაიმარჯვა იდეამ, რომ სამყარო ცოდვილია, რომ დაცემისა და შეჩვენების შემდეგ მასში შეუძლებელია იპოვო რაიმე წმინდა. ამგვარ სამყაროში სიკვდილიც შეიძლება იყოს კარგი და ცუდი. სიკვდილმაც დაკარგა სიწმინდე, სიწმინდესთან ერთად კი საკუთარი თავიც: ახლა იგი მხოლოდ ზღურბლია, რომლის მიღმაც შეჩვენება მოჩანს, ერთადერთი ჭეშმარიტი სიკვდილი. ბოდლერს არასდროს მიყავდა ბოლომდე ქრისტიანული აზრი. მაგრამ ხშირად სხეულის თეატრს მიღმა მის პოეზიაში უკვე შეუძლებელი ხდება ფიზიკური სიკვდილი. იგი ამ ქვეყნად მოვლენილი სასჯელის შავ-ბნელი მანტიით იმოსება, ავადმყოფობის, მიხრწნისა და სიღატაკის ხატებში უჩინარდება, ამით აუქმებს თავის არსებობას და ტრაგედიას დრამად აქცევს, ბედისწერას – ტანჯვად, არსის ხოტბას კი მის რღვევად – დროის გაჭიანურებულ წამებათა ქვეშ.
ამიტომაც სინათლე თანდათან ტოვებს ბოდლერის ლექსებს. ჩვენს წინაშეა მისი პოეზიის განსხვავებული წახნაგი, სადაც სიკვდილი წელში იმართება და ამარცხებს მშვენიერებას. ხანდახან დასცინის მას, ხან კი ისე დაუნდობელია, რომ ყველაზე უბადრუკი სახითაც გვიჩვენებს. აქ ბოდლერი უკვე დაშორდა თავდაპირველ ძალმოსილებას. ამ ნაცრისფერ, რკინის ცის ქვეშ (“ბეატრიჩეს” ცის ქვეშ) იგი ყოყმანობს, მან დაკარგა ყველაფერი, რაც კი ებადა. ფიქრობდა, სიკვდილში ძალას აღმოვაჩენო და ამის ნაცვლად მხოლოდ ბინძური სამყარო იპოვა და ახლა, თავისი სიამაყის გამო, შიშობს, რომ მას, “არამზადასა” და “კომედიანტს” (როგორც იგი თავს უწოდებს), მხოლოდ სიტყვათა ამაოება დარჩენია.
ესაა თავად პოეზიის არსის გაუფასურება, უკიდურესი იმედგაცრუება. შესაძლოა, სწორედ ამ წერტილამდე მივიდა რემბო და ამიტომაც დადუმდა. მაგრამ, სხვა მხრივ, იქნებ სამყარომ უნდა აღმართოს ლექსების გზაზე ზღუდე, სადაც ისინი აუცილებლად მოიტეხენ კისერს – შესაძლოა, პოეზია მხოლოდ უსაშველო, გამოუვალი იმედია.
მაგრამ, ყველაფრის მიუხედავად, “ბოროტების ყვავილებში”, თავად ბოდლერში, შინაგანი ძალა იმარჯვებს.
განგაშის ზღვარზე ბოდლერი თავს ისულიერებს და გამოუცნობი წინააღმდეგობებით აღსავსე ჭეშმარიტების უცნაურ სახეებს ხატავს, სადაც ცოდვით შელახული სიკვდილი, ლამისაა მთელი თავისი სიწმინდით აღდგეს. გაორებული ხატები – მაგალითისთვის დავასახელებ “ტანჯულ ქალს” – პარადოქსული მოგონებები. სიღრმისეულ დიონისურობას აქ თავისებური იანსენიზმი ერთვის. თანაც, იმედგაცრუება ხსნის ჯერ კიდევ ბუნდოვან იდეად გადაიქცევა. ბოდლერი წინასწარ გრძნობს ჭეშმარიტების სიახლოვეს. მას, შეიძლება ითქვას, ორი ნაბიჯი აშორებს მზისგან და აქ იგი უდიდეს პოეტად გვევლინება, შმაგია და ზუსტი… თუმცა კი ძალა არ შესწევს, ბინდის საფარველი ახადოს ყველაფერ ამას. მისი თაყვანისცემის საგანი, რომელიც სადღესასწაულო ჩირაღდნების ღირსი უფროა, კვლავ ტალახშია ამოსვრილი.
მაშინ იგი დაუნდობელი სარკაზმის სიტყვებს პოულობს. მაგრამ მათშიც იგრძნობა მისი სიყვარული გაცამტვერებული სამყაროსადმი, და – როგორც ვიიონთან და მენართან – სიყვარულის ჭეშმარიტებით თავის გადარჩენა.
VIII
შესაძლოა შარლ ბოდლერი ხედავდა, რაში გადაიზრდებოდა მისი უძლიერესი სულიერი ლტოლვა. ორმაგი ტანჯვა: აკეთო ყველაფერი, რათა თავი დაიღუპო და დაინახო, როგორ ქრება შენთვის დაღუპვის ეს საზრისი – ყველაფერ ამის ნიშნად კი, სიკვდილამდე ერთი წლით ადრე დაინახო, თუ როგორ იქცევა ნანგრევებად შენი გონება.
და მაინც, ბოდლერის “ბოროტების ყვავილები”, “ავადმყოფი ყვავილებია”, – ჩვენი პოეზიის თითქმის წმინდა წიგნი. მიღმურისკენ ჩვენმა ლტოლვამ მასში მღელვარე მყუდროება მოიპოვა.
ბოდლერმა პოეზიასთან შერთული მსხვერპლის დიადი იდეა აღადგინა.
იმ დროში, როცა ბევრმა დაკარგა ღმერთი, მან აღმოაჩინა, რომ სიკვდილს ძალუძს იყოს ხსნის ქმედითი ძალა. მხოლოდ იგი მიანიჭებს ახალ მთლიანობას დაკარგულ ყოფიერებას. ამიტომაც, მალარმესა და პრუსტის, არტოსა და ჟუვის შემდეგ – ანუ მათ შემდეგ, ვინც “ბოროტების ყვავილების” სულიერ მემკვიდრეებად მიიჩნევიან – სიკვდილი სულის მსახურად წარმოგვიდგება ხოლმე ამ საბოლოოდ თავისუფალ და წმინდა სამყაროში.
მას ძალა შესწევს, შეასრულოს სიტყვის დანიშნულება – პოეზიის სასუფეველი დაუმკვიდროს ხანგრძლივი ყარიბობით დაღალულ რელიგიურ გრძნობას.
© “არილი”