„იმისთვის ვწერ, რომ ჩემს პერსონაჟებს რაც შეიძლება ხანგრძლივი და ბევრნაირი სიცოცხლე ჰქონდეთ“ – ინტერვიუ თამთა მელაშვილთან

გურამ მურადოვის ფოტო

ესაუბრა გვანცა თულაშვილი

– თქვენი პიესა ,,კაბა“, რომელსაც „არილის“ ამავე ნომერში შეხვდება მკითხველი, ერთი მსახიობის პიესაა. მასში მონაწილეობენ ხმები და ,,უტყვი თოჯინები“. ტექსტის ერთადერთი „ნამდვილი“ და ავტონომიური პერსონაჟი რეალური ისტორიული პირია – ბევრისთვის შეიძლება უცნობი ქალი, მინადორა ორჯონიკიძე, საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის დამფუძნებელი კრების წევრი. რატომ დაინტერესდით მინადორათი და გადაწყვიტეთ მისი ლიტერატურული გაცოცხლება?

– მინადორა ორჯონიკიძე თავიდან მეც დამფუძნებელი კრების წევრად და პირველ პარლამენტარ ქალად გავიცანი. მერე, რამდენიმე წლის წინ, ერთ საბავშვო წიგნზე მომიწია მუშაობა. „ყოჩაღი გოგოები საქართველოს წარსულიდან“ ასე ერქვა წიგნს და იქ ერთ-ერთი ყოჩაღი გოგო მინადორა იყო. ბავშვებისთვის გასაგებ ენაზე მისი ბიოგრაფიის შესახებ უნდა მომეყოლა. მახსოვს, რომ ძალიან გამიჭირდა მაშინ წერა. ვერ ვიპოვე ვერანაირი ხელშესახები ამბავი, რომელიც ამ ქალს ბავშვებისთვის თუ არა, ჩემთვის მაინც გააცოცხლებდა. მიუხედავად იმისა, რომ თავისი ჭკუითა და გამოცდილებით უმნიშვნელოვანესი ფიგურა იყო, მაინც მხოლოდ სახელად და გვარად რჩებოდა ჩემთვის. იმ წიგნის გამოცემიდან რამდენიმე ხნის შემდეგ, ეკა ტოგონიძესთან რადიოინტერვიუში, სრულიად შემთხვევით მოვისმინე ერთი ამბავი, რომელიც ეკას, თავის მხრივ, მოუთხრო ქალბატონმა ლანა ღოღობერიძემ, რომელიც მინადორას ქალიშვილთან, სუსანა ტოროშელიძესთან მეგობრობდა. თურმე პირველი, რაც გადასახლებიდან დაბრუნებულმა მინადორამ გააკეთა, იყო ის, რომ მაშინდელ ყველაზე ცნობილ მკერავთან წავიდა და ახალი კაბა შეიკერა. ძალიან დიდი შთაბეჭდილება მოახდინა ამ ამბავმა ჩემზე, უცებ გახდა ეს ქალი ჩემთვის ცოცხალიც და ხელშესახებიც, უცებ გაადამიანურდა. ვიცოდი, რომ საკმაოდ ხანში შესული დაბრუნდა გადასახლებიდან, ვიცოდი ისიც, რომ უკვე დახვრეტილი ჰყავდა ქმარი და შვილები და ვიფიქრე, რომ უბრალო კაბის შეკერვის აქტი, მისი ცხოვრების დეტალების გათვალისწინებით, მაინც რაღაც მნიშვნელოვანი განაცხადი შეიძლებოდა ყოფილიყო მისი მხრიდან. რა თქმა უნდა, რეალურად ჩვენ ვერასოდეს გავიგებთ, რა იყო მინადორას მოტივაცია, მაგრამ მე ნამდვილად ვერ მოვისვენე და, საბოლოო ჯამში, ამ ამბის ჩემეულმა ინტერპრეტაციამ მონოპიესის ფორმა მიიღო.

– „კაბაზე“ მუშაობისას ალბათ ისტორიულ რეალობასთან გიწევდათ „კონკურენცია“. მიზნად რეალობის როგორი ასახვა გქონდათ? რა დოზით მიეცით თავს უფლება ისტორიულ სიმართლეში გამონაგონით ჩარევისა და მისი ტრანსფორმაციისა?

– პიესის წერისას არ გავცდენივარ მინადორას ბიოგრაფიას, პირიქით, ზედმიწევნით მივყევი მას. ამის საშუალება მისმა მემუარებმა მომცა, რომელიც სოვლაბმა გამოსცა. ძალიან დამეხმარა ასევე სოვლაბის მიერ ჩაწერილი ზეპირი ისტორია მის შვილიშვილთან, ქალბატონ მარინე ფირცხალავასთან, რისთვისაც მადლობას ვუხდი ქალბატონ მარინესაც და სოვლაბსაც. პიესის მინადორა სრულიად ჩემი შეთხზულია, ზოგადად, პიესა მისი ბიოგრაფიის ჩემეული ინტერპრეტაციაა და მინდა, რომ ეს მკითხველს ახსოვდეს. ასევე, აქვე ვიტყოდი იმასაც, რომ თუ ამ ტექსტს ქალბატონი მარინე წაიკითხავს და ის რამე ფორმით ოდნავ მაინც შეუქმნის მას უხერხულობას, წინასწარ ბოდიშს ვუხდი, თუმცა ვიტყოდი იმასაც, რომ მინადორა და მინადორასნაირი ისტორიული ფიგურები მხოლოდ მათ შთამომავლებს არ ეკუთვნიან, ისინი ჩვენც გვეკუთვნიან, საზოგადოებას და ხელოვნების რომელიმე ფორმით მათი გაცოცხლება მეტწილად მაინც იმას ემსახურება, რომ მტკივნეული წარსულის უკეთ შეგრძნობა, გააზრება და შეფასება შევძლოთ.

– თუ არ ვცდები, „კაბა“ თქვენი პირველი პიესაა. რატომ დაინტერესდით ამ ჟანრით? როგორი გამოცდილება იყო, რა დამატებით სირთულეებს წააწყდით მუშაობისას?

– თავიდანვე ეს იდეა რატომღაც პიესის სახით მოვიდა. ზუსტად ვიცოდი, რომ ეს ვერ იქნებოდა მოთხრობა და ვერც რომანი. ალბათ, უფრო მეტ ღელვას წავაწყდი, ვიდრე სირთულეს, რადგან, როგორც თქვით, პირველი პიესაა და თეატრისგანაც საკმაოდ შორს მყოფი ადამიანი ვარ. სანამ წერას დავიწყებდი, წავიკითხე რამდენიმე პიესა, ძირითადად, მონოპიესები. რაც არ უნდა სასაცილო იყოს, ვუყურე იუთუბის რამდენიმე „ტუტორიალსაც“ იმის შესახებ, თუ როგორ დავწეროთ პიესა და ბოლოს, ფორმის მხრივ ორიენტირად მაინც ფლურაკისის „მედეას ბურკა“ ავიღე, რომელიც ასევე მონოპიესაა. რჩევები მივიღე რამდენიმე მეგობრისგანაც, ვინც ჩემგან განსხვავებით, პიესების წერასა და კითხვაში ბევრად გამოცდილია.

გარდა ამისა, მგონია, რომ ახლა ქართულ თეატრში მნიშვნელოვანი პროცესები იწყება და მიუხედავად იმისა, რომ ის ჩემთვის უცხო სივრცეა, ალბათ, მეც მომინდა ცოტათი მაინც ვიყო მისი ნაწილი.

– პიესა ,,კაბა“ მთლიანად მონოლოგურია. ვფიქრობ, ,,შაშვი შაშვი მაყვალშიც“ გარკვეულწილად ასეა. ორივეგან იყენებთ თხრობის რადიკალურ პირველ პირს და პერსონაჟის ენა, ფიქრები, განცდები მკითხველს უფილტროდ მიეწოდება. ამ ტექსტებში „მე“ უბრალოდ გრამატიკული მოვლენა კი არ არის, არამედ თხრობის მთავარი კონცეფცია. რას ნიშნავს თქვენთვის პირველი პირით წერა? რა პასუხისმგებლობას და შესაძლებლობებს, სირთულეებს ქმნის თქვენთვის პირველი პირის მთხრობლის არჩევა?

– ეს „მე“ ალბათ უფრო პერსონაჟებს მოაქვთ და პერსონაჟებს სჭირდებათ. „შაშვი“ მესამე პირში რომ დაწერილიყო, მე მგონი, მთელ თავის ხიბლს დაკარგავდა, არა? მესამე პირში წერაც არაა ჩემთვის უცხო. ჩემი მეორე რომანი, „აღმოსავლეთით“, მესამე პირშია დაწერილი. ალბათ, ესეც უფრო იმიტომ, რომ ასე მისმა პერსონაჟმა და ამბავმა „მოითხოვა“. ვერ ვიტყოდი, რომ ან ერთ ან მეორე შემთხვევაში, რამე განსხვავებული ხდება. მესამე პირით წერის დროს ისეთივე სიახლოვე მაქვს პერსონაჟთან, როგორიც პირველი პირით მოყოლილი ამბით მექნებოდა.

– წერისას სხვა ავტორებს თუ კითხულობთ ხოლმე? და თუ კი, როგორ არჩევთ მათ? ზოგადად, რამდენად შეგიძლიათ ტექსტზე მუშაობის პერიოდში სხვა საქმეებსა და საზრუნავებზე კონცენტრირება? ყოველთვის რაღაცაზე მუშაობთ, თუ ხშირად გაქვთ შემოქმედებითი დუმილის ხანგრძლივი ეპიზოდები?

– რაც კითხვა ვისწავლე, თითქმის სულ ვკითხულობ. მხატვრულ ლიტერატურას ვგულისხმობ. ეს მაინცდამაინც არ ნიშნავს იმას, რომ ძალიან ბევრი წიგნი მაქვს წაკითხული ან იმას, რომ ყველა კლასიკოსს ან ყველა ავტორს ვიცნობ. კითხვა ჩემთვის უფრო სიცოცხლის შეგრძნების საშუალებაა, ისევე როგორც წერა. თუ წერ, მხოლოდ წერ და არ არსებობს სხვა აღარაფერი წერის გარდა. კარგი წიგნის კითხვის შემთხვევაშიც ასეა.

– თქვენს ნაწარმოებებში ხშირად ხდება ქალებთან დაკავშირებული ტაბუების დეკონსტრუქცია, თქვენთვის, როგორც ქალი მწერლისთვის, რა მნიშვნელობა აქვს ამ თემებზე ღიად საუბარს? რას ნიშნავს თქვენთვის წეროთ, როგორც ქალმა და ქალებისთვის? ვფიქრობ, კარგი ესე დაიწერებოდა იმაზე, რა გზა გაიარა ქართულ ლიტერატურაში ქალის პერსონაჟმა ოთარაანთ ქვრივიდან – ეთერომდე. ამ ცვლილებისა და განსხვავების მასშტაბები მართლაც საოცარია…

– ძალიან მარტივი პასუხი მექნება: ქალური პერსპექტივიდან წერა თავისთავად ნიშნავს უთქმელ თემებზე ღიად საუბარს. მე როგორც ქალი ავტორი, ვწერ ამ კონკრეტული პერსპექტივიდან იმიტომ, რომ ქალი ვარ, იმიტომ, რომ ასე წერა მომწონს და იმიტომ, რომ ამაზე საუბარი ჩემთვის მნიშვნელოვანია.

– თქვენი ტექსტების დასასრულები ხშირად არის ბურუსით მოცული და მკითხველს ინტერპრეტაციის გამოყენებას „აიძულებს“. თქვენ თუ გიფიქრიათ და წარმოგიდგენიათ, რა ხდება საბოლოო წერტილის დასმის შემდეგ თქვენი პერსონაჟების ცხოვრებაში? საერთოდაც, არ ხართ წინააღმდეგი, რომ თქვენს პერსონაჟებს ჰქონდეთ სხვა ცხოვრება ტექსტს მიღმა?

– წინააღმდეგი ნამდვილად არ ვარ. პირიქით, ამისთვის ვწერ, რომ ჩემს პერსონაჟებს რაც შეიძლება ხანგრძლივი და ბევრნაირი სიცოცხლე ჰქონდეთ. ვისურვებდი, რომ „კაბა“ დაიდგას, მითუმეტეს, რომ ეს ტექსტი მიზანმიმართულად სცენისთვის დაიწერა.

– თქვენი პერსონაჟები დროის სვლასთან ერთად ნელ-ნელა იზრდებიან, სადებიუტო რომანში 13 წლის გოგონები გააცოცხლეთ, ბოლოს, პიესაში კი – 70 წლის ქალი. მასში თქვენ აალაპარაკეთ ქალი ახალ გამოცდილებაზე, როგორიც არის დედობა. რამ განაპირობა დედობის თემით ამ პერსპექტივიდან დაინტერესება? იმაზე თუ გიფიქრიათ, როგორ იცვლება თქვენი ტექსტები თქვენს ცხოვრებასთან ერთად? თქვენი დაკვირვებით, ამ ცვლილებებს განვითარების რამე შინაგანი ლოგიკა აქვს?

– არ ვიცი ლოგიკა რაა, მაგრამ კი, ნამდვილად იცვლება ტექსტები ცხოვრების სხვადასხვა ეტაპებთან ერთად. მეც ვიცვლები. რომანის დასრულების შემდეგაც კი, აღარ ვარ ის ადამიანი, რაც მისი წერის დასაწყისში ვიყავი. ეს პროცესი ძალიან მომწონს და მგონია, რომ წერა ამისთვისაც ღირს, რომ ეს ცვლილებები საკუთარ თავზე იგრძნო და გამოცადო. ტექსტები ნამდვილად იქმნება რაღაც კონკრეტულ ასაკსა და გარემოებებში. ახლა ვეღარაფრით დავწერდი „გათვლას“ და თუ დავწერდი, ის ალბათ სრულიად სხვა ტექსტი იქნებოდა.

რაც შეეხება დედობის თემით დაინტერესებას, ალბათ, ეს ჩემმა საკუთარმა გამოცდილებამაც გაამძაფრა, თუმცა ვერ ვიტყვი, რომ ამ პიესაში ჩემი გამოცდილება გადამწყვეტი იყო. დედობის თემა უფრო თავად მინადორამ, მისმა ბიოგრაფიამ მოიტანა და მეც ვერ ავუვლიდი გვერდს, თუმცა ვეცადე, კლიშეებისგან რაც შეიძლება თავისუფალი ვყოფილიყავი. დედობა არაა მარტივი თემა და არც მასზე წერაა მარტივი.

– თქვენ ისაუბრეთ იმაზე, რაც ომის დროს ყველას ავიწყდება – ქალებზე, რომლებსაც წარმოუდგენლად მძიმე პასუხისმგებლობები აწვებათ. გვიამბეთ შუახნის მარტოხელა ქალზე, რომელიც მუდმივად ჩრდილში დგას და საკუთარი არჩევანის გამო განისჯება, გადასახლებაში მყოფ ქალზე, რომელთა გამოცდილებებზეც ძალიან ცოტა თუ გვსმენია. მიუხედავად იმისა, რომ ეს პერსონაჟები სპეციფიკურები არიან, მათთან იდენტიფიკაცია ნებისმიერ ქალს შეუძლია, რადგან მათი ბუნებრივი, ქალური გამოცდილებები, ფიქრები და რუტინები იმდენად ქალურია, აზრი ეკარგება იმას, თუ რა ასაკის არიან, სად ცხოვრობენ, რა გამოიარეს. როგორ მოახერხეთ ქალის ამდენად სპეციფიკური, თუმცა, ამავდროულად, უნივერსალური სახეების შექმნა?

– მადლობა კომპლიმენტისთვის. არ ვიცი, წერის დროს ნამდვილად არ ვფიქრობ საკუთარი გმირების უნივერსალურობაზე. ალბათ, მთავარია ძალიან კარგად ვიცნობდე საკუთარ შეთხზულ ადამიანებს და მეორეც, მე, როგორც მწერალს, არ მაქვს ფესვები რომელიმე ლიტერატურულ ტრადიციაში, ჩემი ფესვები უფრო ჩვეულებრივ ადამიანებსა და მათ ენაშია, ალბათ ამიტომაც არიან გმირები ბუნებრივი.

– თქვენი ტექსტები გამოირჩევა განსაკუთრებული პოეტურობითა და დინამიკურობით. ენა, რომელსაც იყენებთ, არა მხოლოდ მდიდარია და მრავალფეროვანი, არამედ თითოეული პერსონაჟის ხასიათსა და შინაგან სამყაროსაც შეესაბამება და ავლენს. როგორ ეძებთ, ქმნით ხოლმე ინდივიდუალურ ენას პერსონაჟისთვის? ეს პროცესი უფრო მეტად ინტუიტიურია თუ კონკრეტულ, რაციონალურ სამუშაოს ეფუძნება?

– უფრო ინტუიტიური პროცესია და ჩემს შემთხვევაში ვერ იქნება რამე რაციონალურ სამუშაოზე ან ცოდნაზე დაფუძნებული. მე არასოდეს მისწავლია, მაგალითად, ლინგვისტიკა, რაიმე კონკრეტული ცოდნის ან თეორიების ფილტრებით რომ ვუყურებდე ან ვქმნიდე საკუთარ ენას და მგონია, რომ ძალიან გამიმართლა, რომ ეს ცოდნა არ მაქვს. მგონია, რომ ეს ძალიან შემზღუდავდა და ჩარჩოებში მომაქცევდა და, რაც მთავარია, იმ თავისუფლებასაც წამართმევდა, რომელსაც ენაში ვგრძნობ და რაც ჩემთვის ფუნდამენტურად აუცილებელია.

– როგორ ფიქრობთ, როგორი დინამიკაა საქართველოში ქალ მწერლებთან დაკავშირებით, აღმოჩნდებიან თუ არა ისინი მალე სასკოლო სახელმძღვანელოებსა თუ სხვადასხვა მნიშვნელოვან პლატფორმებზე? შეიძლება თამამად ითქვას, რომ არსებობს „ქალური წერის“ ქართული პარადიგმა? ამ თვალსაზრისით რომელ ავტორებს გამოარჩევდით?

– ქალური წერის პარადიგმებზე, ალბათ, უფრო ლიტერატურათმცოდნეებმა ან კრიტიკოსებმა უნდა გაგცენ პასუხი, თუმცა ფაქტია, რომ დღეს ქართულ ლიტერატურაში მეტი ქალი ჩანს, ვიდრე, ვთქვათ, ოცი წლის წინათ. სასკოლო სახელმძღვანელოებში აუცილებლად უნდა იყვნენ ქალები. დანაშაულია ეკატერინე გაბაშვილის სასკოლო პროგრამიდან ამოღება და უსამართლოა მოსწავლეს მხოლოდ ანა კალანდაძის რამდენიმე ლექსით უქმნიდე წარმოდგენას ქალების ხმის შესახებ. უნდა ისწავლებოდეს, მაგალითად, ზაირა არსენიშვილი, უკეთესად რომ ვიცნობდეთ ჩვენს წარსულს და, ზოგადად, რეპრესიულ რეჟიმებს, რომლებსაც, როგორც აღმოჩნდა, დიდად ცვლილებები არ განუცდიათ თავიანთ სტრატეგიებსა და მეთოდებში საკუთარი მოქალაქეების ჩაგვრისა და დევნისათვის.

© არილი